ئازاد سوبحی شاعیرێک لەشارێکی دژە ئەفڵاتونیدا …. نیهاد جامی

گەر تائێستا ئێمە بەو دیدە ئاشنابین کە ئەفڵاتون شاعیران لەکۆمارەکەی دەکاتە دەرەوە، ئاخۆ بەدوای ئەو دەرکردنە شاعیرەکان ڕوو دەکەنە کوێ؟ ئاخۆ وەک گەریدەیەک بەدنیا دەگەڕین، ئەزموونی بێ شاری تاقی دەکەنەوە؟
ئەو ڕوانینە بۆ گەڕان بەدوای شارێکی شاعیریانە پێویستی بەگوتارێکی خەیاڵی هەیە بەر لە شیعریی، ئێمە بەزەحمەت ڕووبەرووی ئەو دۆخە دەبینەوە، هۆیەکەشی ئەوەیە دۆزینەوەی شارێک وەک ئەلتەرناتیڤی کۆماری ئەفڵاتونی پێویستی بەگوتارێکی شیعریی هەیە، لەدەرەوەی هەستی شاعیریانە هەڵگری پڕۆژەی بیرکردنەوە بێت لەڕێگەی شیعرەوە.
ئازاد سوبحی ئەو شاعیرەی بانگەشە بۆ ئەو شارە ناکات، بەڵکو دەگەڕێتەوە ناو سرووشت، وەک مرۆڤی سەرەتایی، پەیوەندی ئەو مرۆڤە لەتەک سرووست ئەزموون دەکات، تا ئاستی گەڕانەوە بۆ سرووشت.. دۆزینەوەی شارێکی شاعیریانە بێت، بەبێ ئەوەی دوورو نزیک بەرەو دیدی ئەفڵاتونی هەنگاو بنێت، سوبحی شاعیرێکە دەمارگرژی و توڕەیی دژە ئەفڵاتونی تیا نیە، بۆیە دڵشکانی خودی دەگۆڕێت بۆ گەڕان بەدوای شارێک کە مانای بەهەشت ببەخشێتە ئەو بۆ مانەوەو بەردەوامی.

کۆی ئەو شارەی ئەو دەیەوێت بیدۆزێتەوە، بانگەشەی وتاری فیکریی نیە، هێندەی زادای تێکستێکی شیعریە بەناوی “درەختێک لەبەرد” ئەوەش گەڕانەوەیە بۆ سەرەتای پەیدابوونی مرۆڤ، خود لەوە دەردەکات، بەتەنیا خودی شاعیرێک بێت کە شیعر دەنووسێت، بەڵکو ئەو خودە بۆتە کۆ دەنگی مرۆڤ، دەنگی ناو شیعر، مێژووی بیرکردنەوەی مرۆڤە لەسەرەتای خولقاندن وبونی، بێزاربوونی ئەو ھەستێکی ئاکاری شاعیرێکە کە ژیانی خۆی بەژیانی ھەموومان دەزانێت، ئەو گەڕانەوەیە بۆ دۆخی قوڕبوون گەڕانەوەیە بۆ تێگەیشتنە بەراییەکانی چیرۆکی یەکەمین مرۆڤ، بۆ مەرگی مرۆڤیش لەناو ئەو ھەموو وێرانیە، زمان بۆتە کەناڵی پەیوەندیی نێوان ئادەم و سوبحی، چۆن قوڕی ئادەم بەھی خۆی دەزانێت، ئاواش وردوخاشکردنی ناوی خۆی بەھی ئادەم تێدەگات، ئەوە کۆتاییەکە بۆ کەوتنی بەھا لەشوێن، ئەو دەمەی بوون مانایەکی نامێنێت و بەزمانی شاعیر ووتەنی «ئاهه‌نگ بۆ ده‌نگه‌ پووچه‌كان ده‌گێڕێ» ھێمنیەک نیە بۆ بیرکردنەوە، دەنگە پووچەکانن بەرەو ڕووی لەخۆبایی بوونەوەتەوە لەساتی بێدەنگیەکی قەرەباڵغ، ئەو شاعیریەتەی سوبحی لەو ساتەدا لەدواھەمین وێنەی سوکرات دەچێت لەساتی ژەھرخواردکردنی، شیعر لێرەدا لەو ژەھرە دەچێت کە نەمریەکی سوکراتیانە بۆ شاعیر بەرجەستە دەکات، لێرەوە شیعر لەوێنەی ڕەوانبێژیەوە نامێنێتەوەو وەک پرۆسەیەکی بیرکردنەوەی زمان ھەنگاو دەنێت.

