مرۆڤی ڕۆژهەڵاتی وەک بوونەوەرێکی خاوەن شەرەف و بێ کەرامەت … محەمەد سەرابی
گومان لەوەدا نیە کە چەمکەکانی کەرامەت و شەرەف دوو چەمکی تەواو جیاوازن و هەر یەکێکیان خاوەن واتاو هالەی تایبەت بە خۆیەتی، بەڵام ڕەنگە بە هۆی هاوسنووری یەکەوە زۆر جار تێکەڵ بە یەک کرابن. کەرامەت شتێکە لە ناوەوەی مرۆڤ دا، بەڵام شەرەف لە دەرەوەی مرۆڤ دایە. کەرامەت بەندە بە زاتییەتی مرۆڤەکانەوە لە هەر کۆمەڵگەیدا بن، بەڵام شەرەف بەندە بە کۆی کۆمەڵگەیەکی دیاریکراو، یان بەشێک لە کۆمەڵەگایەکی دیاریکراوەوە. کەرامەتی مرۆڤ ناشکێنرێت و هیچ هێزێک نیە بتوانێت مرۆڤێک لە کەرامەتی دابماڵێت، بەڵام شەرەفی مرۆڤ دەشکێنرێت و دادەماڵدرێت.
لێرەوە ئەگەر شیکاریەک بۆ مرۆڤی ڕۆژهەڵاتی بکەین، بە تایبەت ئەو وڵاتانەی دواکەوتوون و حوکمەتێکی فاشستی، یان دیکتاتۆرێک، یان عەقڵێتێکی خێڵەکی و سوڵتانیزمی تێیدا باڵادەستەو حوکم دەکات، هەمیشە مرۆڤێکی بەرهەم هێناوە کە دەکرێت؛ بە مرۆڤێکی بێ کەرامەت و خاوەن شەرەف ناوی ببەین. واتە مرۆڤێک لە بنەڕەتەوە کەرامەتی نیە، نەک هەیبووبێ و لێوەرگیرابێتەوە، چونکە وەک لەسەرەوە ئاماژەمان پێدا، مرۆڤێکی خاوەن کەرامەت هیچ هێزێک توانای لێوەرگرتنەوەی نیە. کەرامەت بە واتا بوونە ڕوحی و ئینسانییەکەی، وەک ئەوەی لای فەیلەسوفی ئەڵمانی «ئیمانوێل کانت» هەیە.
واتە بوار ڕەخساندنی مرۆڤەکانی کۆمەڵگا بە فەزاو ژینگەیەک کە بتوانن بوونیەتی خۆیانیان تێدا دەربخەن و ئاشکرای بکەن، کە بوونیەتی هەر مرۆڤێکیش جیاوازە لە ئەوی تر. واتە بە ڕەخساندی بوار و ژینگەیەکی وەها، مرۆڤێک دێتە بوون؛ کە خاوەن کەرامەتی ئینسانبوونی خۆیەتی، مرۆڤێک کە هیچ هێزێک نیە توانای ئەوەی هەبێت ئەو کەرامەتەی بشکێنێ و لێیوەربگرێتەوە، چونکە لە بنەڕەتەوە کەرامەت شتێک نیە لە دەرەوەی ئینسانەکان، بەڵکو شتێکە تەواو پەیوەنددارە بە ناوەوەی مرۆڤ خۆی و دابڕاوە لە کۆمەڵ.
به پێچەوانەوە لە کۆمەڵگە ڕۆژ هەڵاتییەکاندا، بەردەوام مرۆڤێک دوست و بەرهەم دێت؛ کە لە هەوڵی بەدەستهێنانی شەرفی خۆیان دان. شەرەفیش بە پێچەوانەی کەرامەتەوە، شتێکە پەیوەندیدارە بە دەرەوەی ئینسانەکان. شەرەف لە کۆمەگایەکەوە بۆ کۆمەڵگایەوەکی تر دەگۆڕێت، یاخود لە بەشێکی کۆمەڵگاوە بۆ بەشێکیتری هەمان کۆڵگا، کە ئەم بەشانەش ئەو گروپ و تاقمە جیاوازو عەقڵ خێڵەکی و دەرەبەگیانە دەگرێتەوە، کە شوناس و کلتورو هەندێک جار مەزهەب و ئاینیان جیاوازە.
مرۆڤی ئەم کۆمەڵگایانەش بەردەوام لە هەوڵی بە دەست هێنانی ئەو شەرەفەدان کە ئەندامە هاوشێوەکانی خۆی لە کۆمەڵگادا پێیاندەیەخشێت، بۆیە لە هەر لەحزەیەکێ مێژوویشدا، ئەگەری وەرگرتنەوەی ئەو شەرەفە هەیە کە پێیان بەخشراوە، ئەم وەرگرتنەوەیەش هۆکاری لادان و لە ڕێ دەرچوونی مرۆڤەکانە لەو مەزهەب و کلتورو عەقڵە تەقلیدیانەیە، کە لە لایەن کۆمەڵگەیەکی دیارکراوەوە سنووری بۆ کێشراوە. بۆیە هەمیشە مرۆڤی خاوەن شەرەف لە هەوڵی پارستنی ئەو سنوورانە دایە. پاراستنی ئەو سنوورانەش؛ پاراستنی شەرەفی مرۆڤەکانە کە لە لایەن کۆمەڵگەوە پێیان بەخشراوە.
ڕەنگە زیندووترین نمونە لە زۆربەی کۆمەڵگا ڕۆژ هەڵاتیەکاندا، کە زەمەنێکی دوورو درێژە ئامادەگی هەیە، کوشتنی ژن و کچانی ئەم کۆمەڵگایانە بێت، بە هۆیەی کە لەو عەقڵێتە دینی و کلتوریانە لائەدەن کە لە لایەن ئەندامەکانییەوە جۆرە پەیمانێکی کۆمەڵایەتی لەسەر مۆرکراوە، بەو هۆیەی ئەو سنوورانە ئەبەزێنن لە لایەن کۆمەڵگاوە کێشراوە. لادان لەو سنوورانە، دانانی نیشانە پرسیارە لەسەر شەرەفی ئەندامانی پەیوەندیدار بەو کارەکتەرە مێینەیەوە. بۆیە لە بنەڕەتەوە کاتێک ژنێک ئەکوژرێت، هیچ پەیوەندییەکی بە ناوەوەی بوونییەتی کەسی بکوژەکەوە نیە، بەڵکو بە ئامانجی ڕازیکردنی مرۆڤەکانی دەوروبەرە، بە ئامانجی پاراستی ئەو شەرەفەیە کە لەلایەن کۆمەڵەوە پێی بەخشراوە.
لێرەشەوە ئەگەر زیاتر بە دەروونی مرۆڤی ئەم کۆمەڵگایانەدا شۆڕبینەوە، بۆمان دەردەکەوێت کە بەردەوام مرۆڤێکی بێ کەرامەت و خاوەن شەرەف بەرهەم دێت، کە دەکرێت بە مانا دیکارت- یکەی لە خانەی ئاژەڵاندا ئەژماریان بکەین. ئاژەڵ لای دیکارت لەگەڵ ئامێرێکدا، کە سیستەمی کاکرکردنەکەی لە ناوەوەی خۆیدایە و بە پێی خواستی دەوروبەر کار دەکات و کاردانەوەی هەیە، جیاوازی نیە. واتە مرۆڤی خاوەن شەرەف عەقڵی بڕیاردانی تێدا غائیبەو تەنها خاوەنی عەقڵێکی ئامێریەو بە پێی خواستی دەوروبەرو گروپ و کۆمەڵگا ڕەفتار دەکات. مرۆڤێک هەمیشە بە پێی خواستی ئەندامانی کۆمەڵگا کاردانەوەی دەبێت.
دەرئەنجام بۆ ئەوەی ئەم بارودۆخە تەواو پێچەوانە بێتەوە، پێوستە لە بنەڕەتەوە عەقڵێتی حوکمڕانی ئەم ناوچانە بگۆڕدرێت، سیستەم و هەناوی حوکمڕانانی ئەم ناوچانە لە ڕیشەوە بگۆڕدرێت و عەقڵێت و سیستەمێک بکرێتە هەناوی ئەم ئەم حوکمەتانەوە، کە بوارو ژینگەیەک بۆ تاکەکانی بڕەخسێنێ و مرۆڤ تێیدا بوونییەتی ئینسانی خۆی تێدا کەشف بکات. سیستەمێک هەر بنەڕەتەوە، لە بری ئەوەی مرۆڤێکی بێ پرسارو بێ گومان و گوێڕایەڵ دروست بکات، مرۆڤێکی بە پرسارو زیندو و خاوەن کەرامەت و خاوەن مۆراڵ بەرهەم بهێنێت. مرۆڤێک کە شنوناسی خۆی بناسێت و کار لەسەر بوون و کەرامەتی خۆی بکات و بەرپرسیاریش بێت لە ئاست بوون و سنووری مرۆڤەکانی دەوروبەری. نەک مرۆڤێکی خاوەن شەرەف و وابەستە بە ئەوانیتری کۆمەڵگاوەو بەرهەمهێنانی عەقڵێکی ئامێری. لێرەشەوەیە کۆمەڵگایەی زیندو و ئەکتیڤ لەم ناوچانەدا بەرهەم دێت، لەبری کۆمەڵگایەی عەقڵ ئامێری و مگەلگەرایی..
………………
