کرۆنا وەکوو تراجیدیا و پێویست … نووسینی: احمد منتصر

وەرگێڕانی: گۆران عەبدوڵڵا

بێکاربوونی فەرمانبەرێک کە دەیناسی، بێباوەڕبوونی تەواو بە بوونی داهات لە داهاتوودا، پێداویستییەکانی پاککردنەوە، داهاتی ئاسایی ناتوانێت دابینیان بکات. خۆ کارانتین کردن لە ماڵەوە بەبێ مووچە، یان رۆشتن بۆ کار و بوونی ئەگەری زیاتر بە تووشبونت، هتد… ئەمە ئەوەیە کە زۆر کەس نەیویستووە زانیاریان لە بارەوە هەبێت لە سیستەمی سەرمایەداریدا، لەئەمرۆدا هەموو خەڵک بەگشتی تێیدا دەژی.
ناکرێت دڵخۆشبین بەم قەیرانە، تەنانەت ئەگەر بەهانەکانیشمان سەلماند دژ بەم سیستمە، بەئومێدی ئەوەی خەڵک لە دژیان ڕاپەڕێت، بەڵکوو لەسەرمانە ڕابمێنین لە ڕاستییەکی دڵتەزێن کەوا پێویستیمان بە کارەساتێکی لەمشێوەیەیە بۆ ئەوەی بیر لە ڕێکخستنی کۆمەڵگەکەمان بکەینەوە.

ڕاستییە دڵتەنگکەرەکە چییە؟!

وا دەردەکەوێت ژیانمان یەکە، خۆر بۆ هەمووان هەڵدێت، باران بەسەر هەموواندا دەبارێت، بەڵام لەوێ کەسانێک هەن لەپشتی سکرینی کۆمپیوتەرەکانیانەوە کاردەکەن لە ژورێکی ئامادەساز و دڵخۆشکەر، کەسێکی تریش لە ژێرتیشکی خۆرێکی گەرمدا، لەولاترەوە کەسانێک پێشوازی لە باران دەکەن لە ناو کۆشکەکانیانەوە کە هەموو شتێکی بە شێوەیەکی گونجاو ڕێکخراوە، ئەوانی تریش بە شێوەیەکی هەڕەمکی لە ناو خانوگەلێکی شڕ دەژین کە باراناو و ئاوی زێرابەکانیان تێکەڵاودەبێت.
ژیان یەک نییە، ئەمەش واقیع پێمان دەڵێت سەرباری هەر جیاوازی و پۆلینکردنێک، بارودۆخەکە چینایەتییە، بوونت پەیوەستە بە پەیوەندییە چینایەتێکانتەوە، ئەوکاتەی نەخۆشی دێت، ڕووبەڕووی هەموان نابێتەوە وەکوو یەک، هەیە توانای زۆرترین خەرجی هەیە لە ڕێیی کۆمپانیا زەبەلاحەکانی بیمەوە، یان ئەو پارە زۆرەی کە دەیخاتە دەستی دکتۆرەکانەوە لە باشترین و بەناوبانگترین نەخۆشخانە و کلینیکە تەندرووستێکان، زۆرێکمان لە سەرە دوورو درێژەکان ڕیز دەبەستین بۆ پشکنینی بەخۆڕایی لە خراپترین نەخۆشخانە گشتێکاندا.
ئەمڕۆ پەتای کرۆنا دونیای داگیرکردووە، لەپای بارودۆخێکی تەواو نا دادپەروەرو نایەکسان و بونی ڕیزبەندیەکی گەورەی چینایەتی. جیهان لە دۆخێکی تەواو دژوار و دژدا دەژییت، لە لایەکەوە بوونی ئەو هەموو ئیمکاناتە زۆرەی کاڵاو بوونی ئەو هەموو پێشکەوتنە تەکنۆلۆجییە لە لایەکی ترەوە.
ڕاستییەکی دڵتەنگکەر، کەواتە بە جێهێڵراوین بە تەنیا، بێ کارێکی بەردەوام یان داهاتێکی پۆشتەو پەرداغ یان بونی بیمەی کۆمەڵایەتی، لە ڕاستیدا بەتەنها ماوینەتەوە بۆ ڕووبەرووبونەوەی ئەم پەتایە.

