ڕوانینێک بۆ کتیبی بازرگانی کردن بەژنانەوە …. هۆشیارجەمال
باندەکانی لەشفرۆشی بەشێوەیەکی ئاسان ژنان لەوڵاتیکەوەدەگوازنەوەبۆ وڵاتێکی تر،هەرباندێک لەوباندانە دەست وپێوەندی خۆی هەیە،لەناوجومگەکانی دەسەڵات وناوەندەبەهێزەکانی وڵات
کتێبی بازرگانی کردن بە ژنان یەکێکە لەو کتێبە گرنگانەی کەلایەن (شاکارشکارقادر)ە،وە کراوە بەکوردی، ولەلایەن دەزگایی ئایدیا بۆفکرولێکۆلینەوە چاپ کراوە کەبەزمانیكی سادە ولەکتێبیکی قەبارە بچوک ولاپەرە کەمدا زۆرترین زانیاری وداتای تێدایە سەبارەت بە بازرگانی کردنی نایاسای بەژنان لەسەرئاستی جیهان بەگشتی.
لەسەرەتای کتێبەکەداداتاو زانیاری خراوەتە ڕوو کە دەڵێت بەگوێرەی ئامارەکان لە جیهاندا نزیکەی (٢٧)ملیۆن مرۆڤ کەڕێژەی (٨٠)%ژن ومنداڵن گەورەترین بازرگانی ناشەرعی ویاسایان پێوەدەکرێت،داهاتی ساڵانەی بازرگانی کردن بەژنان ولەشفرۆشی بەنزیکەی (٢٨)ملیاردۆلارمەزەندە دەکرێت،ئەمە بەپێی ئامارەکانی ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی،هەروەها داهاتی ساڵانەی کارکردنی ناچاریش بەنزیکەی (٣٢)ملیاردۆلارمەزەندە دەکرێت.
باندەکانی لەشفرۆشی بەشێوەیەکی ئاسان ژنان لەوڵاتیکەوەدەگوازنەوەبۆ وڵاتێکی تر،هەرباندێک لەوباندانە دەست وپێوەندی خۆی هەیە،لەناوجومگەکانی دەسەڵات وناوەندەبەهێزەکانی وڵات،بەتایبەت هەندێک لەوکارمەندانەی لەفەرمانگەکانی کۆچ و کۆچبەری یان پۆلیسی و کارمەندانی فرۆکەخانەکان کاردەکەن،ئەمانە پارەیەکی زۆروەردەگرن لەوکەسانەی سەرپەرشتی ئەم جۆرەبازرگانیە نایاسایە دەکەن،هەرئەمەشە وای کردوە بەردەوامی بەم بازرگانیە بدەن،هەروەها تەکنەلۆجیای زۆرپێشکەوتووبەکاردەهێنرت لەلایەن ئەوباندانەوە وەبەشێوەیەکی بەرنامە بۆداڕێژراوکارەکانیان ئەنجام دەدەن.
کیشوەری ئەوروپاوەک نەخشەیەک وایە بۆدابەش کردنی ئەم بازرگانیە کە دابەش دەبێت بۆ وڵاتانی هەناردەکان کەبریتین لە (ڕوسیا،ئۆکرانیا،ڕۆمانیا) وڵاتانی نێوەندگیریش بە گشتی کۆمارەکانی یوگسلافیای پێشوون.وڵاتانی هاوردەکاریش وەک(ئەڵمانیا،فەرەنسا،ئیتالیا) ئەمجۆرەبازرگانیە بەشێوەیەکی زۆرسەرنج ڕاکێش ئەنجام دەدرێت لەنێوان ئەو وڵاتانەدا ودەست کەوتێکی یەکجارزۆر دەست باندەمافیاگەریەکان دەکەوێت.
ڕوسیا یەکێکە و وڵاتانەی کەبازارەکانی ئەڵمانیا وپۆلۆنیا وهەندێک وڵاتی ئاسیا پردەکات لەوژنانە بەگوێرەی ئامارەکان روسیا ساڵانە (٥٠٠٠٠)ژن ڕەوانەی ئەو وڵاتانەدەکات،هەروەها خۆرهەڵاتی ئەوروپاش بازرگانی کردن بە ژنانەوە بەڕیژەیەکی یەکجارزۆر بەربڵاوە بە هۆخراپی باری ئابوری و داروخانی سیستەمی شیوعیت، بەگوێرەی ڕاپۆرتەکان وڵاتانی (ئۆکرانیا،چیک،پۆلندا،هەنگاریا،رۆمانیا)بەرهەم هێنی چالاکی بازرگانی کردنن بە ژنانەوە کە گەیشتۆتە ئاستێک کە کچی خوار (١٣)ساڵ بازرگانی پێوەدەکرێت وڕەوانەی وڵاتانی تردەکرێت.
