شەستوشەش بەرامبەر بە ئاشبەتاڵ … کامیار سابیر

هک، دەڵێ” جەلالییەت، لای مام جەلال و ئاشبەتاڵیش لای ماڵی مەلا موصطەفا، گرێی دەروونییان دروستکردبوو… ئاشبەتاڵ بۆ مەڵا موصطەفا، گلان و بۆ مام جەلالیش هەستانەوە و راستکردنەوەی هەڵەی کوشندەی جەلالییەت، بوو” لا ١٧٨-١٧٩. مام جەلال بۆ ئەوەی کۆمەڵە، بەتەواویی جڵەو بکات و پەتی ئەم جڵەوکارییەش لەدەستی خۆیدا بێت، گرتنی ئەم پەتەی بە نەوشیروان موصطەفا سپارد و د. کەمال خۆشناویش کە لە خەتی گشتییدا سەرکردە و ئەندامی مەکتەبی سیاسیی یەکێتییش بوو، بە قودرەتی قادری مام جەلال و بە قودرەتی قەدییری نم، کرا بە قائیدی کۆمەڵە و بە لیستێک کە نم لە پشتییەوە بوو، ماستەرمایندەکەیشی مام، بوو، دەنگێکی زۆری لە کۆنفرانسی کۆمەڵەدا، هێنا.

مام، چونکە یەکێتیی بە حیزبی خۆی زانییوە و نم، شەبیحەی ( تارمایی) سیاسیی مام بوو، بەتەنیا لەگەڵ قاسلمۆدا دادەنیشن و بڕیاری ناردنی هێزی پێشمەرگەی یەكێتیی دەدەن بۆ شەڕكردن لەدژی ئێران، لەناو کوردستانی ئێراندا، هاوکاریی “حدکا”ی قاسملۆ، دەکەن. لە بڕیارێکی سیاسیی ئاوا حەساس و ستراتیژییدا، کۆمەڵە، یەکێتیی، مەکتەبی سیاسیی و هەزاران هەزار کادیری سیاسیی و عەسکەریی، تەسبیحەکەی دەستی مام و پاکەتە جگەرەکەی نم، بوون و حیسابی ئەحۆلێکیشیان بۆ نەکراوە. ئەو زەمانە، نم و فەرەیدوون، کوانووی نەتەوەپەرستیی بوون و کۆمەڵێ وتاریان لەژێر سەردێڕی” مەسەلەی کورد، یەک مەسەلەیە یان چەند مەسەلەیەک”، دەنووسی و لە رادیۆوە بڵاودەکرانەوە.

کۆمەڵێ خورافاتی ئایدیۆلۆژیی و ناسیۆنالیزمی جەلالیزمیان تەخشان دەکرد، دەیان هەزار گەنجی سەرگەردانیشیان تەفرە دەدا و حەماسی کوردایەتییان، لرفەی دەکرد. لا٢٣٢-٢٣٣. راستییەکەی ئاکامی ئەو پاڵپشتییەی یەکێتیی لە حدکا، بۆ ئەوەبوو، متمانە لای صەدام دروست بکەن و موفاوەضاتیان لەگەڵدا بکات و ئەوەبوو کرا. دواتر، نە مام و نە نم، مەسەلەی کوردیان بەیەک پاکێج سەیر نەکرد و تا مردیشن، یەک مەسەلە نەبووە لایان، بەڵام بۆ گەرمکردنی حەمامی کوردایەتیی، دەبووایە بە کۆتەرەی ناسیۆنالیزم، هەندێ کات، حەمامەکەی پێ-گەرم بکەن.

نووسەر بە قەولی خۆی، دەڵی تاکە نووسەر بووم پشتییوانییم لەو هەڵوێستەی یەکیتیی نەکرد و ناڕەزایی خۆیشی نەشاردبووەوە. ئەگەر ئەمە راست بێت، بەرچاوڕۆشنتر بووە لە هەموو قیادەی یەكێتیی، بەڵام لەگەڵ خورافاتە نەتەوەییەکانی تریدا بە تایبەتیی سوتاندنی رەگەزنامە عێراقییەکەیدا، بەهیچ لەحیمیک ناتوانرێ بەیەکەوە بلکێنرێن. هەرەوەها، وێڕای ئەوەی هک، هەڵسوڕێنەری رادیۆی شۆڕش بووە و بەشی هەرە زۆری وتارە سیاسییەکان، ئەو تەغذییەی کردوون، بەڵام لە واقیعدا و لە ناوەڕۆکی کتێبەکەیدا، پاش ئەو هەموو ساڵە لە تەمەن و لە تەجروبە، لەباری فیکریی، کولتووریی و مەعریفەی سیاسییەوە، زۆر دەستوپێ سپییە و جگە لە شاعیرێکی زمان پاراو، پۆتێنشیاڵی سیاسیی و فیکریی، تێدا نابیینم.

ئەوانەی لە نم-ەوە نزیک بوونە لە شاخ، ئەوەی لێدەگێڕنە کە ئامادەبووە لەگەڵ چایچییەکەی خۆیدا ئەگەر خاوەنی رای جیاواز بووایە، بە هەفتە و بە مانگ، کێشە، ململانێ و رکابەریی بکات. بەقەولی خۆی، بەس لە داخی مامۆستا جەعفەر( ئێستا ئەمیش لە موبایەعەچییەکانی دەوڵەتی رەیعییە)، ئەرسەلان باییز دەکات بە بەرپرسی رادیۆی شۆڕش و بەرپرسی دەسگای راگەیاندن بە وەکالەت، وێڕای ئەوەی خۆشیی بە ئەرسەلانیشدا نەهاتووە، لا ٢٤٣-٢٤٤. ئەوەی وای لە مام جەلال کردووە لە شەستەکانەوە قائیدی یەکەمی جەلالیی و دواتر یەکێتیی بێت، ئەوەبووە کە توانای مۆبەڵایزی پۆپۆلیزمی زۆر بووە.

لەگەڵ عەشائیرەکان و نوخبەکاندا، لەگەڵ جووتیاران و ئاغاکاندا، توانیویەتی مامەڵە بکات و سەرنجی زۆربەیشیان بۆ لای خۆی رابکێشێت. چۆن صەدام بە زەبری ترس و پارە، کۆمەڵێ خەڵکی کردبوو بە “ئەصدیقاء= دۆستان” و وەلائیانی کڕییبوو؟ بە پێچەوانەوە، مام “دۆست و یار”ی لەسەرتاسەری کوردستانی عێراقدا هەبوو( تا ئێستایش)، زۆربەیشیان وەلائی رۆحیی و مۆراڵییان بۆی هەبوو، لە کاتێکدا ئەمە لە هیچ قیادییەکی تری کوردستاندا( دوای موصطەفا بارزانیی)، بوونی نەبووە و دووبارەیش نابێتەوە. بەشێکی زۆری ئەوانەی لەگەڵ نم ،هاوڕابوون، وێڕای ئەوەی لۆکاڵیی( سلێمانیی) بوون، هاوکات، دۆستایەتییەکەیشیان مکۆم و تا سەر نەبووە و هەرگیزیش ناوچەکانی تری کوردستانی عێراقی، نەگرتووەتەوە.

لەبەشی سێدا، باسی ئەو هەموو تێرۆر و کوشتار و ژنکوشتنەمان کرد کە سەرکردایەتیی یەكێتیی و کۆمەڵە، راستەوخۆ سەرپەرشتییان کردووە. لە پردێک کە ئەمبەر و ئەوبەری بەرگەڵو بەیەکەوە دەبەستێتەوە، پاش تێپەڕینی نم و فوئاد مەعصوم، دەبینرێ پێشمەرگەیەک بەناوی عیماد، هەڵدێت و گومان دەخرێتە سەری، دواتر دەستبەسەری دەکەن و شەوێک هەلی بۆ هەڵدەکەوێت، دەرباز دەبێت و خۆی تەسلیمی رژێم دەکاتەوە. برایەکی ناوی حەیدەرە، پێشمەرگەیە و دڵی بۆ براکەی دەسوتێت و نامەیەک بە ژنێکدا دەنێرێت( نامەکە دەگییرێت)، چونکە شۆڕش وەعدی شەرەفیان پێیداوە، بێتەوە هیچی لێناکەن! بەڵام حەیدەر دەزانێ داوێکە بۆ کوشتنی براکەی و لە نامەکەدا، پێیدەڵێ” هەرچییت کردووە نەیەیتەوە، خۆت بەدەستەوە بدەی دەتکوژن” لا٢٧٠.

لەسەر ئەو نامەیە و ئەو دێڕە، حەیدەر دەکوژن. بەر لە تییربارانکردنی، پێیدەڵێن دوا وەصییەتت بکە، ئەویش دەڵێ لەپاڵ ئەم بەردە گەورەیەدا تەقەم لێمەکەن، گوللەکان هەڵگەڕێنەوە بەرخۆتان دەکەون، دووەمیش تکام لە شۆڕش ئەوەیە با بە خائین ناوزەدم نەکات و باوکودایکم لەناو خەڵکدا بە باوکودایکی خائین نەناسرێن لا٢١٧. هک، جوان ئەوە روون دەکاتەوە کە بە قانونەکانی سزای دەوڵەتی عێراقییش، نەدەبووایە حەیدەر کە هیچ تاوانی نییە( جگە لە برابوون)، بەو شێوە تیرۆریستییە جەبانانەیە بکوژرایە. دەی مەعلومە قیادە سیاسیی و عەسکەرییەکان، بە مردوو و زیندوویانەوە ( لە ناو یەکێتیی و گۆڕاندا)، لەپشت ئەم تێرۆرکردنەوە بوونە. کوشتنی حەیدەر، جگە لە تێرۆریزمی ستالینیی، هیچ لێکدانەوەیەکی تر هەڵناگرێ. جێگەی تێڕامانە لەناو ئەو هەموو قائیدە تێرۆریست و پیاوکوژانەی شاخدا، کەسێکی وەکو مولازم عومەر، بەشداریی شەڕی پشتئاشان ناکات و بە شەهمەوە دەڵێت” نامەوێت لە مێژوودا بە شیوعییکوژ ناوببرێم”لای ٣٠٨.

مام جەلال، چونکە یەکێتیی بە ماڵی خۆی دەزانێ، بە ئارەزووی خۆی ئەم قائید دادەنێ و ئەو لا دەبات. هەر لێرەشەوەیە، جەخت لەوە دەکەمەوە کە نم بە ئەنقەست و بە ئەجێنداوە، لەلایەن مامەوە، تەعیین کراوە بۆ مەئمورییەتێکی سیاسیی کە نزییکەی ١٥ ساڵێکی خایاند( بە راپەڕیینیشەوە). مام، داوا لە هک دەکات لەسەرەتای چوونە دەرەوەیدا( کۆتایی حەفتاکان) با لەسەکردایەتیی نوێی بزوتنەوەی سۆشیالیستدا داتبنێم لا٧٤. پاش ئەوەی قیادە و قاعیدە و هێزی پێشمەرگەی بزوتنەوە، لە یەکێتیی جودا بوونەوە، مام جارێکی تر لەو قوڕانەی لەبەردەستیدا بوون بە هاوکاریی نم، قیادەیەکی تری بۆ بزوتنەوە و یەکێتیی دروستکردەوە. ئەمەی لەگەڵ زۆر کەسیتردا کردووە. لە شێخ عەبدولکەریمی شەدەڵەتەوە کە عەسکەری فیرار بوو، کرا بە ئەندامی سەرکردایەتیی بۆ عەلی حەوێز…تاد.