ڕوبەڕووبونەوەیەکی نا دادپەروەرانە

پاش گۆشەگیرکردنی تاک و سەرقاڵکردنیان بە ڕایە گشتێکانی بازرگانی و بابەتگەلێکی بێناوەڕۆک و خوڵقاندنی بارودۆخێکی گشتی لە لاموبالاتی کە لە ڕێی پڕوپاگەندە ئایدیۆلۆجێکانەوە گەشەی پێدەدرێت، هەروەها درووستکردنی کۆمەڵگەیەکی بەکاربەری بێ بەهاو جوانی. هاوڵاتی تۆمەتبار دەکرێت بە نەبوونی حەزی جوانی و پاک و تەمیزی لە ڕووی تاک و ئەخلاقیاتە گشتێکانەوە، وەنەبوونی فەرهەنگی هەڵسوکەوتکردن لەگەڵ کارەساتەکاندا، لەگەڵ زۆرێکی تر لە تۆمەت کە لە بنەڕەتدا لە ئاکامی سیاسەتێکەوە سەرچاوە دەگرێت کە هاوڵاتی تەریک خستۆتەوە لە دونیای خۆی، لە کات و دۆخێکدا هیچ ڕێگایەکی تری لە پێشدا نەماوەتە تەنها ڕزگارکردنی خۆی و خێزانەکەی نەبێت!
وەلانانی هەستی هاوپشتی کۆمەڵایەتی و ئینسانی، وە هەڵوەشاندنەوەی ڕێکخراوەو ئەحزاب و کۆمەڵە و سەندیکاکان و هەر ناوەندێکی تر کە مەبەستی ڕێکخستنی تاک بێت لە ڕێکخراوی بە کۆمەڵدا بە ئامانجی بیری تاکگەرایی و گۆشەگیری. درووستکردنی ڕوحیەتی تاکگەرایی لە مندالاندا بۆ ئەوەی تەنها بیر لە خۆی و داهاتووی خۆی بکاتەوە و هیچ پاڵنەرێکی هاوپشتی کۆمەڵایەتی بۆ ئەوانی تر نەبێت نە بادا ببێتە مایەی دوواخستنی یان سەرئێشە بۆی.

ئەوکاتەی یەکێکیان دەڵێ:

” لەسەر هەمووانە بەمشێوەیە یان بەشێوەیەکی تر هەڵسوکەوت بکەن ….” ئیتر ڕێنوێنی و زانیارێکان دادەبارێنن بەسەر خەڵکدا، دەبێت لە ڕاستییەک وشیار بین کە ئەو خەڵکە دابەشکراون بەسەر چینەکاندا. ڕاستییەک هەیە کاتێک کە چینە هەژارەکان پابەند نابن بە ڕێنوێنییە سەلامەتێکانەوە ئەوە لە نەزانیانەوە نییە وەک ئەوەی لایەنگرانی چینی دەسەڵاتداری سەرکوتگەرە دەیانەوێت ئاوای بناسێنن، بەڵکوو ئەوە بارودۆخی ژیانیانە پاڵیان پێوەدەنێت، شێوەی کارو تواناییە داراییە سادەکانیانە کە ڕۆژانە ناچاریان دەکات لە بەکارهێنانی پاسە گشتێکان و چوونە شوێنە قەرەباڵغەکان. داهاتە سادەکەی بەشی بژێوی ڕۆژانە و کرێ خانوو ئاو و کارەباکەی ناکات ئەی چۆن بتوانێت پێویستییە پاکژ کەرەوەکان و هتد…. دابین بکات.
ئەو کاتەی داوا لە ملیۆنان کەس دەکرێت کە هێزی کاری ڕۆژانەیان دەفرۆشن بۆ دابینکردنی مانگانەکەیان بۆ پەیوەستبون بە ڕێنماییەکانەوە، هەرچەندە سوودمەندیشبن لەو ڕێنماییانە، کەچی پشتگوێیان دەکات چوونکە لەگەڵ بارو گوزەرانی ژیانی ئەودا نایەتەوە کە هەڵاواردنێکی چینایەتی بە سیاسەتێکی دیاریکراو ژوری خەوەکەشی لێداگیرکردووە. ئەمە ڕووبەڕووبونەوە نییە لەگەڵ پەتاکەدا بەڵکوو ئاڵوگۆڕکردنە بە ژیانیانەوە، یان کارەنتین و لەدەستدانی موچە یان چوون بۆ کارو شانسی زیاتر تووشبون بە نەخۆشی، کەواتە سەرپشککردن لە مردن بە برسێتی، یان مردن بە نەخۆشی، هەریەک لەمانە تەواو کەری ئەوی ترە.

قەیران لە ناو قەیران

تاوەکوو ئێستاش ناوەندێکی فراوان هەیە لە چینی ناوەند لە نیگەرانی و گوماندایە لەوەی کارێکیان هەیەو دەیانەوێت دەستی پێوەبگرن، ئەو توێژە بەردەوام لە دڵەڕاوکێی بەردەوامدایە، ترس لەوەی لەچینەکانی خوارەوە لە ئاکامی کێبڕکێ هەلی کارەکەی لە کۆتاییدا لێببرێت، ئەو ترسەشی لە ئاکامی دەستپێوەگرتنیەتی بەهەموو بیرو باوەرە موحافەزەکارەکانەوە. خێزانگەلێکی تەواو پاتریاکی، کە بەردەوام پاڵ بە منداڵەکانیانەوە دەنێن بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەی بەرز بۆ ئەوەی خێزانەکە لە ڕووی چینایەتییەوە بەرزبێتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا ئەم توێژە بەرژەوەندی جیاوازی هەیە و لەگەڵ یەکتر تەبا نابن، چونکە لەسەر بنەمای تاک و بەرژەوەندی تاک بنیاتنراوە: چونکە بەرژەوەندی کەسەکان بەرژەوەندیەکی زاتییە، پەیوەست نییە بە بارودۆخی کۆمەڵەوە.
چینی ناوەند بە چاوێکی سوکەوە دەڕوانێتە هەژاران، چونکە بە دۆڕاویان دەزانێیت و بۆیە چارەنووسیان هەژارییە. چینی ناوەند پێیوایە کار،خواردن، ماڵ و جل و بەرگ و سەیارە مافێکە هەموو کەسێکی سەرکەوتوو شارەزا لە بواری کاردا دەتوانێت دەستیان پێیبگات! چینی ناوەند باس لە حەزو ئارەزو زەوق و خۆشگوزەرانی و سەفەر و سینەما و جۆری خواردنی باش دەکات و پێیوایە زۆرینەی خەڵک دوواکەوتون لە ڕووی فەرهەنگییەوە بۆیە ئەو درکەیان نییە! لە کاتێکدا ئەمشێوەیە لە ژیان بەزۆر بەسەر خەڵکی هەژاردا سەپێنراوە و تەنها وەکوو کاڵا سەیردەکرێن.
ئەم چینە ڕقی لە دەوڵەمەنەکانە و بێزی لە هەژاران دەبێتەوە، هەمیشە فریودەدرێت بە بردنە سەرەوەی داهاتی ساڵانەکەی و قەرزی بانقی و زۆر دەسکەوتی تر ، ئەمیش تەنها خێر و زەکات دەزانێت وەک یارمەتی بۆ خەڵکی هەژار کە لە خۆیدا زۆر ڕووکەشانە و کارێکی نزمە و دەتوانن لە هەر کاتێکدا بیبڕن.
لە خوارەوە ناوەندێکی فراوانی هەژاران هەیە کە بەتەواوی نائومێد بوونە لە کۆمەڵگەو دەوڵەت و هیچ پەیوەندییەکی زیندوویان بە کۆمەڵگەوە نەماوە. لە قەراغەکانی شار ژیان دەکەن، لەو شوێنە قەرەباڵغانە کە بەشێوەیەکی هەڕەمەکیان درووست بوونە و بێبەشن لە خزمەتگوزارێکان و لە بارو دۆخێکی مادی ناجێگیردان، دەبنە قوربانی لەکارێکدا یان دوو، یان قوربانی قەرزوەرگرتن وەیان بە لاڕێدا دەبرێن و تێوەدەگلێن لە کاری جەریمەدا.
هەر بۆیە لە شەڕە گەورەکاندا کۆمەڵگە یەک ڕیز نابن، بەڵکو شەڕی لابەلا دێتە پێشەوە: خەبات لە نێوان نا-کۆمەڵ وەلانراوەکانی کۆمەڵگە و کۆمەڵگە چینی ناوەند کە توانای بەکاربردن و شیعاراتی هەیە، خەبات لە نێوان ئەوەی هیچی نییە و هیچیش لە دەست نادات لەگەڵ ئەوانەی نایانەوێت ئەوەی کۆیانکردۆتەوە لەدەستی بدەن، لە نێوانی ئەوانەی هیچ پەیوەندییەکیان بە کۆمەڵگەوە نییە، لەگەڵ ئەوانەی پەیوەندی و بەرژەوەندی گەورە بە کۆمەڵگەیانەوە دەبەستێت.

کورۆنا وەکوو تراجیدیا و پێویست

ڕۆشنە کرۆنا هەڵگری چ تراجیدیایەکە، نەک هەر خێرا بڵاو بونەوەکەی لە ئاستی کیشوەرەکاندا یان تووشبوون و مردنەکان.
بەڵکوو ئامارەکان ئاماژەی زۆر ترسناک دەخەنەڕوو کە ئاماژەیە بۆ ئەوەی ژیان زۆر خراپبێت لە دۆخێکی جیاوازدا، بەپێی دووا ڕاپۆرتی لیژنەی ئابوری و کۆمەڵایەتی نەتەوەیەکگرتووەکانی خۆرئاوای ئاسیا (ESCWA) بەلایەنی کەمەوە ٥٢ ملیۆن لە خەڵکی وڵاتانی عەرەب زمان کێشەی کەمبونی خواردنیان دەبێت، هەروەها بەگوێرەی ڕێکخراوەی جیهانی خۆراک، ڕێژەی ٧٥% کۆمەڵگەی بەشەرییەت کێشەی کەم خۆراکیان دەبێت، هەمان ڕاپۆرت ئاماژەی بەوە کردووە کەوا وڵاتە عەرەبێکان ساڵانە ٦٠ ملیار دۆلار خواردن بە هەدەر دەدەن!
هەمان ڕاپۆرتی (ESCWA) ئاگاداری دەدات کەوا ١٠٢ ملیۆن لە خەڵکی وڵاتانی عەرەبی بەئاراستەی هێڵی هەژاریدا دەڕۆن، هەروەها لەدەستدانی ملیۆنێک و حەوت سەد هەزار هەلی کار، پێشبینیش دەکرێت داهاتی نێوخۆی وڵاتە عەرەبێکان لایەنی کەم ٤٢ ملیار دۆلار کورت بهێنێت.
هندستان یەکێکە لە وڵاتە تازە پێشکەوتووەکان و خاوەنی دانیشتوانێکی زۆرە، مەزەندە دەکرێت لە ٦٠%ی دانیشتوانەکەی واتە ٥٠٠ ملیۆن بەلایەنی کەمەوە هەڕەشەی برسیبونیان لەسەربێت لەم مانگەدا، ئەی وڵاتە تازە پێشکەوتووەکانی تر دەبێت چۆنبن؟!
ئەمریکا کە ناوەندی سەرمایەداری جیهانە، لە یەک هەفتەدا ٣ ملیۆن خەڵک فۆرمی بێکارییان پڕکردەوە، ئەم ژمارەیە پێنج جار زیاترە لەو ئامارانەی کەلە ١٩٨٢ لە ئەمریکا تۆمار کراون.

ئەمانە و لەوەش زیاتر ئاکامەکانی ئەو پەتا جیهانییەمان پێ نیشان دەدات کە چۆن هەموو ئەو پەتایانەی تریشی خستەوە ڕوو کە چۆن مرۆڤ لەسەدەی بیست و یەکیشدا لەگەڵیاندا دەژی: برسێتی و ئاوارەیی و بێکاری، بەڵام کرۆنا گرنگی خۆشی هەیە چونکە بیری جیهانی بونی بە هاوڵاتی دا، ملیۆنەها کەس لە ئاستی جیهاندا هەستی بەوەکرد ئەزمەی جیهانی چی دەگەیەنێت، گرنگە بەو ڕادەیەی توانیتی تۆپی پێ و چەندین دیاردەو بابەتی پوچ ڕابگرێت، گرنگە بەوڕادەیەی بۆ مرۆڤ دەردەکەوێت کە چۆن هاوپشتی و کارە مرۆڤانەکانیان لە پێناوی کاری بەکۆمەڵ و سامانی گشتیدا گرنگی خۆی هەی، گرنگە بەو ڕادەیەی کە پەردەی لادا لەسەر برسێتی و پێویستییەکانی ملیۆنەها ئینسان بە داو دەرمانی خۆڕایی لە ئاستی جیهانیدا، گرنگە بەو ڕادەیەی تێگەشتن فەراهەم دەکات سەبارەت بە گشتیکردنی نەخۆشخانەکان و دەستەبەرکردنی بەرهەمە پێویستییەکان بە گوێرەی پێویست، گرنگە بەو ڕادەیە کە سەرنجی خەڵک بۆ ئەو قەیرانە ڕادەکێشێت کە لە ناو جەرگەی سیاسەتی جیهانیدایە، ئەوەی کراوەتە بەشێک لە ژیانمان. ئەمە لەخۆشیدا تیشک دەخاتە سەر ئەو هەموو دزییەی کە لێمان دەکرێت لە خواردن و پێداویستییە تەندروستی و ژیانێکان، لە جیاتی ئەوەی تاک گیرۆدەی کێشە تایبەتێکانی خۆی بێت، هەمووان دەکەوینە بەرانبەر یەک تراجیدیای گشتییەوە، دەوڵەمەند و خاوەن گەنجینەکانیش لە قەیراندا ناچار دەبێت سەروەتەکانیان بخەنە پێش چەوساوەو هەژارەکان، هەمووان لە بەر ڕمی پەتاداین، جیاوازی و چارەسەر هەر سیاسەتە، یان سیاسەت و پاشتر چارەسەر، وە ژیان بەرهەمدەهێنرێتەوە لە بەرژەوەندی گشتیدا و سیاسەت بەرهەمی دەبێت بۆ هەمووان.
لە کۆتاییدا ناتوانین بگەڕینەوە بۆ بارودۆخی ئاسایی ئەوەی پێیمان دەوت ژیان لە بنەڕەتدا و بەدیاریکراوی ژیان نەبوو.

أحمد منتصر
كاتب سياسي واجتماعي من مصر

سەرچاوە:

https://al-hamish.net/author/ahmedmontasser/