Skip to Content

خولیای جه‌نگ … به‌ختیار محه‌مه‌د

خولیای جه‌نگ … به‌ختیار محه‌مه‌د

Closed
by كانونی یه‌كه‌م 29, 2016 General, Opinion

چ شتێك له‌ جه‌نگ قێزه‌ونتره‌؟ جه‌نگ سه‌ركه‌وتنی ئیراده‌ی شه‌ڕانگێزیی و شه‌ڕانگێزانه‌ به‌سه‌ر ئیراده‌ی چاكه‌ و چاكه‌خوازییدا. جه‌نگ لایه‌نه‌ شه‌ڕانگێزه‌كه‌ی ڕۆحی مرۆڤ ده‌رده‌خا؛ ئه‌و لایه‌نه‌ی، كه‌ له‌ وێرانكردن و خاپووركردن و بێزه‌وه‌ری و قێزه‌ونیدا بێ هاوتایه‌ و لای هیچ دڕنده‌یه‌كی سه‌ر ئه‌م گۆی زه‌وییه‌ بوون و نموونه‌ی نییه‌.
موفاره‌قه‌یه‌كی سه‌یره‌: مرۆڤ تاوان ئه‌نجام ده‌دا، خۆی به‌ ڕاست ده‌زانێ. مرۆڤ (تاوانبار و سته‌مكار) هه‌میشه‌ پاساو بۆ تاوانه‌كانی خۆی ده‌هێنێته‌وه‌. ئه‌و هێنده‌ پڕ له‌ ڕك ده‌بێ، كه‌ هیچ به‌هایه‌ك بۆ ژیان (ژیانی ئه‌وانی دیكه‌) ناهێڵێته‌وه‌.

له‌ هه‌موو حاڵه‌تێكدا جه‌نگ (جه‌نگی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و ئابووری و ته‌نانه‌ت هه‌ندێك جار جه‌نگی شه‌خسییش) به‌رهه‌می سته‌مه‌: سته‌می ساته‌وه‌خته‌كانی ده‌سه‌ڵات له‌ به‌رانبه‌ره‌كه‌ی خۆی (ته‌نانه‌ت له‌ نێوان جه‌نگی منداڵانیش هه‌ست به‌ سێبه‌ری ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ ده‌كرێ). خۆ له‌ خۆڕایی نییه‌، له‌ هه‌ر كوێیه‌ك دیكتاتۆر و دیكتاتۆرایه‌تی هه‌بێ، ئه‌وه‌ له‌و شوێنه‌شدا جه‌نگ به‌رپا ده‌بێ. جه‌نگ كار و كاردانه‌وه‌یه‌: كاری سته‌م و ته‌عه‌دا و كاردانه‌وه‌ی به‌رگریی (ماف) و تۆڵه‌.

ئه‌وانه‌ی جه‌نگه‌ گه‌وره‌كانیان له‌ مێژوودا به‌رپا كردووه‌، دیكتاتۆر و خوێنڕێژه‌ گه‌وره‌ و ناسراوه‌كانی جیهانن: هۆلاكۆ، ته‌یموور له‌نگ، هیتله‌ر، سه‌دام و… تاد. هه‌موو ئیمپراتۆرییه‌ته‌ گه‌وره‌كانی وه‌ك ڕۆماش له‌ مێژووی جیهاندا به‌ ڕووباری خوێن بنیاد نراون؛ هه‌ر ڕووباری خوێنیش هه‌ره‌سی پێ هێناون و ڕووخاندوونی؛ له‌مه‌وه‌ له‌ هه‌ر كوێیه‌ك ویستی ده‌سه‌ڵاتخوازیی و داگیركاریی هه‌بووه‌ و به‌هێز بووه‌، ئه‌وه‌ له‌وێشدا جه‌نگ و جه‌ور و سته‌م هه‌بووه‌ و به‌رپا بووه‌.

جه‌نگیش هیچ ئامانجێكی نییه‌، ته‌نها خاپووركردن و وێرانكردن نه‌بێ؛ به‌ڵام پرسیارێك هه‌یه ئێمه‌ نیگه‌ران ده‌كا: بۆ هه‌رده‌م ئیراده‌ی شه‌ڕخوازی ده‌توانێ به‌سه‌ر ئیراده‌ی خێرخوازی سه‌ركه‌وێ؟ هه‌ر كاتێك بیه‌وێ جه‌نگ له‌ كۆمه‌ڵگه‌كانی مرۆڤایه‌تیدا به‌رپا ده‌كا؟ ئایا جه‌نگ ته‌نها به‌رهه‌می پێكدادانی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانه؟ یان به‌شێكه‌ له‌ ئیراده‌ی سروشتی مرۆڤ؟ ئایا (هۆبز) ڕاست ده‌كا، كه‌ پێی وایه‌ جه‌نگ حاڵه‌تێكی سروشتییه‌ له‌ بوونی مرۆڤدا؟ یان (لۆك) و ئه‌وانی دیكه‌، كه‌ جه‌نگ به‌ به‌رهه‌می واقیعی ژیانی ڕۆشنبیریی و كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌زانن؟ یانیش هه‌ردوو لایان به‌ شێوه‌ی ڕێژه‌یی له‌ تیۆر و بۆچوونه‌كانیاندا وه‌ك یه‌ك ڕاست ده‌كه‌ن؟ واته‌ مرۆڤ هه‌م خۆی شه‌ڕانگێزه‌، هه‌م به‌رهه‌می كولتووری شه‌ڕانگێزییشه‌؛ به‌ڵام سه‌ره‌نجام كێ ئه‌م واقیعه‌ شه‌ڕانگێزه دروست ده‌كا و‌ به‌رهه‌م ده‌هێنێ؟ هه‌ر مرۆڤ، هه‌ر به‌شێكی مرۆڤ و مرۆڤایه‌تی خۆیان نین‌؟…

كه‌واته‌ ده‌شێ بڵێین، كه‌ به‌شێكی مرۆڤ (زۆرینه‌) قوربانیی ده‌ستی به‌شێكی دیكه‌یه‌ (كه‌مینه‌)؛ به‌ڵام ئه‌م كه‌مینه‌یه‌ هێز له‌ كوێ دێنێ؟ له‌ توانا و زیره‌كیی و فرت و فێڵی خۆی؟ یانیش له‌ پشتیوانی بێ ئاگایانه‌ی زۆرینه‌ بۆیان ( ئینجا له‌به‌ر هه‌ر هۆكارێك بێ)؟ ئایا هیچ دیكتاتۆرێك خۆی له‌ خۆیدا ده‌توانێ شت بێ، ئه‌گه‌ر زۆرینه‌ (له‌ قۆناغێك له‌ قۆناغه‌كاندا) پاڵپشت و لایه‌نگری نه‌بووبن؟ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیارانه‌ بۆ خوێنه‌ری ئازیز و به‌ڕێز لێ ده‌گه‌ڕێین…

Previous
Next
Kurdish