بۆیە گەڕانەوە بۆ سەرەتا، گەڕانەوەیە بۆ ناو دۆخێکی بەرایی بوون، بەر لەبوونی ئاخاوتن و ووشەش، ئەوەش گەڕانەوەیە بۆ سەرەتایەک لەڕێگەی دڵەوە، دڵ دەبێتە ئاماژەیەکی شیعریی بۆ بوونی ئێمەی مرۆڤ، کە تیایدا خواوەند ئازادی خۆی لەئێمەدا دەرکەوتووە، ئەوە وێناکردنێکە بۆ چۆنیەتی خولقاندن و پرۆسەی بەر لەئامادەبونی مرۆڤ، کە خواوەند لەرێگەی ئامادەنەبوونی ئێمە ئازادی خۆی دەبینێت و ئێمە دەگۆرێت بۆ ئامادەبوون، لێرەدا ھەستکردن بە بوون، لەمانایەکی فراوانی بوونناسیەوە «ئەنتۆلۆژی» نەوەک مانایەکی تاکخوازی زمان بۆ شاعیرێک، بوونێک وەک ئاستی خودگەرایی بۆ شاعیر مانایەکی نەماوە، ئەوەش کوژرانی خەونە، مرۆڤ کە خەونی تیا کوژرا، ئیدی نائومێدی لەشوێنی خەون دەردەکەوێت، خەون بە نیشتیمان وابەستەی فانتازیاکانە، نەوەک پابەند بێت بە ئامادەبوون لەشوێن، ئەوە دۆڕاندنی ئازادی ئێمەیە، لێرەدا گەر بڕوانین خوداوەند ئازاد بوو بۆیە توانی ئێمە بێنێتە بوون، ئێمە کەئازاد نەبین بوونێکمان نیە، ئامادەنەبوونی بوون لەو گوتارە شیعریەدا پەیوەستە بە لەناوچوونی شاعیر کە بە نەگەڕانەوە بۆ نیشتیمان ناوی دەبات.

ئەوە گەڕانەوەیە بۆ شیعر وڕامانە شاعیریەکان، ئەو لێرەدا ئەو شوناسە شاعیریەتەی تیا دەردەکەوێت، کە لەپێناو نووسین شیعر نانووسێت، بەقەد ئەوەی ڕامان لەسرووشت وپەیوەندیە بەراییەکانی سروشت، شوێنێکی زمانەوانیە بۆ گەڕانەوەی مرۆڤ، چونکە ئەوانەی نیشتێمان لەژێر ناوی سەروەری دەکەنە ناوێکی لەخۆبایی بۆ مانایەکی قەڵەو، ئەوە چەندە وێرانکردنی نیشتیمانە ، ھێندەش بوون دەکەن بە دیوار، بەدیوارکردنی بوون، گەڕانەوەیە بۆ ناو سرووشت.
لێرەدا ئامادەبوون لەشوێن بونیادە جوگرافیەکەی واقیعە و بونیادە زمانەوانیەکەی خەیاڵە لەڕێگەی زمانی شیعریەوە، تیایدا شاعیر لەودیو مانای دیوار بەناو مانا خەیاڵیەکەی دەگەڕێت، دۆزینەوەی دیوارێکی ڕوونە، کە نەچێتەوە سەر مێژووی قوربانی و ماناکانی پیرۆزیی بۆ نیشتیمان.

کۆتایی خەون، مەرگی ئاگایی ئێمەیە لەناو بونیادە واقعیەکەیدا، لەو کاتەدا نائاگایی زمان بونیادە خەیاڵیەکەمانە، ئەوە دنیای شاعیریانەیە، کە لەواقیع و ئاگایی جیا دەبێتەوە، ھەموو خەون و ئازادیەکانی بۆ ناو بونیادە جوگرافیەکەی شتێک نیە جگە لەشێتی، لێرەدا شێتی گەر پلەیەک بێت لەودیوی عەقڵەوە، ئەوا شاعیرەکەی ئێمە لەدەرەوەی ئاگایی عەقڵەوە خەون دەبینێت، بۆ جێھێشتنی شوێن، بەھیچ جۆرێک ئەوە ھەستکردنی سوبحی نەبووە بە مردنی خود، بەقەد ئەوەی ئینتیمای شاعیریانە بووە بۆ نائاگایی زمان، کەچوونە نێو دڵی زەمین ھەستی ئیمبراتۆریەت بوونە، گەڕانەوەی ناو سەرەتایەکی شتراوسیانەیە بۆ کۆمەڵگا سەرەتاییەکان، بۆ بوونە وەحشیەکی غەمبار و دەگمەن.

بێزاربوون لەتەمەن.. بێ مانایی خودی ژیان نیە، بەڵکو شێواندنی خەونی ژیانە، زمان لەو گوزارشتە گەڕانەوەیە بۆ دنیای مناڵی، لەڕێگەی گەمەکردن بە گەڵا کۆنەکان، دیارە ئەو ئاماژەیە پەیوەندی شاعیرە بە زەمەنێکی دێرین، کە مێژووی هاوڕێیەتی ئەوی تیا دەست پێدەکات، ئەوە ساتی هاوبەشی ژیان و مردنی شاعیر و سرووشتە.
سوبحی وەک شاعیرانی سرووشت دیدی خۆی لەم تێکستە بۆ سرووشت دەکاتەوە، ئەگەر گۆران شاعیرێک بێت لەڕێگەی پایز و قەسیدەکەیدا بکەوێتە ستایش کردنی سرووشت، ئەو سرووشتە بۆ شێرکۆ بێکەس بەهۆی تراژیدیای نەتەوە لەقەسیدەی “دەربەندی پەپوولە” بکوژرێت، ئەوا سرووشت بۆ ئازاد سوبحی ئارامترین شوێنە کە هەموو سالێک ئاهەنگی یادی ڕۆژی لەدایکبوونی بۆ دەگێڕن، ئەوە وایکردووە درەختەکان بەهاوڕێی خۆی بزانێت.
ئەو نەمامێکی گرینۆکی نیو ژیان بوو، دۆڕاندنی چەمکی هاوڕێیەتی، گۆڕیویەتی بۆ درەختێکی شەرمن، ئەوەش سەرەتای هەستێکی نێو سرووشتە، کاتێک بینیویەتی هاوڕێیەتی درەختەکان گەورەی دەکەن و منالی پێ دەبەخشنەوە، بەڵام دەزانێت مناڵێکی پیرە، کە خۆی ناوی دەبات بە منداڵیکی هەشت نۆ ساڵانی سەرو ڕەش سپی.
لەشیعری نوێی ئێمەدا بەتایبەت بەدوای ئەزموونی شێرکۆ گەڕانەوە بۆ سرووشت لەمانا گۆڕانیەکە دەرنەچووە، کە مانایەکی ستایش ئامێز بووە، وەک چۆن مانا شێرکۆییەکە لەدەست دانی بەهاو جوانی سرووشت بووە، سروشت وەک کوژراوێک دەرکەوتووە.

پەیوەندی شاعیرو سروشت، پەیوەندی زمان ودارستانە، کە بەشداری لەپڕۆسەیەکی دۆنادۆنی یەکتری دەکەن، تا ئاستی ئەوەی دەفتەری یادگاریەکانی رۆژەکانی تیا تۆمار نەکردووە، ئەوەش لەبیرکردنێکە، دەشێت لەبیرکردنێکی ئەنقەست بێت، تاوەکو بوونی ئەو لەناو سرووشت لەدایک بێتەوە، باران گەڵاکان بۆ ناو ئەو دەفتەرە ھەڵفڕێنێت.
گەڵاکان چیرۆکی باران دەنووسنەوە، کە باران وشاعیر لێرەدا بەیەکدەگەنەوە، بەھۆی ئەوەی تامی باران دەچێتەوە سەر فرمێسک، ئەوەش گریانی ھاوبەشی مرۆڤ و سرووشتە،، ھەمیشە بۆ شاعیر وێنەی سرووشت لەگۆڕانکاریەکی بەردەوامدایە، ئەوە دڕدۆنگی زمان وناجێگیربوونی دۆخێکی دەروونیە کە جوانی سەراسیمەی دەکات، وێنەیەکی جێگیری پێ نابەخشێت.. کە دارستان وەک شانۆیەک دەبینێت، شانۆیەک وێنە و دیمەنەکانی گوزارشت لەسرووشت بکات، ئەوە ترسە لەکۆتایی ئەو پەیوەندیە، وەک نمایشێکی شانۆیی کۆتایی بێت.
ئەو دنیا نائاگاییە مرۆڤ دەکات بە درەخت، بەڵام بەر لەشاعیرە خەیاڵیەکان ئاسنگەر و ئەندازیارەکان چەند سەدەیەک پێشتر بۆی دەچن، ئەوان کە لەئایندەوە هاتوون بۆناو جیهانێکی کۆن، کە کتێبی کۆنە وەک دەلالەتی مەعریفە، ئەوە ئاسنگەر و ئەندازیارەکانن کتێبە کۆنەکە دەکەن بە شاری بەهەشت.

ئازاد سوبحی شارێکی دژە ئەفڵاتونی دروست دەکات، ئەگەر ئەفڵاتون لەکۆمارەکەیدا شاعیران دەکاتە دەرەوە، ئەوا سوبحی چۆتە ناو شارێکەوە خەونی بەهەشت و خەیاڵی، ئاسنگەرەکان لەم شارەدا پیشەی خۆیان مومارەسە دەکەن، دەنگی ئاسنگەرەکان کە ” وتیان به‌ ئاگر ئاسن ئه‌كه‌ین به‌ ئاو” دڵنیایی بەخشینی شاعیرە لەشاری بەهەشت.
ئەندازیارەکان لەڕێگەی نەخشەو خەیاڵەوە بەشداری لەدروستکردنی بناغەی شارێک دەکەن، زادەی دنیای نائاگاییە، شارێک وەک ئەندازیارەکان باسی دەکەن پێویستیان بە بەرد و ئاگری پیرۆزە.
پاکیزە زەمینەی پەیوەندیی شوێن دەخوڵقێنێت، تاوەکو بەخەونی زەوتکردن و گوناهکردن لەو شارە دەست پێ نەکەین، ئەوەش پیاچوونەوەیە بەیادەوەریی و زەمەن، لەڕێگەی نەخشەیەکی ڕەشەوە، کەوا لەگیرفانی نهێنی شەو دەریکردووە، یاری مناڵان و ڕەنگکردنی نەخشە بەقەڵەمی پاستیل، سەرەتای بونیاتی زەمینی شارێکە لەڕێگەی پاکیزەییەوە، لێرەدا گەورەبوون خەونێکە وەک یاریەکی مناڵانە دەرکەوتووە، خەونێک لەگەورەبوون دەستکاری خەریتەی دنیا دەکەن.

