داهێنان …لە نێو دۆزەخدا…زیرەک وەک نموونە ! … دکتۆر مەولود ئیبراهیم حەسەن

هه ولێر – ٦/٢٠٢٠
بەشی یەکەم :-

داهێنان.. بە تایبەت داهێنانی( هونەر) ی و بەتایبەت تریش هونەری ( گۆرانی) .. لە کورترین پێناسەو پێدا هه ڵگوتن دا ..ئەو بەرهه مەیە کە جەماوەرو پسپۆرەکان پێشوازی لیدەکەن و هه ریەکە بە گوێرەی تێگەیشتن و زەوقی خۆیانەوە پەسنی دەکەن ، ئاستی بەرزی داهێنانەکە لە هه موو ئەو داهێنانەی پێشە خۆی و سەردەمی خۆی باڵاتر دەبێت و بەردەوام بڵاو دەبیتەوەو زۆرترین ئارازوومەند چاوی لێ دەکەن و دەیڵێنەوەو زۆرترین هه واداریش بەردەوام گوێی لێ دەگرن ! لە گەڵ بە سەر چوونی ڕۆژگاریش پتر بڵاو دەبێتەوەو سنوورەکان دەبەزێنێ ، دەچێتە نێو دڵی هه موو چین و ئاست و تەمەن و ڕەگەزێکەوە، سنووری وڵات و نەتەوە کەی خۆی دەبڕێ و تێکەڵ بە هونەری دەورو بەرو جیهان دەبێت .
زیرەک لەو ڕۆژەی بۆ یەکەم جار لە ڕادیۆی بە غدا بە گۆرانی ( ئەسمەر یارم جوانە )(١) دەنگی هه ڵیناو تادەگاتە دوا گۆرانی و هاواری کە ( وا من نەخۆشم دەردم گرانە!! )(٢) یەو پێش کۆچی دوایی و بە نەخۆشی و لە سەر نوێنی مەرگ و لەبەردەم تەسجیلێکی ئاسایی دا تۆماری کردووە! .. تا ئێستاش کە نزیک بە پەنجا ساڵ بە سەر شەهیدبوونی دا تێدەپەڕێ ! تا ئێستا هیچ هونەرمەندێک لە ئاستی بەرزی داهێنان و لە زۆری و هه مە جۆری داهێنان دا.. لە لوتکە داهێنانەکانی زیرەک نزیک نە بووەتەوە ! ئەوە نزیکەی حەفتا ساڵە زیرەک ڕیزی پێشەوەی داهێنانی گۆرانی نەداوە بەکەس ، نەک هه ر لە نێو کورد ..ئەگەر لێکۆڵینەوەی زانستی وردی بۆ بکرێ لە نێو هونەرمەندانی دەورەو بەرو جیهانیش دا لە زۆر ڕووەوە هه ر یەکەمە .
لە بارەی بە هرەو لێهاتووی وداهێنانی زیرەک سێ کەسی زۆر نزیک لە زیرەک و تێکەڵ بە ژیان و هونەری ئەو باسی دەکەن ، یەکێکیان (دکتۆر محمد صدیق مفتی زادە) یە کە لەرادیۆی تاران لە گەڵ زیرەک بووە دەنووسێ :(هونەر..بەشێکی خودا دادە، زۆرتر بە هه وڵ و تێ کۆشان نی یە، هونەر، بارەییەکەیە بە هه موو کەس نادرێ؛ هونەر بە خوێندەواری نی یە،هونەر، تیشکێکی بە تینە کەلە جیهانی پەنامە کی یەوە، پرشنگی خۆی بەر ئەداتەوە، لە ناکاوئەکەویتە سەر دڵێک، ئەو دڵە رووناک ئەکاتەوە،بە بێ ئەوەی خاوەن دڵ ئاگای لە خۆی ببێ،یەکێ لەو کەسانە کە بە بارەی هونەری پەنامەکی ڕازاوەتەوە، (کاک حەسەن زیرک)ە ، کە بە بێ ئەوەی بخوێنی ، هونەرێکی تەڕ دەس وبەستە زانێکی چالاک ونوکتە وێژیکی قوڕس و قووڵە، ئەو هونەرمەندە، هه روەها کە شێوەو چارە نووسێ زۆر بەی هونەرمەندان ئەبێ وابێ، لە ژیانی خۆی دا ناکامی و چەوسانەوەی زۆری دیوە، تاڵی و سوێری ڕۆژگاری گەلێ چێشتووە ، لە گەڵ ئەو هه موو سەختی وتەنگ وچەلەمەش کە بەسەریا هاتووە ،هونەرە بە نرخەکەی خۆی لە هه رکات و ڕۆژگارێک دا، کە هەلی بۆ هه ڵکەوتبێ ، بۆ خزمەت بە گەل و نیشمانی بەکارهێناوە ودەرخستنی هونەرەکەی بۆ بە تین کردنەوەی پایەو بناغەی مۆسیقای کوردی ، بە ئەرکێکی گەورەی سەرشانی خۆی زانیوە .)(جریکەی کوردستان.ل١،چ ٢)
دووەم کەس کە باسی بەهرەو لێهاتووی زیرەکی کردووە خاتوو( میدیای زەندی) خیزانیەتی ، ئەوێش لە پێشەکی چاپی دووەمی( چریکەی کوردستان ) دەنووسێ :(حەسەن ، بە خوو خدەیەکی خوداداوی خەڵات کرابوو،چوونکە باوەکوو سەوادی نە بوو، بەڵام زۆربەی هۆنراوەکانی بۆ خۆی دەیهۆنی یەوە ،(…)حەسەن زیرەک پێاوێکی زۆر قسە خۆش و زۆر بە زەوق وشەوق بوو، هونەرمەندێکی تەواو، پڕ پێست لەگەڵ واژەی هونەردا بوو،(…)باوکوو ئێستاش بەڕاستی وێنەی نی یەو تەنیا کەسێک بوو کە هه م ئاوازو هه م هۆنراەو تەسنیفی زۆربەی ئاواز و گۆرانی یەکانی بۆ خۆی دایناوە )(چریکەی کوردستان ل١١،١٢) هه روەها( میرزا کەریم خۆشناو ) کە چوار ساڵ لە نزیکەوە لە گەڵ زیرەک ژیاوە، ئاوا باسی شوێن و کات و هۆی داهێنانی زیرەک دەکات :(حەسەن زیرەک ئەگەر تۆزی دڵی خۆش بوایە، زۆر شتی بۆ ئەهاتو شتی تازەی دائەهێناو هی وای ئەوت کە هیچ کەس نەیبیستبێ..بۆ یەکەم جار ئەیخستە بەر گوێچکەی ئەم خەڵکە.ئێمە بە ئاواتەوە بووینکە هه میشە دڵی خۆش بێت ، چونکە بە دڵخۆشی خۆی دڵی خەڵکی تریشی شادمان وکامەران ئەکرد.)(بەسەرهات، ب٢ل٥٩) جگە لە دڵخۆشی ، زیرەک بە خەم و دڵتەنگیش داهێنانی بۆ دەهات و دڵ و دەرونی دەکرایەوە ، هه ر میرزا کەریم لە سەر زاری زیرەک دەگێڕیتەوەو دەنووسێ:(زیرەک گوتی: کاکە وابزانم تۆ بۆمن زۆر بە پەرۆشی! بەڵام ، من هه ر تۆزی دڵگیر بم دەرگای هونەرم بۆ ئەکرێتەوەو شیعری ڕێک و پێکم بۆدێت وئاوازی خۆش و تازەشم دیتە سەرزارو دەری دەبرم وبەم گۆرانی گوتنە بری غەم لەسەر خۆم لا ئەبەم ولە هه مان کاتیشاخەڵکی دەورو بەریشم شادو دڵ خۆش دەکەم! میرزا دەڵی جا چی لە مە چاتر هه یە ؟زیرەک ؛ دەڵی ،باوەڕ دەکەی کە دەردەسەری ونا ڕحەتی و بەسەرهاتەکانم بوونەتە مایەی سەرکەوتنم لە ژیانی هونەریمدا، هه رکاتێ دڵم لە شتێ شکابێ و کاری تێ کردبم ئەوسا داری غەم لە نێو دڵما بەری شیعرو ئاوازی گرتووە و تا ئارەزووم کردبێت چاکترین شیعرو جوانترین ئاوازم بە خۆشترین دەنگ و سەدام وتووەو تا وتبێشم هه ر بۆم هاتووە .)(بەسەرهات. ب١،ل٧٢) ئەوەش تایبەتمەندییەکی زیرەکە ، کە بەدڵخۆشی و بە دڵتەنگی لە هه ردوو باردا داهێنانی کردووە. هه ر بە هۆی ئەم لێهاتووییەوە یە زۆر لە شارەزایانی مۆسیقاو دەنگ و هونەر زیرەک بە (نابیغە وعەبقەری و ئەفسانە) ناو دەبەن. – ئەگەرچی ئەو بە هرەو لێهاتووییەی خودا پێداوی و سروشتیەی زیرەک ، لەگەڵ بوونیا هه بوو ، وەک هه رسێ بەڕێزان باس دەکەن، بەڵام؛ زیرەک خۆی هه ستی بەم تواناو بە هرەیەی خۆی کردووەو خۆشی ویستووە و پەروەردەی کردوباج وقوربانی زۆری بۆدا و پاراستتوویەتی، وەک گەوهه ری گرانبەها دێ و دێ و شارەو شارو وڵاتەو وڵات و بەندیخانەو بەندیخانە، بە ئاوارەیی و هه ڵاتوویی و دەربەدەری و بێ جێ و بێ ماڵی بەرگری لێکردوو پەرەی پێداوە!
سەرە ڕای ئەمانە هه مووی نهێنیەکی گرنگی سەرکەوتنەکانی زیرەک عاشق بوونیەتی! زیرەک بە هه موو بوونی دەروونی و روحی و جەستەیی و ئەقڵی و باوەڕی خۆیەوە عاشق بوو..عاشق بە ژن بەجوانی.. بە جوانیە کانی ژن بە جوانیەکانی سروشت بە گیاو گوڵ و باڵندەو دارو دەرخت و سەوزاییەوە . بە شاخ و ئاوو کانی و دۆڵەوە ،عاشق بە کوردو کوردستان بە زمان و هونەرو کلتورەکەیەوە ،عاشق بە هونەر بە دەنگی خۆی عاشق بە مۆسیقاو هه موو جۆرەئامیرەکانی، عاشق بە مرۆڤ بە مرۆڤایەت. ئەم عەشقی زیرەک ئەگەر شادو بەختیار بووبێ یان دڵتەنگ و بێزار.. لە هه ردوو باردا گرێی بە هرەی کراوەتەوەو هه تا گوتبێتی وەک خۆی دەڵێ ..گوتوویەتی و جوان و چاکی گووتووە، هه تا گوتبێتیشی هه ر بۆی هاتووە !
داهێنان، بۆ کەسی داهێنەر .. جگە لە تواناو لێهاتوویی و بەهرە کەسییەکە. لە باری ئاسایی داپێویستی بە تەندورستیەکی باش و دەروونێکی ئاسودەو ناو ماڵێکی ئاوەدان و دەوروو بەرێکی هێمن ولەبار هه یە ! بە ڵام؛ ئەگەر سەرنجی ژیانی هونەرمەند ( حەسەن زیرەک ) بدەین ، ئەوا دەبیبین نەک هه ر ئاوا نە بووە ! بەلکو تەواو پێچەوانەی ئەم جۆرە ژیانە ژیاوە.. ژیانێک زیرەک گوتەنی : ئەگەر بێن و سەیر بکەن تەعەجوب دەمێنن!! دیارە هه ر داهێنەرێکیش شێوازی تایبەت بە خۆی هه یە لە کاری داهێنان دا، زیرەکیش خاوەنی تایبەتمەندی خۆی بووە ! هه ر چەندە وەک دەڵێن :(بۆ داهێنان هیچ یاساو ڕێسایەکی پێشوەختە نیە!چونکە داهێنان بۆ خۆی لەدەرەوەی هه موو یاسایێکی پێشوەختەو ئامادەکراوە !) زیرەکیش داهێنەرێکی دەستەو ڕست بووە، هه ندێ جار لە یەک کاتدا زیاتر لە گۆرانی یەک و دا‌هێنانێکی بۆ هاتووەو تێماوە نەیزانیوە کامیان زووتر تۆمار بکەن.
ژیانی زیرەک پڕ بووە لە هه ژاری و بێکەسی و دەربەدەری و ئاوارەیی وهه ڵاتن و بەندیخانەو غەدرلێکردن و لێدان و ژن هێنان و گۆرانی گوتن ! خۆی دەڵێ: خودا ئاگادارە زۆر جار لێانداوم ؛ خۆشم نازانم لە سەر چی بووە !؟ زیرەک زۆر جار کە فرسەتی بۆ هه ڵکەوتووە باسی ئەوەی کردووە کە لییانداوە!! هه ر لە بەرگی دووەمی کتێبەکەی (میرزاکەریم خۆشناو ) چەندین چیرۆکی لێدان هه یەو چەندان جار زیرەک خۆی باسی ئەو لیدانە دەکات ! جگە لەوەی هه موو جارێ بە خۆڕایی و بەبێ گوناه لییانداوە ، ئەگەر بەوردی سەرنج بدەین زۆربەی جارەکانیس هه ردەستی دەوڵەتی تێدابووە. جارێکیان میرزاکەریم هۆی شەڕو لیدانەکان لە زیرەک دەپرسێ ، زیرەک لەوەڵام دا دەڵێ:(پێم نەگووتی وەزعی من (مەعمولی) نیەوناوێرم دەردی دڵی خۆم لای هه مووکەس باس بکەم بەڵام ڕۆژێک دادێت پڕ بەدەم هاواربکەم وخەڵکیش حاڵی بکەمکەوە بۆچی ناێلن لە هیچ شوێنێک- جێگیر ببم و- هه روەختێکیش ئارەزوویان لێ بێت ئەوە بەهانەیەکم بۆ دەدۆزنەووەو تێروپڕتێم هه ڵدەدەن و دەڕۆنەوە!!)(بەسەرهات. ب٢،ل٩٦،٩٧)
ئەگەر سەرنج بدەین ، ئەم وەڵامەی زیرەک هه موو حەقیقەتەکە دەخاتە ڕوو..ئەوەی کە زیرەک ناوێرێ دەردی دڵی خۆی بکات ! لە هێزێک دەترسێ ، ئەو هێزەش .. دەوڵەت و لە دوڵەتیش دەزگا بەدناوەکەی (ساواک) زیاتر کێیە؟؟ ئەوە ساواکە بەدوای زیرەکەوەیەو لێناگەڕێ لە هیج جێگایەک جێگرببێ وکاسبیەک بکات و هه رناوەناوەش هه نجەتێکی پێ دەگرن و تیروپڕی تێ هه ڵدەدەن و دەڕۆنەوە!! هه ر بۆیە زیرەک بە هیوایە کە ڕۆژی بێت و بتوانێ بەدەنگی بەرز هاوار بکات ڕاستیەکان بۆ خەڵک باس بکات ، کە ئەوە چ لایەنێکە بە بەرنامە لەزیرەک دەدەن و بۆچی لێشی دەدەن ! دوا جار زیرەک ئەمە بۆ (حسێن)ی برای باس دەکات و دەڵێ:(تەماشایەکی ئەولاو ئەم لای خۆی کردوبەدەنگی نزم گووتی : حوسێن(زدی اطلاعات) ئەزیەتم دەدات وئەڵی ئەبی بچیتە ئەودیو ئیشمان بۆ بکەی! جەن دەڵێم باوکم ئەمن هی ئەو شتانە نیم و(سەوادیشم) نیەئێوە چۆن ئیستیفادە لە من دەکەن ؟ ئەڵێن ئەتۆ بە ماڵەوە بچۆ عیراق ئێمە پارەیەکی زۆرت دەخەینە ئیختیاروخۆشمان خەڵکت بۆدەنێرین تۆش هه رچی مەعلومات هه یەپێیان بڵێ وئەوانیش بۆ ئێمەی دەهێننەوە! هه ڵبەت خۆشت ئەزانی ئەم جۆرە شتانە بە من ناکرێت وئەگەر پێشم بکرێ نایکەم با ساڵی دوو سێ جارتێم هه ڵدەن و بە فەقیریش ئەژیم وبەڵام( ئەو کانی یەی ئاوم لێ ی خواردووتەوە هیچ کاتێک بەردی تێ ناخەم وخیانەت بە خاکەکەی عێراقیش ناکەم) لە ناو خەڵکیش سەربەرز ئەژیم، لە دوایی دابە شۆخیەوە پێکەنی وگووتی بەتەنیا بەر بەرەکانی دەوڵەتێش ئەکەم)(بەسەرهات. ب٢،ل٩٢،٩٣) ئێستا بە ڕوونی دەرکەوت ئەوە دەوڵەتەو لە نێو دەوڵەتیش ساواکی بەدناوە لەزیرەک دەدات و بە دوایەوەیە ناهێڵێ لە هیج جێگایەک کوچاگری ڕەش بێت و نانێک پەیدا بکات! ئەوە زیرەکیشە ئامادە نیە( ساواک ) ی بکات و ئامادە یە ساڵی دوو سێ جاریشی لێ بدەن !!
زیرەک هونەرمەندێکی رەسەن و داهێنەری کورد بوو ، زیرەک هونەرمەندێکی سەرکردەی هونەری کوردایەتی بوو، کوردایەتی پاک ، هونەری زیرەک هونەرێکی داهێنان و بەرگری بوو،بەرگری لە ژیان و لە کوردبوون ، دەوڵەت دەیویست ئەم هونەرمەندە مەزنەو ئەم هونەرە بەرزە بخاتە خزمەت خۆی ! بەڵام، زیرەک پیاوی ئەوکارە نەبوو، ئەو لەوانە نەبوو شانازی بە ساواک بوونەوە بکات!!

سەرەتایەکی دۆزەخی..

زیرەک هه رکە لەدایک دەبێت لە بۆکان و لەوماڵەی کە بەم دواییە (حوسەین) ی برای لە ڤیدیۆیەکی تۆمارکراودا بە لەقە لەق وگریانەوە دەڵێ:( لە بۆکان و لەو کۆڵان ولەوماڵە کاکم زیرەک لەدایک بووە.)( بەرنامەی ک ٢٤ ) لەدایک بوونی زیرەک دەکەوێتە سەروبەندی کۆتایی هاتنی شەڕی یەکەمی جیهانی ،کە لێکەوتەکانی چوارساڵی شەڕ تەواوی ناوچەکەی داچۆڕاند بوو! زیرەک لە دایک و باوکێکی کوردو لە نێو خانوادەیەکی هه ژاری ئەوێ ڕۆژێی کوردستان چاو بە سەر جیهانێک دادەکاتەوە کەدەستە گەرمەکانی شەڕو ناهامەتیەکان وێرانیان کردبوو ..بەڵام؛ هیچ دەستێک دیارنە بوو ڕێکی بخاتەوە !
زیرەک هه ر زوو و بە منداڵیەوە بەر شەقی(قەدەرو زەمانە) دەکەوێ و ئەو شەقی قەدەرو زەمانەیە بەدوایەوە دەبێت و ژیانی لێ دەکات بەدۆزەخ ، تا بە ژەهر کوژتنەوە دەیخەنە گۆڕ!! ئیتر زیرەک چاو دەکاتەوەو ناکاتەوە و هه ست بە ژیان دەکات و نایکات .. شۆکی دەروون هه ژێن یەک بە دوای یەکەوە ژیانی زیرەک پڕ دەکەن لە ئازاری دۆزەخی ! هه ر زوو باوکی دەمرێ..زیرەک لە ژیاننامەکەی خۆی کە بە شیعر لە (چریکە،١٩٦٦) دا بڵاوی کردووتەوە ئاوای باسی ژیانی خۆی دەکات :
دەستی قودرەت بوو ، بابم کۆچی کرد
دایکم مێردیکرد ، زوو بەدەست وبرد(٣) بەو جۆرە ماڵی ئێمەی بە قوڕ گرت بزنی دەفرۆشت، دەیگوت مانگا مرد خوشک و برامی وادەر بەدەرکرد خەڵکی بۆکانی لێمان خەبەرکرد بناغەی ماڵی لە بن دەرهێنا سەبارەت بە میرد، گشتمانی دەرکرد هه شت نۆ ساڵە بووم، بووم بە عەمەلە لەکارکردنا زۆر ئەم کرد پەلە ئیتر..زیرەک لە بێ باوکی و بێ دایکی و بێ ماڵی و بێ سەر پەرشتی وهه ژاری دا بەو تەمەنی منداڵیەوە دەکەوێتە کارکردن و .. تا یازدە ساڵە ئاوا کارم کرد مانگێ شەش تمەن، من بێگارم کرد لە نێو ئەم ژیانە پڕ زەحمەتەش دا برا گەورەکەی ژنێک هه ڵدەگرێ .. برام گەورە بوو، کچێکی ڕفاند ئەمنیشی تارکرد، هه ردێ و شارم کرد ئیتر لیرەوە زیرەک سەرە ڕای هه ژاری وکرێکاری و بێ ماڵی.. پێی هه ڵاتنیشی دەکرێتەوە و دێیەو دێ و شارەو شار وڵاتەو وڵات دەکات و نا حەسێتەوەو ناگیرسێتەوەو شەقی زەمانەو قەدەر هه ر بەدوایەوە دەبێت . لە دوازدە ساڵێ دا دەبێتە قاوچی و لە سێزدە ساڵی دا ، وەک خۆی دەنووسێ : لە ١٣ ساڵە پەیام کردبوو نێو نەم دەویست کەسێ من بکا بە خێو وەک باس دەکەن زیرەک هه ر زوو بەهرەی دەنگخۆشیەکەی دەردەکەوێ و لە کۆڕو کۆبوونەوەو شایی دا گۆرانی دەڵێ و سەرنجی خەلک بۆ خۆی ڕادو کێشی وئەمەش دەبێتە هۆی ناو پەیداکردن و هه ست بە خۆکردن ! هه ربۆیە زیرەک بە خۆ دێتەوەو بیر لە کەسایەتی خۆی دەکاتەوە کە تا ئێستا چۆن ژیاوە !! ئیتر بڕیاردەدات خۆی خاوەنی خۆی بێت و کەس ئەو بە خێو نەکات. ڕاستە هه ر زوو بەمنداڵی کاری زۆر وگرانی کردووە ؛ بەڵام ، کارکردنەکان تا ئێستا شاگردی و گاوانی و ناو ماڵی ئەم و ئەو بووە ، کە ئەم جۆرە کارکردنە بۆ ئەو ڕۆژگارە جۆرێک بووە لە خوڵامی و بەندایەتی ! ئێستا کە ناوبانگی پەیدا کردووە ، بەوە ڕازی نابێ خاوەنی هه بێت و بە خێوی بکات ! لە چواردە ساڵی داسەرلیو بۆردەکات ودەکەوێتە سەرکێشی و ئاوارەیی زۆرترو دەربەدەری بەردەوام وهه ر ڕۆژەی لە دێیەک و لە شارێک و جەمێک تیرو دوو جەم برسی .. لە ١٥ ساڵە فکرم هاتە سەر خۆم ڕازاندەوە ، جلم کردە بەر بەم جل لە بەرکردن و فکر هاتنەوە سەرە زیرەک دەکەوێت بیری خوشک وبراو کەس و کاری لە بۆکان و دڵ پڕ هیوا دەگەڕێتەوە ! هه مووم دیتنەوە ، یەک یەک و دوو دوو بە خراپیان زانیم ، لێم یان نەگرت خوو کە کەس و کاری ڕووی نادەنێ جارێکی تر بەدڵی شکاوە ئاوارەیی و دەربەدەری و بێکەسی باوەشی بۆ دەکاتەوە.. کێ بێ بێ گەورە، کە بەرەڵڵابێ وەک منی لێ دێ ، زەحمەتە چابێ بەڵێ گێژەنی ژیانی نێو کۆمەڵگای بێ سەرو بەر زیرەک دەگەیێنێتە ئەو حیکمەتەو هۆی ئەم کارانەی خۆی ڕوون دەکاتەوە .. لە شازدە ساڵە، چەند دەرکەم تەقاند چەندەکارم کرد ، چەند سەرم شکاند لە چەند کەسم دا، چەندم زامدارکرد چەند باڵم بڕی ، گوێ سوانەم ڕووخاند برسیەتی سەری پێ هه ڵدەگرێ ولە مەرا غە دەبێتە توتنچی و دەچێتە تەورێزو دەس بە قاچاغچیەتی دەکات و دەگێرێ.. شەوێک کە گیرام، مردن لای وی چێ تاڕۆژ لی یاندام، بەدارو قامچی ئەو گیرانە کە گیراوە بەریان نەداوە تا تەمەنی بووە بە بیست ساڵ، کە بەردەبێ دیسان ژیانی هه ژاری و کرێکاری ودەربەدەری ڕووی تێدەکاتەوە ، لەو ماویەدا هەرچی ناخۆشی هه یە جارێکی تر دەیچێژێتەوە ! چەندە پەندم دێ ،بووم بە بیست وچوار باش بێ عەقڵ بووم ،بێ شەرم و بێ عار بەم حاڵ و بەم بێ کەسی و بێ کاریە ڕوودەکاتە تاران وخوزستان ومەسجید سولیمان و خوڕەمشەهرو شاری ئابادان..بەداخەوە.. هه رچەند گەڕام، کارم دەست نەکەوت نە لە کارخانەو نە لە شیرکەی نەوت بەناچاری ڕوو دەکاتە بەسرا لە عیراق و لەوێش بێ سەرو بەریەکی زۆر دەبێت وکاری دەس ناکەوێ وبە برسیەتی و لە ترسان ڕوو لە مەجیدخان دەکات و بەو هیوایەی ئەمجارە براو براژن و برازا ڕووێکی خۆشی بدەنێ ! لەودەمەدا براکانی حاڵیان باش بووە ، هه رچۆنی بێت .. بوومە نۆکەریان، بوو بوومە کاردار بەشەو ئێشکچی ، بەڕۆژ باروکار سەرە ڕای کاری زۆرو مانوو بوونی بەردەوام لچ ولیوی لێ هه ڵدەقرچینن و حەقەکەی نادەنێ ، بەشەڕو ناخۆشی پاش گیران و بەندیخانە بە هۆی (وێنس خان ) ئاغای دێ بەردەبێ و حەقەکەی دەدرێتێ، دەڕواو لە سەقز دەبێتە شاگردی حاجییەکی تەماحکار وشەوو ڕۆژکاردەکەن وبەلۆری حاجی دار دێنن بۆ شار ، شەش حەوت مانگی پێ دەچێ ، لۆری خراپ و باری گران زیرەکی نەشارەزا لە هاژووتنی لۆری ..لۆری بۆ ناگەڕێتەوەو دەیکێشی بە دیوارێک و وەردەگەڕێ و ئاگردەگرێ ، کوڕێکی گەنج بە ناوی ( مستەفا) و دەزگیراندار گیان لەدەست دەدات ،زیرەک دەنووسێ .. مستەفا چ گەنج،چە شیرین لاوە گیرۆدەی گەردوون خستیە ئەم داوە زیرەک خۆی بە هۆکاری مردنی مستەفانازانی وڕووداوەکە وەک ڕێککەوت باس دەکات و دەڵێ: خەتام تیا نەبوو، بە کەلام و ڵڵا خودالێ ی خۆش بێ، یەزدان ئیشاڵڵا زیرەک کە ئەو گەنجە دەمرێ (لەساڵی ١٣٢٠ی هه تاوی ڕێکەوتی١٩٤١)(بەسەرهات،ب٢ل٢٢) لەترسی ئەوەی بە و گەرمیە کەس و کاری کوڕە دەستی لێ بوە شێنن خۆی دەکات بەمردوو ، خەڵک دەوریان دەدەن و چاندارم دێن و سایەق و زیرەک و نەفەرەکان دەگرن ! زیرەک لە جاندارمری فرسەتی دەس دەکەوێ و هه ڵدێ ، هه رچەندە جاندار بەدوای دادەگەڕێن و ڕێگای لێ دەگرن ؛ چۆن شارەزای ناوچەکە دەبێ و بە زەحمەتی زۆر خۆی دەرباز دەکات، چەند کەندو جۆم دەبڕێ و لە دوورەوە کەپرێک دەبینێ و دەچێتە لایان ، پێرێک و کەنجێک دەبن ..سەرەتا دەیانەێ زیرەک دەسگێر بکەن ! بەڵام، زیرەک هه رزووهه ست پێ دەکات و چەقۆ دەردێنێ و گەنجە بەرزەفت دەکا..پیرە دەکەوێتە پاڕانەوە گەنجەش تکای لێ دەکات و هه ردووکیان دەلێن: کە کوڕەم واگرت ،پیر کەوتە هاورار وتی ئینساف کە، ئەی برای ڕێبوار جەهێڵ پاڕاوە و داوێنی بادام سەری دانەواند جوان خۆی لێ لادام وتی بە خێر بێی ئەی کاکی میوان مە بێ عەقڵ بووین ، ببوورە ئامان ! لە جەواب دا ووتم براو بابە کەم منیش دەر حەقتان جارێ چادەکەم بەرە بەیانی زوو پێرە بانگی دەکاو نانی دەداتێ و دەڵێ: زوو خۆت دەربازکە ، هه رچۆنێ بێ دگاتە تەورێزو لەوێ دەبیسێ کە بە دوایەوەن ، ناچار ڕوودەکاتە تاران ..لە تاران خەریکی کاسبی دەبێ لە نیوان قوم و تاران دێ و دەچێ ،پاش دوو ساڵ ژیان بەم شێوەیە ، جارێکی تر غەریبی کەس وکاری دەکات و دەگەڕێتەوە تەورێزو لە وێشەو دەچێتەوە مەهابادو دەچێتە دادگاو ڕووداوەکە چۆنە ئاوا دەگێڕیتەوە .. نە پاڕامەوە کە بمدا نەجات واش تێ نەکۆشام بمداتێ خەڵات نۆ مانگم کێشا زیندان ، بە خەتا دەوڵەت بەخشێنی پێ کردم عەتا ئەم کەین و بەینە ، ساڵێک بوو تەواو جا چۆن پیر نەبم، چۆن بمێنێم لاو!؟ بیست و حەوت ساڵەم ئاوا هاتە بان جا خۆت کۆمەک بە ،خودای لامەکان زانیم ئە ئاوا لێم وشک دەبێ خوێن پێتاوم پێچا بۆشاری پێنجوێن بەشی دووەم:- دامەزران لە ڕادیۆی بەغدا.. لە نێوان پێنجوێ و سلێمانی و کەرکوکو هه ولیر دا دێ و دەچێ ، هه رچی دەکات هه ر پێی دەڵێن ؛ تۆ ئێرانی ! بە هه نجەتی زیارەتی غەوسی گەیڵانی ڕوو دەکاتە بەغدا.. بەغدا پاک گەڕام شارع ، چاخانە بووم بە شاگردی موسافیرخانە باش کارم ئەکرد ، ڕۆژو شەوانە لە ئوتێل شیمال ، کە جێی کوردانە مسافیرێکمان بوو کە مام جەلال بوو یەکجار گەنجێکی بە بێ غەلال بوو(٤)
ڕەحمەتی (مام جەلال) ئەوێش دەگێڕیتەوە کە گوێی لە دەنگی زیرەک بووە، لە کاتی کارکردن دا گۆرانی گوتووە ، زۆری پێخوش بووە ، هه ر بۆیە پێی دەڵێ دەتبەم بۆ ڕادیۆ ! کە زیرەک ئەمە دەبیسێ لە خۆشیان پێی عەردناگرێ ! بەڵام دەڵێ من جنسیەم نیە ! لە بارەی جنسیەوە زۆر بەڕێز ئەوە باس دەکەن کە یارمەتی زیرەکیان داەو نفوسی عێراقیان بۆ دەرهێناوە . هه رچؤنێ بێت دەگاتە ڕادیۆە ئەو کاتە بەڕێز
(عادل عیرفان) بەڕێوە بەری ڕادیۆی کوردی دەبێ ! داوا لە زیرەک دەکەن بەندێکیان بۆ بڵێ ..
کە بەندێکم گوت ، بە دڵی پڕ گریان
لە خوداوە جەرگیان بۆم بوو بە بریان
گوتیان بە ڕاستی لە هجەی شیرینە
بەڵام ، داخەکەم کە بێ تەمرینە
پاش ئەوەی بە تیپی مۆسیقای دەناسێن ، زیرەک دەڵێ :
ئۆرکیست کە هاتن ،هه موو کویرو شەل
لە خۆشیان گشتیان کەوتنە پەلەپەل
لیرە زیرەک زۆر بەوردی باسی کەسەکان و ئامیرە مۆسیقیەکان دەکات ، دوا جار دەڵێ :
مە خلەس دامەزرام لە بەشی کوردی
لە رادیۆی بە غدا هێجگار بە مەردی
زولمیان لێ کردم، مانگێ شەش دینار
مانگ لەگەڵ مانگ زیادیان کرد ناچار
بەم شێوەیە چەند ساڵ لە بەغدا بە غەریبی و بێ کەسی دەگوزەرێنێ ، بەڵام، دەڵێ .. ئەو چەند ساڵە دۆستی باشم پەیداکردوو ناوو نابانگیشم بڵاو بووەوە.
لە گەڵ شۆڕشی( عەبدوڵکەریم قاسم ) کە شەقام پڕ دەبێت لە بمری و بژی ! وەک هونەرمەند باکووری باس دەکات ، لە ترسی ئەوەی ئازاری بدەن ؛ چۆن گۆرانیەکی بە( مەلیک فەیسەل)(*٥) دا هه ڵگوتووە ، زیرەک بە ناچاری ڕوودەکاتەوە ئێران ..
مەخلەس (٥٨) ماڵم بە جێ هێشت
هیچم نە هێنا بە عەزمی خوێ چێشت
گەڕانەوە بۆ ئیران ..
ئێمە لە ناونیشانی ئەم بابەتە نووسیومانە(داهێنان ..لە نێو ئاگر دا) لەوەش دا مەبەستمان ئەو شۆک و ڕووداوو پێشهات و بەسەرهاتە دەروون هه ژێنانەیە کە یەکجار زۆرن لە نێو ژیانی زیرەک دا ، ئێستا لەو بەشەی ژیانی زیرەک بە پێی ئەو زانییاریەی ئێمە هه مانەو زیرەک خۆی باسی کردووە ، بە ژمارە شۆکەکان بەسەر دەکەینەوە :
١ – زۆر بە منداڵی باوکی دەمرێ ، باوک مردنیش بۆ ئەو تەمەنەی زیرەک سەدمەیەکی گەورەبووە.
٢ – دایکی شودەکاتەوە ، شوکردنەوەی دایکی شۆک و هه ژاندنێکی تر بۆ زیرەک و جارێکی تریش شۆکی مردنی باوکی بیردەخاتەوەو دووجار هه تیوی دەکات.
٣ – بەهۆی باوک مردن و دایک شوکردنەوە زیرەک بێ ماڵ و سەر پەرشت دەبێت وهه ر ڕۆژەی کارێک دەکات و هه رشەوەی لە جێگایەک دەخەوێ .
٤ – براگەورەکەی ژنێک هه ڵدەگرێ و ژیانی زیرەک ناخۆشتر دەکات و ناچار دەبێت ئەویش ڕابکات .
٥ – لە بێکاری دا دەبێتە قاچاغچی و دەگیرێ و زۆری لێ دەدەن – لیدانێک مردن لای وی چی- وماوەیەک بەند دەکرێ .

٦ – پاش دەر بەدەری و ئاوارەیەکی زۆر غەریبی کەس و کاری دەکات و دەگەڕێتەوە ، بە داخەوە نەک هه ر ڕووی نادەنێ تاوانباریشی دەکەن ! دیسان ڕوو لە ئاوارەیی و دەر بەدەری دەکاتەوە .
٧ – ئەمجارە دەبێتە شاگردی سایەق لۆری حاجیەکی تەماحکارو لە ڕووداوێک دا لۆری لەدەست وەر دەگەڕێ و گەنجێک بە باوی ( مستەفا) دەبێتە قوربانی و زیرەک لەترسان ڕادەکاو جارێکی تر دەبێتەوە ئاوارە .
٨ – پاش ماوەیەک دەگەڕێتەوەو خۆ تەسلیم دەکاتەوە ووەک میدیای زەندی لە پێشەکی چاپی دووەمی چریکەی کوردستان دا نووسێویەتی : بەهۆی ئاگرگرتنی ماشینەکەی لە سەقزداو کوژرانی لاوێکی ١٨ ساڵە بە بەندی ئەبەد مەحکوم بووە .
٩ – ئەو کە لە بەندیخانە بەردەبێ دەبینێ ( دایکی خیزانی ئەوی – کە ناوی مەحبووبە بوو- لە حوسەینی برای مارە کردووەو هه ر ئەوشەوەش بووە کە زیرەک لە بەندیخانە دێتەدەرەوە!! وا پێ دەچێ ئەمە یەکەم ژنی زیرەک بێت؛ ئەمکارە ئازاری ڕوحی زیرەک دەدات خۆی بۆ ناگیرێ وسەر هه ڵدەگرێ !
١٠ – دواجار دێتە عێراق و دەگاتە ڕادیۆو شەش حەوت ساڵێک لە بەغدا دەبێ ، کە عەبدوڵکەریم قاسم ڕژێمی پاشایەتی دەڕووخێنێ و دەیکات بە کۆماری ، زیرک ناچار دەبێت هه ڵبێ و ڕوو بکاتەوە ئێران ، لەو ڕوو لە ئێران کردنەویەدا بەدەستی بەتاڵ بە بێ هیچ سەر مایەیەک ، وەک خۆی دەنووسێ: ئەوەندەی خوێی خۆی پێ نەبووە بیکاتە ناو چیشت !!
١١ – کە دەگەڕێتەوە ئێران بە ناچاری( گەوهه رخانم ) بە چی دێڵێ ! ئەو گەوهه ر خانمە ی گۆرانی ( گەوهه رێ ) ی بۆ دەڵێ ، دوا جار دەرکەوتووە کە گەوهه رخانم ( جەمیل ) لە سک دابووە ، ئەو جەمیلەی باوکی خۆی نەدی و ئەو باوکەی ئاگاداری ئەوە نە بوو کە کوڕێکی هه یە بە ناوی جەمیل ؟!!
١٢ – لە هه مووان ناخۆشتر کارەکەی لەدەس دا.. کە وەک هونەرمەند کارمەندی ڕادیۆی ئێستگەی بەشی کوردی بەغدابوو، کە ئەو یەکەمین جارو دواجار بوو ئاوا ماویەکی درێژ لە یەک شوێن و یەک کار بکات و کارەکە بەدڵی خۆی بێت .
١٣ – بەنەمانی کارەکەی ئەو فرسەتەشی لەدەس چوو کە هه فتانە چەند گۆرانیەکی تازە لە گەڵ تیپی مۆسیقا تۆماربکات و بە هۆی ئێستگەوە هه رزوو بە نێو وڵات دا بڵاو ببێتەوە .
١٤ – ئەو کار جێهێشتن و هه ڵاتن و گەڕانەوەیە بۆ ئێران، لە گەورەترین پایتەختی ناوچەکە دوور دەکەوێتەوە کە ماوەیەکە تێیدا دەژێ و دۆست وئاشنای زۆری تێدا پەیداکردووەو وەک هونەرمەندێکی گەورە ناسراوەو هه تا ڕادەیەک لە نێو کۆمەڵگا جێگای خۆی کردووتەوە !
١٥ – کە هه ڵدێ و دەگەڕێتەوە ئێران ..وەک کەسێک .. نازانێ چارە نووسی چی دەبێت! بەدەستی بە تاڵ و بە بەرکی بەتاڵ و بە ناوبانگێکی زۆرەوەو بە ترس و دڵە دڵیەکی زۆرەوەو بە ناچاری جارێکی تر سنوور دەبەزێنێ و دەگەڕێتەوە ئیران .
١٦ – بە هۆی ئەوەی کە زیرەک ئێرانی بوو ، ئەو نفووسەی پێی دامەزرابوو ،ساختە بوو! زیرەک تا لە عیراق بوو ئەو ترسەی لە دڵ دا هه بوو ، ڕۆژێ ئاشکرابێت و بگێرێ و بکەوێتە بە ندیخانە و کێشەی بۆ دروست بێت، بەردەوام لە دڵەوە ئەم ترس و نیگەرانیەی هه بووە ، هه ر بۆ یە لە چەند گۆرانیەک ئەو ترس و نیگەرانییەی خۆی دەربڕیوە و دەڵێ:( سەت ساڵ لە عێراق بم هه ر پێم دەڵێن خەلکی عەجەمە! لە گۆرانیەکی تریش دەڵێ: ناوێرم ئەوکچەی ماچ کەم پێم دەڵێ خەلکی عەجەمە!) هه تا لە عیراق بوو ئەم ترس و نیگەرانییەی- ئێرانی و عەجەم بوون – ەی بەردەوام لە دڵ دابوو!
١٧ – بە هۆی ئەوەی کە زیرەک لە ڕەنگ و ڕوودا زۆر بەرچاو نە بووە و ڕووی ئاوەڵەی هه بوو ، زۆر کەس کە دەنگی ئەوی لاخۆش بووە ، کە زیرەکی دێوە یەکسەر ئەمەیان دەربڕیوەو ڕوو بە ڕوو پێیان گوتووە .. دەنگ و ڕەنگی وەک یەک نیە ! ئەمە بەردەوام دوو بارە بووەتەوە ، هه تا ئەو ژنە جوان و خاتوونە تەورێزییەش کە زۆر جار نامەی ئاگراوی بۆ زیرەک دەنووسێ و داوای لێ دەکات سەری بدات. دواجار کە زیرەک دەچێتە تەورێزو دەچتە ماڵەکەی ، ژنە کە چاوی بە زیرەک دەکەوێ تەواو بە پێچەوانەی نامەکان ..بەشێوەیەک بە ساردی و بێ مەیلی پێشوازی لە زیرەک دەکات ، کە کۆشکی خەیالی خۆی زیرەک هه ردووکیان پێکەوە دەڕووخێنێ و دەڵێ : خۆزگە هه ردەنگم بیستباو ڕەنگم نەدیبای و ئەو نامانەشم بۆ نە نووسیبا!! هه ر بۆیە زیرەک ئەم گرێ دەروونیە بە گۆرانی دەربڕیوە ، لە یەکی لە گۆرانیەکان دەڵی: بۆچ من لە جوملەی جوانی عەبدی خودانێم !!
١٨- پاش مردنی باوکی زیرەک دایکی شودەکاتەوە ، ئەو شوکردنەویە زیرەک خۆی باسی کردووە . لە ژیاننامەکەی لە چریکەی کوردستان دەڵێ :
دەستی قودرەت بوو،بابم کۆچی کرد
دایکم میردی کرد، زوو بە دەست و برد
بەو جۆرە ماڵی ئێمەی بە قوڕگرت
بزنی دەفرۆشت، دەیگوت مانگا مرد
خوشک و برامی وا دەر بەدەرکرد
خەڵکی بۆکانی لێمان خەبەرکرد
جا زۆر جار خەڵک ئەم شوکردنەوی دایکیان بە چاوی داداتەوەو گوتوویانە..کوڕی( ئامینەکەیفەیە) و دایکی شوی کردووتەوە! ئەمەش هه تا لە ژیان بوو زۆر جار زیرەکی پێ عەیبدارکراوە ! بە ڵام؛ خۆزگە هه موو ئەوانەی کە دایکیان شوی کردووتەوە وەک( حەسەن زیرەک ) هونەرێکیان پێشکەش بە میللەت دەکردو! جا با ئەوسا دایک شوکردنەوە خراپ با!؟
داهێنان لە نێو شۆک دا..
ئێمڕۆ بەوەندە ئاگاداریەی کە هه مانە لە بارەی ژیانی زیرەک لە ڕۆژی لە دایکبوونیەوە تا ساڵی ١٩٥٨ ، ئەم ١٨ شۆکە دەروونهه ژێنەمان بۆ تۆمار کرا! دڵنیاشم کە هێشتا زۆر ڕووداو پێشهاتی ناخۆش و گران هه یە ، لە ژیانی زیرەک لەو ماوەیە دا ئێمە نەمانزانیوە ،لە گەڵ ئەم هه موو ئازارو شۆکە گەورەیە ش دا، بەرهه می داهێنراوی زیرەک لەو ماوەیەی کە لە عیراق بوو، چ لە ڕادیۆی بەغداو چ لە ئاهه نگە گشتی و تایبەتیەکانی ماڵان .. کە تائیستا کەس ژمارەی گۆرانیەکانی بەتەواوی نازانێ چەندە ؟ چ ئەوانەی ڕادیۆو چ ئەوانەی لەدەرەوەی ڕایۆ لە عێراق گوتوویەتی ! ئەمانەش بەرهه می یەکەمین قۆناغی تۆمارکراوی گۆرانیەکانی هونەرمەند(حەسەن زیرەک) ن،کە هه ر گۆرانیەک لەم گۆرانیانە بۆ خۆی لوتکەیەکە لە لوتکە زۆرەکانی داهێنانی ئەم هونەرمەندە گەورەیەی کورد . ئێستا دەتوانین بە دڵنیاییە وە بڵێن: هونەرمەن حەسەن زیرەک ..ژیانێکی دۆزەخی هه بوو ، دەنگێکی بە هه شتی !

بەشی سێیەم :-

لیدانی زیرەک لە ڕیی گەڕانەوەی بۆ ئیران..
زیرەک زۆر جار لێیدراوە..ئەگەر دواجار هه موو لێدانەکان دەستی حکومەت و ساواکی تێدایە ئەوا
ئەمجارە کە لەزیرەک دەدرێ ! لیدانێک سەربەماڵی مردن دادەکات..بەڵام ؛ لیدانێکی بەهه ڵەیەو بە هۆی بوکێکی ترکی کوردی نەزانەوەیە ،تکایە خۆت کارەساتەکە بخوێنەوە، وەک ئەوەی زیرەک خۆی بۆ میزاکەریمی گێڕاوەتەوە کاتێ لە پاش شۆڕشی عەبدولکەریم قاسم بەناچاری ڕوودەکاتەوە ئێران و لە ڕێگای گەڕانەوەئاوای بەسەردێ !
بۆ مشكێك (زیرەك)ی بە لێدان دا؟!
میرزا کەریم خۆشناو دەگێڕیتەوە کە زیرەکدەڵێ:(
دوای (شۆڕشی) چواردەی گەلاوێژی ١٩٥٨ ی زاینی(٦) لە عێراقدا من گەڕامەوە ئەمدیو لە ڕێگا زۆر ماندوو بووم وەك بڵێی گەندە تایەكیشم لێ بوو. منیش لە دێیەكەو نێزیك ڕێگاكەم برادەرێكی زۆر خۆشەویستم هەبوو كە زۆر جار لەماڵی ئەو نانم ئەخواردو ئەخەوتم، ناوی كوێخا عەزیز بوو بیرم كردەوەو لە دڵی خۆمە گووتم ئێستا من نەخۆشم ناتوانم بەڕێگەدا بڕۆم با سەرێكی ماڵی دۆستەكەم بدەم و شەویش لایان ئەخەووم تا تۆزێك لەشیشم سوك ئەبێ تایەكەش بەرم ئەدات و دیداریش تازە دەكەینەوە. ئەو كاتەی من هاتوچۆی كوێخا عەزیزم ئەكرد، چوار كوڕی هەبوو كە هیچیان ژنیان نەهێنابوو كوێخا ژنیش زۆر میهمان نەوازو گران و پتەو بوو ڕوم كردە دێیەكەو سەیرم كرد جێگە ماڵی خانە خۆیكەم خانویەكی گەورەو حەوشەو حەساری چاك بە بەردو سیمان دروست كرابوو گەشتمە پێش ماڵەكە ژنێكی زۆر جوان و جاحێل لەبەر دەرگا وێستابوو منیش لێی چومە پێش و گووتم: ئەرێ ئێرە ماڵی كوێخا عەزیزە خوشكێ؟ ژنەكە زەردەخەنەیەكی كردو گووتی: ئاری وەڵڵا ئێرەیە ماڵی حاجی كوێخا ئەتو چیت دەوێ؟ ووتم: من میوانم حاجی لە ماڵە؟ لە دەنگی ئێمە كوڕە لاوێكی چوارشانە هاتە دەرەوەو گوتی: فەرموو كاكە وەرە ژورەوە وا دیارە ماندوشی؟ گووتم: نەك تەنها ماندوو ئەمن تاشم لێیەت ئەگەر دەكرێت جێگایەكم بۆ داخەن. سەیرم كرد ناو داڵانەكە هێشتا سیمان نەكرابوو پڕبوو لە كونە مشك جێگایان لەسەر ئەو كونە مشكانە ڕاخستم، چاوم گێڕا حاجی و كوێخا ژنم نەدی سێ ژنی زۆر جوان و جاحێل لە ماڵەكە هاتووچۆیان دەكرد، ئەو ژنەی قسەی لەگەڵ من كرد كوردی و توركی تێكەڵاو دەكرد وەك بڵێی خەڵكی لای نەغەدە بوو، دەم بە پێكەنین و ڕوو خۆشبوو ڕووم لەو كردوو خەریك بوو هەواڵێكی كوێخا عەزیزو ژنەكەی بپرسم بەڵام زۆر نەخۆشبووم چومە سەر جێگەكەم و لێم پاڵدایەوە پەتویەكی تەنكیان پێ دادام ئەوەندەی پێنەچوو هۆشم بە خۆمەوە نەماو نەم ئەزانی نە شەوەو ڕۆژە. كە چاوم كردەوە دیم پێش نیوەڕۆی ڕۆژی دوایە كە شەو ڕۆژێك كەوتوم ئێستاش دەمێكە پیاوەكانی ماڵ چونەتە دەرەوە بۆ سەرشینایی لەخوار ئاوایی. چاوم گێڕا ژنەكان لە ماڵەوە بوون و كوێخا ژنیش راوەستابوو نان و پێخۆریان بۆ پیاوەكان ئامادە دەكرد. منیش زۆرم تێنوو بوو ووتم: ئەرێ هەندێك ئاوم بەنێ زەحمەت نەبێ، كوێخا ژن سەیرێكی منی كردو ڕووی خۆی دەولای كردەوەو زانیم نەیناسیمەوە منیش ئەوەندە نەخۆش بووم وەڕەز بووبووم تاقەتی قسەكردنم نەبوو. كوێخا ژن ڕووی لە ژنە جوانە ئاشناكەی من كردو گوتی: (خەرمان) تۆزێك ئاو بدە میوانی نەخۆش، خەرمان ڕووی لەمن كردوو گوتی: ئای كاكە چاكتر بویەوە هە؟ بەدەم تاو ناڵە ناڵ گوتم نەخێر هێشتا زۆر نەخۆشم. غاری كردوو (جامێك ئاوی بۆ هێنام خەریك بوو دەست درێژ بكات ئاوەكەم بداتێ لەپڕ پشتاو پشت گەڕایەوە بە دەنگێكی بەرز گووتی (ئای ئای كاكە مهمان مشك نیشانم دەدات) پاشان هاتەوە پێش و گوتی ئەمن لە مشك ناترسم و ئاوەكەی دایە دەستم منیش زۆرم تا هەبوو، ئاوەكەم خواردەوە گوێملێبوو كوێخا ژن دەستی كردبوو بە قسەی ناشرین و بۆڵە بۆڵ و وتی: ڕاوێستە با نان بۆ ئەو (گە…..) جنێوێكی دایە كوڕەكانی و مەبەستی شكات لە من و لە بوكەكەی بكات منیش بێخەبەر لە هەموو شتێك، كوێخا ژن بە پۆڵە و پرتە پرت وەدەركەوت و منیش كەوتمە حاڵی خۆم و لە هۆش خۆم چوبوم كە لە پڕ لەزمەیەك بەخەبەر هاتم وامزانی خانوەكە بەسەرمدا دەڕوخا خەریك بوو ڕاپەڕم بەڵام پێڕانەگەشتم كە لیسێكیان لەناو قەدم دا سەیرم كرد كوڕە جاحێلە چوار شانەكە بوو وای بە توند لێدام ویستم شتێك بڵێم ئەرێ بۆ لێم ئەدەن چیم كردووە بەڵام دەموو دەست ڕمیەكێكی تر لەسەر دڵم هەستاو هۆشم بە خۆمەوە نەما !! وەنەمزانی چیم بەسەردا هاتووە.! كاتێك چاوم كردەوە دیم(خارەمان) لەبەرامبەرم دانیشتووە ئەگری بە توركی ئەیلاواندمەوەو ئەیگوت:( مهمان ئهڵڵاهن سیوگولی دی نیە ووردوس بلاسن) (قیمەرەم گیشیمە هیچ بیر سۆز دیمەم ئەما ئیمام عەباس ئۆ بیرلارن كەمارنە وڕسن) واتە میوان خۆشەویستی خودایە بۆچی لێتاندا؟ دڵم نایەت هیچ دوعایەك لە مێردەكەم بكەم بەڵام ئیمام عەباس لە تەنكێشی ئەوانی تر بدات). كە سەیرم كرد مشكێكی تۆپیویشی لەتەنیشت خۆ دانابوو كە بە تەواوی بە هۆشی خۆم هاتمەوە هەموو لاشەم ژانی ئەكرد بەخۆم نەوێستام و دەستم كرد بە ناڵین (خارەمان) كو چاوی بە من كەوت هەڵاتە دەرەوەو هاواری كرد مهمان چاوی كردەوەو ئەم قسەی كردو تەپەتەپ پەیدا بوو لە ژورەوە غاریان ئەدایە لامن لە دڵی خۆمەوە گووتم وەڵڵاهی ڕۆژێ پێی بچم ئەو ڕۆژەیە خودایە چی بكەم توشی چ ڕۆژێكی ڕەش هاتوم ناچار لە ترسی ڕۆحی خۆم تەكانێكم دایە خۆم كە هەڵستمە پێوەو هەڵبێم یان لانی كەم لە جێگای خۆم هەڵبستم وەك سیپاڵم لێهاتبوو تومەز هەرچی لەشم بوو كوترا بوو سەریەك ئەوەندەی بەبێ ڕەحمی بەلیس پێلەقە لێم بدەن!!! ناچار بە نا ئومێدی سەرم جوڵاندەوەو لە دڵی خۆمە گوتم: خودایە خۆت ئەزانی ئەگەر هەموو جارێكیش خەتام بوبێت ئەم جارە هیچ گوناحێكم نییە فریام بكەوە یا رەب و العالەمین زۆریش دڵم بە خۆم سوتاو بەدەست خۆم نەبوو فرمێسكم هاتنە خوارەوە ڕوم كردە دیوارو خۆم تەسلیمی قەدەری خوا كردو مایئوس بوم لە ژیان! بەڵام لە پڕ دەنگێكی ئاشنا هاتە گوێم گوتی كاكی مێوان…. كاكی مێوان…. من لەترسا جەوابم بۆ نەدرایەوەو هەموو لەشم وەك بی ناو ئاو ئەلەرزی. دەنگەكە چووە لای ژورەوەو وتی: وەڵڵاهی سێ بەسێ تەڵاقی ئەو دایكەی ئێوەم بكەوێ ئەو مێوانە شتێكی لێبێت ئەتان كوژم یان ئەگەر خۆشم دڵم نەیەت بتان كوژم تەسلیم بە (ژاندارمەری)تان ئەكەم هەی(…..) چۆن ئێوە خۆتان لە میوانی خۆتان ئەدەن !! بێ ئەوەی بزانن شتەكە چۆنە؟ ئەو بەسەزمانەتان لەسەر كونی مشك نواندووەو ماڵی ئێمەش وەك ئەشكەوت مشك جلیتانیێ تێدا دەكات مشكێك لە كونەكەی ژێر میوانەكە سەری لە كون دەرهێناوەو خارەمانیش كوردیەكەی بە تەواوی نازانێت!!! لێرەدا وا دیار بوو ڕووی قسەی لە كوێخا ژن بوو گووتی نابوایە بە خۆت بزانی مەسئەلە چییە جا بچیت كوڕەكانت حاڵی بكەیت هەی (…..) لێرەدا خارەمان گووتی: (ئاوەڵڵا مامە سیچان دیتم و گوتم مشك دیتم خەسوشم ئیشتباهی كرد بە شتێكی خەراپ)! ! من كە ئەو قسانەم بیست گوێم لێبوو هۆشێكم هاتەوە بەر كە زانیم كوێخا لای منەو شتەكە ئیشتباهی ڕوی داوە بەڵام من قوربانی ئیشتباهەكە بووم ڕوم كردەوە لای ئەوان و كوێخا سەیری منی كردو گووتی كاكە تۆ ناوت چییەو خەڵكی كام جێگەی؟ بەڵام لە قسەكانی دیار بوو زۆر موتەئەسیر بوو بۆم هەڵبەت من ڕەنگم گۆڕابوو ڕەش داگەڕابووم تەواو تێكچوبوم حەقی هەبوو نەمناسێتەوە گوتم: كوێخا عەزیز حەقت هەیە نەمناسیەوە چونكە ئەوەندەیان بە كیس و پێلەقە لێدام ڕەش داگەڕاوم و ڕەنگی مردوم پەڕیوەتێ!! كە قسەم كرد كوێخا خۆی بەسەردا دام و ئامێزی تیوەینام لە بابە ڕوێ داو دەستی كرد بە گریان و گووتی: هەی ماڵ وێران خۆم ئەم ڕوو سیاه خۆم ئەی شەرمەزار خۆم خۆ ئەوە (حەسەن زیرەك)ی ڕەفیقی كۆنمە چەند ساڵە چاوەڕێی سەرلێدانیم ئەی ڕۆبابە ڕوو ڕوولە كیندەر بكەم!! كە كوێخا ناوی هێنام هەرچی لە ماڵەكە بوون سەریان سوڕما بوو سەیری یەكترییان ئەكرد تێكڕا وتیان چی….(حەسەن زیرەك)؟ ئیتر ڕوویان نەبوو سەیرم بكەن لە شەرمان بەڵام زۆر پەشیمان بوبونەوە بەڵام كەنگێ پەشیمانی بە دەردی خواردووە؟ داری پەشیمانی بەرەكەی خەفەت خواردنە كوێخا هەستایە پێ و چاوی خۆی سڕیەوەو نەڕاندیە سەر ژن ومنداڵەكانی و گووتی: نازانم چیتان پێ بڵێم جارێ بڕۆن دكتۆرێك بێنن با دەرمانی بكات، دەی زووكەن. كوڕە چوار شانەكە ئەوەی تر كە زۆر لێیدابووم ڕۆیشتن دكتۆر بێنن دوو كوڕەكەی تریش لەگەڵ ژنەكان جێگەكەیان گواستەوە دیوەخان و ڕایەخ و پێخەفی پاك و خاوێنیان بۆ داخستبووم و كوێخا هاتە بن هەنگڵم و ژورەوە لەسەر جێگاكە داینام و هەندێك سەرینی خستە پاڵ پشتم و گوتی: دوو فروج سەر ببڕن هەر ئێستا شۆربا برنجێكی بە ئاو فروجی بۆ لێنێن. ماوەیەك لە ماڵی كوێخا عەزیز مامەوە بە هەموویان خزمەتیان ئەكردم تا چاك چاك بومەوە. دامەزران لە ڕادیۆی تاران.. گە ڕایەوە ئێران زیرەک..بێ پارەو بێ ماڵ وبێ ژن و منداڵ ،ئەو هه موو ساڵەی ئاوارەیی جگە لە ناوبانگ و چەند ساڵ کارکردن لە ڕادیۆی بە غداوتاقیکردنەوەیەکی باش و شارەزاییەکی زۆر لە کاری ئێستگەیی دا هیچی تری پێ نە بوو، بەڵام ؛ چۆن بە هۆی ئەو گۆڕانکاریەی کە لە عیراق ڕووی دابوو..بە هۆی نەمانی رژێمی پاشایەتی لە عیراق و داننانی یاسایی لە لایەن ( عەبدوڵکەریم قاسم ) ی کە سەرکۆمارە وە بەدەستوور کە..(کوردو عەرەب هاو بەشن لەم نیشتمانە) ئەمە شای ئیرانی تەنگاو کردبوو کە کارێک بکات کوردەکانی ئێران کێشەی بۆ دروست نەکەن! هه ر بۆیە ( ڕادیۆی تارانی بەشی کوردی) دامەزراند( ڕۆژنامەی کوردستان) ی بڵاوکردەوە، بەو هۆیەوەش پێویستی زۆری بە نووسەرو کادیری میدیایی کوردی هه بوو، هونەرمەند (حەسەن زیرەک) لە م رووەو کادرێکی ناوداروهونەرمەندێکی پێگەیشتوو و ئامادە بوو ، هه ر زوو وەک هونەرمەند لە ڕۆژی(١٢ تیر١٣٣٧ە ش-١٩٥٨ ) بە( ١٢ هه زار ریال) بە هۆی بەڕێز(محەمەد کەیهان)() دەس بەکاربوو. هه ر زیرەکیش بووە هۆی ئەوەی کە خاتوو ( میدیای زەندی) یش ببێ بە گۆیندەی ڕادیۆ و لە ڕۆژی ( ٣٠ ڕەزبەری ١٣٣٧ کۆچی) وەک یەکەمین ژنی کورد دامەزرا. هه ر لەو ساڵە زیرەک میدیای زەندی دەخوازێ میدیا خانم دەڵێ:(٢٦ڕەزبەری١٣٣٧هه تاوی منیان لەحەسەن مارەکرد)(چریکە،ل٦،چ٢) ئیتر لیرەوە زیرەک بە فەرمی کارمەند- هونەرمەند- ی ڕادیۆیەو مووچەیەکی شیاوی هه یەو دەبێتە خاوەن ژن و ماڵ ومنداڵ! زیرەک لە کاسێتی (ئەبووسەباح) باسی ئەم سەردەمە دەکات و دەڵی ( ژن و مێردێکی بەختەوەر بووین) هه ر بۆیە لە گۆرانیەک دا دەڵێ: (چەندم پێخۆشەناوماڵ) و لە گەڵ لەدایک بوونی( مەهتاب- ساکار) کچی یەکەمی گۆرانی ( بولبول ئەمساڵ من زۆر بەختیارم ..ساحێبی مەهتاب گوڵی بەهارم ) و(خونچەی دڵەکەم ئارازوو..بۆم ببە بەگوڵ زوو بو زوو) بۆ (ساکار- مەهناز) دەخوێنێ، لەم بارەوە میدیا خانم دەنووسێ 🙁 حەسەن جوانترین گۆرانی خۆی بە نێوی(لای لایە ئارەزوو) ی چل ساڵ لە مەو بەر بۆ ئارەزووچڕی و ( کیژۆلەی نازدار ونازدارێ بابی) ی بۆ ساکار خوێند) (جریکە ل،٦،٧ چ٢) هه ر بە هۆی ئەم ژیانە تازەیە بوو کە ژیانێکی ئاسایی و ئاسودەیی بوو بۆ زیرەک ، وایکرد کە گۆرانی (باران بارانە) بخوێنێ کە دەتوانین وەک تۆبە کردنێکی زیرەک ناوی ببەین ! کە میدیاخانم دەنووسێ 🙁 حەسەن بەگشتی تەرکی هه موو شتێکی کرد بوو)(چریکە، ل٧،ج٢) دەتوانین ئەم سەردەمە بەسەردەمی زێڕینی ژیانی زیرەک ناو ببەین ! بەداخەوە هه رلە ڕۆژانی یەکەمی هاتنەوەی زیرەک (ساواک) زۆر بەوردی چاودیری زیرەک دەکات و کە لە گەڵ میدیا خانمیش دەبنە ژن و میردو پێکەوە لە رادیۆ کاردەکەن، هه ردووکیان زۆر بە توندی چاودێری دەکرێن و ئەنجامی ئەم چاودێری کردنەش دەبێتە هۆی نووسێنی چەندان ڕاپۆرت لە سەر زیرەک و میدیا خانم ، کە هه ندێک لەو ڕاپۆرتانە لە کتێبی(چپ در ایران بە روایت اسناد ساواک) دا بڵاوکراوەنەتەوە ، ناوەرۆکی ئەم راپۆرتانە ئەوە دەردەخەن کە زیرەک و میدیا بە چ جۆرێکی وردو توند چاودیری کراون و چۆن وچ تاوانێکیان داونەتە پاڵ و هه ر ئەمەش هۆی ئەوە بوو کە ساواک بە دوای زیرەکەوە بێ تا دواجار بە شەهیدی لەسەر گردی ناڵە شکێنە بۆ هه میشە گیرسایەوە ! !
دامەزران لە رادیۆی کرماشان..

کە ڕادیۆی کوردی لە تاران دادەخرێ و ڕادیۆی کرماشان لە (٢٨مورداد١٣٤١) دەکرێتەوە ، هونەرمەندو کارمەندانی ڕادیۆی تاران دەگوێزرینەوە ڕادیۆی کرماشان ، میدیاخانم زیرەکیش لە نیو گوێزراوەکان دادەبن وەک کارمەندی فەرمی دەوڵەت لە ڕادیۆی کرماشان بەگەرمی کار دەکەن.
لە چاو پێکەوتنیکدا بەڕێز(مەحمود میرئانی) کە دوازدە ساڵ سەرۆکی ئۆرکسترای ڕادیۆە تەلەفزیۆنی کرماشان بووە، لە وەڵامی پرسیارێک دا دەڵێ:(من ساڵی١٣٣٩ی کۆچی هه تاوی- ١٩٦٠- ١٩٦١) هاتمە ڕادیۆیکرماشان)(سایتی هاژە-١١/٦/٢٠٢٠) لە بارەی هاتنی حەسەن زیرەک بۆ رادیۆی کرماشان دەڵێ:(خوداڕوحی حەسەن زیرەک شاد بکات،کاتیک ئێمە لە بیسیمدا بووین، یەک کیلۆواتی بوو، ئەوکات حەسەن زیرەکمان هه رنەبینی، من خۆم نەمدەبینی ونەمدەناسی گوایە لە بەغدابوو لەوێ کاری دەکرد)(سایتی هاژە- ١١/٦/٢٠٢٠) زیرەک لە ساڵی ١٩٦٠،١٩٦١ لەسلێمانی بووە نەک بەغدا و هاو بەشی لە چەندین شانۆ گەریش کردووە.
دەرکردنئ حەسەن زیرەک لە ڕادیۆ.. میدیا خانم دەنووسێ:( کاتێ لە کرماشان دابووین، لە ساڵەکانی ١٣٤١تا١٣٤٣ی هه تاوی حەسەن زیرەک کۆڕێکی مۆسیقای بۆ خۆی پێکهێنابوو کە بەڕاستی پەنجەیان شیرین بوو، لەوکاتانەداحەسەن ژیانی ئیداری کەوتبووەسەرەولێژی، چونکە دەوڵەت پارەکەی نەئەدا)(جریکە، ج ٢)(٧). لەبەر ئەوەی سەرۆکی بەرنامەی کوردی شوکروڵلای بابان گوتبووی: ئێمە نزیکەی ١٥٠٠ گۆرانیمان بەدەنگی حەسەن زیرەک هه یەو ئیتر ئەومان ناوێ . لەم کاتانەدامامۆستا عەلی مەردان وحەسەن جەزراوی و محەمەد عارف جەزراوی ، لە عیراقەوە هاتن بۆ ئێران و لە من حەسەن داوایان کرد بڕۆینە ڕادیۆی بەغدا،لەم کاتانە دا دەوڵەت دەس بەجێ دڵخۆشی حەسەنی دایەوەو پارەی مانگانەو هه موو قەرزەکانیان دایەوە، کاتێ کە میوانەکان چوونەوە، ئینجا ئیتربە ئێکجاری حەسەنیان لە ئیدارە دەرکردو کاتێ لە تارانیش دا، حەسەن هاتەوە ڕادیۆ دوکتۆر سەراجوەدینی(٨) ڕێ ی پێ نەدا وئەمانە هه مووی ، بوو بەداخ و دەرد لە دڵی ناسکی ئەوداو ئەوی تووشی ژیانێکی زۆرناخۆشترکرد.)(چریکە،ج٢،ل٧،٨) میدیاخانم واباس دەکات کە زیرەک لە ساڵی ١٩٦١تا١٩٦٤ لەکرماشان بووە،هه ر لەکاتە حەسەن زیرەک لە ئیدارە کاری کەوتبووە لیژی و مانگانەیان نەدەدایێ! سەرە رای ئەوهه موو سوکایەتی پێکردن و غەدرو دەرکردنەی زیرەک لە رادیۆ ، سەیرکەن میدا خانم چۆن باسی ڕۆڵ و کاریکەری زیرەک دەکات لە گەرم کردن و پێشڤە بردنی ڕادیۆی تاران و کرماشان ،دەنووسێ:(چونکە حەسەن زیرەک نزیکەی ١٠٠٠ گۆرانی لە تاران و کرماشان دا تۆمار کردبوو لە بەر خاتری بڵاو بوونەوەی ئەم گۆرانی یانەبوو کە ڕۆژانە نزیکەی دوو هه زارنامە بۆ بەرنامەکان دەهات و تەنانەت پوولیشیان ئەخستەناو پاکەتەکەوە(*٩) ، تا زووتر گۆرانی داواکراوی ئەوان بە دەنگی – حەسەن زیرەک – بڵاو بکرێتەوەوبە تێکڕای تەواوی بەرنامەی کوردی لەسەر دەنگی خۆشی ئەو دەسوڕا، لەو کاتانە ڕۆژانە دوو کەڕەت بەرنامەی – ئێمەو گوێگرەکان- بڵاو ئەبووەوەو حەسەنێ کە بە دەنگە خۆشەکەی بووە هۆی درەوشانەوەوگەشانەوی بەرنامەکانی کوردی تاران و کرماشان وسێڵاوی نامەی لایانگرانی گۆرانیەکانی ، بەرەو ئێزگەکانی ڕادیۆ دەهات و زۆر بە نامەکانیش تایبەتی داواکرانی گۆرانیەکانی حەسەن بوو، بەڵام؛ لە دوای ئەمانە ئیتر قەت حەسەنیان ڕی نەدا بە ئیدارەو لە بیریان چووەوە، لە حالێکدائێزگەی رادیۆی کرماشان لە ٢٨ ی گەڵاویژی ١٣٤١دا بووە بەسەد کیلۆ وات و دەنگی بەرەو هه مووشارە کورد نشینەکان دەڕۆیی!)(چریکە،ج٢،ل٩،١٠) میدیا خانم خێزانی زیرەک و کارمەندی ڕادیۆی تاران و کرماشان و ئاگادار لە هه ڵس و کەوتی ئیدارەی رادیۆو دەوڵەت بەرامبەر هونەرمەند بە حەسەن زیرەک لە بەردەوامی زوڵم و غەدرەکان دەنووسێ:( رەفتاری دەوڵەتی ئەوکاتە. لە گەڵ حەسەن دا- کە لە کوردەواری و تەواوی دنیا ، بە تایبەت لە عیراق و ئێران ناوبانگی داخستبوو، ئەوەی تووشی کەندو کۆسپێکی زۆری کرد، بە تایبەت لە کاتێکدا کە دکتۆر عابدی سەراجوددینی، سەرۆکی بەرنامەی ڕادیۆی تاران بوو، کاتێ حەسەن هاتبووە ڕادیۆ(لە مەیدانی ئاراک دا) شێخ عابدی سەراجوددینی، بە دەرگاوانی دەستوور دابوو تا حەسەن ڕی نەدەنە ژوورێ ، کە ئەمکارە لەسەر دڵی ناسکی زیرەک هێندەشوێنێکی خراپی داناکە هیچ کات نە گەڕایەوە بۆ ڕادیۆی تاران و بەدڵ شکاوی ، پێ و پیڵاوی پیچایەوە بەرەو بەغدا، بەڵام؛ کاتێ گەیشیە بەغدا ، لەوێ دا گرتیان وخستیانە بەندەوەو لە پەنکەی میجی هه ڵیان واسی وزۆر ئەشکەنجەیاندا،ناچار لە پاش ڕزگار بوون گەڕایەوە بۆ تاران و لە ئیرانیش داساواکی ئەوکاتە گرتی و زۆری ئەشکەنجە دا، کە بە دەنگی خۆی باسی ئەوکاتانەی تۆمارکردووە،، ئەمانە پیشان دەری ئەوەن کە حەسەن نە لەم دیوو نە لەو دیودا، ڕووی ئازادی و خۆشی نەدیت،)(چریکە،چ٢، ل٧)
جگە لەوەی کە میدیا خانم باس دەکات لە هۆیەکانی دەرکردنی زیرەک لە ڕادیۆی تاران و کرماشان ، کە ناوی بەڕێزان دکتۆر عابید سەراجەددین و مامۆستا شوکروڵلای بابان دێنێ، ئەو لەم دواییە ناوی هونەرمەندی گەورەی کورد مامۆستا (مەزهه ری خالقی) یش دێت! ئەوێش دوو کارمەندی ڕادیۆی کرماشان ، مامۆستا(حسامەددین ئەمین) ی نووسەر و (عارف ئیبراهیم پوور) ی مۆسیقاژەن، هه ردووکیان زۆر بە توندی ئەوە دوو پات دەکەنەوە .سەرەتا عارف ئیبراهیم پوور لە ڕادیۆی دەنگی ئەلمانیاو بەشی فارسی دەڵێ:( من بەردەوام نەفرەت لە ئاغای مەزهه ری خالقی دەکەم، چۆن ئەوان گۆرانیبێژی فەرمی ڕادیۆیکرماشان بوون، بە هه نجەتی بێ بنەماحەسەن زیرەکی لە ڕادیۆ دەرکرد.)(پایگاە خبر زریان- موکریان) پاش ئەویش مامۆستا حسامەددین لە سایتی( کوردانە) و لە چاوپێکەوتنێک دا دەڵێ:( بێ دوو دڵێ دەڵێم خالقی پەیوەندییەکی باشی لە گەڵ زیرەک نەبوو، تا ئەوەی یەکێ بوولەوانەی بوونە هۆی دەربەدەری زیرەک)(سایتی کوردانە) لە پێچەوانەی ئەم ڕایانە چەند بەڕێزیک بەرگریان لە مامۆستا مەزهه ری خالقی کردوو ئەوەیان ڕەتکردەوە کە خالقی لە دەرکردنی زیرەک لە ڕادیۆ دەستی هه بووبێ، هه تا هه ندێک دەیانگوت ئەو کاتە مامۆستا مەزهه ر لە ڕادیۆ نە بووە ،بەڵام، بەڕێز( کاوە پێشداد) هونەرمەندی بۆکانی لە سایتی (پایگاە خبری زریان- موکریان)
دا وێنەیەک بڵاودەکاتەوە ، لەو وێنەیە مامۆستا حەسەن زیرەک و مامۆستا مەزهه ری خالقی لەگەڵ زۆر لە کارمەندانی ڕادیۆی کرماشان دردەکەون ! بەوش هونەرمەند کاوە پێشدادی دەیەوێ بڵێ ..ئەو دوو هونەرمەند پێکەوە لە ڕادیۆ بوون . بەڵام ، لە ڤیدیۆی چاو پیکەوتنێکی بەڕێز مامۆستا محەمەدی کەمانگەر ، هه مان وێنە داندراوەو لەسەر ئەو وێنەیەی کە هونەرمەند کاوە پێشدادی وەک مامۆستا مەزهه ری ناساندوویەتیی ،لە سەر وێنەکە نووسراوە – بەهمەنی پولەکی- بەمەش دەیانەوێ بڵێن : ئەم وێنەیە مامۆستا مەزهه ر نیە! بەوەش دەیانەوێ بڵێن ؛ ئەم وێنەیە مامۆستا مەزهه ر نیەو ئەوکاتەش لە کرماشان نەبووە و دەستیشی لە دەرکردنی زیرەک دا نیە! هه روەها مامۆستا( مەحمود میرئانی) لە وەڵامی پرسیاریک کە هونەرمەند عارف ئیبراهیم پوور دەڵی مامۆستا خالقی بووەتە هۆی ئەوەی حەسەن زیرەک لە رادیۆی کرماشان دەربکەن ؟ لەوەڵامدا دەڵی 🙁 هه رگیز شتی وانیە..بەڕێز عارف ئیبراهیم پوور دەناسم، ئەویش هاوکاری مەحمود بلووری بوو لە هونەرستانی ڕودەکی، بەڕێز ئیبراهیم پوور ئۆکۆردۆن و پیانۆی لێدەداو کەمانیشی باش دەژەنی، بەڵام ، ئەو مەسەلەیە پەیوەندی بە بەڕیز خالقییەوە نیە، ئەو لەکوێ ئەوە دەزانێ؟ هه موو ماوەی کارکردنی مامۆستا خالقی من لە خزمەتیابووم، ئەوکات حەسەن زیرەک لەوێ نەبوو تادەریبکەن.)(پایگاە هاژە-١١/٦/٢٠٢٠) کەچی لە جام کورد دا هاتووە؛( لە گەڵاوێژی ١٣٤١ی هه تاوی بەرنامەکانی رادیۆ دەنگی کوردی تاران داخران، حەسەن زیرەک لە گەڵ هاوسەرەکەی و هاوکارەکانی تر بۆ کرماسان گواسترانەوە درێژەیان بە جالاکییە هونەریەکانیان دا)( جام کورد، ١١/٦/٢٠٢٩) هه روەها دەنووسێ : (حەسەن زیرەک ٣ ساڵ لە کرماسان نیشتە جی بوو.) کەواتە حەسەن زیرەک هه تا ساڵی ١٣٤٤ لە رادیۆی کرماشان بووە ، هه روەها لە بیۆگرافیای مامۆستا مەزهه ری خاڵقی دا هاتووە :(مەزهه ری خالقی لە سالی ١٣٤٢تا ساڵی ١٣٤٧لە ڕادیۆی کرماشان کاری دەکرد)(بیۆگرافیای استاد مەزهه ری خالقی) وا پیدەچی ساڵیک دوای گواستنەوەی کارمەندان لە تارانەوە بۆ کرماشان مامۆستا مەزهه ری خالقی چووبێتە کرماشان! ئەو ساڵەش مامۆستا حەسەن زیرەک لەوی بووە ، تا ساڵی ١٣٤٤ کە زیرەک دەردەکردێ ، ئەوەتا میدیا خانم دەنووسێ :(لە ساڵەکانی ٤١ تا ٤٣ی هه تاوی ، حەسەن زیرەک کۆڕێکی مۆسیقای بۆ خۆی پێکهێنابوو،کە بەڕاستی پەنجەیان شیرین بوو،لەو کاتانەدا حەسەن ژیانی ئیداری کەوتبووەسەرەو لیژی چونکە دەوڵەت پارەکەی نەئەدا لە بەرئەوەی سەرۆکی بەرنامەکانی کوردی شوکروڵلای بابان گوتبووی ئێمە نزیکەی ١٥٠٠ گۆرانیمان بەدەنگی حەسەن زیرەک هه یە و ئیتر ئەومان ناوێ !)(چریکە،چ٢،ل٧،٨) مامۆستا حسامەددین باسی ئەوە دەکات کە مامۆستا مەزهه ر بەرپرسیاریەتی ئیداری وەرگرت و بووە سەرکی بەشی کوردی ، مامۆستا مەزهه ر خۆشی لە چاوپێکەوتنێکی تەلەڤزیۆنیدا ، باسی ئەوە دەکات :- کە مەرحومی حەسەن زیرەک و موجتەبای میرزادە هه ردەم پێکەوە بوون و سوحبەت و زارگەمەیان لە نێوان دا هه بوو ! ئەمانەش ئەمە دەردەخەن کە لە کاتیکدا مامۆستا مەزهه ر بەرپرسی بەشی کوردی کرماشان بووە ، هونەرمەند حەسەن زیرەکێش بە قسەی عارف ئیبراهیم پوور کارمەندی فەرمی رادیۆ بووە ! ئەگەر سەرنجیش بدەین میدیا خانم لەو بابەتە ناوی هونەرمەند مامۆستا مەزهه ری خالقی ناهێنێ! بەڵام؛ لە چاوپیکەوتنیکی مامۆستای نووسەرو وەرگێڕی ناسراوی کورد( محەمەدی رەمەزانی) لە گەڵ میدا خانم ، میدیاخانم لەوەلامئ ئەم پرسیارەی محەمەدی رەمەزانی دا دەڵی :(میدیا خانم زەمانێ کە مامۆستا لە ڕودیۆبووە، لە ڕەوابیتی ئیداری دا، لاپەڕەی ناخۆش هه یە، با تەوەجوە بەوەی کە دەڵینکوردان خۆخۆرن !حەسەدەت و ناپیاوی هه یە لە گۆڕیدا، ئەگەر شتیک دەزانی لەمبارەوە پێمخۆشە پەردەی لێ لادەی ؟لەوەڵام دا میدیاخانم دەڵی؛ ئەوکاتەی کە حەسەن هاتە تاران ئاغای سوکروڵلای بابان بەرنامەکانی ئیجرادەکرد،لەواقیعدا دەبووە ڕەئیسی بەرنامەی کوردی ،وە سەید ئیبراهیمی ستودە و ئاغای شێخ سراجەدینی لە هه مووان پتر ئاغای شیخ سراجەدینی کەم موحیبەتی لە گەڵ کرد، وە ئاغا بابانیش هه روەها! حەسەن زۆر حەساس بوو، نەوەک ئەوەی بەخیل بێ ، ئاغا بابان هه رجێگیایەک بەرنامە هه بوایە زۆرتر هه ر خالقی وەپێش دەخست، خالقی ئەوکاتی نەوجەوان بوو، قیافەیەکی جوانیشی هه بوو،سەوادی هه بوو،ئەوانە دەبووە هۆی ئەوە کەم لوتفی لەگەڵ حەسەن بکەن !بەتایبەت ئەوکاتەی لە رادیۆی کرماشان بوون.)(سایتی ڕۆژهه ڵات- بۆکان) ئەو قسانەی میدیا خانم ئەوە دەسەلمێنی کە زیرەک و خالقی هه ردووکیان پیکەوەبوون ، چ لە ڕادیۆی تاران چ لە کرماشان ، هه روەها مامۆستا ( محەمەدی کەمانگەر) بەرگری لە مامۆستا مەزهه ردەکات وئەو بە هۆی دەرکردنی زیرەک نازانێ ، بەڵکو هۆی نەمانی زیرەک بۆ ئەوە دەگێڕیتەوە کە زیرەک بە مووچەکەی ڕازی نە بووەو بە کەمی زانیوە ، دەڵێ:( حەسەن زیرەک ساڵی ١٣٤٤ لێبڕا دەست هه ڵبگرێ لە کاری ڕادیۆ ئەویش بەو بیانووە دەیگوت حقوقم کەمە، با ئەوەش بڵێم زیرەک خۆی و میدیاخانمی خێزانی یانی ئەم دوو نەفەرە پێکەوە نزیکەی ١٨٠٠ تومەن حقوقیان هه بوو)(ڤیدیۆیەکی بەردەست) بەڵام، وەک میدیا خانم باس دەکات هه رزوو مانگانەی زیرەک رادەگرن و نایدەنێ لە کاتێکدا ڕۆژانە دەوام دەکات ، تا هونەرمەندان (عەلی مەردان و محەمەد عارف جەزراوی ) دەچنە ئێران و ئەوکاتە داوادەکەن زیرەک و میدیا لە گەل ئەوان بێنە عێراق ، کاربەدەستان کە ئەمە دەزانن مووچەکان و قەردەکانی زیرەک دەدەنەوە ، پاش گەڕانەوی هونەرمەندان بۆ عیراق جارێکی ترو بۆ هه میشە لە ڕادیۆ دەری دەکەن ، دیارە ئەمە لە رادیۆی تاران بووە ، کە لە کرماشانیس دەری دەکەن و دەچیتەوە ڕادیۆی تاران ، هه ر لە دەرگاوە ناهێڵن بچیتە نێو دایرەی ڕادیۆ!! وەک میدیاخانم دەنووسێ ئیتر زیرەک بە دڵشکاوی و بۆ هه میشە پشت لە رادیۆ دەکات و دەکەوێتە دەر بەدەری وبێ خانەوبێ ماڵێ !!
دەرکردنی زیرەک لە ڕادیۆ هه رچەندە باسی زۆر هۆ دەکەن و ناوی زۆر کەس دێنن ..کە ڕۆلیان هه بووە لەم دەرکردنە ! بەڵام؛ من بە دڵنیایەوە دەیڵێم : ئەمە لە بنە ڕەتدا خواستی ساواک بووە ؛ بەڵام؛ ئەم خواستە بە هۆی بەرپرسانی ڕادیۆو کارمەندانەوە جێ بەجێکراوە ، ئەگەر سەرنج بدەین هه ر لەسەرەتای گەڕانەوەی زیرەک لێی بەگومان بوون و بە دوایەوە بوون ، کە دەچێتە ماڵی کێ و سەردانی چ کەسێک دەکات ! بەرهه می ئەم چاودێری کردنە ڕاپۆرت نووسێنێکی زۆرە لەسەر زیرەک و میدیا خانمی خێزانی ،کە ژمارەیەک لەم ڕاپۆرتە نووسراوانە دواجار بڵاوکرانەوە . بۆ نموونە ئەم ڕاپۆرتە بخوێنەوە کە لەتاران و بەدژی حەسەن زیرەک نووسراوە:(حەسەن زیرەک، لە ماڵی موزەفەر حەبیبی پرسیارگەلێکی لەبارەی خۆشەویستی ئالیا حەزرەت هه مایۆنی و دەسەڵاتی پارتی دێموکراتی کردستانی ئیران و باوڕی خەڵک خستووەتە ڕوو لە تێکەل بوون بە ئەو پێویستە ئاگادارو بە پارێزبن، تێکڕا کارەکانی ئەو لە تاران پێویستە بخرێتە ژێر چاودێری چونکە لەوانەیە هاتوو چۆی ماڵی دکتۆر شیرازی بکات .)(چپ در ایران .ل؟)
ئەمەش ڕاپۆترتێکی تر کە ڕاپۆتنووسە ساواکیەکان ، زۆر دوژمنانە بە دژی زیرەک و میدیاخانم نووسیویانە و لە خاڵی دووەم دا هاتووە 🙁 ٢- لەم دواییە فاطمە زەندی کە ناوە ڕاستیەکەی (هاجەر) ە یەکێکە لە ئەندامانی حزبی هه ڵوەشاوەی تودەیە لە کوردستان لە ڕیگای ترکیا هاتووەتەوە ئێران ناوبراو برایەکی هه یە لە وەزارتی دارایی ناوی حەمید زەندیەولەوازارەتی دارایی کاردەکات هه روەها خوشکەکەی بەناوی مەهدیە – میدیە- زەندی کە وێژەری ڕادیۆیە لە بەرنامەکانی بەشی کوردی ئیران کاردەکات مێردەکەی مەهدیە ناوی حەسەن زیرەکە و گۆرانیبێژی بەرنامەکانی ڕادیۆی کوردی ئیرانە ئەو کەسە ماڵی لە شەقامی ئاریاناو چوارڕیانی گلی یە کەسانی گومان لێکراو لە ماڵی ئەو دەبیندرێن حەمید زەندی باوکی هه ر ئێستا لە تاران بەکاری نمایندەیی دادگاوە خەریکە.)(چپ در ایران ،ل٦٧)
لە ڕاپۆرتیکی تری ساواک ولە خاڵی هه شتەم دا ڕاپۆرتنووس دەنووسێ 🙁 بەرنامەی کوردی ڕادیۆی تاران ئامرازی پەیوەندی کردنە بە کوردانی عێراق هه ربۆیە ڕۆژی چوار شەممەی ڕابردوولە ژێر ناوی ئێمەو گوێگرکان پەیامی حەسەن زیرەک بە هۆی خێزانەکەی مەهدی زیرەک زەندی بۆ کەسێکی عێراقی دانیشتووی شاری کەرکوک ڕەوانە کراوە حەسەن زیرەک خۆی لەم دواییە لە ناوچەی کوردستان و وبۆکان و مهاباد گەڕاوەتەوە لەو سەفەرە چاوی بە کەسانی گومان لێکراوی عێراقی کەوتووە ناو براو هه رچەندە کارمەندی ڕادیۆی کوردی تارانە چونکە پێش کودەتای عێراق لە پەخشی ڕادیۆی بەغداد مووچەی هه بووە ئێستاش هه مان مووچە وەردەگرێ خوشکی ئەو خێزانی کەسێکە کە لە هاوکارانی نمرە یەکی قازی محەمەد بووە ئێستا لە شورەوی دەژین لە سەرەتای ساڵی ١٣٤٠ بە هۆی سەفارەتی شورەوی هاتووەتە ترکیا هه روەها مەهدیە زەندی زیرەک وێژەری ڕادیۆی ناوبراو زۆربەی شەوان بەناوی خزم وکەسەکانی پەیام بۆ کوردستان دەنێر) (چپ در ایران ،ل٦٤)
سەرنج بدە برای خوێندەوار.. بزانە ساواک و ڕاپۆرتنووسەکانی چ بە وردی و بەردەوامی چاویان بەسەر زیرەکەوە بووە و لە هه موو هه ڵسو کەوتێکی بە گومان بوونە ، بزانە چ تاوانێکی گەورەو ترسناک و زۆریان داوەتە پاڵ زیرەک و میدیا خانم ، کە ئەم تاوانانە ئەوێ ڕۆژێ لە ئێران تاوانێک بوون بە نرخی سەر ، لێرە ئەوە بەدەر دەکەوێ ئەوەی بەدوای زیرەکەوەیەو ژیانی لێ تاڵ کردووەو دژایەتی دەکات ، خودی دەوڵەت و دەزگای ناوبەدی ساواکە ! بەڵام؛ هه رجارەی کاسانێک بە کاردێنێ و تاوانێکی بۆ دروست دەکات.
دەنگت بەکەلکی ڕادیۆ نایێ ..
کە ساڵی شە ست و شەش چریکەی کوردستان چاپ دەکات ، ساواک فەرمانی گرتنی دەردەکات و زیرەک دێتە عیراق و دواجار دەچێتە بە غداو بەو هیوایەی جارێکی تر لە ڕادیۆی بە غداوەک هونەرمەندەکەی جاران وەک کەو بخوێنێ ! بە ڵام ؛ جارێکی تر دەنگی تاقی دەکەنەوەو لە ئەنجام دەڵێن .. دەنگت بە کەلکی رادیۆ نایێ !! پاش ئەوەش دەیگرن و شەش مانگ لە بەندی دەزگای ئەمنی عیراق لە ژێر ئەشکەنجە دا دەبێت و ئازاری زۆری دەدەن، وەک خۆی باس دەکات دەیانەوێ بتڵی پێ هه ڵبگرن !؟!؟ پاش ئەوەی ئاودیوی ئیرانی دەکەنەوە لەوێش ساوک دەیگرێ و بە پانکەوە هه ڵیدەواسن وئازارێکی زۆری دەدەن!!
وەک میدیا خانم باس دەکات هه ردوو ڕادیۆی تاران و کرماشان لە سەر دەنگی زیرەک دەسوڕا، ڕۆژانە نزیکەی دوو هه زار نامە بۆ ڕادیۆ دەهات و هه ندێک پارەیان دەخستە ناو نامەکانیان و داوایان دەکرد بە زوویی گۆرانیە داوکراوەکانی زیرەکیان بوبڵاو بکەنەوە ، هه روەها وک و باس دەکەن زیرەک هاو بەشی زۆر لە بەرنامەکانی دەکردو خۆشتری دەکردن ، وەک و بەرنامەی – ئێمە و گوێکرەکان – کە میدیا خان پێشکەشی دەکرد..جگە لە گۆرانیەکانی زیرەک خۆشی هاوکاری بەرنامەکەی دەکرد ، هه روەها لە بەرنامەی – چیرۆکی شەو – و بەرنامە شیعرو مۆسیقا.. بە کورتی زیرەک ئامادەییەکی بەردەوامی هه بوو لە زۆربەی بەر نامەکانی هه ردوو ڕادیۆ و میدیا خانم گوتەنی ..هه ردوو ڕادیۆ لەسەر دەنگی ئەو دەسوڕا ! سەرە ڕای هه موو ئەمانەش سەیرکەن بە چ بێ ڕێزی و سوکایەتی پێکردنێکەوە دەری دەکە نە دەرەوەو دەرگای ڕادیۆی بە ڕوودادادەخەن و مانگانەکانی نادەنێ !؟
ئەم مووچە بڕین و دەرگا بە ڕووداخستن و دەرکردنە هه مووی بە خواستی – ساواک – بوو! هه ر بۆیە ساوک وازی لێناهێنێ وبەدوایەوە دەبێت و هه مووکارێکی لێ تێکدەدەن و لێناگەڕێن کاسبی بکات وبحەسێتەوە و جەمە نانێک بە ئاسودەیی بخوات ، لە پایتەختەوە سەرەو خواری دەکەنەوە تا لە نیوان دوو کێوی (کانی مەلا ئەحمەد) و سەر سنوور چایخانەیەکی عەجایب دادانێ و دەیەوێ کاسبی تێدا بکات ، بەڵام، هه رناوە ناوە سێ چوار چەقۆکێش و شەقاوەی بۆ دەنێرن و تێرو پڕی لێ دەدەن و سەروچاوی لە خویندا سوور دەکەن ؛ ڕۆژێک لە ژاندارمری پاش ئەوەی شکات دەکات .. لە جیاتی پاراستن و حەق وەرگرتن بۆ زیرەک ، ڕوو بە روو پێی دەڵێن : لەو شووینە بڕۆ ڕۆژێک دەشتکوژن !؟!؟ لە ڕؤژێکی ئاوا دەبیت زیرەک زۆر بە بێزاری و خەمباریەوە سەر هه ڵدەبڕێ و ڕوو لە ئاسمان دەکات و دەڵێ..خودایە ئەم جارە بۆ کوێ هه لبێم ؟! وەک لە کاسیتەکەی ئەبووسەباح دا دەڵی : جێم نە بووەوەو لە ئیران ولە عیراق جێم نە بووەوە !!
شۆک و پێشهاتە ناخ هه ژێنەکان ..
ئەم قۆناخە کە لە پاش گەڕانەوی بۆ ئێران لە ساڵی ١٩٥٨ دەست پێدەکات و تا دوجار دەرکردنی ل ڕادیۆی کرماشان لە ساڵی(١٣٤٣ هه تاوی) لەم ماوەیەس دا سەرە ڕای ئازارو شۆکی زۆر بۆ زۆری گۆرانی و داهێنانی زۆرتر دەتوانین ئەم سەردەمە لە تۆمارکردنی هونەریانەی گۆرانیەکانی ، سەردەمی زێرینیەتی ، کە لە گەڵ چەندان مۆسیقاری مەزن کاری کردووەو گۆرانیەکانی تۆمار کردووە.

جارێکی تر گەڕانەوە بۆ ئێران..

لە عیراق بەبەتاوانی ڕۆیشتن بۆ میسرو جاسوسی بۆئێران دەیگرێ و ئازاری دەدەن وپاش ماویەکی زۆربە بەندکراوی لە (مەرزی خەسرەوی و لە ڕۆژی ٤/٧/١٣٤٦)(چپ در ایران،ل٢٢) دەیداتەوە ئێران و ئێرانیش بە تاوانی جاسوسی بۆ عیراق دەیخاتەوە بە ندیخانەو ئازاری زۆری دەدات ، مامۆستامحەمەدی کەمانگەر دەڵی:( کەزانیمان زیرەک لە کرماشان لە بەندیخانەیە چووین سەرماندا، زیرەک زۆر بێ تاقەت و لاواز بوو دەلەرزی، دیاربوو زۆریان ئازار دابوو ) دواتر بە هۆی بەڕێزێک زیرەک بە کەفالەت بەردەبێ ! بەردەبێ و بێکار دەسوڕێتەوە . میرزا کەریم دەڵێ:( زیرەک لەسەقز مسافرخانەیەکی سێ ئەستیرەی هه بوو) لەوێ یەکەمین جار ساڵی ١٩٦٦ زیرەکم بینی ! ئێمە لە باسی ئەم مسافرخانەیە بەداخەوە زۆر نازانین، هه رچەندە وەک میرزاکەریم خۆشناو باس دەکات مسافرخانەکە ڕەواجی هه بوە ، کە زیرەک جار جار ئاهه نگی تێدا گێراوە ، بەڵام دیار نیە چۆن ئەوێی بە جێهێشتووە! هه رچەندە بەڕێز (خالید قادری)کە خەڵکی شاری سەقزەو گوتی: لەو وەختەی زیرەک میوانخانەی سێ ئەستێرەی هه بوو لە سقز ، باوکم دکانی جگەرە فرۆشی هه بوو، تتنیش دەفرۆشت ،زیرەک یەكی بووە لەوانەی جگەرەی لەباوکم کڕیوە ، من لە باوکم بیستووە ئەو وەختەش زۆرجار ساواکی وشەقاوە شەڕیان پی فرۆشتووەو لێیان داوە .)(١٠) من وەک و خۆم بۆ ئەوە دەچم هه ر هۆی ئەم بەردەوام لێدان و شەڕ پێفرۆشتن و کار لیتیکدانە ئەوێشی بە جێهێشتبێ! لە پاش بە جێ هێشتنی مسافرخانەی سێ ئەستیرەی سەقز لە (ڕەشە قەڵات) لەگەڵ کەسیکی دی چایخانەیەک دادەنێن، وەک دیارە لەوێش زۆر نامێنتەوە ، دواجار بەهۆی میرزا کەریم خۆشناو (کانی مەلا ئەحمەد) ی دەس دەکەوێ و لەوێ دەس بە کاسبی کردن دەکا ! شۆکەکانی ئەم قۆناخە بە ژمارە.. ١ – لە ڕێی گەرانەوە بۆ ئێران بە نەخۆشی روو لەماڵی دۆستێکی کۆنی دەکات بە هێوای حەسانەوەو نوێ کردنەوەی دیدار..کەچی بە هه ڵە لێدانێک لێی دەدرێ شەوو ڕۆژێک لە خۆدەچێ و بە خۆنایەتەوە. ٢– ماوەیەک مانگانەکەی دەبڕن و نایدەنێ تا هاتنی هونەرمەندان عەلی مەردان و هاوڕێکانی داوای لێ دەکەن لە گەڵیان بچیتە عیراق ، دەوڵەت ئەمە دەزانێ مانگانەکەی بۆ سەرف دەکەن و قەردەکەشی دەدەنەوە، هه ر هونەرمەندان دەگەڕێنەوە عێراق ئەم جارە بۆ یەکجاری لە رادیۆی تاران دەری دەکەن! ٣- کەمانگانەکەی نادەنێ بە هۆی ئەودەبیت کە شوکروڵلای بابان دەڵێ: ١٥٠٠ گۆرانی زیرەکمان هه یەو چیتر پێویستیمان بە زیرەک نیە! ٤– کەدەیەوێ بچیتە ڕادیۆی تاران – کە ماویەکی زۆر کارمەندو هونەرمەندی گەورەی ئەوێ بووە – کەچی پۆلیسەکان لەسەر قسەی دکتۆر عابید بەرپرسی ڕادیۆ پۆلیسی دەرگا لێناگەڕێن بچێتە ژوورە! ٥– وەک بەڕێزان هه ردوو کارمەندانی ڕادیۆی کرماشان عارف ئیبراهیم پووری مۆسیقارو حسامەددین ئەمینی نووسەر دەڵێن ..مامۆستای هونەرمەند مەزهه ری خالقی کە بەرپرسی ڕادیۆ بووە ، هۆیەک بووە لە دەرکردنی زیرەک لە ڕادیۆ لەکاتێک دا زیرەک کارمەندی فەرمی دەوڵەت بووە ! ٦– کە لە رادیۆ دەری دەکەن لەگەل میدیای زەندیش لێک جیادەبنەوەولە منداڵە کان دور دەکەوێتەوەو ماڵێ لێتێک دەچێ ! ٧– کە چریکەی کوردستان چاپ دەکات ، ساواک فەرمانی گرتنی بۆ دردەکات وزیرەک ڕوو لە عیراق دەکات. ٨– لە عێراق دەچێتەوە ڕادیۆو بە نیازی جارێکی تر لەوێ دابمەزرێتەوە! کەچی دەنگی تاقی دەکەنەوەو پێی دەڵێن ..دەنگت بە کەلکی رادیۆ ناێی! ٩– کە لە ڕادیۆ وەری ناگرنەوە لە عیراق بەتاوانی سنوور بەزاندن بۆ چوونە میسرو جاسوسی بۆ ئیران هه ژدەمانگ دەیخەنە بەندیخانە! ١٠– لە بەندیخانە سەرە ڕای تاوانکردنی بێ بنەما شەش مانگ لە ئەمنی عیراق ئازارێکی زۆری دەدەن ودەگاتە ئەوەی هه وڵی ئەوە دەدەن بتڵی پێ هه ڵبگرن !؟!؟ ١١– کە بەبەندکراوی لە عێراق تەسلیمی ئێرانی دەکەنەوە ، ئێران بەتاوانی جاسوسی بۆ عیراق دەیخەنە بەندیخانەو ساواک ئازارێکی زۆری دەدات وبە پانکەوە هه ڵیدەواسن ! ١٢– کە بەردەبێ لە کاردەرکراوەوبێ ماڵ و دوور لە منداڵە کانیەتی وبێ سەر مایە و بێ کار دەسوڕێتەوە ! پاش ئەوەی یەکانە هونەرمەندی کوردی عیراق و ئێران بوو، لە پایتەختەکانی عێراق و ئێران کەچی ئەوەتە جارێکی تر هاتووتەوە سەر سفر!! ١٣– ئێستا ئەو هونەرمەندەی پاش ساڵانێکی زۆری ئاوارەیی ودەربەدەری گەڕایەوە ئێران و لە ئیستگە دامەزراو بووە خاوەن ژن و منداڵ گەیشتە ئەوی بڵێ : چەندم پێخۆشە ناوماڵ ! ئەو ماڵەیان لێ تێک دا کە پێی خۆش بوو! کە گووتی .. بولبول ئەمساڵ من زۆر بەختیارم ! لێنەگەڕان ئەو بە ختیاریە بەردەوام بێت ! کە چاوە ڕێ بوو ساکار کچەکەی پێی بڵێ بابە ! لێنەگەڕان وشەی – بابە – لە کچەکەی ببێسێ ! کە چاوەڕێ بوو ، کچە خونچەکەی بۆی ببێ بەگوڵ ! لێنەگەڕان ئەمە بە چاوی خۆی بێنێ! کە گووتی ژن و مێردێکی بە ختئاربووین ، ئەو بەختیاریەیان وا لێ تێک دا کە هه تا مابوو نە یبینیەوە. بەشی چواتەم :- بەرەو کانی مەلا ئەحمەد.. دەتوانین ژیانی زیرەک لە سەرەتاوە تاکۆتایی بکەین بە جوار قۆناخ بەگشتی: قوناخی یەکەم : لە دایکبوونەوە تا ڕادیۆی بە غدا- ١٩٢١ تا ١٩٥٣ قۆناخی دووەم : لە دامەزرانەوە لە ڕادیۆی بە غداتاگەڕانەوە بۆ ئێران – ١٩٥٣ تا ١٩٥٨ . قۆناخی سێیەم: دامەزران لە ڕادیۆی تاران تا دەرکردنی لە ڕادیۆی کرماشان – ١٩٥٨ تا ١٩٦٦ قۆناخی چوارەم : لە دەرکردنەوە لە ڕادیۆی کرماشان تا ڕۆژی مەرگی ١٩٦٦ تا ١٩٧٢. دۆزەخی گەرم.. ئەمە قۆناخی چوارەمەو دوا قۆناخی ژیانی زیرەکە ، دۆزەخی ترین قۆناخیەتی لە هه موو ژیانی دا. پاش ئەوەی لە عێراق بە تاوانی جاسوسی بۆ ئێران بەندی دەکەن و ئازاری زۆری دەدن ، دواجار بە گێراوی لە سنووری خەسرەوی تەسلیمی ئێرانی دەکەنەوە ! لە ئێران بە تاوانی جاسوسی بۆ عیراق دەیخەنەوە بەندیخانەو ئەوانیش زۆری ئازار دەدەن ، کە بەردەبێت ..هه موو شتێکی لەدەست داوەو جارێکی تر کەوتووەتەوە سەر دەستێکی خاڵی ، ماوەیەک لە سەقز میوانخانەیەکی سێ ئەستێرەی دەبێت و وای بۆ دەچم هه ر لەو کاتە( ڕابیعەخانم) ی خواستبێ ، میرزا کەریم خۆشناو کە باسی ئەو میوانخانەیەی زیرەک دەکات بە خاوێن و بە هه ڕمێنی باس دەکات ، گوایە هه ندێ جار زیرەک هه رلەو میوانخانەیە ئاهه نگی گێڕاوە . بەڵام ، دیار نیە ماوەی چەند لەو میوانخانە ماوەتەوەو کاری کردووەو هۆی چی بووە بەجێیهێشتووە ؟ لەم ڕۆژانە برای بە ڕێز (خالید قادری) لە دایک بووی سەقزو کە سێکە هه واداری زیرەکە گوتی:( لەو کاتەی زیرەک لە زسەقز میوانخانەی سێ ئەستێرەی هه بووە ، باوکم دکانی جگەرە فرۆشتن و توتن فرۆشی هه بووە ، زیرەک جگەرەو پاکەتی لە باوکم کڕیوە.. باوکم زۆر جار دەیگوت : پیاوانی ساواک و جەقوکێش و شەقاوە زۆر جار شەڕیان بە زیرەک دەفرۆشت و لێیان دەدا)(خالید قادری٨/٦/٢٠٢٠)(١١) ٠ دیسان ئەوە دەردەکەوێ کە هۆی بە جێهێشتن و ڕۆیشتنی لێرەش هه ر ساواک وشەقاوەکانی بوون.
پاش ئەو لە گەڵ کەسێک گازینۆیەک لە ( قەڵاتە ڕەش ) دادەنێن ، زۆر ناخایەنێ ئەوێش بەجێ دێڵێ ؛ زیرەک هه ربەمنداڵی چاوی لەناوکارو کاسبی کردووتەوە ، وەک باس دەکرێ لە کاسبی کردن دا سەرکەوتوو بووە ،هه روەها بە هۆی کەسایەتی خۆی و دەنگ خۆش ڕووخۆش و هونەرمەندییەکەی کە زۆر جار گۆرانیشی گوتووە ، خەڵک زۆر ڕویان کردووتە میوانخانەکەی . بەڵام ؛ ساواک بە دوایەوە بووە و هه موو کارێکی لێتیکداوە ! ..چۆن لە کانی مەڵا ئەحمەد ساواک بە دوایەوە بوو ، تا لەوێش دەری کردوو بێکارو کاسبی کرد ، ئەوانیش هه رساواک لێی تێکدابێت! چونکە هه ر ساواکیش بوو هۆی سەرەکی دەرکردنی لە ڕادیۆی تاران و کرماشان و جیا بوونەوەی لە میدیای زەندیو لە منداڵەکانی دوور کەوێتەوە! .
خوێندەواری خۆشەویست ..زیرەک هونەرمەندێکی دنیاگەڕاوو گەورەو خۆشەویست و ناسراوبوو، هه ر بەو هۆیەوە خەڵێکی زۆری دەناسی لە ئێران و عیراق ، زۆر کەس سەردانی دەکردوو هاتوو چۆی دەکردو ئەویش سەردانی دۆستانی دەکرد ، ئەم پەیوەندیە گەرم و زۆرو بەردەوامەی زیرەک بووەتە هۆی ئەوەی کە زیرەک بچێتە هه ر ماڵێک ، ساواک ئەو ماڵە بە گومانلیکراو ناو ببات و هه رکەسێک زیرەک ببێنێ و بچیتە ماڵی ئەوا ئەوانیش گومانلێکراوبن ! هه ر بۆیە ساوک خۆی لە ڕاپۆرتەکانی داوادەکات بەوردی و پارێزەوە بەردوام چاودێری بکرێ ! ئەگەر ڕاپۆرتەکان هی سەردەمی ڕادیۆی تاران و کرماشانن، ئەی پاش ئەوەی لە( کانی مەلائەحمەد) لە درەوەی شارو لە سەر سنوور دەبێتە مەڵبەندی کۆبوونەوی هونەرمەندو ڕۆشنبیرو دۆست و هه وادارانی زیرەک و لە هه موو ئێران و عیراقەوە کوردو فارس و ترک ..لە هه موو چین و دین و ئایدۆلۆژیاو ئاستێکەوە ڕووی تێدەکەن ! ساواکیەکان چ ڕاپۆرتیکیان لەسەر نووسیبێ و ج تاوانێکیان دابێتە پاڵ ؟! بەداخەو ئەو ڕاپۆرتانە هێشتا لە بەردەست نین ، بەڵا، کاریگەری ئەو بەردوامی و بەدگومانی و ڕاپۆرتانە لە ئەنجام دا بەدەر دەکەوێ ؛ ئەویش ئەم هه موو لێدان و شەڕپێ فرۆشتن وکێشە بۆ دروستکردن و دواجار لەو ژەهر پێدانە دەردەکەوێ ! بە کورتی دەنگی زیرەک دەنگێکی ڕەسەن و خۆش و پر داهێنانی نیو کلتوری کوردەواری بوو، دەنگیک بوو بە هونەر خاڵی کۆکردنەوەی کوردوگەڕانەوەی بوو بۆ هونەری ڕەسەنی کورد، دەنگێک بوو سەرکردایەتی کۆمەڵگای کوردەواری دەکرد..سەرکردەی هونەری ، چۆن هونەی زیرەک شیلەی جوانیەکانی کلتورو سروشت وهیواو ئاواتی میللەت بوو، هه ر بۆیە ڕۆژ بە رۆژ زیرەک زۆرترو فراوانترو چاکتر دەچووە نیو خەلک ، ئەمە جیگای مەترسی دەوڵەتی شاهه نشاهی بوو، هه وڵیاندا لە ڕیگای ساواکەوە بە ترس و تەماع کەمۆی بکەن ، بۆیان نەکرا ! ئیتر بڕیاری نامرۆڤانەی خۆیان دا ..ئەوێش( کوشتن!!) یەتی قۆناغ بە قۆناغ ، هه ر بۆیە ئەو دەرکردنەی زیرەک لە رادیۆی تاران و کرماشان دەرکرا ..بەردانەوەی زیرەک بوو لە لوتکەی کێوەکەوە بۆ بنی دۆڵ ..بەو بەردانەوەو پاڵ پێوە نانە زیرەک نەیتوانی جارێکی تر خۆی بگرێتەوە تابنی دۆڵ و لە وێوە بۆ سەر ناڵە شکێنە !
ئەوەی کە زانیاریەکی زۆرمان پیدەدات لەم قۆناخە یەکێ لە سەرچاوەکان..دوو بەرگی کتێبە کەی (میرزاکەریم خۆشناو) ە کە بەناوی (حەسەن زیرەک و هه ندێک لە بەسەرهاتەکانی ) یەتی. میرزا کەریم نزیک بە چوار ساڵ لە گەڵ زیرەک ماڵ بە ماڵ بووە و زۆر یارمەتی زیرەکی داوە ، زیرەک لە کاسێتی ئەبوو سەباح دەڵێ : لێرە ژیانئ من لە سایەی میرزاکەریمە ! خۆزگە زیرەک لە هه موو قۆناخەکانی ژیانی دا کەسێکی دڵسۆزو نووسەرێکی وەک میرزاکەریم خۆشناوی لەگەڵ دادەبوو، ئەوتە بەرهه می ئەو هاوڕێ دڵسۆزەی دوو کتێب و چەندین کاسێتە ! ئەو تێکەڵی و بروا پێککردن و پێکەوەییەی میرزاکەریم و زیرەک ، وای کردووە نووسینەکانی جێگای بڕوا بن و یەکێک لەسەرچاوە ڕاست ودروستەکان بن بۆ زانینی بەسەرهاتەکانی زیرەک پاش( چریکەی کوردستان) کە زیرەک خۆی نووسیویەتی ! هه روەها هه ردوو خێزانی زیرەک( میدیای زەندی و ڕابیعەخانم)(*١٢) ..کە لە چاو پیکەوتنەکانیان بۆ دەزگاکانی ڕاگەیاندن زۆر ڕاستی ژیانی زیرەک ئاشکرا دەکەن.

لەم قۆناخەی ژیانی زیرەک ، وەک بەدەردەکەوێ ساواک پێ بە پێ بە دواوەیەتی و لێناگەڕێ لەهیچ کارێک سەر بکەوێ و لە هیچ جێگایەک بسێتەوە ، ئەوە تە لەسەقز میوانخانەی سێ ئەستێرەی لەدەست دەچێ و ڕوو دەکاتە قەڵاتە ڕەش و لە وێ لەگەڵ کەسێکی تر پێکەوە گازینۆیەک دادەنێن، هه رچەندە جێگای گازینۆکە زۆر خۆش دەبێت خەڵک زۆر رووی تیدەکەن ، بەڵام ؛ ئەویش زۆر ناخایەنی و لەدەستی دەدات ! بە هاوکاری میرزا کەریم خۆشناو لە (کانی مەلا ئەحمەد) چایخانەیەک دەکاتەوەو لە سەر سنوورو دەرەوەی شار و بە هیوایەی کاسبی تێدا بکات ، زیرک بۆخۆی وەک هونەرمەندێک خاڵی کۆکردنەوەی خەلک بووە ، بەتایبەت کە زۆر جار لەو چایخانەیە گۆرانی گوتووە و هونەرمەندانی کوردو ئێرانی سەریان داوە وکۆبوونەتەوە ، ئەو شوێنە وا ناوبانگی پەیدا کردووە ، خەڵک لە عێراق و ئێران بەتایبەت چوونەتە ئەوێ ، ساواک چۆن بە بەردەوامی چاودێری کردووەو هه موو چرکەیەکی ژیانی خستووەتە ژێر گومان ! ئەو کۆبوونەوە زۆرو هه مە جۆرو هه مە خەڵکەی پێ هه زم نەکراوە ،کەوتووە تە کێشە دروستکردن بۆی !
بەشێکی زۆر لە چیڕۆک و بەسەرهاتەکانی زیرەک لە بەشی دووەمی بەسەرهاتەکان کە میرزاکەریم دەیانگێڕێتەوە، بەناونیشانی – بۆ لە حەسەن زیرەکیان دا ؟!- (ب،ب٢ل٦٧) میرزا کەریم یەک یەک دەیانگێڕیتەوەو دەنووسێ :(ڕۆژێک لە گەڵ گەزەنگی بەیانی دا لە دەرگەی ماڵی ئێمەیان داودەنگە زەنگ و تەقە تەقی دەرگەی حەوشەی ماڵەوەمان لە خەو رای پەڕاندم کە هه ڵساین هێشتا هه ر تاریک بوولە دڵی خۆم دا ووتم:- لەوانەیە دراوسێیەک نەخۆشی هه بێ یان ئیشی بە ماشینەکەی من هه بێ بەدەم بیرکردنەوە دەرگەم کردەوە کە بینیم زیرەک و ڕابیعەخانم و شاگردێکیان خۆیان کرد بە ژوورەوەو سڵاویان کردو ڕابیعەخانم ووتی:- کاکە ببەخشە ئا لەم وەختە موزاحیمت بووین!
ووتم:- ئەتۆ لەم قسانە بگەڕێ بڵێ بزانم چیتان بەسەر هاتووە و لە کوێوە دێن و چی ڕووی داوە؟؟
(رابیعەخانم) ووتی :- ئەمشەو شەڕیان لەگەل کردووین هه ندێکیشیان لە زیرەک دا هه ڵبەت ئەویش دەستی کردەوە و خوا هه ڵناگرێ شەڕیکی چاکی کرد، بەڵام ، تا لایان کردەوە کوڕە کوڕەی (بانە)ی ی لییان وەدەست هاتن و سەروگویلاکی هه موویان بە خوێن داهێنا هه ی رەبی خوا بمکات بەقوربانی دەستەکانیان هه زار جار.
ڕابیعەخانم دەڵی ئەو کوڕە بانەییانە ئێمەیان بردە ژاندارمری و شکاتیان پێکردین وشایەتیان بۆ داین، ژاندرمریش بەقسەی خۆش دڵیان داینەوەو ئێمەیان بەڕێ کرد!
میرزا کەریم بە توڕەیی دەپرسێ:- باشە ئەمانە کێن کە شەڕیان لەگەڵ کردوون؟ ووتی : وەڵلا جا بڵیم چی کاکە هه ندیکیان جلی خاکیان لە بەر بوو هه ندێکیشیان (کۆت وشەڕوال) و بە فارسی قسەیان دەکردبەڵام بە خوا وابزانم یان (ئیتلاعات= ئیستیخبارات ) ی یان (زدی ئیتلاعات= مخابرات)بوون ! شێوەیان زۆر لە( جینایەتکار= مجرم) ئەچوو..
پاش نانخواردن لە گەڵ زیرەک دەچنە کانی مەلائەحمەد، لە ڕیگا میرزا بە دڵی پڕ ژان و پێکەنینەوە لە زیرەک دەپرسێ :- زۆریان لێ داوی یان نە؟
زیرەک پیکەنی ووتی:- وەڵڵا زوو فریام کەوتن بەڵام منیش چاک لێیان وە دەست هاتم، کاکە تەورە زینێکم هه یەدەستم دابوویە بەدەوری خۆما ئەمسوڕاندکە ئەمماڵی بە ناوشانی هه ر یەکێکیان وەک گا ئەیبۆڕاند ئەمما وەختێ دەوریان لی دام وتەورزێنەکەیان لەدەست گرتم پەکم کەوت وشاگردەکەم هاواری کردووتی :- کوڕینەوەرن( زیرەک)یان کوشت؟!
هه ندێک دەردە دڵمان کردوو من ڕۆیشتم، عەسر هاتمەوە لای زیرەک دەستمان بەقسان کردو زیرەک دەردە دڵی خۆی دەکردو بەسەرهاتێکی تری گێرایەوەو ووتی:- جارێکیان لە- تەورێز- زیندانی) بووم هه ڵبەت زۆربەی زۆری زیندانیەکان تورک بوون منیش تورکی چاک ئەزانم و قسەی پێ ئەکەم.
ژاندارمەیەکی بێ رەحمی پیسەکەی(عەجەم) بوو دەستی پێم فێر بوبوو شەو بێری لی نەدەکردم هه مووشەو بە هانەیەکی پێ دەگرتم و تێری لی ئەدام. کاتی ئەوە هاتبوو بۆ سەر ئاومان بەرن و لە حەوشە هه وایەک بگۆڕین، ڕیزیان کردین یەک بە دوای یەک هاتینەدەرەوەو من لە ڕیگا کۆکیم کابرای ژاندارم ئاوڕی دایەوەو غاری دامێ بە تورکی لی گووتم: (ولان ئەی…)ئەی من پێم نە گوتی بە کوردی قسە نەکەی ؟!!
زندانیەکان ئاوڕیان لە من دایەوە ،منیش زانیم بە هانەیەو ئەیەوێ لێم بدات، لە دڵی خۆم دا گووتم : با بە دڵی ئەوان قسە بکەم بەڵکو چیدی لێم نەدەن وهه ندێک دڵیان پێم بسوتێ و منیش بیدەمە لای بێعاری و ووتم: کوامن قسەم کردووە ؟

ووتی: ئەی بۆ بەکوردی ئەکۆکی؟
منیش دەنگم هه ڵ هێناوڕووم کردە (زندانیان)و زندانیەکان و بە زەردەخەنەوە ووتم: کوا من کەی بەکوردی کۆ کیوم؟!! ئەگەر بە کوردی کۆکیبام ئێستا تۆ حاڵی نەدەبووی !!!
کەوام گووت هه موویان دەستیان کرد بە قاقای پێکەنین بە تایبەت زندانیان پاشان ڕوویان دە کابرای کردو پێیان گووت؛ ( ئاغای شێرئالی) سەنە ڵڵا دهاورمە بلاسنەکە کە( هه سەن) یاخچی ئۆغلاندێ.واتە کاک( شێر عەلی) تو خوا چی دیکە لێی مەدە(حسەن)کوڕی چاکە . جا کاکە ئەگەر بڵێم بێ گوناح لێ یان داوم و نێوەی عومریشم هه ر بە تێ هه ڵدان بردووتە سەر لەوانەیە باوەڕ نەکە؟!!
بەڵام باوەڕ بکە لەبەختی من هه زار ئەوەندەی تێ ڕاببینە.
زیرک زۆر نهێنی هه بوو کە نەیدەوێرا بیدرکێنێ.
پیاوانی (زدی ئیتلاعات)ی لەو ساکەوە ڕاویان نابوو وەک خۆی ئەڵی لە هیچ جیگایەک نەیان دەهێشت جێگای ببێتەوەو بە ئاسودەیی لێ بژێێ! ئازاریان ئەدا ڕۆژێک هه ندێک گۆرانی بۆ گووتم و منیس تۆمارم کرد.لە دوای گۆرانیەکەی هه ستم پی کردکە زیرەک زۆر بێ ئومید بووە خەریکە ئەگری لەدەست چەرخی زەمانەو وەک پاڕانەوەیەک گۆرانیەکەی ئەگووت؛ وەک بڵێی لە جیهانێکی ترەوە کەوتووەتە بەردەستی دوژمنە بێ بەزەییەکانی و لە هه مان کاتیش دا بۆمی بەدیارئەخست کە هیچ گوناهێکی نیە تەنانەت ئەوە نەبێت کە کوردێکی بێ غەڵ وغەشە وەک خۆی ئەڵی سەنگی مەحەکم بۆ چیە ڕەقیب لێم گەڕێ بە ویژدان کوردی بێ بێ غەڵ و غەشم .گۆشەیی تەنهاییە کەم هه ر ئەژنۆکەمە بۆیە وا مەحکەم خستوومەتە(کریم)نێو باوەشم ، ئیرانێم و شاه پەرستم (کوردم) بۆچی دایمە کونجی زیندانە بەشم، نایەڵی ڕەقیب پەی بەرێ ئەی یار ئەی یار بەڕەنگە زەردەکەم تامردن مەممنوونی فرمێسکی گەشم . لە شێوەی گۆرانیەکەی وا دەر ئەکەوت کە زۆر کاری لێ کراوە زۆر بێ زاربووە )(ب ،ب٢ل٩٨تا٩١)
میرزاکەریم وەک برایەکی دڵسۆز بەدواویە تا بەتەواوی بزانێ ئەوانە کێن لە هونەرمەند حەسەن زیرەک دەدەن و بەدوا دادەچێ و دەپرسێ ؟!
ئەی کێ یە لە (حەسەن زیرک) ی دا؟
لیدانی ( حەسەن زیرەک) لە دڵمدا بوو بە گرێ زۆر پێوە ناڕحەت بووم تا دوای مردنی چاوم بە کاک (حوسێن زیرەک) کەوت پاش هه ندێک دوان دەربارەی زیرەک و لە دوایی دا لێم پرسی و گووتم:- ئەرێ کاکە خۆ (حسەن زیرەک) ی خوا لێ خۆش بوو خەراپەی کەسی نەبوو حەزیشی لە شەڕو گێچەڵ نەبوو بۆچی تا لە بانە بوودوو سێ جار شەڕی کرد؟
گووتی:- ئێمە چەند جار پێمان گووت کاکە ئەتۆ تەنها خۆت و براژنە( ڕابیعە) ی ژنتە وئارەزوو وساکاریش لای دایکیانن ئێمە زۆر چاک دەتوانین بەخێوتان بکەین، یان وەرە لێرە کاسبی بکە و ئێمەس یارمەتیت ئەدەین و چاویشمان لێت ئەبێ و کەسێش ناتوانێ بێ خود شەڕت پێ بفرۆشێت..
پێکەنی و گووتی: – باوکم خۆ منیش ئەوەی تۆ دەیڵێی ئەیزانم و زۆریشم بەڵاوە چاکە بەڵام ئێوە شتێک ئەزانن و منیش زۆر شت .
من بەڵاتان لێ وە دوور دەخەمەوە !
منیش گووتم :- بەڵای چی کاکە ئەو هه موو مودەتە ئێمە ئاگامان لە مردن و ژینی یەکتر نیە ! ئەو بەلای بۆ تۆ دێتە خوارەوە با ئێمەش شەریکی غەم هه ڵگرتنت بین و غەمێکت بخۆین!
تەمەشایەکی ئەو لاو ئەم لای لای خۆی کردووبە دەنگێکی نزم گووتی :- حوسێن (زدی ئیتلاعات) ئەزیەتم دەدات و ئەڵی ئەبێ بچیتە ئەو دیو ئیشمان بۆ بکەی ! چەندی دەڵێم باوکم ئەمن هی ئەو جۆرە شتانە نیم و( سەوادیشم) نیە ئێوە چۆن ئیستیفادە لەمن ئەکەن؟
ئەڵێن ئەتۆ بە ماڵەوە بڕۆ بۆعێراق ئێمە پارەیەکی زۆرت دەخەینە ئیختیارو خۆشمان خەڵکت بۆ دەنێرین تۆش هه رچی مەعلوماتت هه یە پێان بڵی و ئەوانیش بۆ ئێمەی دەهێننەوە! هه ڵبەت خۆشت دەزانی ئەم جۆرە شتانە بەمن ناکرێت و ئەگەر پێشم بکرێت نایکەم با ساڵی دوو سێ جارتێم هه ڵبدەن وبە فەقیریش ئەژیم وبەڵام ( ئەو کانی یەی ئاوم لێ ی خواردووتەوە هیچ کاتێک بەردی تێناخەم و خیانەت بە خاکەکەی عێراقیش ناکەم ) لە ناو خەڵکیش سەر بەرز ئەژیم.
لە دواییدا بە شۆخی و پێکەنی و گووتی: بەتەنیا بەربەرەکانی دەوڵەتیش دەکەم …!
زۆر سوپاسی کاک ( حوسێن) مکردکە ئەم قسەیەی بۆ گێرامەوەهه ڵبەت شتە کە ئاشکرایە بۆ هه موومان ، بۆ ؟..کێ ؟ لە ( حەسەن زیرک )ی خاوەن دڵی مەردانەی دەدا؟
خۆزیا زۆر کەس سەرنجیکی وردیان ئەدایە کردەوەی ئەو پیاوە بە جەرگە چۆن بۆ ئەو هه موو پارەو تەماعە سەری خۆی شۆڕ نەکردو بێ وەفایی لەگەڵ ویژدانی خۆی نەکرد)(ب،ب٢ل٩١،٩٢)
لیرە بە تەواوی ئەوە بەدەر دەکەوێ کە دەوڵەتی شاهه نشاهی و دەزگای ساواک بۆچی هێندە بەبەردەوامی و بە نا مرۆڤانە بەدوای زیرەکەوەن و لیناگەڕێن ئەم هونەرمەندە گەورەیە بە ئاسودەیی بژیت !
هۆی ڕۆیشتنی زیرەك لە بانە..
ماوەیەك بەسەر لێدانی (حەسەن زیرەك) تێپەڕبوو بوو ئازار و ناڕەحەتیەكانی لەبیرچووبۆوە دەستی كردبوو بە كاسبی و ئێمەیش هاتوچۆمان ئەكرد هەر وەك جاران.
ڕۆژێك بەیانی ڕابیعە خانم هات بۆ ماڵی ئێمە و گوتی: كاكە ئێمە لێرە نامێنین لەگەڵ قسە كردنیشی دەستی كرد بە گریان!!
منیش زۆرم پێ سەیر بوو گوتم: بۆ لێرە نامێنن چی ڕوویداوە رابیعە خانم؟ فرمێسكەكانی سڕیەوە و گوتی: كاكە وابزانم ئەگەر چیتر لێرە بمێنینەوە لەوانەیە شەوێك هەر بشمان كوژن!!
گوتم: ئاخر چی بووە و چی ڕوویداوە با منیش بزانم؟
رابیعە خانم گوتی: ئەم شەو ئەوەندەیان بە لولە تفەنگ لە (زیرەك) داوە و هەرچی پوڵی ، هەشمان بوو هەموویان لێ ستاندووە و هیچمان نەماوە ! منیش زۆرم پێ سەیربوو دیسان بۆ لە زیرەكیان داوە ئەبێ هۆی چی بێت هەڵسام بە پەلە جلم گۆڕی و سواری ماشێنەكەم بووم و چووم بۆ كانی (مەلا ئەحمەد) دیم (زیرەك) لەسەر كورسی دانیشتووە كە چاوی پێم كەوت زانی زۆر ناڕەحەتم و بە پەرۆشم بۆی هەڵسایەوە زەردەخەنەیەكی كرد و گوتی: ئەمە بە هاوارمەوە هاتووی؟
گوتم: ئەمە چیت بەسەرهاتووە؟
دەستی بۆ كراسەكەی برد و هەڵیدایەوە و گوتی سەیركە، كاكە بزانە چیان بەسەر هێناوم! كە سەیری سینە و پشتیم كرد بەڕاستی موچڕكە بە بەری پێمدا هات و لە تۆقی سەرم هاتە دەرەوە، جێگای هەر لولە تفەنگی لێیان دابوو وەك بڵێ ی بە بۆیەی شین ژمارە پێنج لەسەر سنگ و پشتی نوسرابێ وابوو جێگای قۆنداغی تفەنگ بە پانی و درێژی قۆنداغەكە پشتی زیرەكی شین و مۆر كردبوو.
گوتم: زیرەك ئەتو ئەوانەت ناسی؟
گوتی: نە بەخوا نەمناسین بەڵام كوڕە جحێڵێكی باڵابەرزیان تیابوو زۆر لایەنگری لێوە كردم بەڕاستی ئەگەر ئەو نەبوایە شپرزەیان ئەكردم. زۆر تریش هەتیوێكی خركەڵە چوار شانەی شڕووڕی تێدابوو زۆر… بەبێ وجدانی لێیدام ئەو هەتیوە پیسە هەر هاتوو غاریدایە ژوورەوە و شوشەیەكی ویسكی كوپەیی هەڵبچڕی و نای بەسەریەوە لاسایی عەسابەكانی سینەمای ئەكردەوە خۆی بە من تاقی دەكردەوە دەم نادەم فڕێكی لە ویسكیەكەی ئەدا و پشتی لێوی خۆی دەستڕیەوە ئەهات لولە تفەنگێكی سینگی من دەكوتی و شوشە ویسكیەكەی دەلەقاند و فڕێكی تری لێ ئەدایەوە سەیرێكی منیشی دەكرد و قسەیەكی زۆر ناخۆشی پێ دەگوتم!! منیش زۆرم پێ ناخۆشبوو ئەو هەموو لێدانی ئەوانی تر و پوڵ بردن و قسەی ناشیرن بەلاێك دیمەنی ئەو (ناپیاوە) بە هەمووی هەبوو حرس گرتبوومی و خۆم بۆ ڕانەگیراو گوتم: ئاخر هەی (ناپیاوی نا ئینسان) ئەتۆ دزی یان ویسكی خۆری؟ ئەگەر مەشروب خۆری بۆ لێم ئەدەی وەرە دانیشە با خۆراكیشت بۆ بێنم و زۆریشت خزمەت بكەم زۆریش بخۆرەوە وەك پیاو. كاكە هەر ئەوەندەم گوت و شوشەكەی داناو گوتی (هەی پیرە دایكێت….) ئەوە دیارە ئەمنت بە پیاو دانەناوە!! ئەوجارە بەهەردوو دەست تێم بەربوو ئەگەر ئەو كوڕە باڵابەرزە نەبوایە بەخوا شڕی ئەكردم گوتم: هاتونەتە سەرت هەموو لەشیان شكاندووی و سەرەڕای ئەو هەموو لێدانەشت مەتحێیان ئەكەی!!
گوتی: ڕاستە ئەو نەوعە كەسانە هی مەتح كردنێ نین بەڵام دەگوترێ ئەوەیان لە ئەوەی تر چاكترە بەڵام چاكیان تێدا نیە گوتم: شكاتت نەكردووە؟
گوتی: لە پێش تۆ (ژاندارم) ە كان لێرەبوون و (بازجویان) لێ ئەكردم بەڵام خۆ ناشوێرم بڵێم وەك مەسەلەكەیە كابراش دەكوژن و لەگەڵ جەنازەكەشی ئەڕون!! گوتم: (زیرەك) ئەتۆ ئەزانی بۆچی لێت ئەدەن بۆچی بە من ناڵێیت؟ بە دڵێكی پڕ باوەڕ سەیری منی كرد و گوتی: ناوێرم دەردی خۆم بە كەس بڵێم! بەڵام؛ هەڵبەت شت لە تۆ ناشارمەوە ئەگەر تۆزێك سەبر بگری و عەجەلەم لێ نەكەی تا وەختی خۆی دێت!!
گوتم: یەعنی چی كاكە گیان قسە كردنیش سەبری ئەوێ؟
گوتی: پێم نەگوتی وەزعی من وەزعێكی (معمولی) نیە و ناوێرم دەردی دڵی خۆم لای هەموو كەس بكەم بەڵام ڕۆژێك دادێت پڕ بە دەم هاوار بكەم و خەڵكیش حاڵی بكەم كە بۆچی ناێڵن لە هیچ شوێنێك جێگیر ببمو و هەر وەختێكیش ئارەزوویان لێ بێت ئەوە بەهانەیەكم بۆ دەدۆزنەوە و تێڕ و پڕم تێم هەڵدەدەن و دەڕۆنەوە!!
سەرم لە وەزعی (زیرەك) سوڕمابوو هیچی لێ حاڵی نەبوم و ناچار هیچی تر لێم نەكۆڵیەوە.
دوو سێ ڕۆژ هاتوچۆیان پێ كردە ژاندارمەری كە گوایە تۆڵە بۆ تاوانكارەكان وەردەگرنەوە!!
پاشی ئەو هەموو بازجویە و هاتوچۆیی كردنە پێیان گوت: كاكە ئەتۆ چ دەكەی لەو چۆڵ و دوورەی شارە؟ بە قسەی ئێمە دەكەی بڕۆ بۆ جێگایەكی تر بۆ خۆت كاسبی بكە باشترە.. هەتاكو شەوێك نەشیان كوشتووی!!!
ئەگەر سەرنج بدەین ئەوا لەم قۆناخە ژیانی زیرەک لە نیوان لێدانی بە خۆرایی وبە کردەوە و گەفی کوشتن و شەڕی دەروونی بەردەوام دا کارلێتێکدان و ڕاونان دەسوڕیتەوە !!
لێدانی زیرەک بە هۆی گۆرانیەکەوە..
میرزا کەریم دەنووسێ ..من بە هۆی تێکچوونی ماشینەکەم چوومە شاریکی ترو درەنگ گەڕامەوە برایەک گوتی: (حەسەن زیرەك) ڕۆیشت و هەرچی هەشیبوو فرۆشتوویەتی.
گوتم: كاكە نەیگوت بۆ كوێ دەچن لەگەڵ رابیعە خانم؟
گوتی: جا من چ كارم هەیە بپرسم ئەگەر بشم پرسیبایە پێی نەدەگوتم. وادیاربوو زۆر ناڕەحەت بوو ئەو (حەسەن زیرەك) ەی جاران كە خەڵك حەزی ئەكرد قسەی لەگەڵ بكات هەمیشە دەم بە پێكەنین و ڕووخۆش و شۆخی باز بوو بەڵام ئەم ماوەیە هەروەك بڵێ ی (حەسەن زیرەك)ی جارانیش نەبوو نازانم بۆ وابوو؟!!
زیرەک لە بانە ڕۆیشتبوو دواجار چووبووە سابلاغ ، منیش بەدوای دادەگەڕام ،لەوێ مالێکیان نیشاندام و چووم و
لە دەرگای ماڵەكەمان داو گوتمان ئێرەیە ماڵی كاك سمایل؟ گوتی! بەڵێ ئێوە كێن؟ ئەم برادەرەی لەگەڵمدا بوو منی بە كاك سمایل ناساند گوتی بە ئیجازەتان ئەمن كارم هەیە ناتوانم لەگەڵتان دانیشم خودا حافیز ئەو ڕۆیشت و كاكی خاوەن ماڵێ بە فەرموو بردمیە ژوورەوە زۆری ڕێز لێ گرتم كە چاویشم ئەگێڕا نە (ڕابە) و نە (زیرەك) دیار نەبون منیش گوتم ئەرێ برا كوا كاك (زیرەك) و قسەكەی بڕیم و گوتی: برا ئەتۆ جارێ وەرە ژوورەوە تۆزێك دانیشە تاكو بەسەرهاتی (زیرەك)ت بۆ دەگێڕمەوە.
گوتم: چی؟ بەسەرهاتی چی (زیرەك) چی لێ قەوماوە بڵێ تو خوا زوكە بزانم لەو كاتەدا ژنەی هاتە ژوورەوە و پاش بەخێرهاتن کردنم گوتی: ئەم برا كێیە؟ مێردەكەی پێی گوت: ئەوە دۆستی زیرەكە ناوی (میرزا كەریم)ە گوتی: یادت بەخێر ئاغای زیرەك پێش ڕۆیشتنی لێرە زۆر باسی تۆی ئەكرد گوتم: بۆ لێرە ڕۆیشتوون؟ ڕووی لە مێردەكەی كرد و گوتی: بۆ پێت نەگوتووە سمایل؟
گوتی: ئاخر بۆ تۆ هێشتت قسەم تەواوی بكەم، پاشان ڕووی كردە من و گوتی: كە هاتنە ئێرە من لە ماڵی خۆم ئەو دیوەم بۆ بەتاڵ كردن لەم كاتەدا دەستی بۆ دیوەكەی بەرامبەر درێژ ئەكرد، خۆی و ڕابیعەی ژنی و هێندێ كەلوپەلی پێویستی نێوماڵ.
ئێوارەیەك لەگەڵ هەندێك برادەر چونە دەرەوە بۆ (ڕێستۆران) ی (ئیپڕیم) برادەران داوای گۆرانی لێ دەكەن پاش تۆزێك سەرگەرم بوون ئەویش خان باجی بۆ ئەگوتن بۆ ئەوە دڵی برادەرانی نەشكێت كۆڕەكەشیان تۆزێك گەرم و خۆش بكات، هەر دانیشتوان گوێیان لە دەنگی (حەسەن زیرەك) بوو دەستیان كرد بە چەپڵە و فیكە لێدان و هاتو هاوار و سەماكردن و قون بادان بە جۆرێك دەنگیان ئەگەیشتە سەر (خیابان) و لەناو خیابانیش پۆل پۆل ئەهاتنە بەر دەرگای ڕستۆرانەكەو دەستیان ئەكرد بە چەپڵە لێدان (سابڵاغ)یش هەمیشە لەژێر چاوەدێری دابوو لە (ئیختێناق)دا ئەژیان لەلایەن دەوڵەتی ئێرانەوە ئەم شتەش هەمیشە گی بوو نەیان دەهێڵا خەڵكی زۆر پێكەوە كۆببنەوە.
ئەفسەرێكی (شهربانی) هەمیشە لە گەڕان دابوو لەگەڵ چەند پاسەبانێكی چەكدار كە ئەگەنە نێزیك ڕستورانی ئیپریم ئەم هەموو (شلوقیە) ئەبینن یەك سەر ڕوویان كردە ئەوێ و پاسەبانەكان لە ماشێن دابەزین غاریان دایە سەر خەڵكەكە و
دەستیان كرد بە دەركردن و بڵاوكردن و پاڵدانی خەڵك بەڵام خەڵك ڕاهاتبوون، لەولا پاڵ ئەدران لەو سەر خۆیان پێدا ئەكردەوە….
ناچار ئەفسەرەكە چووە ژوورەوە كە دی جێگای دانیشتن نەبوو زۆری بە پێوە ڕاوەستواوە و چەپڵە لێ ئەدات و گۆرانیەكە ئەگێڕنەوە…..
ئەفسەرەكە ڕووی كردە زیرەك و هاواری كرد لەسەرخۆبن ئەمە چیە ئەم جێگایەتان شلوق كردووە؟ كەس گوێی نەدایە ئەفسەرەكە و زیرەكیش گوێی نەدایە تاكو گۆرانیەكەی تەواو كرد و گوتی: جەناب (سەروان) گۆرانی گوتن قەدەغە نیە ئەتۆ بۆچی هاتووی زەوقی ئێمە دەشكێنی؟
ئەفسەرەكە گوتی: ئەم شلوقیە قەدەغەیە ئەم شێوە گۆرانیانە كە بێتە هۆی كۆبوونەوەی خەڵك ئەمە قەدەغەیە زیرەك گوتی: كاكە بۆچی لای ئێوە گۆرانی ئەڵێن ڕەقسیشی بەدەمەوە ئەكەن لەسەر ڕۆخی خیابان یان لەناو (پاركێك) زۆر لێرە شلۆقترە بۆچی بۆ ئەوان قەدەغە نی یە بۆ ئێمە كە لەناو چوار دیواری ئەم (ڕیستۆران)ە تەنها یەك دەرگای هەیە بێ پەنجەرە بە گۆرانی دەردی دڵی خۆم بەبا بدەم بۆ دەبێ مانعتان هەبێ؟
قسەیەك لە ئەفسەرەكە و قسەیەك لە (زیرەك) ئەفسەرەكە یەك زللەی لە بن گوێ زیرەك دا!! زیرەكیش نەیكردە نامەردی هەستا پێوە تا تینی تیابوو زللەیەكی لەبن گوێی ئەفسەرەكە دایەوە و پشتاوپشت بەری دایەوە خەڵكی دەورو پشتی دایان پەرۆسینە سەریەك بو بە شەڕێك لە هەموو ئێرانت نەیان توانیە ئاوا لە ئەفسەر و پاسەبان بدەن وایان لێ كردبوون خۆیان بەسەر پێوە ڕاگیر نەدەكرا یەكێك لە پاسەبانەكان هەڵاتبوو ئاگاداری (شەهرەبانی) كردبوو كە لە ڕیستورانی ئیپرم خەریكی لێدانی ئەفسەرێك و پاسەبانەكانن فورا بگەنە فریامان.
ئەوەندەی پێ نەچوو دوو ماشێن پڕ لە پاسەبانی چەكدار لەبەردەمی ڕیستۆرانە خۆیان فڕێدایە خوارەوە غاریان دایە ژوورەوە و دەستیان كرد بە لێدانی ئەو خەڵكە ئەو جارە بوە بای پاسەبانەكان و تۆڵەی ئەوانی تریان لێ كردنەوە و هەموویانیان خستنە ناو ماشین بە پاڵەسوو تێهەڵدان بەتایبەت ئەفسەرەكە زۆری لە زیرەك دا و دەستی لە دواوە بەست و لەبەر چاوی خەڵك دایە بەر شەق و سوار ماشێنی كرد بەڵام هەرچی لەشی ئەفسەرەكە بوو خوێنی پیا ئەهاتە خوارەوە و شەڕەكە كۆتایی پێ هات و هەموویان بردن بۆ (شەهرەبانی) خەڵك زۆر هەوڵیان دا بۆ بەردانی (زیرەك) بەڵام ئەفسەرەكە خەڵكی تری هەموو بەردا و تەنها (زیرەك)ی هێشتەوە ئەویش هەردووك دەستی لە پشتەوە بەستبوو خستبویە ناو حەوزی حەوشەی (شەهرەبانی) دەم نادەمیش لێی هەڵدەستاو تێی بەردەبوو بە شەق و زللە تا ماندوو ئەبوو ئا بەم شێوەیە (زیرەك) ئەو شەوەی بە شكنجە و ئازار بردە سەر تا وەختی بەیانی لەسەر خوێ چوو خەریك بوو بمرێ ڕەوانەی بیمارستانیان كرد ئاغا (محیەدین ی دۆستالی) بوو بە كەفیلی لە شارەبانی و زۆریشی هەڕەشەی لە ئەفسەرەكە كرد كە چۆنت وا لە خانندەیەكی كورد كردوە بۆ لێتداوە بۆ نەتداوە بە دادگاە، بە چ حەقێك شەو تا بەیانی لێی ئەدەی؟ خۆ بەخوا ئەگەر شتێكی لێبێت تا (پایتەخت) ڕاناوەستم و هەموو كاربەدەستانی دەوڵەت تێ بگەینم كە چ زوڵم و زۆرێك لێرە سەر ئەچێت بێ ئەوەی كەس بتوانێ قسەیەك بكات!
(زیرەك) لەگەڵ خۆی بردە ماڵەوە لە ڕێگا زۆریشی نەسیحەت كرد (زیرەك) زۆری سوپاس كرد و لە ماڵەوە كەوت لەناو جێگایدا ڕۆژێك گوتی كاكە من ئەمەوێ لێرە بڕۆم منیش پێم گوت: ئاخر برام بۆ دەڕۆی و تاكەی دەبێ ماڵی تۆ هەر بەسەر پشتی وڵاغەوە بێت با لەناو ئێمەدا تۆزێك ئوقرە بگری و بحەسێیتەوە سەیری منی كرد و گوتی: ئەمن تازە ڕووم نیە لێرە بمێنمەوە پێنج و دوو ڕۆژێكم ماوە ئەچم بۆ شارێكی گچكە و نانێكیش هەر ئەبێ من و ڕابە سكمانی پێ تێر بكەین: لە قسەكانی دیاربوو كە زۆر دڵشكاو بوو.
لە وەڵامێکی میرزا کەریم خۆشناو زیرەک جارێکیان دەڵێ:
جا برام ئەمن زۆرم تێهەڵدان دیوە بێ ئەوەی بزانم بۆچی لێم ئەدەن لەم دنیایە خۆشیم نەدی ئومێدەوارم لە جیهانەكەی تردا خودا تۆڵەیم بۆ بكاتەوە لای كەم لەوێش هەر تێهەڵدان نەبێ بەشم باشە، بەڕاستی من كەوتبومە جیهانێكی تر هەستم لە قسەكانی زیرەك ڕاگرتبوو هەموو ئەو دیمەنانە ئەهاتە بەر چاو كە چەندیان بەبێ بەزەیی لێداوە زۆر بە پەرۆش بووم لە پڕ (حەسەن زیرەك) دەسماڵی لە گیرفان دەرهێنا و چاوی منی پێسڕییەوەو وتی: گوێ بگرە كاكە گوێ بگرە. دەستی دایە دەفەكەی زۆر بە غەریبی ئەم گۆرانییەی گوت:
قەت لە دونیادا نەبو بێجگە لە ناخۆشی بەشم
ئەی خودا چەند بێ كەس و بەدبەخت و چەند چارە ڕەشم
مودەتێك ئاوارە بووم و سەردەمێکیش دەربەدەر
قەت نەمدی ڕووی ئاسودەگی هەر تووشی گێرەو قەڕقەشم
حەریف شەش دەری ئومێدی لێ گرتوم
هــەر مورە هـەڵداوێم و بێ هـودە بـەتــەمـای دووشـەشــم
زۆر سوپاسم كرد بۆ گۆرانییەكەی و گووتی: كاكە عادزی پێ ناوێ بە خودا تا سەر ما بێ لەش تێ هەڵدانی هەر ئەبێ!….. هەردوكمان دەستمان كرد بە پێكەنین.
حەسەن زیرەك و گۆرانی بێژێكی لوڕستانی
هەرچی خاوەن دڵێكی زیندوبو و كۆڕی ئاوازو گۆرانی پێ خۆش بوایە ڕوی ئەكردە گازینۆی (حەسەن زیرەك) زۆرجار گۆرانی بێژی كوردو تورك و فارس سەردانی (زیرەك) یان ئەكردو كۆڕی ئاواز و گۆرانیان ئەبەست و لەگەڵ یەكتر گۆرانیان ئەوت و بۆ یەكتریشیان ئەگێڕایەوە، (١٣) هەڵبەت هەركەس بە زمانی خۆی گۆرانی ئەگوت گۆرانی بێژە كوردەكان بەتایبەت زیرەك بە فارسی و توركی و كوردی گۆرانی ئەگوت و هەر كەس بە زمانی خۆشی بۆی ئەگێڕایەوە. توركەكان بە توركی و فارسیش گۆرانیان ئەگوت. بەڵام فارسەكان تەنها بە فارسی ئەیانتوانی گۆرانی بڵێن و بەس. هەندێك جاریش (حەسەن زیرەك) گۆرانی نەدەگوت تەنها (پەزێرایی) لێ ئەكردن. جا هەركاتێك خەڵكی (بانە) هەستیان بكردایە كە گۆرانی بێژێكی لایدە هاتۆتە لای زیرەك ئەوە ئەیانزانی كۆڕی بەزم و ئاوازو گۆرانی خۆش ئەبێ و ڕویان ئەكردە كانی (مەلا ئەحمەد) و خۆیان لە (زیرەك) و مێوانەكانی نزیك ئەكردەوەو لە دەوریان دائەنیشتن تا لە نزیكەوە گوێ بگرنە گەڕەلاوژەی گۆرانی بێژەكان بە تایبەت كە نۆرەی (زیرەك) ئەهات هەر وەك نێرەكەو ئەیقاچپاند بەسەریاندا، ئەوەندەش بەسۆز و لە ناخی دەرونیەوە دەستی بە گۆرانی گوتن ئەكرد كە مرۆڤ موی هەموو لەشی زیك وەك نیشتەر ئەوێستا.(١٤)
ڕۆژێك گۆرانی بێژێكی (لوڕی) هاتە سەردانی زیرەك لەگەڵ مۆسیقا ژەنێك، خەڵكی بانەش زۆربەی ڕویان كردە لای زیرەك بۆ بەشدار بون لەو ئاهەنگە خۆشەی كوردی سۆرانی و كوردی لوڕستانی.
هەروەك جاران لە دەوری (حەسەن) و گۆرانی بێژی لوڕی دانیشتین مۆسیقا ژەن دەستی لە (ڤیلیۆن) ەكەی بزاندو ئاوازێكی لوڕی خۆشی بڵاوكردەوە وەك پێشەكیەك لە دوایدا گۆرانی بێژ دەستی كرد بە گۆرانی وتن بەڵام لە ڕاستیدا دەنگی زۆر خۆشبوو هەندێك گۆرانی تازەو مودی ڕۆژی پێشكەشكردو (حەسەن) یش هەر سەری خۆی بۆ ئەلەقاندو گوێی لە گۆرانیەكان گرتبوو.
كاتێ كە گۆرانیبێژی لوڕی دەستی بە گۆرانی گووتن كرد، دایە دایە وەختی چەنگە قیتاركێ باڵا سەرم پریش فشنگە، چەند جەوانێكی بانەیی گۆرانییەكەیان بۆ ئەگێڕایەوە بەڵام لە دڵدا زۆر ناڕەحەت بوون كە (زیرەك) بۆچی گۆرانی ناڵێت و وەڵامی ئەم گۆرانی بێژە ناداتەوە؟
خەڵكی لە لێكدانەوەی هۆی بێ دەنگییەكەی بوون كە لە پڕ دەستی پێكردو گووتی:
لایە لایەت بۆ دەكەم بەڵكو خەو بتباتەوە
دەست خەمە نێو مەمكۆڵانت شەو تا ڕۆژ بەلاتەوە
ئای خڕخاڵبم بە پاتەوە
بەهەمان ئاوازو كێشەكەی (دایە دایە).
ئەم گۆرانییەش بۆ یەكەم جار لەم كۆڕەدا گوتی جا لە دوایدا لە جێگای تر گووتیەوە ئەوەندەش بە خۆشی و ڕێكوپێكی گووت كە دانیشتوانی كۆڕەكە مات و مەبهوت سەیری دەمی (زیرەك) یان ئەكردو لە كەیفان وەك سەرخۆشیان لێهاتبوو كردیان بە چەپڵە لێدان و هاتوو هاوارێك و هەندێكیان هەڵسابونەوە پێوەو سەمایەكی زۆر جوانیان دەكرد لەگەڵ ئاوازی مۆسیقاو گۆرانیەكە ڕێك و جوان ئەگونجا هەڵبەت ئێستا ئەو شریتەی باسی ئەكەین من هەمە و وا لە ماڵەوەیە.
كردیانە نۆرە هەر گۆرانییەك گۆرانی بێژی لوڕی ئەیگوت گۆرانییەكیش (زیرەك) لەسەر هەمان كێش و ئاواز لەدوای پێ هاتنی ئەم كۆڕە دڵ چەسپە بە حەسەن وترا ئا ئەو گۆرانییە وەڵامی گۆرانییە لوڕیەكە نەبوو وایە (زیرەك)؟
گووتی: بەڵێ وایە گۆرانییەكەی ئەو هەڵقوڵاوی جەنگەكەی (قەدەم خێری بیرانەوەند) ە خۆشم ئەزانم جەوابی بدەمەوە بەڵام ناوێرم چونكە ئەوەنەیان لێداوم هەرجارەی بە بەهانەیەك ئەی بۆ ناڵێن دەمێكە كاكی مێوان گۆرانی ئەڵێت و منیش گوێم بۆ شل كردووە ئەزانی جوابەكەشم حازر كردبوو ئێمەش گوتمان توخوا زیرەك با بزانین چیت حازر كردبوو گووتی دەمگووت:
لای لایەت بۆ دەكەم با غیرەت بتباتەوە
دەست كەیتە تفەنگی بڕنو شەو تا ڕۆژ بە یاڵەوە
جا كەوش ئەبم بە پاتەوە
بەڵام بە ڕاستی گەر شتێكم بگووتیایە چ لە شەو زووتر نەبوو سەد جووت شەقیان تێم هەڵ ئەدا بەهانەیەكی چاكیشیان بۆ ئەدۆزیمەوە،

چاوپێكەوتن لەگەڵ موحەمەد (ماملێ)
میرزا کەریم خۆشناودەڵێ: ماوەیەك دوای مردنی خوالێخۆشبوو (حەسەن زیرەك) قاو بڵاوبۆوە كە گوایە (موحەمەدی ماملی) وردە ئاسنی بۆ خستوەتە ناو برنج و پێی نەخۆش كەوتوە و بوەیتە هۆی مردنی!! ئەو هونەرمەندە ئەویش (حەسەن زیرەك) ە دۆستێكم لە شارەكەی (موحەمەدی مامڵی) هەبو بەناوی (ئیسماعیل پرسیاری) چوم بۆ سەردانی و بەهۆی ئەو توانیم كاك (موحەممەدی مامڵی و مەلا حوسێن عەبدوڵا زادە) ببینم لە چایخانەی ناو بازاڕی سەوزە فرۆشان كە بەناوبانگ بو بە چایی چاكی عێراق و نێرگەلە كە لەوێ پێی ئەڵێن (قلیان).
هەڵبەت هاوڕێكەم منی بە ئەوان ناساند و ئەوانیشی بە من ناساند لەبەر هەڵسان و زۆر ڕێزیشیان لێ گرتم كە ناوی منیان بیست و ئەیانزانی دۆستێكی خوالێخۆشبوو (حەسەن زیرەك)م.
پاش هەندێك گفتوگۆكردن ڕووم لە (موحەمەدی مامڵی) كرد و گوتم: ئاغای مامڵی ئەزانی هەندێ كەس وا ئەزانن كە تۆ دەستت هەیە لە مردنی خوالێخۆشبوو (حەسەن زیرەك) یان ڕاستر بڵێم ئەڵێن گوایە جەنابت وردە ئاسنت بۆی خستوەتە ناو چێشتی برنج و بوەیە هۆی نەخۆشی و مردنی؟! هەڵبەت كە ئەو پرسیارەم عەرزكرد و گوتی: كاكە زۆر سوپاست ئەكەم كە ئەتۆ بە شێوەیەك ئەو پرسیارەت لێ كردم كە هەستم بریندار نەبێت بەڵام هەندێك كەس بێ پارێز و پێشەكی و بێ ئەوە ریعایەتی دڵی من بكەن ئەڵێن ئەرێ (موحەمەدی مامڵی) ئەتۆ بۆچی حەسەن زیرەكت كوشت؟! ڕووی كردە من و گوتی: ئەگەر تۆ لە باتی من بیت چ جوابی ئەو جۆرە كەسانە ئەدەیتەوە؟
كاكە هەندێك كەس ئا ئەوها لەخوا نەترسن هەر لە هیچی نەبوی شت بۆ خەڵك دروست ئەكەن و توشی هەزاران دەردە سەری و كۆسپیش بكەن بەلایانەوە هیچ نیە! دەنا ئەمن (زیرەك) ی خوالێخۆشبووم خۆش ئەویست جگە لەمەش لە چ زەمانێك بیستوتە هونەرمەندێك ئەویتر بكوژێ لەسەر بەربەرەكانی هونەری؟!
جا ئەمن لایەنگری خۆم زۆرن كە گۆرانیەكانی منیان پێ خۆشە و هەروەها (حەسەن زیرەك)یش لایەنگری زۆرە و هەشە هەردووكمانی ئەوێ و گۆرانی ئەو گۆرانی منیشی پێ خۆشە هەر كەس بەپێی زەوق و سەلیقەی خۆی كەواتە ئێمە هیچ مونافەسەیەكمان لە بەینا نیە بەڵام هەندێك كەس پێیان خۆشە تفەنگ بە تاریكی یەوە بنێن! خۆشت ئەزانی هونەرمەندی ڕاستەقینە دڵی لە پەڕەی گوڵ خاوێنتر و بێگەردترە لە دڵی نایەت مێروولەیەك ئازار بدات چۆن ئەتوانێ ئینسانێك بكوژێ!؟
لێرەدا (مەلا حوسێن ی عەبدوڵا زادە) گوتی: كاكە ئێمە (حەسەن زیرەكی) خوا لێخۆشبوومان بە مامۆستای خۆمان دانابوو بۆ نمونە لە شنۆ پێكەوە ئیشمان دەكرد وابزانم كەس نیە لەو جیهانەدا (حەسەن زیرەك) بناسێ و خۆشی نەویستبێت.
ئەودەنگ گۆیە کە میرزاکەریم لەدیوی ئێرانی و ئەوێ ڕۆژێ بیستوویەتی ، هه مان دەنگگۆ گەیشتە دیوێ عێراقیش! کە گوایە وەک میزا کەریمیش پرسیاری لە هونەرمەندی گەورەی کوردمامۆستا(محەمەدی ماملێ) کردووە ، کە گوایە هۆی مردنی حەسەن زیرەک ئەوەیەکە وردە ئاسن کراوەتە خواردنەکەی و بووەتە هۆی مردنی !
من وەک ئەوەی کە لێکۆڵینەوەم لەوەدا کردووە ، کە هۆی مردنی حەسەن زیرەک بدۆزمەوە ، گەیشتوومەتە ئەو بڕوایە کە ..ساواک کەتنی خۆی دەکات ؛ دەیەوێ بە بەردێک چەند چۆلەکەیەک بکوژێ! چۆن ئەگەر سەرنج بدەین ئەو هه موو ڕاپۆرت نووسینەی ساواکیان و ئەو هه موو تاوان بۆ هه ڵبەستنە وبەردەوامی بەدوا بوونەوە ..لەدەرکردنی لەڕادیۆوە و ڕاونانی وەک میرزاکەریم باس دەکات و دەڵێ : ئەودەمە ساواک ڕاوی حەسەن زیرەکی نابوو نە یدەهێشت لە هیچ جێگایەک کاسبی بکاو بگیرسێتەوە ! ئەی ئەو هه موو زدی ئیتلاعات و چەقۆکێش و شەقاوە چی بوون هه ر ناوە ناوە شەڕیان پێ فرۆشتووەو لێیانداوە ! ئەی ئەوە کێ بوو داوای لە زیرەک کرد بچیتە عیراق و کاریان بۆ بکات؟ ئەی چی بوو کە زیرەک پاش ئەوەی پیاوانی ساواک تێروپڕیان لی ئەدا ! کەچی لە ژاندارمری لە جیاتی پاراستن و حەق وەرگرتنەوەی پێیان دەگوت: کاکە تۆ چی دەکەی لەم دەشت وسەر سنوورە بچۆرە جێگایەکی تر کاسبی بکە با ڕۆژێ نەشت کوژن!؟ ئەو(کوژتن) ە زیرەک خۆی و ڕابێعە خانمی خێزانیشی هه ستیان پێکردووە . سەیرکە ڕابە خان پەنا بۆ میرزا کەریم دەبات و بە گریانەوە دەڵێ ؛ ئەگەر لێرە بمێنینەوە ڕۆژێ دەشمان کوژن! هه روا زیرەک لەوەڵامی میرزا کەریم دا دەڵێ : وەک ئەوە وایە دەشێ کوژن و لە دوای جەنازەکەشی دەڕۆن ! کە زیرەک لە شاییەک دا لە خۆدەچێ و دەیبەنە نەخۆشخانە، پاش ئەوەی لە نانخواردنی نێوە ڕۆدا ژنێک خواردن بۆ زیرەک دێنێ و دەڵێ : من ئەو شۆرباو قەنداخەم بۆ ئاغای زیرەک هێناوە ! زیرەک پاش ئەوەی بە خۆ دێتەوەو لە ماڵەوە بۆ ڕابیعەخانمی خێزانی دەگێڕێتەوە دەڵێ : لە شۆرباکە دوو کەوچکم خواردو قەنداخەکەم خواردەوە ، کە چووینەوە ناوشاییێ سەرم سوڕاو کە وتم ! کە ڕابە خانم دەچێتە نەخۆشخانە ژنێکی کارمەند ڕابیعەخانم دەباتە ژێرزەمین و پێی دەڵێ : زیرەک هونەرمەندێکی گەورەیە، بۆ ئەوەی خوێنەکەی بزر نەبێت ، دکتۆرەکان ڕاستیتان پێ ناڵێن ! زیرەک ژەهر خواردوو کراوە !(١٥) پاش ئەم قسەیە ڕابێعەخانم شکات لە هونەرمەندو مۆسیقارەکان دەکات و هه موویان دەگیرێن ! بەڵام ، کە زیرەک بە خۆ دێتەوەو ئەمە دەزانێ ..سۆندە لە جەستەی خۆی دەکاتەوەو بە نەخۆشی دەچێتە ژاندارمری و هه موویان ئازاد دەکات و دەڵێ : کەس دوژمنی من نیە ! ئەم کارەی زیرەک ئەوە دەردەخات..کە زیرەک خۆی زانیویەتی و تەواو گەیشتووەتە قەناعەت کە ئەوە ساواکە دوژمنی ئەو نەک کەسێکی تر ! بڵاو بوونوەی ئەو پرۆپاگەندەو دەنگگۆیە دژی هونەرمەندی گەورەی کورد مامۆستا محەمەدی ماملێ ، دروستکردنی فینتنەی کۆمەڵایەتی یەو پێکانی دوو چۆڵەکەیە بەبەردێک . چۆن مامۆستا ماملێش بەو ناوو دەنگ و کاریگەریەی کە هه یبووە لەسەر کۆمەڵانی خەڵک ، لای دەوڵەت خۆشەویست نەبووە ، ژیانی ماملێ خۆی و خانوادە بەڕێزەکەشی ئەمە پشت ڕاست دەکاتەوە . ئەگەربە وردی لە ژیانی زیرەک وردبینەوە پاش دەرکردنی لە تارانی پایتەخت و ڕادیۆولە کرماشان ..ئەوادەردەکەوێ بەردەوام لە ژێر چاودیری توندی ساواک بووە و بە دوایەوە بون و هه موو کارێکیان لێ تێک دەداو بەردەوامیش لێیان داوە وڕاویان ناوە تادواجار ژەهرخواردوویان کردووە ! ئەوەش بە هۆی ئەوە بووە کە زیرەک نەچووەتە ژێربارو ئامادە بووە ئازار بچێژێ و هه تا وەک خۆی گوتوویەت ..با ساڵێ دوو جاریشم لێبدەن ! بەڵام ؛ ساواک هه ر بەوە وازی نە هێناوە کە ساڵی دوو جارێ لێیبدات ! بەڵکو کارەکەی گەیاندووتە ئەنجام و ژەهرخواردووی کردووە ! هه ر ئەو ژەهردەرخوارد دانەش بوو کە بووەتە هۆی (شێرپەنجەی جگەر!؟) چوونکە ڕابیعەخانم لە وەڵامی پرسیارێکی ئێمەدا ..کە پرسیمان زیرەک پێش ئەوەی بچیتە شاییەکە هیج نەخۆشیەکی هه بوو؟ لەوەڵام دا گوتی:زیرەک هیج نە خۆشیەکی نەبوو،لەگەڵ ئەوکارەساتەوە زیرک کەوت و هه ڵنەستایەوەوهه رچی عەمەلی بۆ کرا، هه رچی شاران هه یە بردمان جاک نەبوویەوە ،لە ناوکییەوە تا سەرسنگی و هه ردوو لا کەلەکەی هه ڵدڕابوو، دکتۆرەکان شاردیانەوە ، گوتیان سەرەتانی ڕیئەیەتی ،وانەبوو، ڕاستیەکەیان نەدەگوت .)(ساواک بۆچی..،ل١٢٤) هه واڵەکانی سەردەمی نەخۆشی زیرەک و خەوتن و نەشتەرگەری کردنەکەی ، ئەوە دەردەخات کە ساواک پاش ژەهر پێدانەکەی دەورەی زیرەکی داوەو ڕێگری لە چارەسەریەکانی کردووە ، لەسەرەتا پێی دەڵێن : تەختی بەتاڵ نیە بۆ خەوتنی زیرەک ! لە کاتێک دا دوای دەرکەوت تەخت هه بووە ! دکتۆر بۆ چاوبەستە نەشتەرگەریەکی بۆ دەکات و بەقەددنکە نۆکێک جەرگی ڕەشی زیرەک بە کەس و کارەکەی پیشان دەداو دەڵێ زیرەک لای ئێوە میوانە! جگە لەمانە میدیا خانم کە دەچێ و زیرەک دەبینێ دەیەوێ بیباتە تاران بۆ چارەسەری ،دەنووسێ:کاتێ چاوم بە حەسەن کەوت، بۆم دەرکەوت زۆر نەخۆشە، زۆرم لە کاربەدەستانی ئەوکاتە تکاکردکە کارێک بکەن،بە ڵام هیج کامیان تەنانەت ئەمبوولانسێکیان نەدا بە من تا حەسەن ببەم بۆ دکتۆر،تا ئەوەی لەساڵی ١٣٥١ی هه تاوی ، حەسەن ڕۆژ لەگەڵ رۆژحاڵی خراپترئەبوو، کەس گوێی بە قسەی من نەئەدا،بەڵکو یارمەتی چکۆلە بە من بدەن ولای کەمی ئەمبولانسێ بدەن تاکو حەسەن بهێنم بۆ تاران )(چریکە، ج٢، ل٨،٩) زیرەک هونەرمەندێکی گەورەبوو، هی ئەوە نەبوو لە شارێکی چکۆڵەی سەر سنوور نەشتەرگەری بەدرەنگەوە بۆ بکرێ و بەم جۆرە چارە سەر بکرێ ؟ بەڵام ، ساواک بە دەوریەوە بۆ ، نە یدەهێشت بۆ چارەسەری بۆ هیچ جیگایەک ببرێ نەوەک ژەهر پێدانە کە لە پشکنین دا دەربکەوێ ! ئەو ڕاستیەش کوردانی ڕۆژهه ڵات دەیزانن، هه ر بۆیە وەک ناڕەزاییەک هه ر لە ڕۆژی ناشتنی زیرەک ڕێگەیان نە دا دەزگای ڕادیۆ لە ناشتن دا بەشدار بێت و زوو ناشتیان. جا ناوهێنانی کەسانی تر لەسەرو بەندی مەرگی زیرەک پلانی ساواکە بۆ تێبزرکردنی خۆیان بەلاڕێ بردنی خەڵک وبزرکردنی سەرەداوەکە و ناوهێنانی ساواک ! هه روەها دروستکردنی کێشەی کۆمەڵایەتی وپێکانی زیاتر لە چۆلەکەیەک بە یەک بەرد ..وەک کوردەکەی خۆمان دەڵێ !! دوور نیە زیرەک زۆر جار هه وڵدرابێ ژەهرخواردوو بکرێ ..ئەوەتە نووسەری بەرێز (ئارارات ئەحمەد ئەحمەد)(قەڵادزێ و سندۆان کووجەیەکی تاریک لە ژیانی حەسەن زیرەک ) ڕووداوێکی ساڵانی پەنجاکان دەگێڕیتەوە کە زیرەک لە قەڵادزێ توشی هاتووەئەو بەڕێزە دەنووسێ ؛(گومانی تێدا نیە کە کەسێکی گەورەی وەک حەسەن زیرەک ، خەلک زۆر هه بوون کە حەزیان کردووە تێکەڵی ببن و ئاشنایەتی لەگەڵ دابکەن. جا لەم نیوەندە کەسانی نەیارو ناحەزیش ویستویانە لێی نزیک ببنەوەو نیەتی خراپی خۆیانی بەسەردا قلپ بکەنەوە ، یەکێک لە ماڵەکانی قەڵادزێ ، ماڵێکی کوردستانی ئیران بوون، ڕۆژێک بۆ نانی ئێوارە حەسەن زیرەکیان داوەت کردووە ، ئەویش دەچێ ، وەختی نووستنان هه ڵدەستێ ، دەچیتەوە ماڵێ حەسەن جەلالی ، دەڵێ : حەسەن زۆرم برسییە! حەسەن جەلالیش دەڵێ : بۆ حەسەن ئەدی ئەو ماڵە نانیان نەداویەیێ؟! ئەویش دەڵێ : با نانیان هێنا ، بەڵام ڕاستی نەوێرام بیخۆم، هه ستمکردژەهریان دەخواردنەکەی من کردووە و دەیانویست بمکوژن !) ئەگەر ئەم ڕووداوە شیبکەینەوە دەگەینە یەوەی کە ئەمەش هه وڵێک بووە بۆ کوشتنی زیرەک ، دیارە قەڵادزێ سەر سنوورەو هه میشە سەر سنوور دەکرێ کەسانی سەر بە هه ردوو دەسەڵاتی ئەودیوو ئەم دیووی تێدا هه بێت ، بە تایبەت ئەو ماڵە – ماڵێکی کوردستانی ئیران بوون – کە گومانی زۆر هه یە ئەو ماڵە بەکاری جاسوسی کردن بۆ ئیران هاتبنە ئەودیو، کە زیرەکیش لەدەرەوەی دەسەڵاتی ئیران و بە قاچاغی هاتووەتە ناو چەکەو ناوو ناو بانگی پەیداکردووەو هونەرمەندی ڕادیۆی بەغدایە و لە نێو خەلک ناسراوو خۆشەویستە، دوور نیە دەوڵەت ئەو ماڵەیان ڕاسپاردبێ کە زیرەک ژەهرخواردوو بکات ! بەڵام ؛ زیرەک پیاوێکی هوشیارو بە هه ست بووە ، هه رزوو هه ستی کردووە کە ئەم خواردنە ژەهری تێکراوەو نەیخواوردووە و شەو درەنگ چووەتەوە ماڵێ حەسەن جەلال. زیرەک زۆر جارلە ژیانی خۆی پێشبینی زۆر شتی کردووەو دواجار ڕاست دەرچووە . سەیرکەن زیرەک داوەت کراوە بۆ نانخواردن ! کەچی نانەکەی نە خواردووە ..بەڵام ؛ خاوەن ماڵ هه ستی بەوە کردووە کە زیرەک زانیویەتی ژەهریان بۆ تێکردووەبۆیە نانەکە ناخوا ، هه ربۆیە نەیان پرسیوە زیرەک بۆ نان ناخۆی ؟! نەشیانگوتووە ؛ ئەگەر ئەم خواردنەت بەدڵ نیە با خواردنێکی ترت بۆ ئامادە بکەین ! خۆیان بێ دەنگ کردووەو زیرەکیش ئەوەی بۆ کراوە نانەکە نەخواو شەو درەنگ بچێتەوە ماڵێ ئەو دۆستەی کە بڕوای پێدەکات و داوابکات بەم شەوە درەنگە خواردنی بۆ ئامەدەبکەن . پەیوەندی نێوان هونەرمەندان.. لە ژیانی هونەرمەندو نووسەرو میدیاکارو فەیلەسوفان هه میشە جۆرێک لە ململانێ و ناکۆکی هه بووە ، ئەمە لە میژووەو لە نیو هه موو میڵلەتان چیرۆکی خۆی هه یە ، کوردیش لەم چیرۆکانەی هه یە، لە پەیوەندی زیرەک و هه ندێک لە هونەرمەندان ، بەتایبەت مامۆستایانی هونەرمەند.. هونەرمەندی گەورە بەڕێزان مەزهه ری خالقی و محەمەدی ماملێ! من بۆ خۆم لەم باسەدا جێ دەست و دەمی ساواک دەبینم ! چ دژ بە بەڕێز بەڕێز محەمەدی ماملێ ،چ مامۆستا مەزهه ری خالقی هه ر یەکێکیان بە شیوەیەک . بەرنامەو ئامانجی ساواک بۆ زیرەک ! پێشتر باسی ئەوەمان کرد کە ساواک هه ر لە سەرەتاوە ، زۆر بە وردی و گومانەوە چاودێری زیرەکیان کردووە ، بەڵگەئ ئەوەش ئەو ڕاپۆرتانەن کە ساواکیەکان لسەر زیرکیان نووسیوەو کەوتوونەتە بەردەست .(١٦) کە مەترسیەکی زۆریان لێی هه بووەو بەرە بەرە تاوانی جیا جیایان بۆ هه ڵبەستووە ، وەک ئەوەی هێشتا مانگانەکەی لە بە غداوە بۆ دێت وجاسوسی عێراقە ! یان دەچێتە مالی کۆنە دیموکراتیەکان و یان ئەوەتە سەر بە چەپەکانە ، ئەویش بە هۆی ئەو پەیوەندیە فراوانەوە بووە کە زیرەک لە نێو خەڵکدا هه یبووە .. لە نێو خەلک دا کەسانی سادەو کاسب و سەرشەقامی دۆست بووە تادەگاتە پیاوی ئایینی و سەرۆک هۆزو گەورە ڕؤشنبیرو هونەرمەندانی هه ردوو دیوی ئیران و عیراق ، ئەگەر چی ئەوە بە هۆی گەڕانی زۆرو دەربەدەری و ئاوارەیی و دەنگخۆشی و دۆستچاکی زیرەکەوە بووە ، بەڵام ؛ ساواک ئەمەی بە جۆرێکی تر خوێندووتەوە و مانای سیاسی و موخابەراتی داوەتێ ! دیارە – کورد بوون – ی زیرەک و هه ستە پڕ لە کوردپەرستی و بێ غەشێ کوردبوونەکەی خۆشی .. یارمەتی دەری گومانە کانی ساواک بووە تا ڕؤژ بە ڕۆژ پتر و وردتر بەدوای زیرەکەوە بن ! سەیرکە یەکێ لەو بە ڕێزانەی کە لەتاران لە نێوماڵی زیرەک بووەوخزم دۆستی کۆنی زیرەکە و ناوی (مام عەلی یاسەمەنی) دەگێڕێتەوە کە زیرەک لەتاران چۆن یارمەتی خەڵکی داوە ، دەڵێ 🙁 شەوانە کار لە رادیۆیان تەلەفزیۆن درەنگ تەاو دەبوو،کە دەڕۆیشتینەوە، دەیگوت نەخێر جارێ بابچین سەریک لە موسافیرخانەی حەقیقەت هه ڵبینین و بزانین برادەری کوردی لێیە ! کوردەی ناسیاو نە ناسیاوی لیبایە غەیرمومکین بوو حەسابەکەی دەبەستو دەیبردەوە ماڵێ، ئاغای مودیرەکەی دیگوت ئاغا پوڵی داوە کرێی مەنزلی داوە ، دەیگوت هه رچیەکە بە عۆدەی خۆم، ئەمن دەیبەمەوە، ئەوە میوانی من! …جگە لە یارمەتی دان نوخۆش و گیراو وکەسانی پێویست..)(چاوپێکەوتن لە گەڵ مام عەلی یاسەمەنی- سایتی ڕۆژهه ڵات/بۆکان) ئەگەر بەوردی ئەمە لێکبدەینەوە ئەوی کە زیرەک لە تاران کردوویەتی جێگای کاری حکومەتی کوردی و دەسەڵاتی کوردی و نێوەندی خێر خوازی کوردی گرتووتەوە ! جگە لەوەی کە بەم جۆرە یارمەتی خەڵکی داوە ماڵەکەشی شوێنی کۆبوونەوەی خەڵکی کوردو دۆستانی زیرەک بووە لە تاران . ئەم بە نێوەند بوونەی زیرەک لە تاران و سەردەمی شاو ئەم خۆشەویستی و ناوو ناوبانگەی کە لە ڕادیۆو گوێگرەکانیەوە بەدرەدەکەوت هێندەی تر ساواکی لە زیرەک بەدگومان دەکرد ، ئەم ناوو ناوبانگ و خۆشەویستیەو ئەو پەیوەندیە گەرمەی زیرەک بە خەڵکەوە و ئەم هه موو کاریگەریە بەدڵی ساواک و دەوڵەتی شاهه نشاهی نە بوو، جگە لەوەش – حەسادەتی هونەرمەندان و ململانێی نێوان نووسەرو هونەرمەندان – بە تایبەت ئەوانەی باڵایان نەدەگەیشتە باڵای زیرەک و هه ستیان دەکرد کە زیرەک لەوە تێپەڕێوە بتوانن بە هونەرو ئەدەب ڕکابەری بکەن لێی ببەنەوە ! بۆیە هه بوون لەو نێوەندە بە ڕاستەو خۆو ناڕاستەو خۆ دژایەتی کردنیان بۆ زیرەک دەچووە نێو دژایەتیە ساواکیەکە ؛ ئیتر داواجار ساواک کەوتە پلان دانان و بەرنامە دانان دژی زیرەک و دەستی بە جێ بە جێ کردنی کرد.
میدیاخانم دەنووسێ 🙁 زیرەک گەڕابووەو وازی لە هه موو شتێک هینابوو هه ر ئەو ڕۆژانە گۆرانی تۆبەی خوێند) بەڵام ، ئەمە لە کاتێک بوو کە ساواک خەریک بوو پلانە ساواکیەکەی لەسەر جێ بەجی دەکرا ژێر بەژێر ..
١ – سەرە تا مووچەکەیان بڕێ و مانگانە کەیان پێنەدەدا ، وەک میدا خانم دەنووسێ 🙁 لەوکاتانەدا حەسەن ژیانی ئیداری کەوتبووە سەرو لێژی چونکە دەوڵەت پارەکەی نەئەدالە بەر ئەوەی سەرۆکی بەرنامەی کوردی شوکروڵڵای بابان گوتبووی ئێمە نزیکەی ١٥٠٠گۆرانیمان بەدەنگی زیرەک هه یە و ئیتر ئەومان ناوێ !)(چریکە،چ٢،ل٧،٨)
٢ – لە ڕووی هونەری و گرنگی پێنەدانەوە زیرەک بەرە بەرە بە لانرا هه رمیدیاخانم دەگێڕیتەوە :(ئەو حقوقیان قەتع کرد، حەسەن زۆر بە پەرۆش بوو،ئەم لاو ئەولا چووین،بۆمان دەرکەوت ئاغای بابان چووە گوتوویە ، ئێمە ئیتر نیازمان بە حەسەن زیرەک نیە !…)(چاوپێکەوتن لەگەڵ میدیای زەندی/سایتی ڕۆژ هه ڵات /بۆکان)
٣ – هه وڵیاندا ژیانی خێزانی لێتێک بدەن ، ئەو ژیانەی کە زیرەک لە کاسێتی ئەبووسەباح دا دەڵێ:( ژنو مێردێکی بەختەوەر بووین و ژیانێکی خۆشمان هه بوو، لەئەو گۆرانیەی بۆ مەهتابی کچی گوتووە زیرک دەڵێ: بولبول ئەم ساڵ من زۆر بەختیارم ..)ئەم ماڵ و بە ختیاریەیان لێ تێک داو دواجار لە میدیاخانمی خێزانی و لە منداڵەکانیان دوور خستەوە.
٤ – لەوەزیفە دەریان کرد..لە کاتێک دا گەورەترین و ناودارترین هونەرمەندی هه موو ئیران و کوردستان بوو، لە ڕادیۆی تارانی پایتەخت ولە ڕادیۆی کرماشانی کارو هونەر وەدەریان نا!
٥ – بێ کارو بێ ماڵ و بێ پارەیان کردوکەوتنە دوای بۆ ئەوەی لە هیچ جێگایەک نەتوانێ بە ئاسودەیی بژێ ، میرزا کەریم دەنوسێ 🙁 لەو ڕۆژانە ساواک ڕاوی زیرەکی نابوو نەیدەهێشت لە هیچ جێگایەک بحەسێتەوەو ئازاریان دەدا)
٦ – لە نێو ئەم ژیانە سەرەو لێژەدا ساواک جگە لەوەی هه موو کارێکی لێ تێک دەداو هه ر ناوەناوەش چەند کەسێکی چەقۆکێشی ساواکی دەناردوو تێروپڕیان لێدەدا . ئەمەش هۆیەک بوو لەو سەرکە دۆستە دڵسۆزەکانی زیرەکیش بەرە بەرە لە ترسی دەوڵەت خۆ لە زیرەک دوور بخەنەوە ، ئێستا زیرەک دەرکراو لە ڕادیۆو بێ کارو بێ پارەو بێ جێگاو ڕێگایە! هه ر بۆیە دیسان لە گۆرانیەکانی هاوار دەکات (جێم نیە تێدا بسرەوم خاکم بەسەر بێ لانە خۆم!) هه روا دەڵێ : (سەردەمێ ئاوارە بووم و مودەتێکیش دەربەدەر!) یان هارادەکات (شەش دەرم گیراوە بەدەستی نەردەوە !) دیان دەچریکێنی و دەڵێ:( گۆشەیی تەنیایی هه ر ئەژنۆ کە مە بۆیە وا گرتوومەتە نێو باوەشم!) بەردەوام دەبێت و دەڵێ:( ڕەقیب لێمگەڕێ بە بیڵڵا کوردی بێ غەل و غەشم!) هه موو ئەم ئازار چشتنەی زیرەک بە هۆی ئەوە بوو کە زیرەک دیویست وەک هونەرمەندێکی کورد بەئازادی بژی و برەو بە هونەرە کوردیەکەی بدات . بەڵام ، ژیانی ژێردەسەڵاتی داگیرکارو نێو کۆمەڵگای دوا کەوتوو ڕؤژ بە ڕؤژ نەک هه ر ڕێگای هونەرمەندیی لە زیرەک دەگرت ؛ بەلکو دەرگای ژیانیشی بە ڕوودا دادەخست !
٧ – لەو سەردەمەو ڕۆژانەدا ساواک کەوتە ناشیرینکردنی وێنەی زیرەک لە نێو کۆمەڵانی خەلک و پڕۆپاگەندەی زۆریان بۆ هه ڵدەبەست و بەرە بەرە زیرەکیان بەرەو ئەو گۆشەیە دەبرد کە خۆیان بۆیا دروست کردبوو( جێم نە نەبووەوە لە ئیران و لە عیراق ) جێگایەکیان بۆ نە هێشت تێدا کاسبی بکات (چۆن کوردم و بەکوردی قسەدەکەم) هونەر لە نیوکورد دا نرخی نەماو بۆ ئەو بەهرەیەکی نەداو کارێکی نەکردبەدوایدابچێ !
٨ – پلانی ساواک زۆر دوژمنکارانەو وێرانکارانە بوو دژی زیرەک…شەڕی دەروونی و جەستەیی و خانوادەیی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و هونەری وڕوحییان لەگەڵ دەکرد، ئەوش زیرەکی گەیاندبووە سەر ساجی عەلی ، نەکاری مابوو، نە پارەی هه بوو ، نە خانوو ناوماڵی هه بوو، ژەهریان دابووێ و دەکۆشان بە زووترین کات ژەهرەکە کاری خۆی بکات و بگاتە ئەو شوێنەی کە زیرەک ئومێدی چاکبوونەوەی نەمینێ ، ئەوبوو دواجار ژەهری ژەهرو ژرهری ژیان دەستی لە زیرەک ساندوو لێی کرد بە( شێر پەنجە ی جگەر)و ئیتر دکتۆرو نەخۆشخانەو چارەسەری بەکەلکی ئەو نەدەهات !هه ر بۆیە لەم ڕۆژانەدایەکە زیرەک خۆی لە گۆرانیەکانی بە هێما باسی دەکات و دەڵێ 🙁 کەمردم حەلوا بە خشینەوەی سێ ڕۆژەو شین و ڕۆڕۆم بۆچیە ؟!) هه ر لە کاسێتی ئەبووسەباح وەسیەتنامەو پەیامی مەرگی خۆی ڕادەگەیێنێ !دەڵێ( هێندەم نماوە بمرم و بچمە ژێرگڵەوەو بەشەری کورد نەبینم !) ساوک بە بەرنامەو دەسڵات ئەمەی دەکردو زیرەکیش بە چاکی دەیزانی بۆیە زیرەک زۆر جار هاواری دەکرد( شەش دەرم گیراوە بەدەستی نەردەوە !) ئەگەر کەسانێ توشی کێشەیەک دەبن و پێشیان لێ دەگێرێ یان پێش و پشتان یان چواردەوەیان ..ئەوا زیرەک شەش دەوری لێگیراو هه رچوار ڵاو ژێرو ژوورو زەمین و ئاسمانیش ! لەو فەزا پڕ خەفەقانە ڕاگەیاندنی ژێر بەژێری ساواک دیمەنێکی زۆر ناشێرین وناڕێکی لە زیرەک دروستکردبوو کە تا ئێستاش ئەو دیمەنە ڕەش نەبووەتەوە خەڵکانێک وەک خاڵێ خراپ و ناشیرین دژی زیرەک بەکاری دێنن . دواجار ساواک بە ئەنجامی خۆی گەیشت وزیرەکی خستە ژێرگڵەوە ! هه رئەوش بوو کە مەرگی زیرەک لە ڕاگەیاندن و میدیای ئەو سەردەمەو بەتایبەت لە ڕادیۆی تاران و کرماشان ئەو گرنگیەی پێنەدرا کە دەبوایە پێی بدرێ ، لە بەرامبەر ئەمەشدا خەڵک هێندیك ئەوەیان دەزانێ کە ساواکە زیرەکی بەم ڕۆژەگەیاند بۆیە لێنەگەڕان دەزگاکانی دەوڵەت بگات و هه رەزوو ناشتیان .
جا برای بەڕێزم ، ئێستا ئێمە لە خوێندنەوەی ئەم سەفەرە بووینەوە کە بە نێو دۆزەخی ژیانی زیرەک دا کردمان !! لێت ناشارمەوە لە گەڵ هه موو دارێکی بەر پشتی زیرەک دەکەوت، هه موو لولە تفەنگێکی لە سینەی دەدرا ، ئەو شەوی لە نێو حەوزی ئاوکە تا بە یانی لێی درا ، تا دەگا تە ئەو ژەهرەی پێیدرا !! منیش هه مان ئازاری زیرەکم چیژت !! بەڵام ؛ سەرم لەوە سوڕماوە ؛ لە نیو ئەم هه موو شۆک و ئازارە دەروونهەژێنە دا زیرەک چۆن ؟! ئەو ئاوازە جوان و ئەم دەنگە خۆش و ئەم گوتنە پر داهێنان وئەم هه موو وشە شیعری و دیمەنە گرنگ و دەربڕینە ناسک و هه ستە گەرمەی لە کوێ هێناوە ؟! ئەم هه موو داهێنانەی کە هێشتا کەس نازانێ چۆنەو چەندە!!؟ چۆن داهێناوە ؟ بەڵی ئەوەیە کە زیرەک لە داهێنەرانی تر جیادەکاتەوە ، داهێنانی زیرەک دەباتە سەرەوەی هه موو داهێنانە کان ! داهێنەرێک لە نێو دۆزەخ دا!!

سەرنج و تێبینی:
(١) یەکەمین گۆرانی زیرەک لە ڕادیۆی بەغدا، لە ڕایەک زیاتری لەبارەوە هه یە،هه ندێ بەڕێز پێیان وایە( ئەی وەی زارا) یەکەم گۆرانی تۆمارکراوە! (٢) بۆ دوا گۆرانی زیرەک دیسان ڕای جیاواز هه یە ، بەڵام حاجی حوسینی برا بچووکی زیرەک دەڵێ: (وامن نەخۆشم) دواگۆرانی زیرەکە.
(٣) حەسەن زیرەک زۆر تایبەتمەندیی هه یە ، یەک لەوانە – دانپێدانان- کە زۆر جار باسی زۆر تایبەتمەندی هه ستیاری خۆی دەکات،کە ئەمەش جۆرێک ئازایەتیە کە لەدەست هه موو کەس نایێ! (٤) لیرە زیرەک خۆی باسی ئەوە دەکات کە یەکەمجار(مام جەلال) زیرەکی بردووتە ڕادیۆی بە غدا، هه رچەندە ناوی زۆر بەڕێزی تریش دێت ، دیارە کاری زیرەک بە جارێک تەواو نەبووە و پێویستی بە یارمەتی کەسانی تر هه بووەو هه ریەکە بە جۆرێک یارمەتیان داوە !
(٥) هونەرمەند باکووری دەڵێ : بە هۆی ئەوەی کە زیرەک یەکسەر گۆرانی دەگوت و تۆماردەکرا ، لە کاتی تاج لە سەرنانی مەلیک فەیسەلیش زیرەک ڕستەو خۆ ئەم گۆرانیەی گوتووە. (٦) گەڕانەوەی زیرەک بۆ ئیران وەک زۆر بابەتی تر ڕای جیاواز هه یە ، بەڵام، ئەوەتە زیرەک خۆی باسی گاڕانەوەی خۆی دەکات پاش شۆڕشی ١٩٥٨، کەچی هه ندێ کەس باسی ئەودەکەن کە زیرەک دوومانگ پێش شۆڕشەکە گەڕاوەتەوە ئیران و دواتر نەگەڕاوەتەوە.
(٧) میدیا خانم باسی بڕینی مووچەی زیرەک دەکات بە هۆی شوکروڵلای بابان ، کە گوتبوی ئیتر پێویستیمان بە زیرەک نیە! کەچی مامۆستا محەمەدی کەمانگەر دەڵێ: زیرەک داوای مووچەی زیاتری کردووەو گۆتوویەتی ئەگەر بۆم زیاد نەکەن دەچمە عیراق و خۆی لە ڕادیۆ ڕۆێشتووە!؟ (٨) دکتۆر عابید سیراجەددین نەقشەبەندی ، مامۆستای زمان و ئەدەبی فارسی بوو ، شاعیر بوو بە کوردی فارسی شیعری دەنووسی ، لە ١٩٨٢ ساڵێک لە بەشی فارسی کۆلیژی ئاداب زانکۆی بەغدامامۆستای ئێمە بوو، دکتۆرێکی زۆر شارەزابوو لە زمان و ئەدەبی کوردی فارسی ، ئەوساڵە سودی زۆرمان لێبینی .
(٩) ئەم پارە خستنە نێو زەرفی نامە بۆ داوا کردنی گۆرانی زیرەک ، دیاردەیەکە یەکجار دەگمەنە، ئەمەش گەورەیی زیرەک و خۆشەویستی خەڵک بۆ زیرەک دەردەخات. (١٠) لەساڵی ١٩٦٧و١٩٦٨زیرەک ئەم میوانخانەییەی داناوە، بەداخەوە ساوک هێندەی کێشە بۆ دروستکردووە، ناچار بووە ، جێی بهێڵێ !
(١١) مامۆستا خالید قادری پێشمەرگەیەکی ڕۆژ هه ڵاتەو لە دایک بووی شاری سەقزەو ئێستا لە باشوور دەژی . (١٢) لە چاوپێکەوتنەکەم لە گەڵ بەرێز ڕابیعەخانم دوا خێزانی زیرەک گوتی؛ من خۆم کتێبێک لە سەر ژیانی زیرەک دەنووسم. لەو ڕؤژانە بیستم کە دەگەڕێ چاپی بکات ، هه روەها میدیای زەندیش لە چاپی دووەمی چریکەی کوردستان موژدەی ئەوەمان پێدەدات کە چەند بەرهه مێکی هه یە چاپیان دەکات و یەکیکیان لە بارەی ژیانی زیرەکە! خۆزگە بەڕێزێک بەدوادادەچوو و چاپی دەکرد.
(١٣) بەمە دەردەکەوێ زیرەک زۆر ئاهه نگی لە گەڵ هونەرمەندانی میوان گێراوە کە کوردو فارس و ترک بوون، بەداخەوە ئەم ئاهه نگانە زۆر دەر نەکەوتوون و بزرن ! (١٤) کە هونەرمەندان دەچوونە کانی مەلا ئەحمەد گەنجانی مەریوان و بۆکان زۆر جار ئامادەی ئاهه نگێڕانەکەدەبوو، خۆزگە ئەم بەڕێزانە ئێستا بەرهه م و یادەوری خۆیان دەگێرایەوە و ئەگەر گۆرانی ئەم ئاهه نگانەیان لایە ،کە زیرەک لە گەڵ هونەرمەندی کوردو فارس و ئازەریەکان گوتوویوتی، بڵاویان دەکردوە !
(١٥) چاوپێکەوتین خۆم لە گەڵ خاتوو ڕابێعەخانم ، کە ئێستا بەدەنگ و ڕەنگ لای خۆمە . (١٦) بڵاوکردنەوەی ڕاپۆرتە ساواکیاکان لەسەر زیرەک و میدیاخان، هی سەردەمی ژیانی زیرەکە لەتاران ، ئەی ئەو ڕاپۆرتانەی پاش دەرکردنی زیرەک لە ڕادیۆ دەبێ چەند بن و کەی بەردەست بکەون !؟

سەرچاوە بە کار هاتووەکان: –
:- چریکەی کوردستان چاپی دووەم.

• هه ندێک لە بەسەرهاتەکانی زیرەک، بەرگی دووەم.
• هه ندێک لە بەسەرهاتەکانی زیرەک ، بەرگی دووەم .
• ک٢٤ بەرنامەتەکی تایبەت بە زیرەک .
• سایتی هاژە..
• سایتی ڕۆژ هه ڵات .
• پایگاە خبرزریان- موکریان.
• سایتی کوردان.
• جام کورد.
• ڤیدیۆی چاوپێکەوتینی مامۆستا محەمەدی کەمانگەر.
• چپ در ایران بە ڕوایت اسناد ساواک.

Mawlud Ebrahim