دەق و لۆجیک ، لۆجیکی دەق … مەحمود عەبدوڵڵا
هه موو دەقێک تەمەنێکی دیاریکراوی هەیە و گیرۆدەی کات و شوێنە ، ئەوەی دەق لە زەمەنێک دە گوازێتەوە بۆ زەمەنێکیتر تەفسیرە ، نەک خودی دەق ۰ بۆ یە دەبینین تەفسیرەکان کە بە تێپەڕینی زەمەن پێشدە کەون وێنەی راستە قینەی دەق دەشارنەوە ۰
هەموو مرۆڤێک خاوەنی دو عەقڵە ، عەقڵی سروشتی و عەقڵی وەرگیراو لەکۆمەڵگە . ئە گەر مرۆڤ عەقڵی سروشتی بەهێزتربێت “خۆراکی باش لە مناڵیدا هۆکارە بۆ گەشەکردنی ئەوعەقڵە” ئەوا عەقڵی سروشتی پێوانەو پێوەرەکانی بۆ هەڵسەنگاندنی دیاردەکان لەسەربنەمایەکی زانستی دەبن . ناچێتە ژێر باری سۆزەکان ، بون وەک خۆی قبوڵ دەکات. دیارە بون تراژیدییە ، چونکە بون سەرەتایەکە بۆنەبوون . تراجیدیای بون هەمیشە فشاردەخاتە سەرمرۆڤ بۆ باوەڕ ٫ چونکە بۆمرۆڤ گرانە قبوڵکردنی حەتمیەتی لەناوچون .
عەقڵی سروشتی سەربەخۆیە و دور لە پێوەرە باو گشتییەکانە پێوەرەکانی لە سەر بنەمای مێژوویی و پیرۆزی نین و سەربەخۆیە . هەرچی عەقڵی وەرگیراوە لە ڕابردودا گیری خواردووە و بە عەینەکی کۆمەڵگا و گشت سەیری دونیا دەکات . عەقڵێکی لادەرە لەیاسا سروشتیەکان و تەسلیم بە سۆز و عاتیفە بووە ، کونجکاوی نیی ە، خۆڕازیکەرە. عەقڵی سروشتی عەقڵێکە لەسەروی نەریتی باو تەماشای بون دەکات ، ئەنجامەکانی کە لە لێکدانەوەی دیاردەکان بەدەستی دێنێت ، بنەمای مێژوویی و کۆمەڵایەتی نییە ڕاستە و خۆ لە سروشتی دیاردەکانەوە ئەنجامەکان قبوڵدەکات . گرێدراوی دەقە پیرۆزەکان نییە ، بەڵام عەقڵی وەرگیراو نا سەربەخۆ ، ناتوانێت لەبەرامبە ر
حەقیقەتدا بوەستێت . حەقیقەتێکی ساختە دروستدەکات ٫ کۆک لەگەڵ هەستەکان . بەبڕوای من ئەوە جیاوازی نێوان مرۆڤی بەرز و نزمە لە هزری نیچەدا . عەقڵێک کە واقیعی و دور لەیاسای زۆرینە و سەربەخۆیە ، عەقڵێکیش کە لە کۆمەڵگا وەردەگیرێت و نیوە حەقیقەتی پێیە ، کە بارگاوییە بە بۆچونی هەزاران ساڵی ڕابردوو ، بۆ خۆڕازیکردنیش پەنا دەباتە بەر پیرۆزکردنی مێژوو ، چونکە بە بێ پیرۆزکردن ناتوانێت لەگەڵ ڕاستی ساختەدا بژی ، ئەو عەقڵە هەمیشە ڕو لەڕابردویە ئەوە یەکێکە لەزیانەکانی مێژوو بۆ عەقڵ !
ئەگەر چی هەموو دەقێک تەمەنێکی دیاریکراوی هەیە و لەناو بارودۆخێکدا لەدایک دەبێت ، وڵامە بۆدۆخێکی ئابوری و کۆمەڵایەتی و…، بەڵام دەقی پیرۆز گۆڕان کاری تێناکات ، ئەویش لەبەر شتێک کە هیچ پەیوەندی بە بەهێزوو لاوازی دەقەکەوەنییە ؛ بەڵکو پەیوەندی بە پیرۆزی و باوەڕەوە هەیە . باوەڕ گەورەترین مەینەتی عەقڵ و زانینە . کاتێک باوەڕدار ێک بانگەشەی نەمری دەقە پیرۆزەکان دەکات لەبەر هۆیەکی سادەیە ، ئەویش نەگۆڕانی ئەقڵیەتی خۆیەتی و مانەوەیەتی لەزەمەنی لەدایکبونی دەقەکەدا . ئەوە باوەڕە وادەکات دەق نەمرێت . زۆر جار دەبینین باوەڕدار ، نکۆڵیدەکات لە بەسەرچونی زەمەنی دەقێک و پاساویشی بۆدێنێتەوە ! لەبەر ئەوەی لۆجیکی باوەڕدار لۆجیکێکی وەرگیراوە لە خودی دەق ،لەزەمەنی لەدایکبونی دەق گیری خواردووە خەون و تێگەیشتنەکانی هی دونیای ڕابردون ،لۆجیکێکی سروشتینییە بە گوێرەی یاسا سروشتیەکان ،تا بە ئەقڵێکی کراوە بڕوانێتە دەوروبەر و هەست بە جیاوازی گۆڕان و کۆنبون ، یان نەگونجانی دەقەکە بکات.لالایەکیتر باوەڕبونی بەدەق و پیرۆزبونەکەی وادەکات هیچ جیاوازی نەکات لەنێوان ڕاستی و خەیاڵدا. بەتایبەت لەبارەی تێگەیشتنەکان ، مرۆڤ چ تێگەیشتنێکی هەبێت بۆ”بون” ناتوانرێت پێی بسەلمێندرێت کەهەڵەیە ، چونکە تێگەیشتنەکان کەسین و لەکەسێکەوە بۆ کەسێک دەگۆڕێن ، جۆری مەعریفە جۆری دونیا بینی دیاری دەکات . بەڵام لەبواری بابەتە مادییەکان یان زانستەکان جیاوازن .
ئەوشتانەی کاریگەرییان لە سەر ژیانی کرداری ڕۆژانەیی نییە وەک تاک هیچ کاریگەری دانانێن .
عەقڵی سروشتی و دور لەدۆگما دینی و ئایدیۆلۆژیەکان لەسەربنەمای زانیاری لێکدانەوە بۆشتەکان دەکات . بە بێ زانیاری ناتوانێت لێکدانەوە بکات بە پێی یاسا سروشتیەکان دەرەنجام قبوڵدەکات . دورە لەدەردی هەست و نەست ، عەقڵێکە کە پەنا ناباتە بەر پاساوی دەرونی و ئەنجامەکان قبوڵدەکات و نانوشتێتەوە لەبەرامبەر”تراژیدیای بون”
بەڵام عەقڵێک کە بەر مەبنای باوەڕ شتەکان لێکدەداتەوە ، پێویستی بەزانیاری نییە .
بەدوو ڕێگا شیکردنەوە دەکات با نمونەیەکی مێژوویی وەربگرین
یەکەم:ئەگەر شیکردنەوەیەک هەبێت و لەگەڵ باوەڕەکەی بێتەوە قبوڵی دەکات بێ لێکدانەوە
دووەم: لێکدانەوەیەکی خێرای نەستی دەکات بێ زانیاری.
بۆیە عەقڵی باوەڕدار، بەدوای پاساو دا دەگەڕێت بۆ ڕازیکردنی خۆ ،ئەو لۆجیکەی کە ناویدەنێم لۆجیکی ڕازیکردنی خود ،لۆجیگێکە لەکات دابڕاوە، لە ڕابردو ئێستادا دەژیت ، واتا هیچ پێشبینی گۆڕان ناکات لە بەهاو یاسا کۆمەڵایەتییەکان .حەقیقەتی ئێستا دەکاتە پێوەری هەم داهاتوو و هەم ڕابردوو ،واتا ئەو حەقیقەتەی کە ئێستا ئەو دەیبینێت پێی وایە لەڕابردوشدا وابوە و لە ئێستاشدا ڕاستە لەبەر ئەوە وەک شتێکی سروشتی بەڵگە نەویست وەریدەگرێت.
بەڵام عەقڵی سروشتی بەدوای وڵامدا دەگەڕێت بۆ ڕازیکردنی ئەقڵ نەک هەست و نەستەکان .
مەحمود عەبدوڵڵا