بنیاتی شارەکە لەسەر بنەمای خەریتەو خەونی مناڵەکان، بۆیە پاکیزەیی و ڕەنگ وێناکردنی شاری شاعیرەکانە، کە پاکیزەیی داگیری بکات، وەک چۆن ئەوەی شاعیرەکەمان بەدڕێژایی قەسیدەکە لەگەڵی دەڕوات، پەیوەندیی مرۆڤ و سرووشتە، پەیوەندیەک لەدەرەوەی سنور، بەپێی شەریعەتی خەیاڵ وێنای ژیان دەکات.
لێرەدا لەم شارە نوێیەدا گوڵ و باران دوو ئاماژەی ڕوونی ناو ئەو پەیوەندیەن لەگەڵ مرۆڤ، ، شاعیر دەیەوێت لەگەڵ گوڵ بچێت بۆ ئاسمان، ئاسمان دەستبەرداری ئەو وێنەیە نەبووە، خودا لەئاسمانە و گوڵ بەدڵنیاییەوە باس لەوە دەکات، خوا گوڵی خۆشدەوێت، بەواتای سەفەری بێ سنور لەگەڵ گوڵ بۆ ئاسمان، بەرهەمهینانەوەی جوانی و چێژە، ئەوە چێژی خۆشنودی ڕۆحی مرۆڤە، بۆیە خۆ ڕووتکردنەوەش لەگەڵ باران و تلدان لەناو چیمەنەکان، کاتێک چۆلەکەکان لەسەر پشتی خۆی دەشۆن، چەندە وێنەیەکی شیعری ئاست بەرزی زمانە، لەهەمان کاتدا وێنەیەکی فیکریی مرۆڤە لەشاری خەوندا، شاری خەیاڵ، ئەو شارەی سوبحی دەستبەرداری ئەو گومان و دڵەڕاوکەیە نابێت، بەوەی قسەی گوڵەکەی خەیاڵە، خوا گوڵی خۆشده‌وێ.

ئازاد سوبحی شاعیری ساتی دڵنیایی نیە، بەڵکو شاعیری ناو ساتە گوماناویە تاکخوازیەکانە، ئەو گومانە لەناو ڕامانە شیعریەکانی، وێنای شاری خەونەکەشی کردووە.
ئەو دنیا نەستیەی شارە خەیاڵیەکەی شاعیر، خاڵی نیە لەگومان، هێندەی گومان بەشێکی سەرەکی ناو ئەو گوتارە شیعرییە، لەوێنەیەکی شیعری باڵا دەگاتە ئاستی فیکریی، بەوەی گومانی هەیە لەوەی لەنێوان ئازادی وشێتی چەند مردوو کەوتوون، ئازادی و شێتی دوو دنیای خەیاڵی ئەو شارەیە، وەک دوو ئاو لەدنیابینی شیعری شاعیر دەیانبینێت، ڕەنگە تەنیا مەلەوانێکی وەحشی ڕووت بتوانێ ئەو دوو ئاوە لەیەکتر جیا بکاتەوە، ئەو مەلەوانە ئەو مرۆڤەی ناو سرووشتە کە خۆی بەرووتی بە باران دەسپێرێت، ئەوەش دەرکەوتنی مرۆڤە، وەک مرۆڤی باڵای نیتچەیی، لەو شارە ئەو مرۆڤە سوپرمانیە دەردەکەوێت.

ئازادبوون.. چەمکێکی جەستەیی هەیە، دەبێت ئازادی لەو شارە خەیاڵیەدا لەجەستەوە دەست پێبکات، ئەوەش پێویستی بە بوێری هەیە، ئەو مرۆڤە سوپرمانیە وەک وەحشی ناو دارستان ناو دەبات، مرۆڤێکە خۆی دادەماڵێت لەدرۆکانی ناو مێژوو، ئەوە خاڵی کردنەوەی مرۆڤە لەستایشی درۆزنانەی ناو مێژوو، ئەو خۆ خاڵی کردنەوەیە پڕۆسەیەکی پاکژبوونەوەیە، کە لەتراژیدیای گریکی بە “کاتاریس” ناو دەبرێت، لەم قەسیدە شیعریەدا شاعیر لەڕێگەی چوونە قوڵایی دەریا هەستی پێ دەکات، ئەو وێناکردنە زمانیە درککردنە بەشێتی خەون، بۆیە ئەوە ترسە لەتەنیایی، لەساتی ڕۆیشتنی ئاو و گوڵ بۆ ئاسمان.

سوبحی درکی ئەوە دەکات، زمان بەرەو قوڵایی شاری خەونەکان، شارە ئەلتەرناتیڤە ئەفڵاتونیەکەی بردووە، بۆیە دۆزینەوەی ئەو شوێنە نوێیە زادەی پەیوەندیەکی شیعری و ئازادی زمانە،، ئەوەش وای کردووە شێتی و ئازادی ببنە ئەو دوو چەمکەی وەک کوژراو دەیانبینێت، ئەوەش وابەستەی ئەو ترس و گومانەیە کە کۆی تێکستەکە بەر نادات.
ئازادی کە بەدەستی کۆمەڵگا دەکوژرێت، دەبینین مردووەکان و بکوژەکان و جەللادەکان و پیاوە دڵڕەقەکان وێنەی لەتەکدا دەگرن، ئەو لۆژیکە تێکستەکە بەرەو ئازادی زمان دەبات، لەشوێنێکی تایبەت دیلی ناکات، ئەوەش وابەستەی تێگەیشتن نیە لەدنیای شاعیر، بەقەد ئەوەی ئیشکردنەوە و گەڕانی زمانە بەناو ئازادی، کە ڕەهەندێکی ناکۆتای پێ بەخشیووە.

ئەوەش وادەکات شوناسی بوون بە پەیوەندیەکان و زەمەن و چەمکەکان ببەخشێت، لێرەدا زمان لەبەردەم (یاخیبوون) لەگەمەیەکی زمانەوانی ووشەدا، بوون لەیاخی دەسەنێتەوە، وەک ئامادەبوویەکی سەربەخۆ سەیری دەکات، ئەوە پاشگری بوون نیە، شوناس بەیاخی دەبەخشیت، بەڵکو ئەوە کۆی ئەو قەهرەیە ئەوی تیا غەمبار کردووە بۆ ڕوانینە دەریا، دەستکاری ناو ماڵ دەکات.. دەیەوێت ئەو سیستمە تێکبدات، دەکەوێتە دووڕیانی ” یان خۆی بكوژێ یان خه‌ڵك”
ئەوە ئەو نازەمەنیەتەی زمانە بە پەیوەندیەکان لەشوێندا، بۆیە ئەوە ئاخاوتن نیە دەبێتە خولقێنەری زمان، بەڵکو بونیادی زمان خۆیەتی، ئاخاوتنیش تەنیا لقێکی ئەو زمانەیە، وەک لەدەرکەوتنی پەپولەیەکی لاڵ کە دەبێت زمانی نەبێت، بەڵام ئەو ئاخاوتنی نیە نەک زمان، بۆیە لەڕێگەی باڵەکانیەوە قسەدەکات، ئەو لۆژیکە شیعریە، پەیوەندی نێوان پەپولە و گوڵە، پەیوەندیەک وابەستەی عیشقێکی ئەزەلیە، گوڵ ئەو نهێنیە تێدەگات، ئەوە عاشقە سەرمەستەکانن دەتوانن لەنهێنی ئەویتری دۆست تێبگەن، لێرەدا ئەوە زمانە عیشق چڕ ناکاتەوە لەناو پەیوەندی مرۆیی، ئەو دیدە ڕۆحیە بۆ جوانی وابەستەی شوێنە نوێیەکەی شاعیرە.

بەمێژووکردن شتێک نیە بۆ شاعیرێک لەو شوێنە نوێیە گرنگی هەبێت، بەڵکو کاتێک درەختەکان دەبن بە بەرد، ئەوا گومانەکان لەو کاتەدا کۆتاییان دێت، ئەو دەمەی دەبینین، پیریش دێت، کەچی دڵی خۆی لەسەر چیمەنێکی سەوز دەبینێت، “دڵێك به‌ گۆشت و خوێنێكى تازه‌وه‌/ گه‌رم گه‌رم لێده‌دا.. دڵم نه‌بووبوو به‌ به‌رد”
ئەو دڵنیاییە لەکۆتاییدا گومان تەواو دەکات، تەواو بوونی گومان، پڕۆسەیەک نیە بۆ بەردەوامی، بەڵکو دڵنیاییە بۆ کۆتایی ژیان، جەستە پەکی دەکەوێت، لەشارە نوێیەکەدا، دەبێت بە درەختێکی بەردین، ئەوە دڵە بە خوێنێکی تازەوە، بەهەمان تواناو وزەی جوانی لێ دەداتەوە، بۆیە هاوار بۆ گوڵی پەژموردە دەکات تاوەکو لەگەڵ خۆیدا بیبات بۆ ئاسمان، ئەو شاعیرێک نیە ببێت بە بەردو پەیکەرەکەی لەو شارە دژە ئەفڵاتونیە دابنێین، ئەوە داوایەکە لە گوڵ کە دەچێتە ئاسمان بۆ لای خودا، ئەویش لەگەل خۆی بەرێت، ئەو ڕۆیشتنە لەسەفەرێکی مەسیحانە دەچێت، لەگەڵ کۆتایی تێکستە شیعریەکە دەرگا لەخوێندنەوەیەکی نوێ دەکاتەوە، خوێندنەوەیەک لەتوانای فڕین بێت لەشیوەی مەسیح بۆ ئاسمان.

، ئەو لێرەدا ئەو شوناسە شاعیریەتەی تیا دەردەکەوێت، کە لەپێناو نووسین شیعر نانووسێت، بەقەد ئەوەی ڕامان لەسرووشت وپەیوەندیە بەراییەکانی سروشت، شوێنێکی زمانەوانیە بۆ گەڕانەوەی مرۆڤ، چونکە ئەوانەی نیشتێمان لەژێر ناوی سەروەری دەکەنە ناوێکی لەخۆبایی بۆ مانایەکی قەڵەو، ئەوە چەندە وێرانکردنی نیشتیمانە ، ھێندەش بوون دەکەن بە دیوار، بەدیوارکردنی بوون، گەڕانەوەیە بۆ ناو سرووشت.
لێرەدا ئامادەبوون لەشوێن بونیادە جوگرافیەکەی واقیعە و بونیادە زمانەوانیەکەی خەیاڵە لەڕێگەی زمانی شیعریەوە، تیایدا شاعیر لەودیو مانای دیوار بەناو مانا خەیاڵیەکەی دەگەڕێت، دۆزینەوەی دیوارێکی ڕوونە، کە نەچێتەوە سەر مێژووی قوربانی و ماناکانی پیرۆزیی بۆ نیشتیمان.

کۆتایی خەون، مەرگی ئاگایی ئێمەیە لەناو بونیادە واقعیەکەیدا، لەو کاتەدا نائاگایی زمان بونیادە خەیاڵیەکەمانە، ئەوە دنیای شاعیریانەیە، کە لەواقیع و ئاگایی جیا دەبێتەوە، ھەموو خەون و ئازادیەکانی بۆ ناو بونیادە جوگرافیەکەی شتێک نیە جگە لەشێتی، لێرەدا شێتی گەر پلەیەک بێت لەودیوی عەقڵەوە، ئەوا شاعیرەکەی ئێمە لەدەرەوەی ئاگایی عەقڵەوە خەون دەبینێت، بۆ جێھێشتنی شوێن، بەھیچ جۆرێک ئەوە ھەستکردنی سوبحی نەبووە بە مردنی خود، بەقەد ئەوەی ئینتیمای شاعیریانە بووە بۆ نائاگایی زمان، کەچوونە نێو دڵی زەمین ھەستی ئیمبراتۆریەت بوونە، گەڕانەوەی ناو سەرەتایەکی شتراوسیانەیە بۆ کۆمەڵگا سەرەتاییەکان، بۆ بوونە وەحشیەکی غەمبار و دەگمەن.
بێزاربوون لەتەمەن.. بێ مانایی خودی ژیان نیە، بەڵکو شێواندنی خەونی ژیانە، زمان لەو گوزارشتە گەڕانەوەیە بۆ دنیای مناڵی، لەڕێگەی گەمەکردن بە گەڵا کۆنەکان، دیارە ئەو ئاماژەیە پەیوەندی شاعیرە بە زەمەنێکی دێرین، کە مێژووی هاوڕێیەتی ئەوی تیا دەست پێدەکات، ئەوە ساتی هاوبەشی ژیان و مردنی شاعیر و سرووشتە.

سوبحی وەک شاعیرانی سرووشت دیدی خۆی لەم تێکستە بۆ سرووشت دەکاتەوە، ئەگەر گۆران شاعیرێک بێت لەڕێگەی پایز و قەسیدەکەیدا بکەوێتە ستایش کردنی سرووشت، ئەو سرووشتە بۆ شێرکۆ بێکەس بەهۆی تراژیدیای نەتەوە لەقەسیدەی “دەربەندی پەپوولە” بکوژرێت، ئەوا سرووشت بۆ ئازاد سوبحی ئارامترین شوێنە کە هەموو سالێک ئاهەنگی یادی ڕۆژی لەدایکبوونی بۆ دەگێڕن، ئەوە وایکردووە درەختەکان بەهاوڕێی خۆی بزانێت.
ئەو نەمامێکی گرینۆکی نیو ژیان بوو، دۆڕاندنی چەمکی هاوڕێیەتی، گۆڕیویەتی بۆ درەختێکی شەرمن، ئەوەش سەرەتای هەستێکی نێو سرووشتە، کاتێک بینیویەتی هاوڕێیەتی درەختەکان گەورەی دەکەن و منالی پێ دەبەخشنەوە، بەڵام دەزانێت مناڵێکی پیرە، کە خۆی ناوی دەبات بە منداڵیکی هەشت نۆ ساڵانی سەرو ڕەش سپی.
لەشیعری نوێی ئێمەدا بەتایبەت بەدوای ئەزموونی شێرکۆ گەڕانەوە بۆ سرووشت لەمانا گۆڕانیەکە دەرنەچووە، کە مانایەکی ستایش ئامێز بووە، وەک چۆن مانا شێرکۆییەکە لەدەست دانی بەهاو جوانی سرووشت بووە، سروشت وەک کوژراوێک دەرکەوتووە.

پەیوەندی شاعیرو سروشت، پەیوەندی زمان ودارستانە، کە بەشداری لەپڕۆسەیەکی دۆنادۆنی یەکتری دەکەن، تا ئاستی ئەوەی دەفتەری یادگاریەکانی رۆژەکانی تیا تۆمار نەکردووە، ئەوەش لەبیرکردنێکە، دەشێت لەبیرکردنێکی ئەنقەست بێت، تاوەکو بوونی ئەو لەناو سرووشت لەدایک بێتەوە، باران گەڵاکان بۆ ناو ئەو دەفتەرە ھەڵفڕێنێت.
گەڵاکان چیرۆکی باران دەنووسنەوە، کە باران وشاعیر لێرەدا بەیەکدەگەنەوە، بەھۆی ئەوەی تامی باران دەچێتەوە سەر فرمێسک، ئەوەش گریانی ھاوبەشی مرۆڤ و سرووشتە،، ھەمیشە بۆ شاعیر وێنەی سرووشت لەگۆڕانکاریەکی بەردەوامدایە، ئەوە دڕدۆنگی زمان وناجێگیربوونی دۆخێکی دەروونیە کە جوانی سەراسیمەی دەکات، وێنەیەکی جێگیری پێ نابەخشێت.. کە دارستان وەک شانۆیەک دەبینێت، شانۆیەک وێنە و دیمەنەکانی گوزارشت لەسرووشت بکات، ئەوە ترسە لەکۆتایی ئەو پەیوەندیە، وەک نمایشێکی شانۆیی کۆتایی بێت.
ئەو دنیا نائاگاییە مرۆڤ دەکات بە درەخت، بەڵام بەر لەشاعیرە خەیاڵیەکان ئاسنگەر و ئەندازیارەکان چەند سەدەیەک پێشتر بۆی دەچن، ئەوان کە لەئایندەوە هاتوون بۆناو جیهانێکی کۆن، کە کتێبی کۆنە وەک دەلالەتی مەعریفە، ئەوە ئاسنگەر و ئەندازیارەکانن کتێبە کۆنەکە دەکەن بە شاری بەهەشت.

ئازاد سوبحی شارێکی دژە ئەفڵاتونی دروست دەکات، ئەگەر ئەفڵاتون لەکۆمارەکەیدا شاعیران دەکاتە دەرەوە، ئەوا سوبحی چۆتە ناو شارێکەوە خەونی بەهەشت و خەیاڵی، ئاسنگەرەکان لەم شارەدا پیشەی خۆیان مومارەسە دەکەن، دەنگی ئاسنگەرەکان کە ” وتیان به‌ ئاگر ئاسن ئه‌كه‌ین به‌ ئاو” دڵنیایی بەخشینی شاعیرە لەشاری بەهەشت.
ئەندازیارەکان لەڕێگەی نەخشەو خەیاڵەوە بەشداری لەدروستکردنی بناغەی شارێک دەکەن، زادەی دنیای نائاگاییە، شارێک وەک ئەندازیارەکان باسی دەکەن پێویستیان بە بەرد و ئاگری پیرۆزە.

پاکیزە زەمینەی پەیوەندیی شوێن دەخوڵقێنێت، تاوەکو بەخەونی زەوتکردن و گوناهکردن لەو شارە دەست پێ نەکەین، ئەوەش پیاچوونەوەیە بەیادەوەریی و زەمەن، لەڕێگەی نەخشەیەکی ڕەشەوە، کەوا لەگیرفانی نهێنی شەو دەریکردووە، یاری مناڵان و ڕەنگکردنی نەخشە بەقەڵەمی پاستیل، سەرەتای بونیاتی زەمینی شارێکە لەڕێگەی پاکیزەییەوە، لێرەدا گەورەبوون خەونێکە وەک یاریەکی مناڵانە دەرکەوتووە، خەونێک لەگەورەبوون دەستکاری خەریتەی دنیا دەکەن.

بنیاتی شارەکە لەسەر بنەمای خەریتەو خەونی مناڵەکان، بۆیە پاکیزەیی و ڕەنگ وێناکردنی شاری شاعیرەکانە، کە پاکیزەیی داگیری بکات، وەک چۆن ئەوەی شاعیرەکەمان بەدڕێژایی قەسیدەکە لەگەڵی دەڕوات، پەیوەندیی مرۆڤ و سرووشتە، پەیوەندیەک لەدەرەوەی سنور، بەپێی شەریعەتی خەیاڵ وێنای ژیان دەکات.
لێرەدا لەم شارە نوێیەدا گوڵ و باران دوو ئاماژەی ڕوونی ناو ئەو پەیوەندیەن لەگەڵ مرۆڤ، ، شاعیر دەیەوێت لەگەڵ گوڵ بچێت بۆ ئاسمان، ئاسمان دەستبەرداری ئەو وێنەیە نەبووە، خودا لەئاسمانە و گوڵ بەدڵنیاییەوە باس لەوە دەکات، خوا گوڵی خۆشدەوێت، بەواتای سەفەری بێ سنور لەگەڵ گوڵ بۆ ئاسمان، بەرهەمهینانەوەی جوانی و چێژە، ئەوە چێژی خۆشنودی ڕۆحی مرۆڤە، بۆیە خۆ ڕووتکردنەوەش لەگەڵ باران و تلدان لەناو چیمەنەکان، کاتێک چۆلەکەکان لەسەر پشتی خۆی دەشۆن، چەندە وێنەیەکی شیعری ئاست بەرزی زمانە، لەهەمان کاتدا وێنەیەکی فیکریی مرۆڤە لەشاری خەوندا، شاری خەیاڵ، ئەو شارەی سوبحی دەستبەرداری ئەو گومان و دڵەڕاوکەیە نابێت، بەوەی قسەی گوڵەکەی خەیاڵە، خوا گوڵی خۆشده‌وێ.
ئازاد سوبحی شاعیری ساتی دڵنیایی نیە، بەڵکو شاعیری ناو ساتە گوماناویە تاکخوازیەکانە، ئەو گومانە لەناو ڕامانە شیعریەکانی، وێنای شاری خەونەکەشی کردووە.

ئەو دنیا نەستیەی شارە خەیاڵیەکەی شاعیر، خاڵی نیە لەگومان، هێندەی گومان بەشێکی سەرەکی ناو ئەو گوتارە شیعرییە، لەوێنەیەکی شیعری باڵا دەگاتە ئاستی فیکریی، بەوەی گومانی هەیە لەوەی لەنێوان ئازادی وشێتی چەند مردوو کەوتوون، ئازادی و شێتی دوو دنیای خەیاڵی ئەو شارەیە، وەک دوو ئاو لەدنیابینی شیعری شاعیر دەیانبینێت، ڕەنگە تەنیا مەلەوانێکی وەحشی ڕووت بتوانێ ئەو دوو ئاوە لەیەکتر جیا بکاتەوە، ئەو مەلەوانە ئەو مرۆڤەی ناو سرووشتە کە خۆی بەرووتی بە باران دەسپێرێت، ئەوەش دەرکەوتنی مرۆڤە، وەک مرۆڤی باڵای نیتچەیی، لەو شارە ئەو مرۆڤە سوپرمانیە دەردەکەوێت.

ئازادبوون.. چەمکێکی جەستەیی هەیە، دەبێت ئازادی لەو شارە خەیاڵیەدا لەجەستەوە دەست پێبکات، ئەوەش پێویستی بە بوێری هەیە، ئەو مرۆڤە سوپرمانیە وەک وەحشی ناو دارستان ناو دەبات، مرۆڤێکە خۆی دادەماڵێت لەدرۆکانی ناو مێژوو، ئەوە خاڵی کردنەوەی مرۆڤە لەستایشی درۆزنانەی ناو مێژوو، ئەو خۆ خاڵی کردنەوەیە پڕۆسەیەکی پاکژبوونەوەیە، کە لەتراژیدیای گریکی بە “کاتاریس” ناو دەبرێت، لەم قەسیدە شیعریەدا شاعیر لەڕێگەی چوونە قوڵایی دەریا هەستی پێ دەکات، ئەو وێناکردنە زمانیە درککردنە بەشێتی خەون، بۆیە ئەوە ترسە لەتەنیایی، لەساتی ڕۆیشتنی ئاو و گوڵ بۆ ئاسمان.

سوبحی درکی ئەوە دەکات، زمان بەرەو قوڵایی شاری خەونەکان، شارە ئەلتەرناتیڤە ئەفڵاتونیەکەی بردووە، بۆیە دۆزینەوەی ئەو شوێنە نوێیە زادەی پەیوەندیەکی شیعری و ئازادی زمانە،، ئەوەش وای کردووە شێتی و ئازادی ببنە ئەو دوو چەمکەی وەک کوژراو دەیانبینێت، ئەوەش وابەستەی ئەو ترس و گومانەیە کە کۆی تێکستەکە بەر نادات.
ئازادی کە بەدەستی کۆمەڵگا دەکوژرێت، دەبینین مردووەکان و بکوژەکان و جەللادەکان و پیاوە دڵڕەقەکان وێنەی لەتەکدا دەگرن، ئەو لۆژیکە تێکستەکە بەرەو ئازادی زمان دەبات، لەشوێنێکی تایبەت دیلی ناکات، ئەوەش وابەستەی تێگەیشتن نیە لەدنیای شاعیر، بەقەد ئەوەی ئیشکردنەوە و گەڕانی زمانە بەناو ئازادی، کە ڕەهەندێکی ناکۆتای پێ بەخشیووە.

ئەوەش وادەکات شوناسی بوون بە پەیوەندیەکان و زەمەن و چەمکەکان ببەخشێت، لێرەدا زمان لەبەردەم (یاخیبوون) لەگەمەیەکی زمانەوانی ووشەدا، بوون لەیاخی دەسەنێتەوە، وەک ئامادەبوویەکی سەربەخۆ سەیری دەکات، ئەوە پاشگری بوون نیە، شوناس بەیاخی دەبەخشیت، بەڵکو ئەوە کۆی ئەو قەهرەیە ئەوی تیا غەمبار کردووە بۆ ڕوانینە دەریا، دەستکاری ناو ماڵ دەکات.. دەیەوێت ئەو سیستمە تێکبدات، دەکەوێتە دووڕیانی ” یان خۆی بكوژێ یان خه‌ڵك”

ئەوە ئەو نازەمەنیەتەی زمانە بە پەیوەندیەکان لەشوێندا، بۆیە ئەوە ئاخاوتن نیە دەبێتە خولقێنەری زمان، بەڵکو بونیادی زمان خۆیەتی، ئاخاوتنیش تەنیا لقێکی ئەو زمانەیە، وەک لەدەرکەوتنی پەپولەیەکی لاڵ کە دەبێت زمانی نەبێت، بەڵام ئەو ئاخاوتنی نیە نەک زمان، بۆیە لەڕێگەی باڵەکانیەوە قسەدەکات، ئەو لۆژیکە شیعریە، پەیوەندی نێوان پەپولە و گوڵە، پەیوەندیەک وابەستەی عیشقێکی ئەزەلیە، گوڵ ئەو نهێنیە تێدەگات، ئەوە عاشقە سەرمەستەکانن دەتوانن لەنهێنی ئەویتری دۆست تێبگەن، لێرەدا ئەوە زمانە عیشق چڕ ناکاتەوە لەناو پەیوەندی مرۆیی، ئەو دیدە ڕۆحیە بۆ جوانی وابەستەی شوێنە نوێیەکەی شاعیرە.

بەمێژووکردن شتێک نیە بۆ شاعیرێک لەو شوێنە نوێیە گرنگی هەبێت، بەڵکو کاتێک درەختەکان دەبن بە بەرد، ئەوا گومانەکان لەو کاتەدا کۆتاییان دێت، ئەو دەمەی دەبینین، پیریش دێت، کەچی دڵی خۆی لەسەر چیمەنێکی سەوز دەبینێت، “دڵێك به‌ گۆشت و خوێنێكى تازه‌وه‌/ گه‌رم گه‌رم لێده‌دا.. دڵم نه‌بووبوو به‌ به‌رد”
ئەو دڵنیاییە لەکۆتاییدا گومان تەواو دەکات، تەواو بوونی گومان، پڕۆسەیەک نیە بۆ بەردەوامی، بەڵکو دڵنیاییە بۆ کۆتایی ژیان، جەستە پەکی دەکەوێت، لەشارە نوێیەکەدا، دەبێت بە درەختێکی بەردین، ئەوە دڵە بە خوێنێکی تازەوە، بەهەمان تواناو وزەی جوانی لێ دەداتەوە، بۆیە هاوار بۆ گوڵی پەژموردە دەکات تاوەکو لەگەڵ خۆیدا بیبات بۆ ئاسمان، ئەو شاعیرێک نیە ببێت بە بەردو پەیکەرەکەی لەو شارە دژە ئەفڵاتونیە دابنێین، ئەوە داوایەکە لە گوڵ کە دەچێتە ئاسمان بۆ لای خودا، ئەویش لەگەل خۆی بەرێت، ئەو ڕۆیشتنە لەسەفەرێکی مەسیحانە دەچێت، لەگەڵ کۆتایی تێکستە شیعریەکە دەرگا لەخوێندنەوەیەکی نوێ دەکاتەوە، خوێندنەوەیەک لەتوانای فڕین بێت لەشیوەی مەسیح بۆ ئاسمان.