وڵاتەعەرەبیەکانی ناوچەکەش بەدەرنین لەم بازرگانی کردنە بەژنانەوە،کەبریتین لە وڵاتانی بەحرەین،ئیمارات ،ئوردون، مەغریب،لوبنان وهەروەهاعێراقیش بەتایبەت دوای ڕووداوەکانی سوریا هاتنی داعش بۆعێراق وچەندین حاڵەتی دەستدرێژی و بازرگانی کردن بە ژنانەوە هەبووە بە تایبەت لەکەمپی ئاوارەکان بە گوێرەی ڕاپۆرتێک ژنانی سوری وعیراقی سوکایەتیان پێکراوەو بازرگانیان پێوەکراوە لەرابردودا.
هەروەها ڕێکخراوی داعش ڕۆلی هەبووە لەبازرگانی کردن بەژنانەوە نرخی داناوە لەسەرژنانی یەزیدی و مەسیحی بۆ هەرژنێکی تەمەن ٣٠بۆ٤٠ساڵ (٧٥٠٠٠)دیناری عێراقی و (١٠٠٠٠)دیناری عێراقی بۆ ئەوانەی تەمەنیان لە نیوان ٢٠تا٣٠یە.
جۆرێکی تری بازرگانی کردن بە ژنان لەوڵاتەعەرەبیەکان ئەنجام دەدرێت بەناوی هاوسەرگیرەوە کەلەوڵاتانی کەنداو و ئێران ئەنجام دەدرێت،کەزۆبەری جاربەگرێبەستی ساختەوناشەرعی ناچاربەزەواج دەکرێن،هەروەها بازرگانی کردنی بەژنان لەڕێگەی هاوسەرگیری گەشتیاریەوە کەزۆربەی ئەوکچ وژنانەی ڕازی دەبن بەم کارە هەژارن و خێزانەکانیان لەبەریەک هەڵوەشاوەتەوە،وڵاتی میسر زۆرترین ئەم هاوسەرگیرەی تێدائەنجام دەدرێت،تەنها لەساڵی ٢٠٠٦ڕیژەی هاوسەرگیری گەشتیاری گەیشتوە بە (٤٠٠٠٠)حاڵەت.
بازرگانی کردن بەژنان چەندین لێکەوتەی هەیە وەک ئەوژنانە توشی دەستدریژی سێکسی دەبن ڕێژەیەکی زۆریشیان توشی نەخۆشی ئایدزدەبن بۆنمونە ئەوژنانەی ڕوانەی وڵاتی ئیتالیاکراون ڕێژەی (٥٠)%توشی نەخۆشی ئایدزبوون،هەروەها، (٧٠)% ئەوژنانەی لەکەمبۆدیالەخانەکانی لەشفرۆشی ڕزگارکراون توشی هەمان نەخۆشی بوون.
هەروەها ئەم بازرگانیە دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی خێزانەکان بەگشتی وچەندین لیکەوتەی دەرونی خراپیشی لێدەکەوێتەوە،کەهەردەم هەستی شەرم و ڕوخانی دەرونی وهەست کردن بەتاوان و بەشێکیان ئالودەی مادەهۆشبەرەکان دەبن.
لەپێش هاتنی ئیسلامدا ئافرەتی لەشفرۆش باجی لێوەردەگراکەئەمەش بازرگانی بووبەژنانەوە کەتائیستاش بوونی هەیە بەڵام ئیسلام بەهەمووشیوەیەک داوێن پیسی قەدەغەکرد.
عامرئەلهوشیان بەراودێکی کردوە لەنێوان چارەسەری ئیسلامیانە بۆئەم دیاردەیە کە پێی وایە”ئیسلام چارەسەرێکی هێواش و هەنگاوبەهەنگاوە بۆئەم دیاردەمەترسیدارە،لەچوارچیوەی کارنامەیەکی ڕوون کەئازادکردنە،ئەمەلەکاتیکدایە چارەسەری ڕۆژئاوای بۆئەم دیاردەیە نامرۆڤانەیە کەیاساکان وادەکات تاوانبار بەئاسانی دەربازی ببێت لە لێپرسنەوە”.
دکتۆرعامر ئاماژەی بەوەش کردوە کەوشت کردنی سەرچاوەی کۆیلەکردن یەكێکە لەدیارترین سیماکانی چارەسەری ئیسلام،ئەمەش لەڕێگای قەدەغەکردن وسەرکۆنەکردنی بە کۆیلەکردنی مرۆڤەئازادەکان بەهەرڕێگاوشێوازێک بێت.
