ئایین و کۆمۆنیزمی ئایینی … سە لام قادری

دوو سە رە کیترین بیردوزه ی مارکس کە سۆسیالیزم لە خیاڵە وە دە گوازێتە وە بۆ زانست، ماتریالیزمی مێژوویی و تٸۆری زێدە باییە. مارکس هه ڵبە ت پێش لە مانە ش لە دە ستنووسه فە لسەفی و ئابوورییەکانی ۱۸٤٤ نیشانی دابوو کە سە ر هه ڵدانی خاوە نداریە تی تایبە ت لە باری مێژووییە وە مە رجدار بووە و له قۆناخێکی دیاری کراوی گە شە ی کۆمە ڵگا کاندا هە بوونی پە یدا کردوە. لە ئایدئۆلۆژئای ئە ڵمانیدا بۆ یە کە م جار دیالکتیکی گەشە ی هێزە بە رهەمهێنە رە کان و پە یوە ندیە کانی بە رهه مهێنان ئا شکرا دە کات؛لە وێیە کە ئاماژە بەوە دە کات هێزە بە رهەمهێنە رە کان سیمای پە یوە ندیە کان و ناوە ڕۆکی پە یوە ندیە کۆمە ڵایە تیە کان دیاری دە کە ن.

هه روە ها بە و ئە نجامە دە گات کە؛ لە قۆناخێکی دیاری کراو لە گە شە ی هێزە بە رهە مهێنە رە کاندا،هێزە به رهه مهێنە رە کان لە گە ڵ پێکهاتە و رواڵە تی پە یوە ندیە کانی سە ردە مدا تووشی ناکۆکی دە بن و ئەم ناکۆکییە لە ڕێگای شۆڕش و گۆڕانە کۆمە ڵایە تیە کانەوە چارە سە ر دە بێت.ئەوە ی لێرە دا گرینگە سە رنجی بدرێتێ ڕێگای چارە سە رییە کە بە شۆڕشی کۆمە ڵایە تی پێناسە دە کرێت،نە وە ک شۆڕشی ڕووت و بێ پاشگر،یا خۆ شۆڕشی ڕامیاڕی و شۆڕشی کلتوری. تێگە یشتن له چە مکی شۆڕش لای مارکس یە کێک لە جە وهە ریترین چە مکە کانە کە دە توانێت بە رو کردە ی کاریگە ر، یان بە عکسە وە بە رو کردە ی سیاسی بێ ئە نجام و، وردئەنجاممان ببات.چە مکی شۆڕشی کۆمە ڵایە تی دورمان ناخاتە وە لە ڕۆیشتن بۆ وەرگرتنی دە سە ڵا تی سیاسی، یان بە شداری لە دە سە ڵاتی سیاسیدا؛بە ڵکوو وامان لێدە کات شۆڕش بۆمان واتایە کی قوڵتری هه بێت لە وە دە سخستنی دە سە ڵاتی سیاسی و بە شداری کردن تێیدا.

بە شداری لە دە سە ڵاتی سیاسی وە کوو هێزێکی کۆمە ڵایە تی شۆڕشگێڕ،نە وە ک دژبەرو، رووخێنەی ر رە ھا، دە توانێت دە رئەنجامی ئا خێزێکی ناچینایە تی و دژبە رانە ی سیاسی و،تە نانە ت دە ر ئە نجامی شۆڕشێکی سیاسی بێت.شۆڕشی سیاسی و بە شداربوون و بوونیە تی سیاسی هێزێکی شۆڕشگێری چینایە تی، بێ نرخ و کم نرخ نیە،بە ڵکوو هە نگاوی سە رە تاییەو بە دوای خۆیدا و بە زنجیرە هە نگاوگە لێکی تری سیاسی و کلتوریی و میدیایی و رێکخراوە یی؛دە بێت دوای ساڵانی کە م یا زۆر لە گۆڕانی چینایە تی،گۆڕانی کۆمە ڵایە تی و بۆ دواجار لە شۆڕشی چینایە تی و کۆمە ڵایە تیدا سە رکە وتنی راسته قینە و دوا ئە نجام بە دی بێنێت.

ئەوەی کۆڕ و کۆمە ڵ و ڕێکخراوە چە پە کان بە رە و هه ڵە شە یی و چە پڕە وی و کردە ی ئنتیحاری سیاسی و کۆمە ڵایە تی دە بات؛ بە بڕوای من تێنە گە یشتنە لە جە وهە ریترین چە مکی گۆڕانی کۆمە ڵایە تی کە ئەو چە مکە، چە مکی شۆڕشە.کۆڕو، کۆمە ڵ و حیزبە کۆمۆنیستە کان ڵێیان ڕونە کە ئەوان ڕیفۆرمخواز نین و بۆ گۆڕانی بنە ڕە تی پە یوە ندیە کۆمە ڵایە تکان لە ڕێگای ریفۆرمە وە ناچن.ڕێگای جیا لە ڕیفۆرمیش بە ڕوونی ڕێگای شوڕشە، تا ئێرە وا دیارە لایان روونە؛بە ڵام ئیستە کە وڵام بە ریفۆرم نگە تیڤە و وڵام لایان شۆڕشە؛ پرسیارە ئاڵۆز و بێ وڵامە کە ئە وەیە کام شۆڕش؟

شۆڕش چە مکی ھەرە ئاڵۆز

بێ وڵامی و کاڵفامی لە حە نای چیە تی شۆڕشە، کە وادە کات لە گە ڵ ئە وە دا دروشمە کانیان رادیکاڵ و شۆڕشگێڕانە دیارە،لە گەڵ ئەوە دا کە خۆیان بە گیانبازانی شۆڕشی چینایە تی دە زانن، کە چی دواجار دە وری کاتی و قوربانی ئاسای خە ڵکانێکی خە ون جوان و عاسی دە بینن،دە ورێکی په راوێزکە وتووانە لە پە راوێزی دە ستاو دە ست بوونی دە سە ڵات لە نێوان باڵە جیاوازە کانی چینی کۆمە ڵایە تی حاکمدا.

ئەوان لێیان تێکدە چێ کە شوڕش بە کاتژمێری کتێبخانە ی حیزبە کە ی ئەوان،یا خۆ تە نیا بە کاتژمێری خەونە جوانە کانی ئە وان میقات نە کراوە. شۆڕشی کۆمە ڵایە تی و هە وراز و نشێو ە کانی، بە پێی ئاستی گە شە ی کۆمە ڵایە تی هیزه به رهه مهێنە رە کانیش مومکینە،به ڵام تە نیا بە هۆی گە شە ی کۆمە ڵایە تی ئەوانیشە وە بە سە رئە نجام ناگات،ئە وە ی شۆڕشی کۆمە ڵایە تی لە شۆڕشی سیاسی و عە سکە ری جیا دە کاتە وە پشوو درێژی و گرێنە دراوی ڕهایە تی بە کێشمە کێشان لە سە رخانی دە سە ڵات و سیاسە ت و ؛ ھەروە ھا دوورپێویە تی لە چاو گۆڕانە سە رخانیە کانی سیاسە تدا.

ڕە نگە لە درێژە ی دەیان ساڵدا چە ندین کێبە رکێی عە سکە ری و سیاسی ڕوبدات و باڵێک و بنە ماڵە یە ک و شایە ک لە دە سە ڵات بکێشێرێنە خوارە وە و یە کێکی تر یا خۆ دە ستە و تاقمێکی تر بگە یە نێندرێتە دە سە ڵات و خە لافەت و؛ بە و مانایە یە کێک لە تایبە تمە ندیە کانی زووپێوی زە مە نی بێت.یە ک جیلی کۆمە ڵایە تی چینی کرێکار و ،چینی مام ناوە ند و چینی سە رمە یە دار رە نگە چە ندین ئاخێز و شۆڕش و دە ستاو دە ست بوونی عه سکە ری ببینن کە کە م تا زۆر بارو دۆخی ژیانیان ئا ستەمتر یا خۆ ھاسانتر بکات، بە ڵام بە دڵنیاییە وە ئەوان ناتوانن بە شداربووان و شایە تحاڵانی چە ن شۆڕشی کۆمە ڵایە تی بن؛واتە شۆڕشی کۆمە ڵایە تی شۆڕشێکی تاک جیلانە و زوو پێو نیە،شۆڕشی کۆمە ڵایە تی شۆڕشێکی تاقانە و تاک قۆمانە یە،شۆڕشی کۆمە ڵایە تی ناشتنی نە مامێک نیە،گە ورە کردن و چڵ و پۆ کردنی یە ک لە دوای یە کی نیە،هه موو ئەوانە یە و ئەوانە یش نیە.شۆڕشی کۆمە ڵایە تی سە مە رە ی ڕە وتی گە شە یە و خودی ڕە وتە کە و هه ورازو نشیوە کانی نیە.

سە مە رە ی داریک یە کجارە کی و تاک قۆمانە یە،بە ڵام گە شە ی دارە کەو ئافات و زە حمە تە کانی قۆناخەو قوناخە، فرە زە حمە ت،فرە رە هە ند و پڕ لە قە مچ و پێچە.شۆڕشی کۆمە ڵایە تیە کە دوا دە رئە نجامی زۆرانە سیاسیە کان و دژبە ری و سازش و پێشکە وتن و پاشکە وتنە کانی دور و درێژی نێوان چینە کان و ڕوت و هێزە سیاسیە کانی نوێنە ری ئەوانە.تێکهه ڵکێش کردنی چە مکی شۆڕشی کۆمە ڵایە تی و چە مکی شۆڕشی سیاسی،چە مکی دە سە ڵاتی کۆمە ڵا یە تی و دە سە ڵاتی سیاسی وا دە کات؛شۆڕشگێڕ ە کانی ئەمڕۆ کە خۆ بە شۆڕشی کریکاری و دە سکە وتە زانستیە کانی مارکس و هاوچه رخە کانی و، بە کۆمۆنیسم پۆشتە دە کە ن هه رگیز نە توان لە بازنگە ی ناکارایی و پە راوێز کە وتە یی خۆ ڕزگار کە ن.

لە خاڵە وە رچە رخانە مێژووییە کاندا ئەم جۆرە هێزانە وە کوو قومارچییە سە ر مە ستە کان پاشکە وتی هۆشیاری و پێگه ی سیاسی و کۆمە ڵایە تی چە ندین دە یە ی چینی کرێکارو کۆمە ڵگایش بە قوماری گە لحۆیانە ی خۆیانە وە دە دۆڕێنن. گە شە ی هێزە بە رهه مهێنە رە کان لە بواری ئابووری و کۆمە ڵایە تی مە رجە بۆ سە رهە ڵدان و دە رکە وتنی ناکۆکی چینایە تی،بە ڵام ئەوە ی هۆکاری سە رکە وتنیان دە بێ گە شە ی ئاستی هۆشیاری چینایە تی و رێکخراوە ییانە.چینی کرێکار دە توانێت و دە کرێت لە پێشکە وتووترین ناوە ندە کانی پیشە زای سە ردە مدا ٸیش بکات و، وە کوو ڕوبۆتگە لی گۆشتینی سووڕی بە رهه مهێنان تە نیا خزمە تکار و، رە عیە تی مە کینە ی مه عمە لە کان بێت.

تا ئەو کاتە ی لە زنجیرە ی خە باتی جلیە یە ک لە دوای یە کە کان و، بە هێزی ڕیکخراوە ی خۆی زنجیرە یە ک ڕیفۆمی شۆڕشگێڕانە ی نە سە پاندبێت و بە خۆدی چینایە تی خۆی ئاشنا نە بوو بێتە وە، یا خۆ بە مانایە کی تر خودی خۆی وە کوو چینێک نە ناسیبێتە وە؛ مە حاڵە بتوانێ بە و قۆناغە بگات کە بتوانێ دوا گورز و کارا ترین گورزی وە کوو چینێک بدات لە چینی بە رانبە ری.زنجیرە ی کردە وە و دژ کردە وە ی شۆڕشگێڕانە ی ڕاستە قینە،زنجیرە ی ڕیفورمە یە ک لە دوای یە کە کانی؛«ریفۆرمی شۆڕشگێڕانه» ی چینی کرێکاره کە بە ستێن بو هە نگاوی بە ره وپێشتر و بو دوا هە نگاو؛ واتە شۆڕشی کۆمە ڵایە تی دیکتاتۆریە تی پڕۆلیتری،چینی کرێکار ساز دە کات.

ھاسانگری چە پڕە وانە

زۆرجار زوو پێوی و هاسانگری شۆڕشی چینایە تی دە بێتە دروشمێکی ڕها و دەمبه سکە ر،بە رانبە ر رە وت و رە وە ندێکی شۆڕشگێڕانە ی لێبڕا و و به رپرس بۆ ئەوە ی شۆڕشگێڕ بوونی بخرێتە ژێر پرسیارە وە. لە حاڵە تێکدا رە وتی بە رانبە ر، لە گە ڵ هه ڵە شە یی و قوماری ڕە وتێکی چە پی چە پڕە و نە کە وێت و پێشڤە چوونی شۆڕشی کۆمە ڵایە تی وە کوو خۆی و گرێدراو بە یە کسانی هێزی چینایە تیە وە ببینێت و ھە روەھا و، بە و پێیە بریارە تاکتیکی و سیاسیە کانی بدات،زۆر زوو لە لایە ن هێزی چە پڕە وە وە، بە موڕتە دی سیاسی دە ناسێندرێ . هاسانگرە کان بە زمانێکی لە خۆباییانە و کاڵفامانە، هه ڵە شە یی درە وونی خۆیان دادە مرکێنن و بە دە م ئە م دامرکانە ی دروونی شێواوی خۆیشیانە وە، دە بنە هۆی دامرکانی ئاگر و مە شخە ڵی بە بلێسە ی قوناغ و شوینێکی دیاری کراوی خە باتی سیاسی و کۆمە ڵایە تی چینی کرێکار و نوێنە رە سیاسی و ڕێکخراوە ییە کانی.

ئایین و کۆمۆنیزم لە یە ک جە ستە دا

هه ر لە ئایدئۆلۆژیای ئە ڵمانیدا و لە تێزە کانی مارکس سە بارەت بە فۆئرباخدایە؛ مارکس جە خت لە سە ر پراتیک دە کاتە وە، وە کوو خاڵی دیاریکە رو و، پێوانە و ئامانجی هە موو جۆرە پێناسە یە ک.تیئۆری بۆ ئەوەی ببێت بە هۆکاری کاریگە ر و، بە بزاوتی کۆمە ڵایە تی دە بێت لە هه ڵسووڕانی شۆڕشگێڕانە دا خۆ بنوێنێ. لە تێزە کاندا جە ختیش لە وە دە کرێتە وە کە مە رجی لە نێو بردنی ئایین لەنێو بردنی شۆڕشگێڕانە ی ئەو ناکۆکییە کۆمەڵایە تیانە یە کە هۆکاری بوونی ئایینن.

من دە مە وێ بە خاڵێکی مە ترسیدار لە باسە کە م دا بگە م ئە ویش ئە وەیە کە ئایین دە ر ئە نجامی ناروونیە و رواڵە تی ئایین بگۆڕە، بە ڵام خود ی ئایین هه تاکوو ناکۆکی کۆمە ڵایە تی دریژە ی هه بێت بە ردە وام جلک دە گۆڕێ و لە گە ڵ کاڵ بوونە وە ی لە سیمایە کدا، دە توانێت لە سیمایە کی نوێدا لە دایک ببێتەوە؛واتە خودی کۆمۆنیزم دە توانێت ببێت بە ئایینێکی نوێ و وە کوو ئایین هه موو دڵە ڕاوکێ و هه ڵە شە ییە دە روونیە کان بە قە بە وێژی خە ونجوانانە و هاسانگرانە ی خۆیە وە دا بمرکێنێت. ئەوە ی ئایین و هاسانگری کۆمۆنیستانە لە یە ک نزیک دە کاتە وە؛ دوڕاندنی کە می نە ختە بە گشتیێتی خە یاڵ.هاسانگری خودی ئایینە، خۆ دزینە وەیە لە وڵامدانە وەی بە کردەوە بە پرسە ئاڵۆزە کان

٠ئایین دە ڵی چاو و گوێ بنوقێنە لە شکستە کان و ئازارەکانی دنیا و گوێ مە دە رێ، بۆ ئاسۆی ڕونی خە ونە خۆشە کانی بە هە شت بڕوانە. هاسانگری کۆمۆنیستانە نانی نیە و داوای پیاز دە کات؛ هێشتا سۆسیالیزمی لە شارێک پێ کۆمە ڵایە تی و کاریگە ر نە کراوە کە چی گرە و لە سە ر شۆڕشی جیهانی سۆسیالیستی دە کات.هاسانگری سۆسیالیستی بە زمانی کردە ی شۆڕشگێڕانە ی خۆی لە شوێنی خۆ و بە رانبە ر بورژوایی نە تە وە کە ی خۆی سیگناڵی بە هاوچینە کانی له وڵاتە کانی تر نە گە یاندوە،کە چی لافی کاریگە ر بوون لە خە بانی ئینتر ناشناڵدا لێ دە دات.هاسانگری و قە بە وێژی زە ینی ئایین و هاسانگری کۆمۆنیستی لە وێدا بە یە ک دە گە نە وە کە هە ردوکیان لە په راوێزی ڕە وتی زاڵ و،گووتاری زاڵدا خە ون دە فرۆشنە وە و هێندە ی لە دنیای گوتن و وێژە دا هه ن نیو ھێندەش لە دنیای واقیعدا بە رچاو ناکە ون. هه ردوک ئەم دوو جۆرە هاسانگرییە کێشە ی هاوبه شیان ئەوە یە.

ئایین عاجزە لە خە واندنی دە نگ و ژاوە ژاوی دنیای واقع و، کۆمونیزمی ئایینیش بێبە رییە لە وە خە به ر هێنانە وە. ئە میان خە ون دڵێتە وە و ئە وی تریان ڕاپە ڕین حونجە دە کات.هه ر دووکیان لە دە رە وە ی دنیای واقیع و بە هۆی لاوازییان لە گۆڕە پانی کردە و پراتیکا خۆیان بە دوورە دە ستە وە پێناسە دە کە ن.

سە لام قادری
٢١ ی مە ی ٢٠١٩ی زایینی