گەورەتریین گرفتی تاڵەبانیی، ئەوە بووە جورئەتی سیاسیی نەکردووە، داکۆکیی لە تەحالوفە عەسکەرییەکەی بکات لەگەڵ عەبدولسەلام-عارف و دواتر بەعثییەکان( لە ١٩٦٨ەوە) کە بە جاشایەتیی ٦٦ ناوزەد بوو. تا ئێستایش، هیچ کەسێک لە باڵی جەلالییەکان، بە “نم”شەوە، جورئەتیان نەکردووە لای کەم داکۆکیی لەوە بکەن لەگەڵ حکومەتی عێراقدا، دژی جاشایەتیی ئیقلیمیی( ئێران و ئیسرائیل)، شەڕ دەکەن! هۆکارەکەیشی ئەوەیە، خۆیان خاوەنی چەتەگەرییەکەی ئەیلول بوون کە دژی قاسم هەڵیانگیرساند و دواتریش راونران بۆ هەمەدان و بەکرەجۆ، دڵی کوردایەتییان رێگەی پێنەدەدان، رەخنە لە پرۆسێسی پڕ عەمالەتی ئەیلول بگرن. ئەمە لە کاتێکدا بووە کە بارزانیی نەک هەر موعتەمەدی ساواک و مۆساد بوو، بەڵکو رێک خزمەتی بەرژەوەندییە ئەمنییەکانی ئەوانی دەکرد. بە کورتییەکەی تاڵەبانیی، حەنیینی بۆ جاشایەتیی ئیقلیمیی لەو چەشنەی بارزانیی هەبوو، بەڵام بەشەرمەوە جاشایەتیی بۆ عێراق دەکرد کە کوردستانەکەی خۆی( کوردستانی عێراق) بەشێکی ئەو دەوڵەتە بوو.

رووداوەکان و راستییەکانی ئەو یاخییبوون و عەمالەتە ئیقلیمییەی ئەیلول، دواتر ئاشبەتاڵ و دەستپێکردنەوەی شەڕی چەکداریی، وێڕای ئەوەی کارەساتی سیاسیی و ئابوورییان بەسەر کوردستاندا هێنا، بەڵام زۆر گرنگە نەوەی نوێ( مەبەست لە گەنجانی کوردستانە) لەو حەقیقەتە مێژووییە تێبگەن کە زۆریینەی شۆڕشگێڕ و میلیشیاکانی شاخ، کاتی خۆیشی بازرگانییان بە مەسەلەی سیاسیی کوردەوە کردووە و زۆریینەی رەهای ئەو سیاسییانەی رابردوو( زۆریینەیشیان لە ژیاندا ماون)، تەواوی شۆڕش و حیزبەکانیان بۆ بنەماڵە و منداڵەکانی خۆیان بەکارهێناوە. ئەم موستەعمەرە تورکیی و پرۆکسییە ئێرانییەی هەیشە، بەرهەمی ئەو چەتەگەرییە سیاسیی و ئابوورییەیە کە لە کوردایەتییدا، فۆرمەلە بووە. کۆمەڵەی رەنجدەرانیش، جگە لە درۆیەکی گەورەی سیاسیی لە مێژووی کوردستاندا، تۆڕێکی گەورە بوو بۆ راوکردنی گەنجان و بە کوشتدانیان، لە پێناو ئەجێندای هەندێ سیاسییدا، هەزاران گەنجی کوردستانیان لە حەفتاکان و هەشتاکاندا بە قوڕگی ئایدیۆلۆژیای شۆڕشگێڕییدا کرد.

لەم نێوەندەیشدا، تەنیا و تەنیا، نیشتمان و خەڵکی کوردستان، زیانمەندی سەرەکیی بوون. براوەکانیش تەنیا کۆمەڵێ بنەماڵەی سیاسیی و هەندێ حیزبی سیاسیین کە هەموویان ئەولادی شەرعیی مورتەرزیقەخانەکەی کوردایەتیی بوون. شۆڕشی نوێ، وێڕای ئەوەی خوێنی دەیان هەزار هاووڵاتیی رژاند، ئەنفال و کیمیاوییشی بەسەر گەلی کورددا هێنا کە بەعثییەکان پێیهەڵساند، هاوکات بەشێک بوو لە راستکردنەوەی ئەو بارە سایکۆلۆژییەی لە ١٩٦٦دا روویدا و لە ١٩٧٥ دا هەلێکی مێژوویی و ئیقلیمیی بەهۆی ئاشبەتاڵەوە، بۆ هەڵکەوت. شۆڕشی گوڵانیش بۆ درێژەدان بە مۆنۆپۆلکردنی شۆڕش لەدەستی بنەماڵەیەکدا، تاوی سەند و سەرەنجام، نیشتمان ئەوکات و ئێستایش، بەس بۆ بنەماڵە سیاسییەکانی کوردایەتیی و مەئمورەکانیان بووە کە بەسەر چەندیین حیزبی تردا، دابەش، بوون.

کۆتایی.