Skip to Content

دیكامیرۆن؛ هەڵدانەوەی پەردە لەسەر نهێنییەكان … حەسەن مستەفا

دیكامیرۆن؛ هەڵدانەوەی پەردە لەسەر نهێنییەكان … حەسەن مستەفا

Closed
by كانونی یه‌كه‌م 7, 2016 General, Literature

زەحمەتە میللەتێكی خاوەن زمانی زیندوومابێت بە چیرۆكەكانی نووسەری بە ناوبانگی ئیتاڵیا ( جیۆڤانی پۆكاشیۆ) لە ڕێی دیكامیرۆنەوە ئاشنانەبووبێ‌. دیكامیرۆن: واتە دەڕۆژ( دیكا واتە دە، میهرۆ واتە رۆژ) كە تیایدا سەد چیرۆك لەلایەن حەوت كچ ‌و سێ‌ كوڕەوە كە تەمەنیان لە نێوان ( 18- 25 ) ساڵدایە دەگێڕدرێنەوە. هۆكاری بەیەكگەیشتنی ئەم دەكەسەش لە كەنیسەی (نوێی سانتیا ماریا ) بۆئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەوروپای ئەوكات واتە ساڵی 1348 دووچاری پەتای تاعون دەبێت ‌وئەم پەتایە چارەگێكی دانیشتوانی كیشوەری ئەوروپای راماڵی. لە تەخمینێكدا دەڵێت: 25 ملیۆن كەس لە كیشوەری ئەوروپا بەهۆی ئەم نەخۆشیەوە گیانیان سپاردووە. بۆیە ئەوانە لەترسی مەرگ روو لە كەنیسە دەكەن ، كە لەوێ‌ هەواكە پاكترە ‌و یەكتری دەگرنەوە ‌و بەپێی رێككەوتنێك بۆ دەڕۆژ روو لە قەسرێكی گەورەی گوندێكی نزیك شاری فلۆرەنسا دەكەن ‌و لەوێ‌ دەمێننەوە تا ئەوڕۆژانە دوور لە مۆتەكەی مەرگ بەخۆشی ‌و بەگێڕانەوەی چیرۆك بەڕێبكەن.
دروستكردنی دەروازەیەكی ئاوا بۆ گێڕانەوەی ئەو چیرۆكانەی كە ئەوكاتە لەوێ‌ باوبوون یان ئەگەر روویاندابێت ‌و دەربڕینیان بەشێوەی چیرۆكی كورت لەلایەن نووسەر كە بەوپەڕی شارەزایی لە هونەری گێڕانەوە ‌و زمانی پەخشان نووسین ‌و خەیاڵی بەرفراوان ‌و نزیكبوونەوە لە واقیع ‌و گرتنی وێنەی گرنگی رووداوەكان كە سەردەمێك وێنادەكەن ‌و كۆكردنەوەیان لەچیرۆكێكدا ‌و بەو پەڕی بوێرییەوە دەریبڕیون ‌و تێكڕای چیرۆكەكان لەڕووی ناوەرۆكەوە بەتایبەت ئەوانەی پەیوەستن بە رۆژێكەوە لەیەكتر نزیكن چ لەڕووی فۆڕمەوە چ لە ناوەرۆكدا كە تیایاندا ئاماژە بۆ خۆشەویستی ‌و عەشق ‌و رۆحی بەرز ‌و فڕوفێل‌و گوناه ‌و سزا ‌و خیانەتی هاوسەری ‌و ئیرەیی ‌و تاوان ‌و جوامێری ‌و ئارامگرتن ‌و زیرەكی ‌و ئاگاهی ‌و ئازارچێشتن‌و كۆتایی دڵخۆشكەر ‌ودووڕوویی پیاوە ئایینییەكان ….دەردەكەوێ‌. ئەوەی گرنگە لە چیرۆكەكاندا لە سەرەتادا باسی شوێنێكت بۆ دەكات كە چیرۆكەكەی تێدا روویداوە، واتە كەم چیرۆك هەیە ئاماژەی بۆ شوێنێك .. ماڵێك.. كەنیسەیەك نەكردبێ‌ لەگەڵ بەكارهێنانی ناوی رەمزی ‌و واقیعی كەسەكان ئەگەر پێویستی كردبێ‌ . بە تایبەت نووسەر ناوی هەندێك لە نیگاركێشی ئەو سەردەمەی هێناوە ‌و تەواوی چیرۆكەكانیش بێناونیشانن.
خاڵێكی تری گرنگ لە چیرۆكەكانی پۆكاشیۆ پیشاندانی رووی نادیاری ئەو كەسانەیە كە كۆمەڵگا زۆرجار وەك فریشتە لێیان دەڕوانێ‌. بەڵام لە واقیعدا بەجۆرێكی تروەك لەوەی كە هەن بەدیاردەكەون. بەتایبەت ئەو هاتۆتە سەر گێڕانەوەی ئەو چیرۆكانەی كە لە ئاینی ئەواندا هەندێك دیاردە هەیە حەڕامكراوە، بەڵام پەنجە خستنەسەر دیاردەكان ‌ودەستنیشانكردنی بكەرەكان كە زۆربەی پیاوانی ئاینین ‌و گێڕانەوەی لەتوێی چیرۆكەكاندا بەشێكی بۆئەوەیە بڵێت ئەوانیش وەك هەر یەكێكمان مرۆڤن ‌و پێویستیان بە ژیان ‌و رابواردن ‌و دەربڕینی غەریزەی سێكسی هەیە ، لەدیوەكەی تریش ئەوە دەخاتەڕوو كە ئەوانیش قابیلی هەڵەكردنن بۆیە نابێت بە پیرۆز لێیان بڕوانرێ‌. دەربڕینی چیرۆكەكان بەمشێوازە خۆی لەگەڵ ئەو واقیعە تازەیەدا یەكیگرتەوە كە هاتە سەر وادەی تەمەنی لاوێتی پۆكاشیۆ، واتە ئەوكاتەی هزر وەرچەرخانێكی مەزنی بەخۆیەوەدی بەوەی كەوتە رەخنەگرتن لە دەسەڵاتە رەهاكانی كەنیسە، كە ئەوكات هەردوو دەسەڵاتە زەمینی ‌و ئاسمانییەكەی لەدەستدابوو، بەڵام بەهۆی كارئاسانییەكانی ئیمپراتۆر فریدریك ‌و گومان ‌و پرسیاری سۆفیستاییەكان ‌و پێشكەوتنی بازرگانی لەڕێی بانقەكان ‌و پێشكەوتنی زانستی پزیشكی‌و دەرچوونی ئەدەب لە قالبی ستایشی ئایینی بۆ ئەدەبێكی كراوە ‌و دەرچوون لە زمانی نووسینی باو كە ئەو زمانە پبرۆزەبوو كتێبی پیرۆزی پێنووسراوەتەوە. هەروەها تەشەنەسەندنی هونەری پەیكەرتاشی ‌و ئەناتۆمی ‌و زانستی میعماری . ئەمانە ‌و دەیان هۆكاری تر كە چینی بۆرژوای تازە لەگەڵ دەركەوتنیدا هێنانیە ئارا. لەلاكەی تریشەوە زەمینەی پۆكاشیۆ بۆ كاری ئەدەبی زۆر لەبارتربووە لە زەمینەكانی تری ئەزموونكراودا. بۆیە ئەدەبێك هاتە نووسین كە زۆرجیاوازتر لە چاخەكانی پێش خۆی .
لە چیرۆكەكاندا لایەنی هیومانیستی ‌و رۆحی بەرز زۆر بەرچاودەكەوێت، ئەگەر لە چیرۆكێكا هەق بەلای پیاواندا بشكێنێتەوە ئەوا لەهەمان رۆژدا ‌و لە چیرۆكێكی تردا هەق بەلای ژندا دەشكێنێتەوە. واتە هەتا توانیبێتی ئەو بەلانسەی راگرتووە، سەرەڕای دواكەوتنی باری كۆمەڵایەتی كە ژن كەمتر حیسابی بۆدەكرا لەچاو ئەو گەشە ‌و پێشكەوتنانەی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بەخۆیەوە بینیویەتی.
چیرۆكەكان ئەوەندە بە زمانێكی سادە ‌و پاراو ‌و میللی گێڕدراونەتەوە كە تەواوی چین ‌و توێژەكانی كۆمەڵگا لێی تێبگەن ‌و سوودمەنبن لێی. زۆربەی چیرۆكەكان وانە ‌و پەندیان تێدایە، واتە لەوپەڕی بێئومێدی ئومێد بە مرۆڤەكان دەبەخشێ‌. كە تیایاندا بەجوانترین شێوە كەرنەڤاڵی خۆشەویستی ‌و جوانی ‌و خۆشیی دەربڕیوە، وەك وەسفدەكرێت دیكامیرۆن سندوقی چیرۆكە نهێنییەكانە.
زۆربەی چیرۆكەكان گێڕانەوەی باری بابەتی – كۆمەڵایەتی ئەوسای ئیتالیا ‌و دەوروبەرین هەندێك جاریش دزە دەكاتە رۆژاوای وڵاتانی عەرەبی لەسەر دابونەریتەكانی ئەوانیش چیرۆكی هەڵچنیوە.،هەر بۆ نموونە لەچیرۆكێكدا زۆر ستایشی جوامێری سەلاحەدینی ئەیوبی دەكات. بەڵام بەشێوەیەكی گشتی چیرۆكەكانی لەدابونەریتی رۆژاوا دەدوێن ‌و رۆچوونەتە نێو وردەكارییەكانی كۆمەڵایەتی ئەوسای كۆمەڵگای رۆژاوا ‌و دیمەنەكانی كەمتر بازدەدەنە نێو كۆشك ‌و تەلارەكان ‌و رابواردنی شازادەكان وەك ئەوەی كە لە پەرتووكی عاشقە ناودارەكان بەجوانی هەڵوەستەی لەسەركراوە، كە تەواوی رووداوە ئیرۆتیكی ‌و سێكسییەكان لەنێو كۆشك ‌و تەلاری پاشایاندایە واتە بنەماڵەی لویسەكان، بەڵام چیرۆكەكانی پۆكاشیۆ لێرەو لەوێ‌ لە خەونی هەندێكیاندا نەبێت بەلای ئەم شوێنانەوە ناچن. زۆربەیان لەنێو هەژارنشین ‌و بازرگانە دەوڵەمەندەكان ‌و قەشە ‌و راهیبەكان ‌و كەنارەكانی فلۆرانس خولدەخۆن.
لەزۆربەی نووسینەكاندا ستایشی ئەم چیرۆكانەكراوە، بەڵام لەدیوێكی تریش كە تیایدا زۆرباس لە خیانەتی هاوسەری ‌و توندوتیژی دەكات ئەمانە ئەگەر لایەنە كۆمیدییەكەی لێدەركەی ئەوا قێزەونترین دیاردەن كە كۆمەڵگا بەدەستیانەوە دەناڵێنێ‌ ‌و لەم پەرتوكە پانتاییەكی فراوانیان داگیركردووە، بەڵام نابێت ئەوە لەیادبكەین كە ئەم چیرۆكانە 600 ساڵ زیاتر دەبێت نووسراون ‌و پارێزراون ‌و دەستاودەستیان پێكراوە ‌و زۆرجار لەناوهەندێك چیرۆكی میللی ‌و فۆلكلۆری میللەتانی تری رۆژهەڵاتیش تەوزیفكراون ‌و مۆركی خۆماڵیان وەرگرتووە. ئەمانە بەسەر یەكەوە بۆ ئیتالیا ‌و مرۆڤایەتی میراتێكی دەوڵەمەندی میللین . ئەم جۆرە هەوڵانە لەنێو زۆربەی میللەتان هەوڵی بۆدراوە، مەرج نیە لەشێوازی چیرۆكدا دەركەوتبن ‌و فۆڕمێكی ئاوایان وەخۆگرتبێت، ئەوەتا لەڕێی مامۆستای خوالێخۆشبوو علادین سجادی خەرمانێك لە چیرۆك ‌و نوكتە‌و قسەی نەستەق كۆكراونەتەوە كە تایبەتن بە كورد لە كتێبی رشتەی مرواری كۆكراونەتەوە. بێگومان بەهۆی ئەم هەوڵانەوە ئێمەش وەكو میللەت دەكرێ‌ بڵێین خودانی سامانێكی دەوڵەمەندین لە وێژە ‌و هونەر .

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish