Skip to Content

ژیژێك: كۆرۆنا هیوایەك بۆ گەڕانەوەی كۆمۆنیزم … ئازاد حەمە … بەشی دوانزەهەم

ژیژێك: كۆرۆنا هیوایەك بۆ گەڕانەوەی كۆمۆنیزم … ئازاد حەمە … بەشی دوانزەهەم

Closed
by حوزه‌یران 29, 2020 General, Opinion, Slider

ئاماژە: دەستبردن بۆ هزری سیاسی سڵاڤۆی ژیژێك (Slavoj Žižek) دەستبردنە بۆ جەنجاڵییەكی هزری بێ تخووب، بۆ وتنگەلێكی بێ ڕەهەند، ناچووست، دووبارە و ناكۆك. زانینمەندی ئەم بیریارە، كە لە پاشكۆی بیری سێ بیریاری گەورەی ڕۆژاوادایە(هێگل، ماركس، لاكان)، لە كۆڵنەدان بەدوای”ئیدیای کۆمۆنیزم” لە دوورەوە دەدرەوشێتەوە و لە هەموو گۆشەیەكی نووسینەكانیشیا تۆوی كۆمۆنیزم دەچێنێت تا ئەو دەمەی باروبارگە بەرەو هەوارێکی، تێکستێکی، تازە دەگوێزێتەوە. چاندنی نەمامی كۆمۆنیزم، کە زەقترین كاری هزرییەتی زێدی ڕاستەقینەی شرۆڤەكردنە سیاسییەكانیشیەتی کە لەو نووسینانەی بە كۆرۆنای تایبەتیكردن گەیشتە ترۆپك. كۆرۆنا كە گشت گۆی زەمینی سەرقاڵی خۆی كردووە ژیژێكی سەرقاڵی ئەو تێزە فەلسەفییانە كردووە هەڵگری تووخمی كۆمۆنیستین. دروستكردنی نیگا لەمەڕ كۆمۆنیزمێكی نوێ لە تێکستەکانی ژیژێك تایبەت بە كۆڤید-19 بۆ هاوبیرانی لە شكۆفەدان و مانا و شوێنی خۆیان ونناكەن. هاوكات كۆرۆنا چی بەسەر سێستەمی سەرمایەداری جیهانی دەهێنێت و ئایندەی كۆماری سوری چینی چۆندەبێت؟ ئەو پرسیارە دوو ئاقارییە سیاسییەیە کە لە ڕێگای ئەو تێکستانەوە لاماندروستدەبن. بەشێكی زۆریش لە بۆچوونەكانی ئەو تێکستانە سیاسی و ئابوورین كە پێشتر پێیانئاشناین. بەمجۆرە پەتای كۆرۆنا بۆ ئەم ڕوناكبیرە فریادرەسە، هەلێكە لەبەردەم مرۆڤایەتی بۆ ڕزگاربوون لە كۆیلایەتی سیاسەتی بازاڕ، جیهانگیریی ئابووریی، مۆدێلی بەرخۆری ڕۆژئاوا و ئەو تەنگژانەی سەرمایەداری جیهانی زوو زوو بەرهەمیدەهێنێت.
لەم بەشە لەسەر نیگا سیاسی و ئێدیۆلۆژیەكانی ژیژێك دەوەستین سەبارەت بە چۆنیەتی هاوتابوونی بڵاوبوونەوەی كۆرۆناڤایرۆس لەگەڵ “ئیدیای كۆمۆنیزم” كە خەونە گەورە سیاسییەكەی ژیژێكە. شرۆڤەكانی لەو بارەیەوە پێماندەڵێن، ئەم ڤایرۆسە هیوایەكە بۆ سەرهەڵدانەوەی كۆمۆنیزم ،كۆمۆنیزمێكی نوێ، كە ئەوەش بۆ ئێمە شكۆداری ماركس وەبیردەهێنێتەوە، بۆ گۆڕینی سێستەمی سەرمایەداری جیهانی بە مۆدێلێكی سیاسی تر كە كۆمۆنیزمە. كۆتا ئاماژەش لێرە ئەوەیە، ناوبراو زۆر جەخت لەسەر ئەوە دەكات کە پەتای كۆرۆنا ژیانمانی گۆڕی، سەرلەبەر ئەو ژیانەی گۆڕی پێشتر هەمانبوو و گەڕانەوەشی بۆ هەمان ژیان ئەستەمكرد. بۆیە بەدرێژای ئەم بەشە ئەو لایەنە بەرباسدەخەین، ئەم هزرەڤانە وەك هەموو جارێك بۆ دەرفەتێك دەگەڕێت بۆ تۆڵەكردنەوە لە نیولیبرالیزم، لێدانی سەرمایەداری گلۆباڵ و خستنەڕووی هیپۆتێزەكانی(گریمانەكانی)سەبارەت بە گەڕانەوەی كۆمۆنیزم.”كۆرۆنا و شەپۆلی پەناهەندەكان دەكات بە دوو هەڕەشە بۆ سەر ئەوروپا و لەمیانەشیانەوە سەرلەنوێ بانگەشەی دروستبوونەوەی كۆمۆنیزم دەكات. هەروەك چۆن ماركس دروشمی”كرێكارانی جیهان یەكبگرن”ی جاڕدا پێمان چاک بوو كە ژیژێك دژ بە سەرمایەداری جیهانی بانگەشەی دروشمی (تووشبوانی كۆرۆنا یەكبگرن) یان (كەرەنتینكراوەكان یەكبگرن) بکات.

ئیدیای كۆمۆنیزم لە زانینی ژیژێك دا

زانینمەندی ژیژێك لە بواری تێۆری كۆمۆنیزم بۆ دەمی لاوی ئەم بیریارە و ئەو هەل و مەرجە سیاسییە دەگەڕێتەوە کە وشەی كۆمۆنیزم پڕ بەهاترین وشەی زێدی ناوبراوە. پاش هەڵوەشانەوەی یەكیەتی سۆڤیەتی جاران، لە كۆتای 1990، داڕمانی كۆمۆنیزم لە كۆمەڵگە سۆسیالیستیەكان، یەك لەوانە سلۆڤێنیا كە زێدی ژیژێكە، زۆرترین زیانی هزری لە وشەی ناوبراودا كە تا هەنووكەش جێیباسە. لە ساڵی 2009 لە لەندەن كۆنفرانسێك بەناوی””ئیدیای كۆمۆنیزم””بەسترا و بەشێكی دیار لە بیریار و روناكبیرە چەپە رادیكالەكانی ئەوروپا(ژیژێك، بادیو، ڕانسیێر، نێگری، ئێگلتۆن، نانسی، هاڵوارد، تۆسكانۆ و….. ) تیایا بەشداربوون و ساڵانی دواتریش بەشەكانی تری ئەم كۆنفرانسە لە چەند شوێنێكی جیا بەستران. ئامانجی سەرەكی كۆنفرانسەكان “دروستكردنی پەیوەندی بووە لەنێوان فەلسەفەیەكی ڕادیكال و سیاسەت”، چونكە كۆمۆنیزم بۆ زۆربەی ئەو بیریارانە خۆی لە ئیدیای فەلسەفە و سیاسەتی رادیكاڵدا پووختدەكاتەوە، كە واشپێویست دەكات ئیدیاكە خۆی لە دەوڵەتمەداری و ئابووریخوازی داببڕێت و ئامانجیشی گەیشتنبێت بە ئازادی و یەكسانی. لەناو ئەم ئیدیایە خۆڕێكخستنەوەیەك پەنهانە كە زۆر لایەن دەگرێتەوە: پێداچوونەوە بە واتای دێمۆكراتی، پارتی(حیزب)، سەرمایەداری و لیبرال دێمۆكراسی. ژیژێك وایدەبینێت بۆسەرخستنی ئەم ئیدیایە هەر ئەنتی سەرمایەداری پێویست نییە، كە تاڕادەیەك ڕێژەیەكی زۆر بوونی هەیە، دوژمنانی لێبرال دێمۆكراتیش پێویستن. لەسەر بنەمای بینینێكی فەلسەفییانەی بادیوش گوزارە لەوە دەكات كە، دیكتاتۆری كێشەكە نییە، ئەوەی لە ئێستادا لەبەردەم كۆمۆنیزمدا كێشەیە خودی دێمۆكراتیە. بەئاشكرا هەست بەوە دەكرێت كە (بادیو-ژیژێك) ئەو لێبرال دێمۆكراتە لەبەردەم كۆمۆنیزمی نوێ بە كێشەكە دەزانن كە ڕۆژئاوای ئەمڕۆی تەنیوەتەوە.
مایەوە ئەوەش بێژین، ئەم پاندێمییە گڵوباڵە ژیژێكی سەرلەنوێ هەڵدایە ناو پارادۆكس(ناكۆكئامێزی)ەكانیەوە و تێزە فەلسەفییەكانیشی سەرلەنوێ خستەوەڕوو. لە ماوەی پانزە ساڵی ڕابردووشدا لەلایەك لەناو جۆرێك لە خۆ دووبارەكردنەوەی تێزەكانیدا دەخولێتەوە، لەلایەكیتر هەمان تێزە فەلسەفییەكانی(هێگڵ،ماركس،لاكان) دووبارەدەكاتەوە و تێزی سەرەكیشی، كە هەر جارەو ڕەوانبێژییەكی فەلسەفیی بەبەرادەكات، لە هیپۆتێزی(گریمانەی) كۆمۆنیزمدا چڕدەكاتەوە. بەواتایەكی تر ژیژێك خەریكە لە بیرمەندێكی داهێنەرەوە دەبێتە بیرمەندێكی هەمان و ،لەناو هزری خۆشیدا لە داهێنان دەكەوێت.

كۆمۆنیزم و كۆرۆنا

بەپێی ژیژێك كۆرۆنا خوڵقانی كۆمۆنیزمی بەدەمەوەیە، ئەمەش لەڕێگای تێكشكاندنی سەرمایەداری گڵوباڵەوە دێتەدی و هیوامەندیشە كۆرۆنا ببێتە هۆكاری بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسێكی تر، ڤایرۆسی بیركردنەوە لە جێگرەوەی سەرمایەداری، جێگرەوەیەك بكارێت كۆتای بە دەوڵەتی ناسیۆنال بهێنێت و سۆلیداریتی (هاریكاری)یش ببێتە كاكڵی ئەو جێگرەوەیە. وێرای ئەوە، كۆرۆنا، لەدیدی ژیژێكەوە، دەمانخاتە بەردەم دوو بژاردەوە: كۆمۆنیزم هەڵببژێرین یان یاسای جەنگەڵ، كە مەبەست ئابووری بازاڕی سەرمایەدارییە. بۆ (ئەم) چارەسەر دابڕان یاخود كەرەنتین، دروستكردنی دیواری نوێی تەندروستی نییە، چارەسەر پێویستییە بۆ هاریكاریەكی نێودەوڵەتی، هاریكاری دروستكردنی شتێك كە پێشتر،بەناوی كۆمۆنیزمەوە، بوونی هەبووە. قەیرانە گەورەكە بازاڕی ئازاد و جیهانگیریەكی ناڕێك دروستیانكردووە كە دەكارێت هەڵمانداتە ناو چەندین جۆر لە تەنگژە و درمەوە. گەر ژیژێكانە بێینەگۆ ئێژین، لەم حاڵەتەدا كەرەنتینێكی زۆر، تەنهای و دیواری نوێ چارەسەر نین، چارەسەر هێنانەئارای هاریكاریەكی جیهانییە بۆ سازاندنی شتێكی تازە بەناوی كۆمۆنیزمەوە. كۆمۆنیزم شتە تازەكەیە كە كۆرۆنا بۆی هێناین. ئەمە هەمان كۆمۆنیزمی جاران نییە. گەر هەوڵەكانمان بۆ ئەم ئامانجە یەكنەخەین لەناو چوار دیوار دەمێنینەوە، بە كۆمپیوتەرەكانمانەوە سەرقاڵدەبین، كۆنفراسەكانمان بەجۆرێكی ئێلكترۆنی ئەنجامدەدەین و خواردنیشمان بە دیلیڤەری دەگاتەدەست. دەكارین زۆر شتی تریش بكەین و هەر لەماڵەوەش بمێنینەوە. وێرایئەوە، تەنگژەی كۆرۆنا، ژیژێك گۆتەنی، بەڵگەیە لەسەر بێدادییەكانی كۆمەڵگە، دەرفەتێكیشە لەبەردەم نوێبوونەوەی كۆمۆنیزم، ئەو شێوە كۆمۆنیزمە نا لە چین هەیە، ئەوەی سنور بۆ پۆپۆلیزمێكی ناسیۆنالی دادەنێت و هێزی بازاڕی ئازاد و جیهانگیریش دەنێژێت.
ئەو كۆمۆنیزمەی ژیژێك باسی دەكات هەمان ئەو كۆمۆنیزمە مێژووییە نییە پێشتر پێیئاشنابووینە. لای ژیژێك كۆمۆنیزم بەردەوامە و لەناومانیشا دەخولێتەوە، نموونەش لەسەر كاتی قەیرانەكان، كۆرۆنا یان هەر قەیرانێكی تر. دێنێتەوە کە زەبری قەیرانەكان وادەكەن هەموو سۆسیالیستی بین. لێرە دەكارین تێگەیشتنی ژیژێك بۆ ئەو شوێنەش پەلەكێشبكەین كە لە كاتی كۆرۆنا بەشێك لە دەسەڵاتی ئابووری سەرمایەداری هەوڵی دەربازكردنی هەندێك لە كۆمپانیا گەورەكانیدا لەو قەیرانە ئابوورییەی ڕووبەڕوویانبوەوە. ئەمەش بۆ ڕزگاركردنی دەوڵەمەندەكان بوو لە داڕمانی نەختی ، باشە ئەی هەژارەكان! كێ ئەركی دەربازكردنی هەژارەكان بگرێتە ئەستۆ؟ بەپێیی ئیدیای ژیژێک كۆمۆنیزم پێویستە لەم دۆخە بكەوێتەگەڕ و كاری خۆی ئەنجامبدات. دژی ئەوەشە تەنیا بە گۆشەگیری(یان کەرەنتین)، دابڕان و خۆپارێزیەوە سەرقاڵبین، دەبێت داوایترمان هەبێت. ئەڵبەتە داواكانیش مەرجە لە پێكەوەكاركردن، هاریكاریكردنی یەكتر دا خۆیان پووختبكەنەوە، كە ئەمانەش دەشێت دژ بە سێستەمی سەرمایەداری جیهانی بەكارببرێن. ئەو سێستەمەی لە ساتەوەختی كۆرۆنا زۆر وەحشەتناكانە ڕەفتاریكرد. بۆیە (ئەو وتەنی) هەستی خۆدەربازكردن لە تەنگژەی كۆرۆنا و خۆ بەدورخستن لە تووشبوونلێی هاریكاریەكی نێودەوڵەتییە و هەر ئەوەشە كۆمۆنیزمە تازەكە كە هەموو خەمی یەكمانە و كار بۆ ئەوە دەكەین خۆمان لەم پەتا ترسناكە بەدووربگرین. واتە، خەمخۆرییەكی جیهانیانە بە هەستێكی جوانی گلوبالەوە ئەو كۆمۆنیزمە دادەهێنێت كە ژیژێك مەراقیەتی، كە دەشكارێت سنور بۆ كۆرۆنا و گشت ڤایرۆسێكی تر دانێت. لێرەوە ژیژێك بڵاوبوونەوەی ئەم پەتایە بە هیوایەك دەزانێت بۆ تێكشكاندنی سێستەمی سەرمایەداری جیهانی، ئەو سێستەمەی ،بە قسەی ژیژێك، بە ئامرازی كۆن و نەریتی كاردەكات، كە هۆكاری سەرهەڵدانی ئەم جۆرە ڤایرۆسانەیە و ئەو تەنگژەیەشی قووڵتركردەوە ئەم پەتا جیهانییە دروستیكرد. ئەمە وادەكات ژیژێك زۆر ڕاشكاوانە ڤایرۆسی كۆرۆنا بكاتە پردێك بۆ پەڕینەوە بەرەو ناوچەی كۆمۆنیزم، بە چركەیەكی پەرچەكرداری گڵوباڵ دژ بە سەرمایەداری و خەونی گەیشتن بە كۆمۆنیزم. ئەم ڤایرۆسە بۆ ژیژێك لە توانایدایە پاكتاوی ڤایرۆسەكانی تری كۆمەڵگە بكات كە ئێدیۆلۆژیای سیاسی ناساغیان بەرهەمهێناوە.
هەوڵی ژیژێك بۆ گەڕانەوەی كۆمۆنیزم هەمان ئەو مۆدێلە سیاسییە كۆمۆنیستییە كۆنە نییە كە ڕووخا. ئەم كۆمۆنیزمەی ژیژێك باسیدەكات كۆمۆنیستێكی ئایدیالیستی نییە، ئەو كۆمۆنیزمەیە پێویستیەكانی مانەوەی ڕووت دەیسەپێنێت. ڕێك ئەمە ئەو كۆپیەیە لەو “كۆمۆنیزمی جەنگە” ی لە یەكیەتی سۆڤیەتی جاران لە ماوەی ساڵانی 1918 و 1945دا پیادەكرا. هاوكات هەوڵەكانی ترامپ بۆ كاركردن لەگەڵ كەرتی تایبەت بۆ بەرهەمهێنانی پێویستیەكانی ئەمەریكا، هەوڵی جۆنسۆن لە بەریتانیا بۆ خۆماڵیكردنێكی كاتی هێڵی شەمەندەفەر، زۆر دیاردەی تریش بە جۆرێك لە هەڵسوكەوتی سیاسی و ئابووری سۆسیالیستیانە دەزانێت. نەك هەر ئەوە، نموونەش لەسەر ڕفتارێكی (ترامپ) دێنێتەوە كە شیكێك دروستبكرێت بە بەهای 1000 دۆلار و بە گشت ئەو هاوڵاتیانە بدرێت لاو نیین. هاوكات بڕیاریشدراوە چەندین تریلیۆن دۆلارییش بۆ بردنەڕێوەی بازاڕ خەرجبكرێت، كە دیسان ڕوون نییە بۆ؟ لەپێناوی كێ؟ گەر ئەمە مۆدێلێك بێت لە سۆسیالیزم ژیژێك ئەم جۆرە سۆسیالیزمە بە “سۆسیالیزمی بەزۆر” (enforced Socialism )ناودەنێت. باشە ئەم سۆسیالیزمە بەزۆرە سۆسیالیزمی دەوڵەمەندەكان نییە؟ لێرە ژیژێك نموونە لەسەر ساڵی 2008 دێنێتەوە، دەمووەختی داڕمانی بانكەكان، كە كار بۆ دەربازكردنی بانكە گەورەكان كرا لەو تەنگژە نەختییەی ڕووبەڕوویانببوەوە. گشت ئەمانەش ئەم بیرمەندە بەرەو ئەم پرسیارە دەبات: ئەوەی پەتای كۆرۆنا لەگەڵ خۆی هێنای بەرەو بەشی یەكەمی رۆمانی””سەرمایەداری كاتاسترۆف”مان نابات؟ ئەو رۆمانەی ناومی كلاین (Naomi Klein)لەسەر قێزەوەنییەکانی سەرمایەداری نووسی، یان دەبێتە هۆكاری دروستبوونی سێستەمێكی جیهانی نوێی پتر لەسەرەخۆ و زۆرتر هاوتا؟
بێگومان ژیژێك ڕەخنە ئاڕاستەی سێستەمی سیاسی چینیش دەكات. پێیوایە دەسەڵاتی چینی گومانی لە گشت بۆچوونێكی جەماوەری و زانستی هەیە. ئەم بێ متمانەییەی كۆمەڵگەی چینی پەیوەندی بە دەسەڵاتە سیاسییەكەیەوە هەیە. دەسەڵات هەمیشە هەوڵیداوە بەسەر گشت جومكەكانی ژیانا زاڵبێت و دەرگا لە گشت بۆچوونێكی جیاواز دابخات. ئەمەش وایكردووە بێ متمانەی لە وڵاتی چیین بكەوێتە نێوان خەڵك و دەسەڵاتەوە. ژیژێك لە پەرتووكە ناسراوەكەی،””پاندێمی: كۆڤید -19 جیهانی هێنایەلەرزین””، ئاماژە بەوە دەكات كە پزیشكە چینیەكە( لی وینلیانج ) یەكەم كەس بوو هۆشداری لەسەر پەتای كۆرۆنا لە شاری (وەهان )دا و كەچی دەسەڵاتی سیاسی چینی هەر زوو بێدەنگیانكرد و دواتریش خۆی بووە قووربانی ڤایرۆسەكە. بۆیە نەبوونی مافی ڕادەبرڕین لە چین بە سەرچاوەی بەكێشەبوونی پەتای كۆرۆنا دەزانێت. گەر دەسەڵاتی چینی ڕێگایبدایە بەئاشكرا باس لە كۆرۆناڤایرۆس بكرێت دۆزەكە بەم شێوەی ئێستا نەدەبوو. ئەمەی لە ئێستادا لە چین ڕوودەدات تازە نییە و دەسەڵاتی ناوبراو پێشتر زۆر شتی لەوجۆرەی كردوە( بێدەنگكردنی گرووپە ماركسیەكانی زانكۆكان، سەندیكاكان، چالاكەوانانی ژینەگەپارێزی و گرووپە ئاینییەكان)، بەڵام بەپێی بۆچوونە كۆمۆنیستیەكانی ژیژێك بێت مۆدێلی چین لە ڕووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا مۆدێلێكی سەركەتوو بوو، بەجۆرێك كە پێشی بە مۆدێلی ئەوروپای بەتایبەت ئیتالی و دواتر ئەمەریكیش دایەوە. لە ساتەوەختی پەتاكە میكانیزمی بازاڕ بەجۆرێكی تر، جیاواز لە بەشێكی زۆر لە جیهان، كاریكرد، كە ڕەنگە ئەمە هەندێك كەس ناویبنێت كۆمۆنیزم، لێ لە دۆزی چینیدا بەشێوەیەكی تر كەوتەوە. پرۆسەی بەرهەمهێنان و دووبارە بەرهەمهێنان لەو وڵاتە ڕەوتێكی تری وەرگرت كە لە میكانیزمی برسیكردن و چاوچنۆكی ئابوورییەوە، كە ئەوروپا تێیكەوت، دووربوو. لەسەر ئەم بناغەیە، ژیژێك لە یەكەم نووسینی لەسەر پەتای كۆرۆنا بەناوی””خەونم لەمەڕ وەهان22/01/2020″” ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، ئەوانەی دەیانەوێت چین بخەنە كەرەنتینەوە باشەرم لەخۆیانبكەن. هەر لە یەكەم نووسینیەوە ژیژێك بە هیوای ئەوەیە پەتای كۆرۆنا دەرهاویشتەی پۆزەتیڤی هەبێت. دەرهاویشتەی پۆزەتیڤ بۆ ژیژێك چی دەگەیێنێت؟ بێگومان گەڕانەوەی كۆمۆنیزم و تێكشكانی نیولیبرالیزم. بەلاشیەوە سەیرە ئەو هەرایە لەسەر ئەم پەتایە دروستكراوە لەكاتێكا ساڵانە خەڵكێكی زۆر بەنەخۆشی كوشندەی تر دەمرن.
ژیژێك هۆشداری لەسەر ئەوەش دەدات كە، ڕقی ئەوروپاییەكان لە كولتووری غەیرە ئەوروپای، لە كولتووری چینی لە كاتی بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا گەیشتە لوتكە. “چینیە پیسەكان كە ئێمەیان تووشی ئەم پەتایە كرد” بۆچوونگەلێكی لەم جۆرە، كە لێوانلێوە لە شكاندن و بەكەمزانینی كولتووری ئەویتر، لە ئەمەریكا و ئەوروپا خێرا بڵاوبۆوەوە. باشە بۆ ئەوروپا لەژێر سایەی ئەمەریكا ویستی جوگرافیایەكی نائەوروپای بە بڵاوبونەوەی پەتای كۆرۆنا تاوانباربكات؟ یەک لە هۆکارەکان ڕەنگە ئەوە بووبێت کە لەڕێگای تاوانباركردنی ئەویترەوە بەدوای چارەسەرا بگەڕێن. چارەسەرەكە ئەوە نییە توهمەتی بڵاوبوونەوەی ئەم ڤایرۆسە بخرێتە ئەستۆی وەهان، بەڵكو ئەوەیە هەستبكەین كە هەموو لە هەمان بەلەم داین. ڤایرۆسەكە بەزەیی بە كەسمانا نایەتەوە و جیاوازی ئیتنی، ڕەگەزی و ئاینی نێوانیشمان ناكات. هەر بەوهۆیەوە ژیژێك بە هەموو جۆرێك ڕووبەڕووی ئەو دەنگۆ ڕەگەزپەرستیانە دەبێتەوە چین دەكەنە هۆكاری بڵاوبونەوەی ئەم پەتایە. ئەمە بەو مانایەش دێت كە، لێكدانەوەكان سەبارەت بە پەتاكە بەدەر نییە لە ڕەگەزپەستی (ڕەیسیزم)كاتێك بە ئاشكرا داپیرە چینیەكان، ئەوانەی ماری زیندوو و شۆربای شەمشەمەكوێرە دەفرۆشن لە بازاڕەكانی وەهان، بە هۆكاری ئەم پەتایە بزانرێت. بۆیە ژیژێك نیگامان بۆ ئەو تەماشاکردنە دەبات کە تا ئەو جیهانەی تیایدەژین لە پەیوەندی چوونەنێویەكدیدابێت كاتەسترۆفی، موسیبەتی (catastrophe)، ناوخۆی لە وروژاندنی ترسی گڵوباڵ زیاتر دەكات و بەوەش كاتەسترۆفی جیهانی زۆرتر دەبێت. هەچ كاتەسترۆفێكی ژینگەیی كە ڕوودەدات ترسێكی گەورە دروستدەكات و ئەوەش شڵەژان دروستدەكات. ئەمەش بەڵگەیە كە مرۆڤ جارێ جۆرێكە لە بوونەوەری سەر زەوی و هیچیتر. ئەو هەستی شەرمەش لە شارێكی وەك وەهان بۆ سەركەوتن بەسەر كۆرۆناڤایرۆس هەبوو هەستێكی پۆزەتیڤانەبوو.

كۆنەبوونەوەی ژیژێك و ئاگامبێن لەسەر سفرەی كۆرۆنا

جیۆرجیۆ ئاگامبێن(Agamben) یەكەم نووسینی لەسەر پەتای كۆرۆنا لە 26/02/2020 بەناوی””داهێنانی درمێك””بڵاوكردەوە. ئەم نووسینە لەلایەن بیریارانەوە سەرنجی زۆری خرایەسەر و ژیژێكیش، ئەڵبەتە لەڕێگای هێرشكردنە سەر مۆدێلی بیركردنەوەی فوكۆ لە “”چاودێری و سزا””سەبارەت بە بڵاوبوونەوەی پەتا و ڕووبەڕووبونەوەكانی، ڕەخنەی تووندی ئاگامبێن دەكات. ژیژێك یەكەم پەرچەكرداری ئاگامبێن سەبارەت بەو شڵەژان و میكانیزمی چاودێری و سزایەی پەتاكە لەگەڵ خۆی هێنای بە پەرچەكرداری چەپێكی نەریتی لەقەڵەمدەدات و سەرنجیشمان بۆ ئەو شوێنە دەبات كە ئاگامبێن لەژێر كاریگەری هزری سیاسی و تێگەیشتنی بایۆپۆلیتیكی فوكۆ بە دەرهاویشتەكانی گەیشتووە و میكانیزمەكانی دەسەڵاتی سیاسی هاوچەرخی ڕۆژئاواشی پێڕاڤەكردووە. ژیژێك بەلایەوە گرنگە ئەوە بزانین كە بۆ ئاگامبێن لە نووسینەكانی تایبەت بە پەتای كۆرۆنا بەرەو ئەو تێگەیشتنەمان دەبات دەسەڵات بایەخ بە شڵەژان دەدات؟ تەنانەت ئەوەش بە ڕاست نازانێت كە ئاگامبێن پێیوایە حكومەتەكان دەمێك بوو بەدوای بیانووێکەوە بوون بۆ داخستنی كۆمەڵگە. بۆ دەبێت حكومەتەكان هەوڵی داخستنی كۆمەڵگە بدەن كاتێك ئەمە ئابووریان وێراندەكات؟ ژیژێك نایەوێت تەنگژەكە وەك موئامەرەیەكی دروستكراوی كۆمەڵایەتی سەیربكرێت كە هەندێك لە چەپ و یان لە ڕاستڕەوەكانی ڕۆژئاوا دەیبینن. تەنانەت ڕەخنەی ئەوەش لە ئاگامبێن و ئاگامبێنیەكان دەگرێت كە پەتاكە بە درۆدەخەنەوە و وەك یاریەكی سیاسی لێیدەڕوانن. بۆیە ئەم بیرمەندە ئیتالییە لە چاوی ژیژێك نوسخەیەكە لە فەیلەسوفێكی چەپ و كاتێكیش لە بەشی هەشتەمی پەرتووكەكەی كارە ناسراوەكەی فوكۆ،””چاودێری و سزا””،باسدەكات بەهۆیەوە ڕەخنەی شێوازی بیركردنەوەی ئاگامبێنیش دەكات كە چۆن لەژێر كاریگەری فوكۆ بەو سەیرکردنە گەیشتووە کە حكومەتەكانی ئەوروپا لەم كەرەنتین و قەدەغەی هاتووچۆیە مەبەستیان سنورداركردنی ئازادییەكانە. هەرچی ژیژێكە لەلایەن خۆیەوە مەترسی پەتای كۆرۆنا بە ڕاست دەزانێت و ئەو شێوە خۆپارێزیی و ڕێكارییانەی لە وڵاتی چین گیرانەبەر بەسەركەوتوو تر دەزانێت لەوەی لە ئەوروپا، بەتایبەت لە ئیتالیا،پیادەكرا، بەڵام ڕەخنەی شێوازەكەی دەكات كە دێمۆكراسیانە نەبوو. بەمجۆرە ئێمە دەبینین كە ژیژێك پەتاكە بە درۆنازانێت و خودی خۆكەرەنتینكردنیش لە تێگەیشتنی تر دا بەرجەستە دەكات كە هاوشێوەی وێناكردنەكانی ئاگامبێن نییە. لایەنێكی تر كە ژیژێك لە ئاگامبێن جیادەكاتەوە ئەوەیە كە ژیژێك پێیباشە ئەم خۆكەرەنتینكردن و ئەو دۆزەی پەتاكە دروستیكردووە بگۆڕدرێتە جۆرە هاریكاریەكی (سۆلیداریتی) نێودەوڵەتی بۆ ڕووبەڕووبونەوەی سەرمایەداری جیهانی. ڕاستە ژیژێك كۆك نییە لەگەڵ ئاگامبێن سەبارەت بە بۆچوونەكانی تایبەت بەو تەنگژەیەی كۆرۆنا دروستیكرد، بەڵام بێ ئاگایانە لە هەندێك شوێن یەكدەگرنەوە. ئەوەتا ژیژێك لە هەموو قوژبنێكی نووسینەكانی قامك دەخاتەسەر ئەوەی كۆڤید–19 سێستەمی چاودێری توندی لەگەڵ خۆی هێنا و چاودێریشی لەتەك سزا دا هاوشانی یەكتركرد. ئاگامبێن لەم بارەوە جیاوازتر ناڕوانێت و كۆرۆنا وەك شێوازێكی تازە لە چاودێری، قەدەغە و ڕێكاری توندی ئاسایشانە دەبینێت كە دەمێك بوو حكومەتەكان خەونیان پێوەدەبینی . پێشتریش پەی بەوە بردووە كە كۆمەڵگاكانمان لە ژیانی ڕووت (bare life) بەولاوە شتێكیتریان لاپەسەند نییە و ئیتالیەكانیش بۆ ئەوەی لە پەتاكە دووربن ئامادەبوون قووربانی بەگشت شتێك بدەن: هەل و مەرجی ژیانی سروشتی، پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، كار، تەنانەت هاورێیەتی و سۆز و باوەڕە سیاسی و ئایینیەكانیش. ژیانی ڕووت و ترسی لەدەستدانی ئەو ژیانە تەنیا بۆ یەكخستن و كۆكردنەوەی كەسەكان نییە بگرە بۆ جیاكردنەوە و دووچاربوونیشیانە بە نابینای. ژیژێك ئەم گوزارانەی ئاگامبێن پەسەند ناكات. چونكە لەو باوەڕەدایە مەودا، دیستانس، دروستكردن و نێوان خستنە بەینی جەستەكانەوە مافێكی باشە بۆ لەیەكتردوركەوتنەوە بە هیوای تووشنەبوون. ئەم دیستانسە بە ڕێزگرتن دەزانێت لەیەكتر. نموونە لەسەر حاڵەتی خۆشی دێنێتەوە كە كوڕەكەی ماوەیەكە سەردانی ناكات نەبا دووچاری ڤایرۆسەكە بێت. ئەمەو تێگەیشتنی ژیژێك بۆ ئەو ڕەوشی ئاوارتە (State of Exception) یەی كۆرۆنا هێنای هەمان تێگەیشتنی ئاگامبێن نییە. ئاشکرایە ڕەوشی ئاوارتە بارێكی زۆرداری لەگەڵ خۆیدا هێنا، لێ پەیوەندییە ناوەكیە كۆمەڵایەتیەكانی بەهێزكرد. ئەم بینینە ژیژێكانەییە پشتگیری لەو ئاكارەش دەكات، پێچەوانەی بۆچوونی ئاگامبێن، كەپێكەوە تەوقەنەكردن و یەكترنەبینین بەشێكە لەو هاریكەرییەی كۆرۆنا دایهێنا. لەسەرووی ئەمانەوە ژیژێك پێمانناڵێت كە چۆن بایۆپۆلیتیك كاری خۆی لە كۆمەڵگەی چینی دەكات؟ ڕاستە توێژینەوەی پێویست لەو بارەوە بێسنور كەمە، بەڵام بە ڕوونیش ئەوەمان بەرچاوناخات كە ئایا كۆرۆنا ڤایرۆسێكی ئێدیۆلۆژییە؟ كاردانەوەی كۆرۆناش، هەرگیز، لە دەرەوەی ڕۆژئاوا نابینێت و پەرچەكرداری ئیسلامی سیاسی لەسەر پەتای كۆرۆنا شرۆڤەناكات. جگەلەوە دۆخی كۆمەڵگە گەندەڵەكانیش شیكارناكات كە خەونیان بە قەدەغەكردنەوە دەبینی. نموونەش لەسەر ئەو جۆرە كۆمەڵگە گەندەڵانە كوردستانە. كاری ڕوناكبیرانی كوردە ئەوە بۆ جیهان ئاشكرابكەن كە لەژێرسایەی”” كوردایەتیەكی كوشندە و ساختەگەرا””تاکەکانی کۆمەڵگە برسیدەكرێن و بیانووی زۆرزانئامێزانەش بۆ بێ مووچەی و نادادییەكان دەهێنرێنەوە. چاكسازی چ بەهایەكی هەیە كە بۆ چاكسازیكردن بێت لەناو نەیاران. چاكسازی كردەیەكی ئابووری و كارگێڕی خودییە، بۆ بەهێزكردنی خۆت و لاوازكردنی ئەویتر نییە.

سۆلیداریتی و پێكەوەگلان

ژیژك دەخوازێت لەو هەل و مەرجە تازەیەی كۆڤید–19 دروستیكرد كەڵك وەربگیرین بۆ سازدانی سۆلیداریتی(هاریكاریی) جیهانی. كەرەنتینكردن ژیانێكی گۆشەگیرانە و داخراوی دروستكرد كە هۆكاری ڕاستەوخۆشە بۆ كەمكردنەوەی ماف و سنورداركردنی ئازادییەكان. ئەم لایەنە تاكە شت نییە لە هاوكێشە سیاسییەكەی كۆرۆنادا. لەبەرئەوەی پەتای كۆرۆنا جۆرە هاریكاریەكی ،لەناو خەڵك، لە ئاستێكی نێودەوڵەتی و ناوخۆی سازاند. هەر ئەم دۆزەی لەدەمووەختی كۆرۆنا سازێنرا مرۆڤەكانی فێری ئەوەش كرد لە چاودێریكردنی دەسەڵاتە سیاسییەكان لێهاتووبن. ئەو هاریكاریەی ژیژێك باسیلێوەدەكات لەگەڵ كاری تاكگەرایی دەوڵەتەكان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا یەكناگرێتەوە و، هاریكاریەكەش مەرجە ئاقارێكی نێودەوڵەتی هەبێت. لەمڕوەوە نموونەیەكی پارادۆكساڵی حكومەتی ئیسرائیلمان بۆدێنێتەوە كە سەرۆك وەزیرانەكەی لە ساتەوەختی پەتاكە هەوڵی پێكەوەكاركردنی لەگەڵ دەسەڵاتی فەلەستینی داوە تا سنور بۆ بڵاوبوونەوەی پەتاكە دابنرێت. ژیژێک ئەم پێكەوەكاركردنە وەك دیاردەیەكی مرۆی نابینێت، وەك بەرژەوەندییەكی هاوبەشی خۆپارێزی لە پەتاكە دەیبینێت. لێرە وتنێكی مارتن لۆتەر بەنموونە دێنێتەوە كە””پێشتر هەموو لەسەر سەفینەی جیابووین كەچی ئێستا لەسەر هەمان سەفینەین””. بەپێیئەوەی كۆرۆناڤایرۆس ئاڕاستەیەكی جیهانی وەرگرتووە ئەوە وایكردووە وڵاتان خۆیان لەناو هەمان سەفینەدا ببینەوە، لێ ئەوروپا لەم قۆناغەدا پێدەچێت بەتەنیا لە یەك سەفینەدا خۆیببینێتەوە لە ڕووبەڕووبونەوەی سێ ڕەشەبادا: ڕەشەبای یەكەم لێدانە یەك لەسەر یەكەكانی پەتای كۆرۆنایە، ڕەشەبای دووەم لێكەوتەكانی ئەم پەتایەیە لە مردوو، تووشبوو، كەرەنتینی تەندروستی و پاشماوەی ئابووری وێرانكار، كە بەسەر ئەوروپایەكدا هاتووە خۆی بەدەست گرفتە ئابوورییەكانیەوە دەتلێتەوە. ڕەشەبای سێهەم ململانێ سەربازییە بەردەوامەكانە لەناو سوریا، كە دەستی پێكدادانە سەربازییەكانی نێوان هەردوو حكومەتی سوریا و توركیای تیایە. لێرە ژیژێك ڕەخنەی توند لە ڕژێمی سیاسی توركی دەگرێت كە دەستی لە قووڵكردنەوەی كێشەكانی ناو سوریا و هاندانی گروپە تێرۆریستیەكان و خستنەسەرسنوری پەناهەندەكان هەیە. باس لە دوو پێكەوەكاركردنی سیاسیش دەكات: پێكەوە كاركردنی سوریا-روسیا كە ئامانجی ئابووریانەی خۆی هەیە. هەروەها پێكەوەكاركردنی توركیا -روسیا کە ئامانجی لاوازكردنی ئەوروپای یەكگرتووە ئامانجێكی سیاسیانەی خۆشی هەیە. خودی كەیسی پەناهەندەكانیش بەشێكە لە كەیسی سیاسی كۆرۆنا. پەناهەندەكان لەلایەن تورکیاوە دەخرێنە سەرسنورەكان بە بیانووی ئەوەی نەبا پەتای كۆرۆنا لە ئۆردووگای پەناهەندەكان بڵاوبوبێتەوە.
پێمانوایە، كورتەی تێگەیشتنەكانی لای سەرەوە ئەوەمان پێدەڵێن كە هەموو پێكەوە گلاوین، بە پەتایەكەوە، بە دۆزێكەوە، تخووبەكان بە ساكاری تێدەپەڕێنێت و لە تووشكردنیشمان بێباك و كۆڵنەدەرە. داتا گرینگی خۆی لە كەیسی كۆرۆنادا هەیە، لێ هەواڵی تووشبووان هێشتا لەناو زۆر گرووپ نازانین. دەستكاری داتاكان لە زۆر شوێن لە دونیادا بۆ یاریكردنن بە تەندروستی و بە ڕێكخراوی تەندروستی جیهانیشەوە. گەندەڵیكردن لە داتاكان زۆرجار بۆ وەرگرتنی قەرەبووێكی زۆرترە یان بۆ بەسیاسیكردنی ڕەوشی شارە، بەتایبەت لە وڵاتە گەندەڵەكان، بۆنموونە “بێ موچەی و كۆرۆنا” پێكەوە شانۆگەری سیاسی سەیر لە باشوری كوردستان دەگێڕن. بەکاربردنی ترسناکی کۆرۆنا بۆ دەمکوتکردنی بێ مافان و پینەکردنی دزییەکان توێژینەوەكان لەبارەی كۆرۆناوە گوماناویدەکەن. زۆرێك وتن هەن كە نە ژیژێك و نەش بیریارانی تری ڕۆژئاوا پەییانپێنەبرووە. چەند تووشبوو لەناو گەریلاكان(كورد و جیهان)، كۆڵبەرەكان، داعشەكان، مافیاكان، سەرا و باڵاخانەی شازادەکان، تێرۆریست و قاچاخچییەكانی سەر سنورەكانی جیهان هەن؟ ڕوون نییە. كڵێسا و سیناگۆگ و بەتایبەت مزگەوتەكان، لەژێر زەبری كۆرۆنا بەوە قایلبوون بە دیستانس ئیمانداریبكەن. خواپەرستی بە دیستانسەوە مۆدێكی نوێی ئایینە لە سەردەمی كۆرۆنا. نیولیبرالیزمی كورد هێرشی توركیا-ئێران بۆ سەر خاكی كوردستان بێدەنگانە پەسەنددەكات. نیولیبرالیزمی كورد بینینێکی تری بۆ ئاڵا هەیە. ئەمە گلانە بە كوردایەتیەكەوە كە چەپەڵیەکانی بێ پایانن، کە پێتدەڵێت”من نەبم گورگەکان دەتخۆن”. ئەمە یەکگرتنەوەی زەبری گەندەڵی سیاسی کوردیە لەتەک زەبری كۆرۆنا. بێ موچەی و دووڕەوشتی لە چاكسازی حكومەت پێكەوە كوردایەتی قێزەوەندەكەن. چاكسازی؟ ئەم چاكسازییە وەك ئەوە وایە ئەو فرۆكەوانانەی بۆمبڕێژدەكەن هەر خۆشیان پاشتاوێك لە هەمان شوێن دەستبە بنیادنانەوە بكەن.
—————————————————————–

پەراوێز: بۆ بەدەستهێنانی تێكڕای نووسینەكانی ژیژێك تایبەت بە”پەتای كۆرۆنا”بڕوانە ماڵپەری ئینگلیزی كارەكانی (Slavoj Žižek bibliography)،هەروەها ماڵپەری رووسی كارەكانی (https://centerforpoliticsanalysis.ru/position/index/page/1) . هاوكات بڕوانە پەرتووكە سێ بەشیەكەی ژیژێك و هاوبیرەكانی سەبارەت بە “” “” The Idea of Communism .

Previous
Next
Kurdish