تكایه خۆتان به‌م خورادنانه هه‌ڵ مه‌خه‌ڵه‌تێنن! … د زاهیر سوران
له‌و كاته‌وەی كه ڤایرۆسی كۆرۆنا ناسراو بووە به (كۆڤید ١٩) و ده‌ركه‌وتووه چه‌ندین ماڵپه‌ر، كه‌س و لایه‌ن، زانیاریی هه‌له‌قومه‌له‌ق و چه‌واشه‌كار بڵاو‌ده‌كه‌نه‌وه! بەبێ ئەوەی ھیچ زانیارییەکی پزیشکی لەخۆ گرت بێت، له‌سه‌ر كاریگه‌ریی هه‌ندێك خۆراك (چه‌ندین پرسیاری سه‌یرو سه‌مه‌ره‌م لێكراوه له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌تانه) ڕاسته پێشتر كاریگه‌رییان هه‌بووه له چاككردن و باشتركردنی ته‌ندروستی یان به‌هێزكردنی كۆئه‌ندامی به‌رگریی له‌شدا به‌ڵام له‌م ماوه كورته‌دا ئه‌و راستیانه ده‌ركه‌وتوون، كه هیچ كام له‌م خۆراكانه كاریگه‌ریی ڕاسته‌وخۆ یان باشیان له‌سه‌ر ڤایرۆسه‌كه نییه! ته‌نیا خۆ هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنه‌و به‌س و هه‌ندێك كه‌س ده‌روونی وای لێك ده‌ده‌نه‌وه كه ڕاستن به‌ڵام لە ڕووی زانستییانەوە هه‌ڵه‌ن! گرنگترین و ناسراوترینییان ئه‌مانه‌ن:
١-سیر
ڕێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی ده‌لێت: ڕاسته كه سیر خۆراكێكی ته‌ندروسته‌و دژی میكرۆبه‌كان ده‌جه‌نگێت، به‌ڵام هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك نییه كه مرۆڤ ده‌پارێزێت له ڤایرۆسی كۆرۆنا.
جاری واش هه‌یه زێده‌خۆری زیانبه‌خشه به ته‌ندروستی بۆ نمونه: كاتێك خانمێك ١،٥ كیلۆگرام سیری خواردبوو تووشی ئه‌وه بوو بوو كه له نه‌خۆشخانه بمێنێته‌وه بۆ چاره‌سه‌ر.
به‌لام سه‌وزه، میوه‌و ئاو، هه‌موویان یارمه‌تی ده‌رن بۆ ئه‌وه‌ی به ته‌ندروستییه‌كی باشه‌وه بمێنینه‌وه. وه‌ڵێ هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك نییه كه ئه‌مانه له ڤایرۆسه‌كه ده‌مانپارێزن.
٢-مه‌عجیزه
هه‌ندێك كه‌س ده‌بێژن كه گوایه مه‌عجیزه (دووه‌م ئۆكسیدی كلۆر) كه بۆ سپیی كردنه‌وه‌ی جلوبەرگ و پاكژكردنه‌وه‌ی قوماش و په‌ڵه به‌كاردێت یارمه‌تی له‌ناوبردبردنی ڤایرۆسه‌كه ده‌دات.
ساڵی پار به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆراك و ده‌رمانی ئه‌مێریكایی ئاگادارییه‌كی بڵاوكرده‌وه له‌سه‌ر مه‌ترسی خواردنه‌وه‌ی مه‌عجیزه‌و وڵاتانی تریش هه‌مان ئاگاداركردنه‌وه‌یان بڵاوكرده‌وه، له‌به‌رئه‌وه تكایه تووخنی مه‌كه‌ون.
٣-پاكژكه‌ره‌وه خۆماڵییه‌كان (له ماڵدا دروست ده‌كرێن)
له ئیتالیا كه ئێستا گه‌رمه‌ی بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسه‌كه‌ی تێدایه مه‌ترسی نه‌مانی پاكژكه‌ره‌وه‌كان له بازاردا له ئاردایه . له‌به‌رئه‌وه خه‌ڵكی هه‌وڵده‌ده‌ن له ماڵه‌وه پاكژكه‌ره‌وه دروست بكه‌ن كه هیچ سوودێكی نییه له‌به‌رئه‌وه‌ی كه:
ئه‌و پاكژكه‌ره دروستكراوانه رێژه‌ی ئه‌لكهولیان ناگاته له ٦٠-٧٠% و ته‌نانه‌ت مه‌شروباتی وه‌ك ڤۆدكا رێژه‌ی ئه‌لكهوله‌كه‌ی ته‌نیا ده‌گاته له ٤٠% كه ڤایرۆس ناكوژێت.
٤- ئاوخورادنه‌وه هه‌ر ١٥ خوله‌كێك
مه‌ڵپه‌رێك له فه‌یسبوك ئامۆژگاری پزیشكێكی یابانی بڵاوكردۆته‌وه كه گوایه ئاو خواردنه‌وه‌ی ٤ جاران له كاتژمێرێكدا ڤایرۆسه‌كانی نێو ده‌م ده‌رده‌كاته ده‌ره‌وه! هه‌رچه‌نده له زاراوه ئاره‌بییه‌كه‌ی دا نزیكه‌ی ٣٥٠ هه‌زار جاران سه‌یركرابوو به‌ڵام مامۆستایانی زانكۆی بلۆمفیڵد ده‌ڵێن: هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك بۆ ئه‌مه نییه كه فره ئاو خواردنه‌وه ڤایرۆس ده‌كاته ده‌ره‌وه‌ی له‌ش.
٥-گه‌رماو دووركه‌وتنه‌وه له ئایسكرێم.
زانیاریی زۆر هه‌یه كه گوایه به‌رزی پله‌ی گه‌رما (وه‌ك كورد خه‌وی پێوه ده‌بینێت) ڤایرۆسه‌كه بكوژێت له‌به‌رئه‌وه ده‌ڵێن: ئاوی گه‌رم بخۆره‌وه و به ئاوی گه‌رم خۆت بشوره یان به فیۆن قژت هیشك بكه‌ره‌وه.
هه‌رچه‌نده ئه‌و زانیارییانه له‌لایه‌ن چه‌ند كه‌سێكه‌وه ته‌زویركرابوو به ناوی (رێكخراوی یۆنیسكۆ) وه بڵاوكرابووه‌وه وه‌لێ دواجار رێكخراوه‌كه بڵاوكراوه ته‌زویره‌كه‌ی به‌درۆخسته‌وه، ئه‌میش درۆ ده‌رچوو.
ئێمه ده‌زانین ڤایرۆسه‌كان به گشتی له هاوین دا ماوه‌یه‌كی كه‌م له‌ده‌ره‌وه‌ی له‌شدا ده‌ژین، به‌ڵام تا ئێستا زانستییانه نازانرێت ئایا به‌رزی گه‌رمای هاوین چه‌نده كاریگه‌ری هه‌یه له‌سه‌ر خودی ڤایرۆسه‌كه؟
هاوكات ده‌ڵێن: گه‌رمكردنی جه‌سته‌و خۆ دانه به‌رتیشكی خۆر هیچ سوودێكی دژی ڤایرۆسه‌كه نییه!
هه‌روه‌ها خواردنه‌وه‌ی ئاوی گه‌رم پله‌ی گه‌رمی له‌ش ناگۆڕێت گه‌ر بێت ونه‌خۆش نه‌بێت و پله‌ی گه‌رمی له‌ش به‌رز نه‌بێت.
هاووڵاتیانی به‌ڕێز، هه‌رچه‌نده زانایانی ئه‌م بوارده ده‌ڵێن: كه هێشتا زۆر زانیاریی له‌سه‌ر ڤایرۆسه‌كه‌و نه‌خۆشییه‌كه نازانرێت به‌ڵام ماوه‌ی خه‌مڵێنراوی كڕكه‌وتنی ڤایرۆسه‌كه، واته له ڕۆژی تووشبوونه‌وه به ڤایرۆسه‌كه تا ده‌ركه‌وتنی نیشانه‌كان له یه‌كێكی تووشبوودا نزیكه‌ی ٥ رۆژی گه‌ره‌كه.
ئه‌و كه‌سانه‌ی كه تا ١٢ ڕۆژان نیشانه‌یان تێدا ده‌رناكه‌وێت، له‌وانه‌یه ئه‌وانه هه‌ڵگریی هه‌وكردنه‌كه بن.
گه‌ر گومان ده‌كه‌یت تووشبوویت یان له‌و شوێنانه‌وه هاتوویت كه ڤایرۆسه‌كه‌ی تێدا بڵابۆته‌وه، باشترین ئه‌ركی مرۆڤانه‌و ئه‌خلاقی سه‌رشانت ئه‌وه‌یه كه بۆ ماوه‌ی ٢ هه‌فته خۆت له ماڵه‌وه گل (بهێڵیته‌وه) بده‌یته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی كه‌سانی دیی بێ تاوان تووش نه‌كه‌یت.
له كۆتاییدا ده‌مه‌وێت ئاگادارتان بكه‌م كه زانیاریی هه‌ڵه‌و چه‌واشه زوو بڵاوده‌بێته به‌ڵام ئه‌وه‌ی راست و هه‌قه زۆر ڕه‌قه‌و جاری وا هه‌یه باوه‌ڕی پێ ناكرێت. تكاده‌كه‌م ده‌روونی خۆتان چه‌واشه مه‌كه‌ن به نووسینی نازانستی و خۆتان به ماڵپه‌ڕه دروستكراوه‌كانه‌وه سه‌رقاڵ مه‌كه‌ن، باشترین رێگا خۆپاراستنه به‌ڵام به‌م شێوازه‌ی خواره‌وه:
١-خۆت له‌و كه‌سانه نزیك مه‌كه‌ره‌وه كه ته‌ندروستییان باش نییه!
٢-ده‌ست مه‌به بۆ چاوه‌كانت و ده‌مولێوت، هه‌روه‌ها په‌نجه مه‌كه به لووتتدا كاتێك ده‌سته‌كانت نه‌شوردراون و پیسن!
٣-تكایه له كاتی كۆكه‌و پژمین دا ده‌سته‌سڕی كاغه‌ز به‌كاربهێنه‌وه فڕێی مه‌ده ته‌نیا بیكه‌ره نێو نایلۆنی خۆڵه‌وه تا ده‌توانیت به‌زوویی ده‌سته‌كانت بشۆره.
د زاهیر سوران
پسپۆری نه‌خۆشییه درمییه‌كان و گشتییه‌كان، سلێمانی .
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
