هێڵە سوورەكانی فيلمى كوردی … حەیدەر عەبدولڕەحمان
لەهەموو شوێنێكی دنیادا ئازادی لە سینەمادا ئازادییەكی رەها نیە، بەتایبەت لەو وڵاتانەی كەوتونەتە ژێركۆمەڵێ فشاری سیاسی و كۆمەڵایەتی و رۆشنبیریی و ئایینی، یاخود یاسایەكیان بۆ سنووردار كردنی كاری درامی و سینەمایی نیە، بەڵكو بڕی ئەو ئازادییە لە شوێنێك دەگۆڕێت بۆ شوێنێكی تر، بە پێی شارستانیەت و باری رۆشنبیریی و كۆمەڵایەتی ئەو شوێنە..بە تایبەت لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا، هەمیشە رەچاوی داب و نەریتی گشتی و ئەمنی نەتەوەیی و بەرژەوەندی باڵای نیشتیمانی تێدا دەكرێت.
لەنیَوان ئەو رەهەندانەی بە چاوێكی كراوە سەیر دەكرێن، سێ رەهەندی سەرەكی هەن كە بریتین لە:
سیاسەت، ئاین، سێكس، تێپەڕاندن لەهێڵی سووری ئەو سێ رەهەندە سنووردارە كارێكی سەخت و دژوارە، هەتا لەو وڵاتانەشدا كەخاوەنی دیرۆكێكی دوورودرێژن لە سینەمادا.
تا ئێستاكەش لەگەڵ دابێت لەكوردستاندا یاسایەك نیە بۆ سانسۆر دانان لەسەر زۆر لەو كارە درامی و سینەماییانەی لەكوردستاندا بەرهەم دەهێندرێن، ئەوانەش كە لەدەرەوەی كوردستان دەهێندرێن، هەندێ لەو بەرهەمانەی ناكەونە ژێر سانسۆرو ئەو بێ سانسۆریەش كۆمەڵێ ئەنجامی نەرێنی زۆر كاریگەریان لێ دەكەوێتەوە، چونكە بەشێوەیەكی رەهاو دوور لەرەچاو كردنی هیچ بنەمایەكی كۆمەڵایەتی و پەروەردەیی وەك بڵاو كردنەوەی ڤایرۆسێكی كوشندە دەچنە ناو خێزانی كوردو دەبنە فاكتەربۆهەرەس هێنانی بنەما ئەخلاقی و پەروەردەییەكانمانەوە، هیچ جیاوازییان نیە لەگەڵ كاری تیرۆر و تۆقاندن، لەهەمان كاتیشدا یاسایەكیش نیە بۆ ئەو بەرهەمانەی لەكوردستاندا بەرهەم دەهێندرێن، كەزۆر جاران ئەو بۆشاییە دەبێتە هۆكاری سەرهەڵدانی گەلێك كێشەی هونەری لەو بوارەدا.
بێگومان بەهۆی غیابی یاساو سانسۆری فەرمی لەسەر كارە درامی و سینەمایەكان، سانسۆری رای گشتی كۆمەڵایەتی و سۆشیال میدیا شوێنی دەگرێتەوە، كە زۆر جاران بەلاڕێدا دەبردرێت و كۆمەڵێ ئاژاوەی لێ‌دروست دەبێت، بێ ئەوەی ئەو ئاژاوەیە ئەنجامێكی چارەسازی ئەوتۆی لێ بكەوێتەوە كە سوود بەخش بێت بۆ ئایندەی سینەمای كوردی، لەهەندێ حاڵەتدا بۆ یەكلا كردنەوەی كێشە سینەمایەكان، مەرجەع و زانا ئاینییەكان و سەنتەرە ئاینییەكان دەبنە شوێن گرەوەی یاسا، وەك زانكۆی ئەزهەر لەمیسر كە فەتوای لە سەر چارەنووسی زۆر فیلمی سینەمایی داوە، لەوانەش لەسەر فیلمی (محەمەد رەسول الله) ی دەرهێنەری ئێرانی محەمەد مەجیدی ـ و كێشەی دەركەوتنی روخساری پێغەمبەر و قەدەغە كردنی ئەو فیلمە لەزۆر لەوڵاتانی جیهانیی، قەدەغە كردنی نمایشی فیلمی (رسالە) لە سعودیەو دەیان فیلمی تر كە بەفەرمانی سەرچاوە ئاینییەكانەوە قەدەغە كراون لەنمایش كردندا، وەك چۆنیش زۆر فیلمی دیكە قەدەغە كراون بەهۆی سیاسەتەوە، بەتایبەت لای ئەو سەركردەو فەرمان رەوایانەی رەوتی فیلمەكانیان بە دڵ نەبووە، یا پێیان وابووە سوكایەتی بە وان و سیاسەتەكانیان دەكات.
جگە لەپرسە ئاینیی و سیاسی و سێكسیەكان، چەندین پرسی تری وەك: هاندانی تیرۆر، بڵاوكردنەوەی ترس و توندو تیژی و تۆقاندن، تێكدانی رەوشتی كۆمەڵگا، سوكایەتی كردن بەموقەدەساتی نیشتمانی و نەتەوەیی، سوكایەتی كردن بەكەسایەتی و رموزی نەتەوەیی، هاندانی بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان، رێكلام كردن بۆ كالای قەدەغەكراو، تێكدانی دۆستایەتی نیشتمانی و نێودەوڵەتی، هاندانی نانەوەی ئاژاوەو نا سەقامگیریی، بڵاو كردنەوەی بیرو باوەڕی متەتەریف و دەیان پرسی تر كە یاسا دیاری دەكات و لەرێگەی لیژنەیەكی باڵا لەوەزارەتی ناوخۆو رۆشنبیریی و كاروباری كۆمەڵایەتیەوە جێ بە جێ دەكرێت.
هێڵی سوور لەفیلمی كوردی دا
ئەگەر بمانەوێت باس لەهێڵە سوورەكانی فیلمی كوردیش بكەین، ئەوە پێویستە لەسێ رەهەندەوە بڕوانینە پرۆسەكە:
لەرووی كۆمەڵایەتیەوە:
بەگشتی چونكە كورد سینەمای نیە، بۆیە هیڵی سووریشی كەم بووە، ئەگەر جارجارەش لەفیلمێكا حاڵەتێكی ناوازە هەبووبێت، ئەوە حاڵەتێكی كاتی بووەو و نەبۆتە دیاردە، كاتێك ئەو حاڵەتانە دەبنە حاڵەتی نامۆ ئەگەر تێپەڕاندن بێت لەسەر واقیع و داب و نەریتە تەقلیدییە كۆمەڵایەتیەكانەوە، ئەوە بێگومان رووبەرووی تەوژمێكی نەرێنی رەتكردنەوە دەبێتەوە، زۆرینەی تەوژمەكانیش ئاراستەی دەرهێنەرو ئەو ئەكتەرانە دەبنەوە كە بەبیانووی تەوق شكاندن و دەرچوون لەتەقلیدیەت و پێشكەوتنی سینەما دەست پێشخەر دەبن لەدروست كردنی هەندێ دیمە نی وروژێنەر.
لەو وڵاتانەی كە ئاستی هوشیاریی وپێشكەوتنی كۆمەڵایەتیان تێدا دیاری كراوە، یا پرسی ئایینی و كۆمەڵایەتیان تێدا جێگیرە، ناتوانن سنوورە ئایینی و كۆمەڵایەتیەكان تێپەڕێنن و هەمیشە دەكەونە ژێر سانسۆرێكی توند، چونكە نایانەویَِ سینەما كۆمەڵگا بە ئاراستەیەكی دژ بەئایین و نەریتە كۆمەڵایەتیە باوەكاندا بێت، چەند ئەوەندەی ئەو وڵاتانە مێژووییەكی دوورو درێژیان هەبێت لەسینەماو چەند ئەوەندەی دەست رۆیشتوو بن لەپیشەسازی سینەمادا، ئەوەتا هیند لەوڵاتە هەرە لەپێشەكانە لەرووی بڕی بەرهەمهێنانی فیلم، كەچی تا ئێستا سنووری خۆی لەم رووەوە پاراستووە، بۆ پارێزگاری كردن لە داب و نەریتە كۆمەڵایەتیە تایبەتیەكانی خۆیەوە.
ئێران یەكێكە لەو وڵاتانەی لەرووی هونەری سینەماوە ململانێ لەگەلً هۆلیۆد دا دەكات و عەرشی سینەمای ئەمر یكی هەژاندووە، كەچی تا ئێستا هێڵی سووری نەبەزاندووەو توخمی وروژاندنی نەخستۆتە ئەو قالبە زەقەی بە فۆرمێكی نامۆ دەركەوێت لەسینەمادا.
لەرووی هونەرییەوە:
ئەگەر ئامانج لەدروست كردنی گرتەی وروژێنەری وەك ماچ بەپاساوی دەرچوون لەتەقلیدیەت و گۆڕانكاری لەفۆرم بێت، ئەوە ئێمە لەسینەمای كوردی دا دووچاری دەیان كۆسپو ئاریشای هونەرین لەرووی تەكنیكی سینەمایی كە وەك بۆشاییەكی گەورە دەردەكەون، بەچارەسەر كردنی ئەو بۆشاییانە رەنگە بتوانین پیشەسازی سینەما لەكوردستاندا دروست كەین كە تا ئێستا نیمانەو ناتوانین بڵێین خاوەنی سینەماین..
بەڵام دروست كردنی گرتەی وروژێنەر بەمانای پێشكەوتنی سینەما نیە، ئەوەتا زۆرینەی فیلمە میسرییەكان لەو گرتانەیان تێدایە، بەڵام ئەوە مانای ئەوە نیە میسر وڵاتێكی پێشكەوتووی سینەمایە و ئێران وڵاتێكی دوا كەوتووی سینەمایە مادام گرتەی وروژێنەری تێدا نیە، زۆر جاران ئەو گرتانە، تەنیا بەئامانجی بازرگانی و هەڵخەڵەتاندنی لاوەكان و گەمە كردن بە مێشك و هەست و نەستیانە، ئەو لاوانەی كەخاوەنی زۆرترین ژمارەی بینەرانن ئەو فیلمانەدا.
ئێستا لەگەڵ پێشكەوتنی تەكنەلۆژیای سینەماو گۆڕانی چەمكی سینەما، سینەمای ئەمریكی و ئەوروپیش ئەو بایەخە بەگرتەی وروژێنەرنادەن، چونكە كۆمەڵگای ئەوروپی ئەوەندە تینووی گرتەی وروژێنەری وەك ماچ نیە، ئێستا ئەلتەرناتیفی تریان هەیە بۆ راكێشانی بینەر، ئەوە كۆمەڵگا رۆژهەڵاتیە تینووەكانی سێكسن كە تامەزرۆی گرتەی وروژێنەرن، بەڵام ئەو گرتانەش كاتێ بەسەقەتی دەخرێنە ناواخنی فیلمەكە، ئەوە سەراپای فیلمەكە دەشێوێنن.
لای ئێمە كچە ئەكتەرێكی كورد بۆ یەكەم جار دێتە بەردەم كامێرای سینەما، وایان تێ گەیاندووە كە بە ماچێك تەوقێكی كۆمەڵایەتی دەشكێنێ و تەوژمێكی میدیایی دروست دەكات و لەپەنای ئەوەوە ناوداریەتیەك پەیدا دەكات و گەنجەكان دەست خۆشی لێ دەكەن، كەچی كەف وكۆڵ و حەماسەكەكەی شتێكی كاتیە و ئەو جۆرە گۆڕانكارییەی ئەو خەونی پێوە دەبینیت نابێتە فاكتەر بۆ گۆڕینی ئەو رەوتە باوەی قەدی گرتەوە بەرەو ئاراستەیەكی تر، بۆیە وا باشترە لەبری ئەو وەهمە، ئەو ئەكتەرە لەرووی هونەری نواندنەوە دروست بكەن و هانی بدەن كە بەردەوام بێت لەكاری نواندندا، نەخرێتە نێو گێژەنەیەكی بێ ئاكام، چونكە دەسەڵاتی سینەماش دەسەڵاتێكی رەها نیەو لەهەموو حاڵەتێكا ناتوانێت هێڵە سوورەكان ببەزێنێ، ئەگەر هاوكوف نەبێت لەگەڵ واقیعی كۆمەڵایەتی و رۆشنبیریی كۆمەڵگا.
بینەر هەر تەنها بە گرتەی وروژێنەر سەرنجی راناكێشرێت، بگرە زۆر جاران روخساری جوانی ئەكتەرو نواندنی بەهێزی ئەكتەر، كاریگەرتر دەبن لەگرتەی بێ گیان و دروست كراو، ئەوەتا زۆرلەبەرهەمە درامی و سینەماییە گەورەكانی دنیا بەو دوو توخمەی روخسارو نواندن خەڵاتی گەورەی جیهانییان وەرگرتووەو خاوەنی زۆرترین بینەر بوونە، بۆیە لەسەردەمێكی وەك ئێستا بەرهەم هێنەرو دەرهێنەرەكان ئەلتەرناتیفی بەهێزتریان لەپرسی وروژێنەر هەیە كە هاوكوفە لەگەڵ پێشكەوتنی هونەری سینەماو ئەقڵیەتی بینەری نوێ ی سینەما.
لە رووی بازرگانییەوە:
دیارە هەندێ لەكۆمپانیاكانی بەرهەم هێنان، لەوانەی پرسی بازرگانی دەخەنە پێشەوەی پرسی جۆری فیلم و ئاستی فیلم، بەتایبەت لەو وڵاتانەی لەرووی پەروەردەو كۆمەڵایەتیەوە كۆمەڵگاكانیان پەیوەست نین بە هیچ یاساو رێسایەكی كۆمەڵایەتی و تایبەتمەندی خۆیان هەیە لەرووی پەروەردەوە كە جودا بێت لەگەڵ كۆمەڵگایەكی داخراوی رۆژهەڵاتی، سینەما دەكەن بەفاكتەرێكی بازرگانی دابڕاو لە بەها هونەری و هزری و پەروەردەیی و كۆمەڵایەتیەكانەوە كە تێیدا ئامانج تەنها دەسكەوت و داهاتی ماددی بێت، وەك فیلم و زنجیرە تەلەفزیۆنیە توركیەكان، كە گەمە بە عەقلیەت و مەزاجی گەنج دەكەن و دووری دەخەنەوە لەهەر بیرۆكەیەكی ئایدۆلۆژی هزری، ئەو فایرۆسە فیلمانە دەرژێننە نێو خێزان و ئەقڵو پەروەردەی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگاكەیانی پێ هەڵدەتەكێنن، هەمان ئەو بەرهەمانە دەفرۆشنە وڵاتانی دەورو بەری خۆشیان و زۆر وڵاتی دیكەی رۆژهەڵاتی، بۆ گواستنەوەی هەمان ئەو واقیعەی ئەوان هەیانە، ئەگەرچی جیاوازییەكی زۆریش هەبێت لەنێوان واقیعی كۆمەڵایەتی و پەروەردەیی ئەو وڵاتانەدا.
بۆیە هەندێ لەوڵاتانەی كڕیاری ئەو بەرهەمە كرچ و كاڵە بازرگانیانە بوون، بەپێی یاسا كڕینی ئەو زنجیرە درامایانەیان قەدەغە كردووە، دوای ئەوەی بۆیان دەركەوت ئەو فیلمە بازرگانیانە بۆ هەموو كۆمەڵگایەك ناگونجێ و ئاسەوارە نەگەتیفەكانی چیە بەسەر پەروەردەی كۆمەڵایەتی و تێك دانی عەقلیەتی گەنجەكانیان، لێرە لەكوردستانیشدا هەندێ كەناڵی كوردی دەست پێشخەر بوون بۆ قەدەغە كردنی ئەو دراما دۆبلاژ كراوانە بەهەمان هۆكار، بەڵام چونكە یاسایەك نیە بۆ ناچار كردنی كەناڵە كوردییەكان، پرۆسەكە نابێتە پرۆسەیەكی بەزۆرە ملێ و ئەو كەناڵە بازرگانیانەی بەرژەوەندی ماددی خۆیان پێ گرنگترە لەبەرژەوەندی گشتی، چاویپۆشی لەهەموو دەرەنجامەكان دەكەن.
ئێمە لەكوردستاندا بەگشتی كۆمپانیای بەرهەم هێنانی فیلممان نیە، ئەوەی هەیە بەرهەمی تاك تاكەیە، كەبە سپۆنسەر بەرهەم دێن، هەندێ لەو دەرهێنەرە لاوانە وای بۆ دەچن دەرخستنی هەندێ گرتەی وەك ماچ بازاڕ بۆ فیلمەكەیان پەیدا دەكات، بۆیە بەدوای پاساوی هونەری دا دەگەڕێن كەخەڵكی قەناعەت بەشەرعیەتی ئەو گرتانە بێنن.
كەچی لەراستیدا ئەگەر تۆ بتەوێت بازاڕ بۆ فیلم دروست بكەیت، كەرەستەو ئامرازی زۆرت لەبەردەم دایە كە فیلمەكەت رەواجی هەبێت، هەر بۆ نموونە فیلمێكی (پەیكەری دڵ) كە تا ئێستا ژمارەی بێ هاوتای لە رووی ژمارەی بینەرانەوە بەدەست هێناوە لەهەموو كوردستاندا، ئەو گرتە كرچ و كاڵانەشی تێدا نەبووە، كەهەندێ دەرهێنەری لاو دەیكەن بەپاساو.
ئێمە ئەگەر بمانەوێت پیشەسازی سینەمامان هەبێت و لەئایندەدا ئەو پیشەسازییە بازاڕی هەبێت، ئەوە دەبێت بزانین چۆن فیلم دروست بكەین، بەهۆی ئەو شارەزابوونە لەچۆنیەتی دروست كردنی فیلم ، بازاڕێك لەكوردستاندا دروست دەكەین كە پێشتر نەبووەو بازرگانانی ئێمە بەهۆی ترس و نابەڵەدییان ، یا ناشارەزاییان لەبەڕێوەچوونی ئەو بازاڕە نەوێراون خۆیانی لێ بدەن، بەمە سەرچاوەیەكی دیكەی داهات دەدۆزینەوە كەرەنگە زۆر لەسەرمایەداران بەهۆی گەرم بوونی ئەو بازارٍِە رووی تێ بكەن و سینەمای كوردی ببوژێتەوەو هونەرمەندانی كوردیش دەرگایەكی نوێیان بۆ دەكرێتەوە كە لەو دەست بە تاڵی و بێ كارییە رزگارییان دەبێت و باری ئابووریشیان بەرەو باشتر دەچێت.
رووی دووهەمی دروست بوونی ئەو بازاڕە ئەوەیە كە بینەرانی ئێمە زێتر لەوەندە لەسینەما نزیك دەبنەوەو سینەما دەبێتە ئامرازێكی دیكەی شارستانی و كات بەسەر بردن و سەرچاوەیەكی گرنگ بۆ هوشیار بوونەوەی خەڵكی لەهونەری سینەماو گرنگی سینەما لەژیانی رۆژانەی خەڵكی .
بەمەش لەرووی سایكۆلۆژییەوە بینەری كورد لەشارەكانی كوردستاندا مەنفەزێكی دیكەیان بۆ دەكرێتەوە بۆ هەناسەدان و روو تێكردنە هۆڵەكانی سینەما، ئەمەش كاریگەری ئەرێنیانەی تایبەتی خۆی دەبێت لەرووی كۆمەڵایەتی و سایكۆلۆژی و رۆشنبیرییەوە.
