Skip to Content

هونەری کوردی لەژێر هەڕەشەی ئێتنۆسێنتریزمی توڕکیدا … بێخاڵ سلێمان احمد

هونەری کوردی لەژێر هەڕەشەی ئێتنۆسێنتریزمی توڕکیدا … بێخاڵ سلێمان احمد

Closed
by حوزه‌یران 12, 2020 General, Opinion


هونەر و کولتوور، ناسنامەی گشت نەتەوەکانە، هەر نەتەوەیەک بە هونەرێکی تایبەت بە خۆی دەناسرێتەوە. بۆیە، نەتەوەی کوردیش خاوەنی هونەر و گۆرانی و کولتوورێکی ڕەسەنی تایبەت بە خۆیەتی، کە لەناو گشت نەتەوەکانی تردا پێی دەناسرێتەوە. بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا، بەشێک لە نەتەوەکان هونەری خۆیان بەسەر هونەری گشت نەتەوەکانی تر زاڵ دەکات و هەوڵدەدات بۆ نزمکردنەوەی و لەناوبردنی هونەری نەتەوەکانی تر، یەکێک لەو نەتەوانەش نەتەوەی تورکە. دوای دابەشکردنی خاکی کوردستان ئیتر گۆرانی گووتن و هونەر و زمانی ڕەسەنی تایبەت بە کورد قەدەغە کرا، لەگەڵ ئەوەی باکووری کوردستان خاکی کوردانە بەڵام تورک بە خاکی خۆی دەزانێ، بۆیە تورکیا، بە درێژایی مێژوو دژایەتیکیردنی کوردی کردووەتە سیاسەتی سەرەکی خۆی لە هەوڵی سڕینەوەی هونەر و کولتووری ڕەسەنی کوردیدا بووە لە باکووری کوردستان، بە پلانێکی ڕێکخراو و سیستەماتیک ئەمەیان کردووە.
ئامانجی سەرەکیشیان، سڕینەوەی هونەر و گۆرانی تایبەت بە نەتەوەی کورد بووە، بەهۆی ئەو هەستە دەمارگیریەی بەرامبەر بە کورد هەیانە. لە کاتێکدا چەندەها دەنگبێژ و سترانبێژ و میوزیکژەنی بە توانای تیایدا هەڵکەوتووە بەڵام تورک لەژێر ئەم داگیرکاریە هونەریەدا، بواری پێنەداون بەردەوام بن لە ناساندنی هونەری کوردی و سەرکوتکراون. ئەمەش لە کاتێکدا ڕوویداوە کە هەوڵی نەهێشتنی کولتوور و زمان و هونەری کوردی داوە و لە باکووردا وەک هاووڵاتی تورکی لە قەڵەم داوە. تەنانەت خودی ئەو گۆرانی و میوزیکانەش کە هی هاووڵاتی کوردن، بە دەنگی هاووڵاتی کوردی گووتراون بە تورکی کردوون. سەرەڕای ئەمەش، بواریان پێنادرێ بە شێوەیەکی ئازادانە گوێ لە گۆرانی و میوزیکی ڕەسەنی کوردی بگرن، بەزمانی کوردی لە شوێنی گشتی گفتوگۆ بکەن. لە ئەنجامدا ڕووبەڕووی توندوتیژی و گرتن و کوشتن دەکرێنەوە.
هاووڵاتی تورکی هەر لە منداڵیەوە ئەم جۆرە بیرکردنەوەیەی لە زەهنی دا چەسپێنراوە و فێرکراوە کە هونەری ڕەسەنی نەتەوەکەی خۆی، زاڵ بکات بەسەر گشت هونەری نەتەوەکانی تردا. کە ئەم جۆرە بیرکردنەوەیەش لە زانستی کۆمەڵناسی بە چەمکێک وەسف دەکرێت کە پێی دەگووترێت ئێتنۆسێنتریزم لەڕاستیدا ئێتنۆسێنتریزم تێرمێکە پەیوەستە بە چەمکی کولتوورەوە. بەو مانایەی، کار لەگەڵ کولتوور دەکات. هونەریش بەشێکە لە کولتووری هەر نەتەوەیەک بۆیەش، لە پێناسەیەکی سەرەتاییدا، دەتوانین بڵێین؛ کولتوور بریتییە لە سیستەمێکی ڕێکخراوەیی شێوەژیانی گرووپێک لە خەڵک. هەروەک تایلۆر کە مرۆڤناسێکی بەریتانییە دەڵێت کولتوور بریتییە لە زانست، هونەر، زانیاری، هزر و بیروباوەڕ و یاسا و داب و نەریتەکان. یاخود گشت ئەو فێربوون و عاداتە کولتووریانەن کە مرۆڤ وەک ئەندامێکی کۆمەڵگە فێری دەبێت. واتە کولتوور ڕەگەزەکانی وەک هونەر، زمان، داب و نەریت، بیرباوەڕ، نۆڕم و ..هتد، لەخۆدەگرێت. بۆیەش هەر نەتەوەیەک خاوەن هونەرێکی تایبەت بە خۆیەتی، هۆیەکە بۆ جیاکردنەوەیان لە هونەری نەتەوەکانی تر.
سەرەڕای ئەمەش، تاکەکان لە ڕێگەی کەسانی ترەوە فێری هونەر و کولتووری کۆمەڵگەکەیان دەبن، بەهۆی کارلێک و ڕەفتار و شێوازی کۆمەڵایەتیەوە. بەو مانایەی، هونەر لەڕێی تاکەکان دەگوازرێتەوە، بەم شێوەیە درێژە بە هونەری ڕەسەن دەدرێت. کەواتە، هونەریش وەک کولتوور بەرهەمێکی کۆمەڵایەتییە، چونکە لەڕێی فێربوونەوە دەگوازرێتەوە. سەرباری ئەمە، لە تێڕوانینی ولیام سامنێر کە لە زانستی کۆمەڵناسیدا کاری لەسەر داب و نەریت و کولتوور و هونەرەکانی کۆمەڵگەکان کردووە، ئێتنۆسێنتریزم بریتییە لە بیروباوەڕ و ڕەفتار و هەڵسوکەوتەکان کاتێک تاکێک گشت بیروباوەڕ و هەڵوێست و نەریتەکانی خۆی لەلا باشترین و زاڵترین بێت بەسەر گشت کولتوورەکانی تر. بەم جۆرەش، هونەری کولتوورەکانی تر نزمترین و خراپترین و پڕ لەکێشە و گیر و گرفتترین بێت. بۆیەش، لەم تێڕوانینەوە بەو کەسە دەگوترێ ئێتنۆسێنتریک.
هونەرەکەی خۆی کە بەشێکە لە کولتووری وڵاتەکەی، وەک کولتوورێکی باڵای جیهانی دەبینێت، گۆرانی و هونەری ڕەسەنی نەتەوەکەی خۆی، دەکاتە پرەنسیپ بەسەر هونەری نەتەوەیەکانی تر، هەروەها بەرزکردنەوەی.
لەگەڵ ئەوەی کەسی ئێتنۆسێنتریک نەریتە باوەکانی کولتوورەکانی تر کە هونەریشی لەگەڵ بێت، وەکو کولتوورێکی قێزەون دەبینێت، زۆربەی تاکەکانی کۆمەڵگە دەتوانن ببنە ئێتنۆسێنتریک. هەر بۆیە، زۆربەی تاکەکانی کۆمەڵگەی تورکی ئێتنۆسێنتریکن بەرامبەر بە هونەری کوردی. لەگەڵ ئەوەی وا ڕاهێنراون تەنیا هونەری وڵاتی خۆیان بەلاوە زاڵ بێت، جۆرە ڕقێکیشیان بەرامبەر بە گشت هونەر و کولتوورێکی نەتەوەی کورد هەیە، هەروەها ناکۆکیشە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ بوونی کێشە و ململانێ. وەک کۆمەڵگەیەکی ناڕۆشنبیر و دواکەوتووی دێتە بەرچاو، بۆیە بەشێک لەوانەی دێنە کوردستان ئینجا چ وەک کەسێکی ئاسایی یاخود کەسێکی هونەری هەوڵدەدات هەندێ نەریتی خۆی لە کوردستان پەیڕەو بکات، لەگەڵیشیدا لەو کۆمەڵگەیە بڵاوی بکاتەوە، بۆیە دەبێتە کەسێکی ئێتنۆسێنتریک. هونەری کۆمەڵگەی کوردی، بەردەوام لەژێر هەڕەشەی هونەری وڵاتانی دراوسێدایە بەتایبەت هونەری وڵاتی تورکیا. لەبەرئەوەی بەشێک لە گوێگران و دۆستانی هونەر خۆیان بەرەو ڕووی ئەو هونەر دەڕۆن بە گوێگرتن لە گۆرانی تورکی، مۆبایلی هەر گەنجێکی کورد نیوەی زیاتری گۆرانیەکان تورکین، زەنگی سەر مۆبایلەکانیان تورکیە یاخود بۆ کارە هونەریەکانیان لەوێ کارەکانیان بە ئەنجام دەگەیەنن.

زیاد لەوە، لە شوێنە گشتیەکانیش کاتێک سەردانی سەیرانگەیەک یاخود پارک و شوێنە گەشتیاریەکان دەکەی، هەندێ جار لە جیاتی دانانی گۆرانی کوردی گوێبیستی گۆرانی تورکی دەبی. لە کاتێکدا، گەر کەسێکی کورد لەو وڵاتە گوێبیستی گۆرانی کوردی بێت ڕووبەڕووی قسەی نەشیاو و توندوتیژیتوندوتیژی دەبێتەوە، کە ئەمانە گشتی خزمەتکردنە بە هونەری ئەو وڵاتە و پشتکردنە لە هونەری ڕەسەنی خۆت.
بۆیەش هونەری کۆمەڵگەی کوردی بەردەوام لە گۆڕاندایە، کەوتۆتە ژێر کاریگەری هونەری ئەو وڵاتە
بۆیە، پێویستە تاکی کورد ووشیارانەتر مامەڵە بکات لەهەمبەر ئەم مەسەلەیە، گرنگی بە هونەی ڕەسەنی کوردی بدات بۆ مانەوەی. خۆی دوور بخاتەوە لە هونەری نەتەوەیەک کە بەردەوام کوردی چەوساندۆتەوە هەوڵی سڕینەوەی هونەر و کولتوورەکەی داوە.

بێخاڵ سلێمان احمد، دەرچووی بەشی کۆمەڵناسی

—————————————-

تێبینی:

بۆ داڕشتنی وتارەکە سوود لە سەرچاوەکانی INTRODUCTION TO SOCIOLOGY و دەروازەکانی کۆمەڵناسی وەرگیراوە.

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish