Skip to Content

چۆن هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەتوانێت بەرەنگاری سەرهەڵدانەوەی داعش ببێتەوە؟

چۆن هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دەتوانێت بەرەنگاری سەرهەڵدانەوەی داعش ببێتەوە؟

Closed
by ته‌مموز 29, 2020 General

نوسينى/ م.ڕاستى ڕه‌سول* / ڕانیه

هەر دوای ڕاگەیاندنی سەرکەوتن بەسەر داعشدا لە ساڵی ۲۰۱۹ لە لایەن دۆنالد تڕەمپ سەرۆکی وویلایەت یەکگرتووەکانى ئەمریکا، دواتریش کوشتنی – ئەبوبەکر بەغدادی – لە گوندێکی سەر سنوری تورکیا، داعش بەشێوەیەک لە شێوەکان کەووتەوە چالاکی لە هەندێک ناوچەی عێڕاق و سوریا، چونکە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی تەنها لە ڕووی سەربازیەوە توانیان بەهاوکاری کوردەکان بەسەر داعشدا سەرکەون، کە ئەمەش کارێکی ناتەواوە، چونکە هۆکارەکانی درووستبوونەوەی داعش جارێکی تر لە واقیعدا بوونیان هەیە، و زۆربەى ئەو هۆکارانەى کە بۆ بنبڕکردنیان پێویستە نەهاتوونەتە کایەوە، لێرەدا بەووردى بەشێک لەو هۆکارانە دیارى دەکەین، هۆکارەکانیش بریتین لە :-
۱. ناعەدالەتی و نادادپەروەری لە ووڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ووڵاتە ئیسلامیەکان، ئەمەش بۆتە هۆکاری هەژار بوونی خەڵکانێکی زۆر و بێکار بوونیان، سەرەڕای بوونی چەندین سەرچاوەی سروشتی، کە حکومەتەکانی ئەو ناوچەیە نەیانتوانیوە وەکو پێویست سوودی لێوەربگرن، و هاووڵاتی ووڵاتەکانیان بخەنە خۆشگوزەرانی.
۲. نەگۆڕانی عەقڵی گۆمەڵگا، و مانەوەی بیرۆکەی توندڕەوی و نەتەوەپەرستی و مەزهەبگەرایی، بە تایبەتى لە ووڵاتانى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست، کە ئەمەش هۆکارێکی هەرە بەهێزە بۆ گەشەکردن و دروست بوونی گرووپە توندڕەوەکانی وەکو داعش.
۳. ململانێی ووڵاتانی ناوچەکە لەسەر هەژموونی خۆیان، بۆ نمونە تورکیا و قەتەر هاوکاری مادی و دابین کردنی چەک بۆ گروپە تیرۆریستیەکانی وەکو داعش دەکەن، دژی سعودیە و ئیماڕاتی عەرەبی یەکگرتوو و ميسر، و ووڵاتانی نزیک لە ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی، و سزانەدانى ئەم ووڵاتانەش بۆتە هۆى ئەوەى کە ئەوان پەنا بۆ دروستکردنى گروپى هاوشێوەى ترى وەکو داعش ببەن لە ئێستا و لە داهاتووشدا.
٤. ناجێگیری سیاسی و سەربازی و ئابووری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەتی لە عێڕاق و سوریا، چونکە ئەم دوو ووڵاتانە نەیانتوانیوە مەترسی شەڕی ناوخۆیی لە ووڵاتەکانیاندا نەهڵێن، ئەمەش بۆتە هۆکاری دروستبوونی چەندین گروپی چەکداری وەکو داعش و هاوشێوەکانى، کە بۆ بەرژەوەندی خۆیان کاردەکەن، هەر بۆ نموونە لە کەرکوک و خانەقین ئەم گروپانە هێرش دەکەنە سەر خەڵکی مەدەنی گوندە کوردنشینەکان، و دەیانکوژن و دەغڵ و دانیان دەسوتێنن، سەرەڕای بوونی پۆلیس و سەربازانی عێڕاق لە ناوچەکە.

ئەم گروپانە هەندێکیان عەرەبی کۆنە بەعسی و پاشماوەکانی سەدامن، کە پێشتر لە ناو داعش بوون لە عێڕاق و سوریا، و گەڕاونەتەوە ئەو ناوچانە، و پێشتریش لە سەردەمى سەدام ئەم ناوچانەیان داگیر کردبوو.
٥. نەبوونی هەمئاهەنگی لە نێوان هێزەکانی دژی داعش، هەر بۆ نمونە ئەگەر لە ناوچەکانی کەرکوک و خانەقین هەمئاهەنگیەکی تەواو لە نێوان هێزەکانی پێشمەرگە و هێزە سەربازیەکانی عێڕاق هەبێت، و ژوورى ئۆپەراسیۆنى هاوبەشیان هەبێت، لەو کاتەدا ئەم گروپانە ناتوانن بەو شێوە ڕەهایە هێرش بکەنە سەر خەڵکی ناوچەکە، و مەترسی دروست بکەن.
٦. ناوچەی سونەنشینەکان گرنگیان پێنەدراوە لە ڕووی ئاوەدانکردنەوە و دروستکردنی هەلی کار، و پەروەردەیی و ڕۆشنبیری، چونکە ئەم ناوچانە هەم شوێنی دروستبوونی حیزبی بەعس ، هەمیش شوێنى سەرهەڵدانی داعش بوون، و گەنجانى بێکارى ئەو ناوچانە بەناچارى پەنا دەبەنە بەر گروپە توندڕەوەکان. کە پێویستە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی خۆی ڕاستەوخۆ سەرپەرشتی ئاوەدانکردنەوە و گۆڕینی سیستەمی ژیانیان بکات.
تەنها ئەم هۆکارانە نابنە هۆی سەهەڵدانەوەی داعش لە ناوچەکە، و بەتایبەتيش لە عێڕاق، بەڵکو بێکاربوونی خەڵکانێکی زۆر بە هۆی پەتای کۆڕۆناوە، و دابەزینی نرخی نەوت، و بوونی چەندین گروپی چەکدار لە ناوچەکە بەهاوکاری ووڵاتانی وەکو ئێران و تورکیاش هۆکاری ناڕاستەخۆن لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی داعش.

لە ڕاستیدا پێویستە حکومەتی عێڕاق چەندین هەنگاو بگرێتە بەر بەهاوکاری هێزەکانی هاوپەیمانان بە سەرکردایەتی ئەمریکا، تاکو داعش و هاوشێوەکانی مەترسی بۆ سەر ئەو ناوچانە دروست نەکەن، و هەنگاو و چارەسەرەکان دەکرێت لەم چەند خاڵانەدا کۆبکرێنەوە:-
١. پێویستە حکومەتی عێڕاق بە هاوکاری هاوپەیمانان و شارەزایانی ناوخۆ و دەرەکی سوود لە سەرچاوە سروشتیەکانی تر وەربگرن وەکو گازی سروشتی و پەرەپێدانی سێکتەرى کشتوکاڵ و پیشەسازی و دامەزراندنی چەندین کارگە، تاکو ئابووری ووڵات ببوژێتەوە و هەلی کار بۆ گەنجان دروست ببێت.

٢. گرنگی دان بە کەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا، هەموومان ئەوە دەزانین کە عێڕاق ووڵاتێکی گرنگە لە ڕووی کەسانی پسپۆڕ، پێویستە سوود لە عەقڵی ئەو زانا و بیرمەندانە وەربگیرێت بۆ گۆڕینی پێکهاتەی کۆمەڵگای عێڕاقی، ئەویش بە کردنەوەی خوێندنگای نموونەیی و پێشکەووتوو لەسەر ئاستی ناوچەکە، و پێگەیاندنی کادیری پێشکەووتوو بۆ نەهێشتنی عەقڵی مەزهەبگەرایی و ڕەگەزپەرستی.
واتە وەبەرهێنان لە عەقڵدا بکرێت، چونکە خەڵکی ئەم ناوچانە زووتر دەتوانن پێش بکەون، ئەگەر هۆکارەکانی بیرکردنەوەی توندڕەوی بنبڕ بکرێن .
٣. سزادانی ئەو ووڵاتانەی کە پشتگیری مادی و مەعنەوی گروپە چەکدارەکان دەکەن، لە لایەن کۆمەڵگاى نێودەوڵەتى، بە تایبەتى تورکیا و ئێران و قەتەر، ئەمەش بە سزادان و گەمارۆی ئابووری و دورخستنەوەیان لە ئەنجومەنى ئاسایشى نێودەوڵەتی دەبێت.
٤. نەهێشتنی مەترسی شەڕی ناوخۆ لە سوریا و عێڕاق، چونکە ووڵاتانی دەوروبەر لەبەر بەرژەوەندی سیاسی و ئابوری و سەربازی خۆیان، هەمیشە گروپەکانی نزیک لە خۆیان هان دەدەن شەڕ لە ناو ئەم دوو ووڵاتە بمێنێت، تاکو بەرژەوەندیەکانی ئەوان کۆتایی نەیەت، بە تایبەتی تورکیا و ئێران.
٥. دروستکردنی ژووری ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لە نێوان عێڕاق و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و پێشمەرگە، بە تایبەتی ئەو ناوچانەی مەترسی هێرشی داعشیان تێدایە، ئەمەش وادەکات مەترسیەکان کەم ببنەوە، یاخود هەر نەمێنن بەهۆى ئەو بۆشاییە ئەمنیەى لەو ناوچانەدا دروست بووە.
٦. گرنگی دان بەو ناوچانەی کە پێشتر شەڕی داعش وێرانی کردبوون، ئەویش بە بونیادنانەوەی ژێرخانی ئابوری و پەروەردەیی و ڕۆشنبیری ئەو ناوچانە دەبێت، و ڕەخساندنی هەلی کار بۆ گەنج و خەڵکی ناوچەکە، هەروەها بە گرنگی دان بە پیشەسازی و بازرگانی و کشتوکاڵ لەو ناوچانە، وەکو پێشتریش باسمان کرد.
٧. لە هەمووى گرنگتر گۆڕینى سیستەمى حوکمڕانى ئەو ووڵاتانەى ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاستە، چونکە زۆرینەى ئەو ووڵاتانە ووڵاتى نەوتین و نەوتیش یەکێک لە تایبەتمەندیەکانى ئەوەیە بۆ گەلانى ئەو ووڵاتانە تەنها مایەى دەردەسەرى بووە، و بۆتە هۆکارى دەوڵەمەند بوونى کۆمەڵێک کەسانى نابرپرس و چاوبرسى.

*ماستەر لە زمان و ئەدەبى عەرەبى

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish