لەپشت ئەفسانەی بێدەنگی منەوە …. مەهدی ساڵح ميجید

((ده قی ئه م ووتا ره بۆ به شێک له خوێنه ره کا نی ده ڤه ری گه منیان و
له شاری که ڵا ر،به تایبه تی ها ته پێش که ش کردن له قاوه خا نه ی که لتووری میلله ت)) .
ئێواره تان باش،

به ر له هه موو شتێک وهه ر ده سپێکێک، ده خوازم لێره وه، له م ده ر فه ته وه پێم خۆشه سه ری سووجده م بۆگیانی به رگری و ته حه دای پێشمه رگه دا بنه وێنم و، ئیکلام له به رده م هه یبه ت وشکۆ ی گه وره یی و شانازیی ئه واندا بکێشم ، ئه وان بێجگه له وه ی که ناسنا مه ی به رگری میلله تێکن له بنده ستی ،ئه وان نا مووسی سه ربه رزی و غیره تی کوردن که به درێژایی مێژوو وو توویه تی نا بۆ زۆرداری.
((له‌ بیابانی عه‌ره‌بی به‌فر وه‌ک ئێره‌‌ هه‌ر به‌ته‌نیا به‌سه‌رئه‌یاسۆفیدا نابارێت،بگره‌ به‌سه‌ر بیره‌وه‌رییه‌کانیشدا ده‌بارێت.
لێره‌،دوور له‌ گشت شه‌ڕو ڕوداووه‌ سه‌روبنه‌کان،هه‌موو شتێک ڕوو له‌ کۆتاییه‌،به‌ر له‌به‌رپابوونی قیامه‌تیش هه‌ر بێده‌نگییه‌کی له‌و جۆره‌ دێته‌ ئارا‌وه‌.))

ئۆرهان پامووک
– له دڵمه وه،جا رێکی تریش فره به گه رمی به خێرها تنی هه موو لایه کتان ده که م وهه تاڕاده ی سوکنایی هاتن و هێور بوونه وه ی په له وه رێکی ته ریووی سه ر هه ڵگرتوو له دارستانێکی دوور و، داڵده دانی وه ڵه ئاسکێکی هه ڵاتوو له بێشه ڵانێکی چڕدا، خۆشحاڵی و خه نی بوو نی خۆم ده رده بڕم و، به دیداری زۆرێک له ئێوه که شانتان خستۆته ژێر باری عه زیه تی هاتن له م ئێوا ره نا وه خته داو، دورژانگه دان به دیار چیرۆکی له گێڕانه وه نه ها تووی دڵی ئه و پیاوه ی که ووڵاته که ی بێجه له حیکایه تی ده رده داری و ئێشی سه خت و سزای هه تا قا می قیامه تی ئه نفال و، ئه نفالی بارزانیه کان و هه ڵه بجه و شه نگا ل، هیچ حیکایه تێکی تری شانازیی نییه بۆ باس کردن.
هه ڵبه ت هه روه ک و ئێوه به ڕێزان لێتان عه یانه و پرسیا ر گه لێکی عه یا مێکی دوورو درێژیشه له دیارنه مانی من که له پشت بێده نگییه کی سا ردی ئاسنینی ده یان دیواری کۆنی هه زار ساڵه یی قووڵه وه وه ک به شێک له حیکا یه تی کاره ساته کانی ئه م ووڵاته ،به سه بری ئه یووب و سه نگینی به رد ،دا نیشتووم وماجه راو ئه فسانه ی ئه م بێده نگییه شم ، نه له لای هیچ دره ختێکی کۆنه ساڵی به ر نسرم و و نه هیچ گوێ ئا گردانێکی ئه م زه مانه به سانا یی بۆ له گێڕانه وه نا یه ت، هه تا جا ڕس بوونی به ردیش له بێده نگی وهه ڵچوونی ئاوو له ڕۆیشتن و ڕاوه شاندنی سه ری ناڕازی دره ختی به ر ماڵه که مانیش و وه ده نگ هاتنی به شێک له ئێوه و له خوێنه ره کانی ترم لێره و له وێ ،له وانه ش که یه کێک له وبه ڕێزانه ی به ناوی ( ئارام نادر) ه وه له ده ڤه رێن سلێمانی ، ،ده ڵێت:
(..رێک سیانزە ساڵە ئێمە لیسا دەخوێنینەوەو بۆمان خەتم ناکرێت، سیانزە ساڵە پرسیار لە لیسا دەکەین و وەڵاممان دەستناکەوێت.. ماوە یه کی زۆرو تاقەت پڕوکێنە، ئێمە بەدوای دیوەکەی دیکەی لیسادا دەگەڕێین و سۆراغی نییە ) به رواری ئه م نا مه یه ساڵی ( 2013 ) یه…..
ڕه نگه که م ته رخه می زه ما نه و پشتگوێ خستتنی ڕه نگی من و شاردنه وه ی سیما ی زوڵاڵی و ئاده می من له نێو هه موو ڕه نگه کا نی تردا و ، بێ ده ر به ستیی ڕۆژگارێکی سه یری بێ ئینسافیش له حاست ئه ده بی من و عیزه ت به رزی و شکۆی خۆ نه پێشه وه بردن هۆکا ر گه لێکن له ئه سڵی دیا ر نه ما نی من……. ئه من سا ڵه ها ی ساڵی دوای ئه م هه موو دیا ر نه ما نه ، ئه م هه مووه له قه ستی فه را مۆ شی و پشتگوێ خستنه ،نه هیچ ڕوو یه کی ئه وتۆم ها تووه له خۆ پیشا ندانی خۆم و نه دادی شکایه تی ئه م گله ییا نه شم بۆ چووته به رده می حوکمی ڕه وای خه لافتێکی ئاده می یان هه ر میرینیشنێکی تری عه داله ت.. ئه مه هه مما ن ئه و گلییه یه که( سه عدی) نه یکرد، مه حویش نه یکرد، (حا فز) یش نه یکرد، ئه منیش نا یکه م، هه ر وه ک و حافز ده ڵێت:

حا فز ڕسرار ڕلهی کس نمی داند خموش
از که می پرسی که دور روزگاران را چه شد.

یەشار کەماڵ کە من زۆرم خۆش دەوێتن، لە ڕۆمانی ( آگر مار را بکوشند، ئەگەر مارەکەیان بکوشتایە)دا، کە پاڵەوانی دەقەکە ناوی حەسەنە(ئه گه ر دروست زه ینم وه بیری بێته وه). حەسەن کوڕێژگەیەکی منداڵ کارەو لە گووندێکی دوورەدەستی ئەم دوونیایەدا دەژی و لە ژێرباری قوورسایی ستەمە گەورەکاندا کە بەزەییان بە مێردمنداڵی حەسەندا نایەتەوەو ڕجای دادێک ناگرن، حەسەن ڕوو دەکاتە مەملەکەتە دوورەکانی بێدەنگییەکی قووڵ وسەر دەخاتە سەر دڵئێشاوی خۆی و هەرگیز هیچ قسەیەک ڵەگەڵ هیچ بەنی بەشەرێکی خوادا ناکات ،خەڵکی هە موو گووندەکە پێیان وایە زمانی لاڵە، ڕۆژێک وەک هەموو ڕٶژێکی تری تێپەڕینی ئاسایی بایەکی خێرا بە لای دارستانێکی چڕداو، هه ڵفڕینی به په له ی باڵنده یه ک و، ده نگی خشپه ی به ئاسته می هه ڵوه رینی گه ڵایه کی له ناکاو و، دەوروبەری چێشتەنگاوێکی گەرمی گووندەکەی حەسەن و لە نێزدیکی مزگەوتی دێیەکەدا،ئالەو کاتەدا پیرە پیاوێک کە بۆ مزگەوتەکە دەڕوات و لە پشتەوە ڕا بانگی حەسەن دەکات کە بە نێو گووندەکەدا شۆڕدەبێتەوەو بەو ئاقارەدا تێدەپەڕێت، ‌حەسەن ئاوڕێک دەداتەوەو دەڵێت:
-بەڵێ….
پیرەمێردەکە له هیک ڕا دەڵێت باشە حەسەن ، ئه تۆ قسانیش دەکەێت….!
حەسەن دەڵێت: بەڵێ، ئەگەر کەسێک گوێم لێ بگریت، ئەمنیش قسان دەکەم.
هه ڵبه ت کۆمه ڵگا ی کوردی به سه رده می ما نیفاکچه دا ( Manufacture ) تێده په ڕێت و، هیچ عه یبه و عارییه کیش له ما نیفا کچه بوو ندا نییه، به و پێیه ی هه موو پیشه وه ره کانی وه به رهه م هێنا ن و پێوه ره له پێشینه کا نی ئا بوو ری کۆ مه ڵگا گۆڕانکا ری ڕیشه ییان به سه ردا دێت و ڕێگه بۆژێرخا نێکی ئا بوو ری نوێ خۆش ده که ن ،کۆمه ڵگا به هه موو یه که جیا وا زییه کا نییه وه ده باته نێو قه یرا نی توند وتا ئه ندازه ی شڵه ژا نی تا ک ، له خۆی و ده وروو به ری و گوو ما ن و تێڕوا نینی تازه ی له بوو نی په یوه ندییه نوێیه کا نیدا له گه ڵ بوو ن و (Material)،مه تریاڵه نوێیه کا نی ده ورو به ریدا،ئا له م سه رو به نده دا ڕه ووتی کۆمه ڵایه تی سه رخا نی ئا بووری کۆمه ڵایه تی نوێ ده خوازێت و ڕێخستنی سیستماتیکی سه رخانی سیاسی و ده سه ڵا ت و مه رجه عی ده سه ڵات ده خوازێت. ئه گه ر چی ئه مه با به تێکی سیاسی ئا بوورییه و قسه و باسی دیکه ی ده وێت، به ڵام ئیتر کۆمه ڵگای کوردی به م هه موو ناو و نیشانه ی قه یرانه وه نا کرێت کۆمه ڵگایه کی پڕله قه یران و کریز نه بێت وکێشه ده روونیه کانی بشارینه وه،ئه مه بێجگه له سه ربارو کاریگه رییه قوو رسه ده ره کیه کانی ووڵاتانی ده ورو به رو ، Recessionی ئا بووری سیاسی ڕۆژئا وا،هه ڵبه ت ئه ده به که شی و هوونه ره که شی هه ر به شێکن له قه یران و ڕه نگدا نه وه ی ئه م قه یرانه ن. کورت و مه خله س لێره وه من له گۆشه ی سه نگینی و په راوێزخرا ویی به ئه ده ب و بێده نگی قوورسیی خۆمه وه هیچ گله ییه کی ئه وتۆم نییه بیکه م.ئه گه ر گله ییه کیش بکه ین ڕووی ده می گله ییمان بکه ینه کوێ یا ڕه بی؟. هه ر وه ک و حا فز ده ڵێت:

قانع به خیالی ز تو بودیم چو حافز
یارب چه گدا همت و بیگانه نهادیم .
((حافز)).

ده ربه ده ری و ده روه زه کردن له ده رو دۆی ووڵاتاندا، مرۆڤ ده باته ژێر باری فه رمانی ناڕه واو سه ختی نا دادی ڕۆژگارێکی سه یرو بێ ئینسافی زه مانه یه ک که ناچاری ده کات شان بداته به ربای فه رمایشتی زه بری ژیان و بێده نگی قووڵ و ڕۆچوویی خۆی.
-(گه یبرێڵ گارسیا مارکیز) ده ڵێت: دوای بردنه سه ری ڕۆژا نێکی دژوارو سه خت له (پاریس)دا بێکا رو موفڵیس ده سووڕامه وه و، دوای سێ ڕۆژ برسێتی تینی بۆ هێنام و ناچار بووم له ناو میترۆکانی (پاریس)دا ده ستم پان کردده وه و ده سته سڕی سواڵکردنم ڕاخست. ئه وپیاوه فه ره نسییه ی که بۆ یه که مین جا ر چه ند (فرانک)ێکی خسته ناو ده ستمه وه، وویستم پێی بڵێم من سواڵکه رنیم،من(گه یبرێڵ گارسیا مارکیزی نووسه ری ئاراکاتاکای کۆڵۆمبیام)،
بەڵام ئه و گوێی له من نه گرت.
له چێشتخا نه یه کی هه وروپایدا وه ک شاگردێکی به رده ستی و خزمه تکار،کرێکاریم ده کردو بێجگه له خاریجی وهه وروپایه کا ن و منیش، شاگردو وه ستای کوردی دیکه ی تێدا بوون. ئه من له دونیای خوادا هه رکه ی سه رو دڵم ده گیرێت و خوڵقم ته نگ ده بێت ،له به رخۆمه وه وه ک بۆڵه بۆڵ حه زده که م هه میشه به یتی غه زه لێکی سه عدی، یان حافز، عه تار،مه حوی ،ئا یه تێکی قورعان،په ره گرافێکی ئینجیلی ممه تا،لۆقا،دار، به رد،چووزانم ،هه رچی شتێک بێت به ده ممدا هه ر له به رخۆمه وه ده یخوێنمه وه و ده یڵێم ، ئیتر ئه گه ر که س گوێم لێ بگرێت یان نه یگرێت گرینگ نییه بۆ من .
له ناو ئیشه که مدا که به ڕێکه وت ،زۆر جاران که به یتی غه زه لێکی گه وره شاعیره کانم ده خوێنده وه یه کێک له و کوڕه کوردانه ی که خه ڵکی ده ڤه ری( سلێمانی ) بوو به دا خه وه که نا وه که یم له بیر چوویته وه ،ده هات و زۆ به شرینی گوێی ده گرت و داوای لێ ده کردم غه زه له که ی بۆ شه رح بکه م.

ڕوژگاری فانی به تێپه ڕینی کاوه خۆ و،له سه ره خۆی بێ منه ت ده ها ت وت و ده چوو،کوڕێژگه ی یارۆ که باسمان کرد ڕۆژێکیان ،ها وه ڵێکی گه نجی تری خۆی ها ورد بۆچێشتخانه که، که هه م قووتا بی زانکۆو هه م خوێنه رێکی شێلگیری سه ر راست بوو به منی ناساند،که زۆر به داخه ناوه که ی ئه ویشم له بیر چووه ته وه:
دوایی خۆش و دش و، من باش و تۆ باش،قه یه رێک به حس و خواسی ئه ده بی و فیکری درێژ دادڕمان کردو من له داستۆیه ڤسکی و،شێرزاد حه سه ن ومه حوی و کاڤکا و عه تاروه مشتم لێ گرتبوو، که ئه و له هیکڕا ڕووی ده می پرسیاری کرده من و گوو تی :

_قووربان، ئێوه مه هدی ساڵح ده ناسن؟.
_گووتم، نه خێر قووربان،مه هدی ساڵح سه رو سه کووتی کوێیه ؟.
_گووتی ئاخر چۆن ده بێت، ئێوه ئه وهه موو کتێبه تان خوێندبێته وه وقه سیده ی لیسا نه ناسن؟.
من درۆیه کی با ریکم بۆی کردو، گووتم ئه وکا برایه ی که ئێوه باسی ده که ن کتێبی نییه، ئه گه ر کتێبێکی هه بێت حه تمه ن من ده مخوێنده وه.(له پڕ درۆکه ی من سه ری گرت و)، ئه و گووتی ڕا سده که یت ئه م ده قه چاپ نه کراوه، منیش به ده ست نووس په یدام کرددوه:
کوڕه لاوه که ڕێک به شێک له قه سیده ی لیسای که له به ربوو، خوێندییه وه. وه ختێک که گه یشته ئه و به یته ی که مرۆڤ بریندار ده کات و ده ڵێت:
لایه ک له دیواری ته مه نم ڕوخا و،پیرێتیم که وته ده شته وه.کاریگه ری له سه ر منیش داناو،زۆر بێده نگ بووم.
_گووتی، وا دیا ره ئێوه ش بێتاقه ت بوون، ئه گه ر حه زده که ن نوسخه یه کتا ن بۆ ده هێنم.
_گووتم ئێستا ئه وکا برایه، مه هدی ساڵح، له کوێیه؟.
_ئه و گووتی،لێره نه ماوه،وا بزانم مرددووه.
_گووتم خوا عافوی بکات. هه تا قه ده رێک هه ردووکمان بێده نگ بووین و، زۆر به ئه سپایی و به ڕێزه و ته ماشای یه کتریمان ده کرد به ڵام هیچمان نه گووت.
قه سیده ی لیسا من و کوڕه لاوه که و براده ره که ی کرده هاوڕێ و دواتر منیان به پێڕێک له هاوڕێکانی خۆیان ناساند که له (Take away) ێکدا کا ریان به یه که وه ده کردو،هه موویان له هه وادارانی (لیسا) بوون و زۆریان به سه ر یه کدییه وه هه بوو.زۆربه یان خه ڵکی شاره کانی سلێمان وده ڤه ری گه رمیان و، خه ڵکی ڕۆژهه ڵاتی کوردستانیشیا ن تێدا بوون.
من که زۆر جار دره نگانی شه و دوای ته واو بوونی کارده چووم بۆلایان، ده مبینی ئه وا ن که قه سیده ی لیسایان ده خوێنده وه هه ندێک جار بێتاته قه ت ده بوون له گه ڵ هه وای ساردی غه ریبی و مه شروب خواردنه وه و کووڵا نه وه ی برینی ده ر به ده ری سه ردڵی خۆیان و،به ئه و په ڕی په ستییه وه تووڕه ئه بوون له خۆیان وله هه موو دونیا وجنیویشیان به مه هدی ساڵح ده دا.منیش بێده نگ ته ماشایانم ده کرد و هیچم نه ده گووت.
ئه وان ئیتر به شێکن له هاوڕێ خۆشه ویست و له بیر نه چووه کانی من.

به ر له دوماهی:
وه کی کورمانج د بێژن ، مه گه له ک که یف خۆش و سه ربلند بویم دڤێرێدا و بهه ڤڕاو د خزمه ت وه دا، ئا ن دا خویانی وهه ڤپیڤین ها ته دارخستن و چێ کرن، هه روه سا مه گه لێک که یف خۆش بوویم ب دیتنێ وه و، چه عڤێ مه پڕ ڕه وشن بووی، لێره وله گه رمیان، زێدی ئه نفال و باوانی گه وره ی به شێک له کا ره سا ته کا نی کوردو، سه رده می گرانی و نه بوونی ویه کتری کوشتنی براکان و گووڵه وه چنه کردنی که س و کا ری ئه نفال کراوان و شان شۆڕکردنی گه وره پیاوانی ئه م ووڵاته له ئیدا ره دا نی ئه وا ن و مه یسه ر نه کردنی ژیا نێکی شایسته به وان، به شێکن له بیره وه رییه تاڵه کانی من و دۆعا ی هێشتا گیرا نه بووی مه غریبانی سه ر به رما ڵی دایکانی کۆسکه وتی نێو کاره سا ته کا نی کوردن.
لێره وه بێجگه له سووپاسگوزاری بێ قسوورم سه با ره ت به ئه رک و زه حمه تکێشانی ئێوه، حه ز ئه که م ئه وه بێژم که ئه من هه میشه گووتوومه خوێنه ره کانم به شێکی قووڵن له ها وڕێیه تی ڕاستگۆیانه ی دووره په رێزی من. ئه من له م ته نهاییه دووره ده سته ی خۆمه وه ئه وانم خۆشده وێت به هه موو ڕه نگه کانیانه وه،به هه موو ئینسافێکی سا ف و سایه قی شینایی ئاسما ن و گه رمایی پڕ له سه وزایی تێری به ها رو ماریفه تی شکۆفه کردنی گووڵ له ئینجا نه ی سه نگینی داخراوی په نجه ره دا. زۆرێک له وا ن له زۆربه ی شا ره کابی کوردستاندا، له خۆشه ویستیاندا بۆ ده قی (لیسا) نا وی منداڵه کا نی خۆیا ن ناونا وه( لیسا) ، ئه من له حه قیقه تدا ئه وان به خاوه نی خۆشم و لیسا ده زانم.
جا رێکی تریش زۆر به گه رمی به خێرهاتنی هه موو لایه کتان ده که م و ده سته کانتان به گه رمی ده گووشم.

بچووک و ئه ز به نیتان

November،11th/2016

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.