كوردو وڵاتانی دەوروبەرمان لە كوێی سیاسەتەكانی ترەمپ-دا دەبن؟ … زوبێر رەسول
هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی هیچ ولاتێك لە جیهاندا ئەوەندەی هەڵبژاردنی سەرۆكی ئەمریكا جێگای گرنگی پێدان‌و چاودێریكردن نیە. بۆیە دەرچوونی دۆنالد ترەمپ بۆ چوار ساڵی سەرۆكایەتی ئەمریكا دەنگدانەوە جیهانیەكانی كەمتر نەبوون لە دەنگدانەوە ناوخۆییەكانی، بە تایبەت لەبەر ئەو گوتارە سەرنجراكێش‌و رادیكالیانەی كە لە كەمپینی هەلبژاردنەكانیدا پەنای بۆ دەبردن. ئەوەی نیگەرانیە دەرەكیەكانی تۆختر كردۆتەوە ئەو نادڵنیایەیە بەرامبەر سیاسەتەكانی ولاتێكی زلهێز كە كاریگەری بەسەر زۆربەی سیاسەتەكانی جیهاندا هەیە، بە تایبەت كە سەرۆكی تازە هیچ باكگراوندێكی سیاسی نیەو گوتارەكانیشی زۆر نا دبلۆماسیەنەبوونە تا ئێستا، بۆیە ئاساییە گەر جێگای گومان بن. ئەوەی ئێمە مەبەستمانە لەو بابەتە كورتەدا، پێشبینی كردنی سیاسەتەكانی دۆناڵد ترامپە بەرامبەر وڵاتانی دەروبەرمان بە تایبەت ئەو وڵاتانەی كە كاریگەرییان بەسەر پرسی كوردو ئاییندەی كوردەوە هەیە لە ناوچەكە، لامان گرنگە بزانین سەرۆكی تازە چۆن لە ئێمەو دەروبەرمان دەڕوانێت، چونكە تێگەیشتن لە دیدی ئیدارەی نوێی ئەمەریكا بۆ ناوچەكە بە تایبەت لە چوار ساڵی داهاتوودا بۆ كورد زۆر گرنگ دەبێت، پێدەچێت سەرەتایی گۆرانكاریێكی گەورەش بەدوای خۆیدا بێنێت، نەك تەنیا لەسەر ئاستی وڵاتانی دەوروبەرمان بە ڵكو لە تەواوی رۆژهەلاتی ناوین، كە بە دڵنیاییەوە كێشەی كوردیش بەشێك دەبێت لەو دۆسیە ئاڵۆزانە.
پێشبینی دەكرێت سەرۆكی تازە هەلبژێردراو تا ئاستێكی زۆر پشت ببەستێت بە راوێژكارەكان‌و سەنتەری توێژینەوە ستراتیژیەكان، بە تایبەتیش سەنتەری بەرژەوەندی نیشتمانی Center of National Interest كە بارەگاكەی لە واشنتنە پێدەچێت رولێكی باش بگێرێت لە مەشورەت پێشكەشكردن بە سەرۆكی تازەی ئەمریكا، ئەوەی تێبینی دەكرێت روئیاكانی بەشێكی زۆری ئەندامانی ئەو ناوەندە روئیای پراگماتی‌و ریالیستین بەرامبەر رۆژهەلاتی ناوین، بە تایبەتیش دهەمبەر كێشەكانی سوریاو عیراق. بۆ نموونە، ئەگەر روئیایی ریالیستانەی كەسێكی وەك روبەرت كاپلان وەرگرین كە كەسێكی نزیكی ئەو ناوەندەیە دەكرێت تا ئاستێكی باش سیاسەتەكانی ترامپ‌و كۆماریەكانمان بۆ روونبكاتەوە لەم چەند ساڵەی دواییدا. لە دیدی كاپلانەوە پرەنسیپێكی سەرەكی ریالیزم ئەوەیە كە فەوزا خراپترە لە ستەمكاری، چونكە ستەمكاری ئاماژەیەكە بەوەی كە جیهان جیهانیكی ئایدیالی (مپالی) نیە، بەڵام فەوزار ئەوە دەگەیەنێت كە بۆ هیچ كەسێك دادپەروەری لە ئارادا نیە. ئەگەر ئەم بیرۆكە ریالیستیە لەسەر ئەو دۆخەی سوریا جێبەجێ بكەین ئەوە دەگەیەنێت: كە راستە دۆخی سوریا خراپە بەڵام بوونی ئەو هەموو هێزە توندرەوە لە مەیدانی شەر پێدەچێت بە رۆشتنی ئەسەد دۆخێك لە فەوزا بێنێتە كایەوە كە زۆر خراپتر بێت لەوەی كە لە ئێستادا لە ئارادایە.
لە روانگەی ئەو دیدگایەی ئاماژەمان پێدا دەكرێت بلێین كە خاڵی سەرەكی سیاسەتی ترەمپ بریتی دەبێت لە بەرەنگاربوونەوەی داعش لە عێراق‌و سوریاو، نەك لە ناوبردنی ئەسەد، بەڵكو هێشتنەوەی ئەسەد بەلاوازی لە بەشێك لە ناوچەكانی ژێردەستی، بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە پێدەچێت ئەمریكا پەنا بەرێتە بەر هەماهەنگی لەگەل روسیا. دوور نیە بۆ ئەم مەبەستە یارمەتی هیزە كوردیەكانی رۆژئاواش بدات، بە تایبەت كە ئەوان رولێكی باشیان هەبوو لە لاوازكردنی داعش‌و كێشەی كەمتریشیان لەگەل رژێمی ئەسەددا هەبووە بە بەراورد بە هێزە توندرە ئیسلامیەكانی تری سوریا. هەڵبەتە دۆخەكە هەروا ئاسان نابێت بۆ سیاسەتەكان سەرۆكی تازە، بە تایبەت شەڕی سوریا، شەری چەند هێزیكی دەوڵەتی‌و نا-دەولەتیشە، راگرتنی بەلانسی هێزی ئیقلیمی بە تایبەتیش لە نێوان ئێران‌و توركیاو ولاتانی كەنداو، كارێكی یەكجار سەخت دەبێت بۆ ئەمریكان بە تایبەت وەك دیارە هەر هێزەو خاوەن چەندەها میلیشیان كە لە مەیدانی شەردا وەك كارتی سیاسی‌و عەسكەری هەر هێزێك دەتوانێت بەكاری بهێنێت.
دەكرێت بوترێت ئەو چەند سالەی سیاسەتی ئوباما لە رۆژهەلاتی ناوین بریتی بووە لە دوو دلیێكی زۆر لە تەدەخولكردن بە تایبەت بەكارهێنانی هێز لە یەكلاكردنەوەی كێشەكاندان، هەلبەتە بێجگە لە تەدەخولكردنی راستەوخۆ لە شەری دژی داعش، سیاسەتەكانی ئەمریكا بریتی بوون لە پشت بەستن بە بەكارهێنانی هێزەكانی تر لە ناوچەكە، بۆ نموونە كورد لە سوریاو عیراق، یاخود یارمەتیدانی بەشێك لە ئوپۆزسیۆنی سوریا، یان حكومەتی عەبادی لە عیراق. لە راستیدا ئەم جۆرە سیاسەتە ئەگەر چی سیاسەتیكی ریالیستی بێ زیانی گیانیش بووە بۆ ئەمریكا بەڵام لە هەمان كاتدا سیاسەتێكی یەكلاكەرەوەو حاسم نەبووەو جۆرێك لە بۆشایی هێزی دروستكردووە لە ناوچەكەدا كە لە لایەن چەند هێزیكی ترەوە پركراوەتەوە، بە تایبەت لە لایەن روسیا، ئێران، توركیا هەروەها میلیشیا شیعەكانی سەر بە ئیران.
ئەم هێزانەی باسمان كردن گەشەكردنیان تا ئاستێكی زۆر بۆ نا ئامادەیی ئەمریكا دەگەرێتەوە لە ناوچەكەدا، كە لە راستیدا ئەوەندەی تر بوونەتە سەرچاوەی ئالۆزبوونی كێشەكان‌و دەرچوونیان لە دەست ئەمریكاش. ئەرشیفی سیاسەتی جمهوریەكان ئەوەمان پێدەڵێت كە ئەوان حەزیان لە تەماشكردنی رووداوەكان نیەو خۆیان بەپیر كێشەكانەوە دەچن، چونكە بەشێك لە كێشەكان بە فەرامۆشكردنیان گەورەتر دەبن‌و لە دەست دەردەچن، دواجار لەبەرژەوەندی هێزی تر بەكار دەهێنرێن، چونكە كێشەیەك كە خۆت بەكاریبهێنیت چارەسەری ئاسانترە لەو كێشەیەك كە جلەوی لە دەست خەڵكێكی تردا بێت. وەلی نەصر راوێژكاری ریچارد هوڵبروك ( نێردەی ئۆباما بۆ ئەفگانستان‌و پاكستا) لە كتێبە دانسقەكەیدا (The Dispensable Nation: American Foreign Policy in Retreat) ئاماژە بەوە دەكات كە هەر بۆچونێك كە پالپشت بووبێت بە ئۆپشنی شەڕ دژی ئیران لە لایەن ئیدارەی ئوباما رەتدەكرایەوە، ئەمە دلنییایێكی تەواوی دا بە ئیرانیەكان كە بە هێمنی كار بكەن لە سەر بە هیزكردنی پێگەی ئیران لە ناوچەكەدا، ئوباما هەوڵی زۆریدا كە كار لەسەر ئێران بكات وەك بەدیلێك بۆ ولاتە شانشینەكانی كەنداو. ئەمەش نیگەرانیێكی زۆری بە تایبەت لای شانشینی سعودیە دروست كرد. بە جورێك ئوباما كاتێك لە 2009 سەردانی شای سعودیەی كرد بە مەبەستی قسەكردن لەسەر كێشەی فەلەستین بەلام ئوباما دەلێت شا عبداللە یەك سەعات تەنیا باسی مەترسی ئێرانی بۆ كردم.
ئەوەی بە ئاشكرا لە وێبساتی كەمپینەكەی ترامپ دیدۆزیتەوە ئەوەیە كە ترامپ دژی ستراتیژی بونیاتنانی-نەتەوەو گۆڕینی رژێمەكانە nation-building and regime change'” وەك پێدەچێت ترامپ ئەفزەلیەت بداتە سەقامگیری لەسەر حسابی دیموكراسی، كە ئەمەش لە راستیدا جورێك لە نادلنیای دێنێتە كایەوە، كەیسی میسر دەكرێت یەكێك لەو نموونانە بێت. هەرچەندە كاتی خۆشی كە جورج بوشی كوڕ ئەو رەخنەیەی لە كلینتن گرت و ووتی كە ئەو واز لەم جۆرە سیاسەتانە دینێت، بەلام ئێمە بینیمان لە سەردەمی بۆش بەرێژەیێكی زیاتر سیاسەتی بونیاتنانی نەتەوەو گورینی رژیم‌و ناردنی دیموكراسی بۆ رۆژهەلاتی ناوین جێبەجێكرا. بەڵام لەبەر ئەوەی سەرۆكی تازە بەر لەوەی كەسێكی سیاسی بێت خاوەن لوجیكێكی ئابوری‌و بازرگانیە بۆیە من بە دووری دەبینم ترامپ ئەم جۆرە دەستیوەردانانە بكات، چونكە دووبارە بونیاتنانەوەی دەولەتەكان تێچوونیكی یەكجاری زۆری دارییان دەوێت، ئەمە بێجگە لە تێچوونی گیانی.
هەرچەندە دونالد ترامپ رەخنەی لە سیاسەتی ئوباما گرت بەرامبەر ولاتانی كەنداو بە تایبەتیش شانشینی سعودیە، كە زیاتر زمانیكی هەرەشە ئامیز بوو، بەڵام من وای نابینم كە كێشەیەك هەبێت لە سیاسەتی نوێ ئەمریكا بەرامبەر وڵاتانی كەنداو، بە تایبەت كە ترامپ وەك بازرگانیك شارەزاییكی باشی هەیە لەو ناوچەیە تا دەگاتە پرۆژەی هاوبەشی بازرگانی لەگەل شازادەكانی كەنداو. پێگەی بازرگانی‌و سیاسی‌و ئەمنی كەنداو ئەستەمە رێگا بە ترامپ بدات پێچەوانەكەی بسەلمێنێت.
ئەوەی تایبەت بێت بە كورد، لەبەر ئەوەی ترامپ پێناچێت پشت ببەستێت بە دەستێوەردانی راستەوخۆو ناردنی هێزە ئەمریكیەكان بۆ ولاتانی وەك سوریاو عیراق، بۆیە پیدەچێت پشت ببەستن بەكارتی كوردی یەكێك لەچەكە كاریگەرەكانی ترامپ بێت نەك هەر لە سوریاو عیراق بەڵكو لە ئیران‌و توركیاش بە تایبەت لەكاتی گوشار خستنە سەر ئەو وڵاتانە. دوو خال رولی سەركیان هەبوو لە ڤالاكردنی پێگەی كورد لە سیاسەتی ئەمریكاو رۆژئاواش لە ناوچەكەدا. یەكەم، شەری داعش سەلماندی كە كورد هێزێكی كاریگەرو یەكلاكەروەن لە بورای سەربازیدا دەتوانرێت پشتیان پێ ببەسترێت. دووەم،بە پێچەوانەی زۆربەی لاینە ئۆپۆزسیۆنەكانی بەهاری عەرەبی، یاخود عیراق‌و سوریا، كە بریتی بوو لە بالادەستی گروپە ئیسلامیستە رادیكالیەكان، بە شیعەو سوونەیانەوە، گروپە كوردیەكان گروپی سیكۆلارو چەپ رەون، زیاتر جێگای متمانەی ئەمریكاو رۆژئاوا بوونە لە ناوچەكەدا، بە پێچەوانەی گروپە سوونیە رادیكالەكان یاخود میلیشیا شیعە توندرەوەكانی سەر بە ئێران، كە دژی سیاسەتەكانی ئەمریكاو رۆژئاوان. كەواتا كورد وەك كارتێكی بەهێزی ئەمریكا دەمێنیتەوە بۆ بەرانگاربوونەوەی تیرۆر لە ناوچەكەداو لە هەمان كاتیشدا گوشار دروستكردن لەسەر ولاتەكانی تری ناوچەكە. بەڵام بێجگە لە نادڵنیابوون لە سیاسەتەكانی ترامپ وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا، توركیا وەك هاوپەیمانی كلاسیكی ئەمریكاو دووەم گەورترین هیزی ناتۆ لەمپەرێكی گەورە دەبێت لەبەردەم هەلكشانی فاكتەری كودری لە ناچەكەدا بە تایبەت لە باكورو رۆژاڤا، بەڵام پێدەچێت سەركێشیەكانی ئەردوگان و كێشمەكشێەكانی لەگەڵ ئەمریكاو رۆژاوا دەرفەتێك بۆ پالپشتی كورد بهێلێتەوە لە ناوچەكەدا. بەڵام لە هەمان كاتدا نابێت پیچەوانەكشی بە نادیدە وەربگرین، واتا پشت كردن لە كورد لە كاتی تەواوبوونی ئیشیان بە كورد لە ناوچكەدا، یاخود لە بەر گوشاری ولاتانی ناوچەكەی وەك توركیاو عیراق، بۆیە سەركردایەتی سیاسی كورد دەبێت هەردەم پلانی بەدیلی لە بەرچاو بێت، بۆ ئەم مەبەستە دەكرێت بوونی روسیا لە ناوچەكە یەكێك بیت لەو پلانانە، هەرچەندە مێژووی بزاڤی رزگاریخوازی كورد ئەوەمان پیدەلێت كە روسیا هەرگیز جێگای متمانە نیە بۆ كورد، بەڵام ئەمە بەو واتایە نیە كە كورد نەتوانیت یاری سیاسی لەگەڵ روسیا بكات، وەك ئەوەی كوردەكانی رۆژاڤا كردیان. بۆ هەرێمی كوردستان وا باشترە پێوەندیەكانی لەگەل بەغدا ئارامتربكاتەوە، چونكە ئاراستەی سیاسەتەكانی ترامپ پێدەچێت دەستگرتن بێت بە دەوڵەتە كلاسیكیەكانەوە، چونكە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت سیاسەتی نێودەولەتی ترسێكی زۆر هەیە لە بەرامبەر هەڵوەشاندنەوەی ستراكچەری دەوڵەت‌و گۆرینی رژێمەكان، لە راستیدا بەشێكی زۆر دابەشبوونی دەوڵەتەكان بە ناسەقامگیری ناوەخۆی‌و هەرێمی كۆتایی هاتوون، بۆیە پێدەچێت لە چوار ساڵی ئاییندەشدا رێگای سەربەخۆی هەرێم هەر بە بەغداوەدا بڕوات نەك بە ئیدارەی سەرۆك ترامپ.
…………………………………………………………………………………………………. زوبێر رەسول
