گاڵتەجاڕی سیاسەت و ئابڕووچوونی دیموکراسی … نەوزاد جەمال
لەئێستەدا ئەو بۆچوونەی دەڵیت ‘دیموکراسی لەسیستمە سیاسیەکانیتر کەمترخراپە’، بێمانایە. بەتایبەت، کاتێک دیموکراسی بۆتە گاڵتەبازاڕی و شوێنی ئاستنزمەکانی دونیای سیاسەت. بەسەرنجدانێکی کاندیدی سەرۆکایەتی ئەمریکا ‘ترەمپ’ باشتر لەمە تێدەگەین. هەڵسوکەوت و دەربڕینی راوهەڵوێستەکانی پڕن لەجەماوەرگەریی و وەک پەرچەکردارێکی دەروونی و توڕەیی هەرچییەک بەدەمیدابێت. لەکاتێکدا بەبێ ڕەچاوکردنی ئەتەکێتی دیپلۆماسی و سیاسی، قسەدەردەپەڕێنێ، چەپڵەشی بۆ لێدەدرێت! تازەترین هەڵوێستشی لەبەرامبەر رکابەرەکەیدا ووتنی، ‘ئیتر سەردەمی ریۆپیکی سیاسی بەسەرچوو’!
بەم دەربڕینە، ئەو سنوورەجیاکەرەوەی نێوان سیاسەت لەسەر بنەمای شارەزایی و لێزانی و پیشەیی لە هەڵەشەیی و گۆترەکاری نەهێشتەوە. مرۆڤێک کەهەرچی حەزی لێبو بیڵێ، چونکە جەماوەر پێخۆشە. گوزارشە هەلەقومەلەقەکانی نەک هەر بێپێوەرو فیلتەرە، بەڵکو بێئەوەی روانگەو دیدیکی سیاسیشی لەپشتەوەبێت. دەرپەڕاندنی ووتە سەیروسەمەرەکانیش، زۆرترین بینەری لەتویتەرو فەیسبوک و ماسمیدیاکاندا هەیە. بەوهۆیەوە وەک ئەستیرەیەکی ناسراو، گاڵتەو گەمە بەهەستوهۆش و نەستی خەڵکی دەکات. بۆیە، دیمەنی وتارو هەڵوێستەکانی ئەم کاندیدە هاوشێوەی زۆرانبازی ئەمریکیە کەپاڵەوانێکی ‘گلادیەتەر’ی درۆینە بەئاسانی جەماوەری دەوری شانۆکە جۆشدەدات.
لەبەرئەوەی، دیموکراسی بۆ هەموو کەسێک رێدەکاتەوە؛ لە ئەکتەرێکەوە بۆ سۆزانی و لەشفرۆشێک تا مەلایەک بەوێنەیەکی سێلیفی لەحەجەوە، راگەیاندکاریک بەرۆژنامەیەکەوە، بێژەرێک یا سەماکارو گۆرانیبێژێک دەگاتە تەختی دەسەڵاتی سیاسی! ئەوەی بتوانێت جەماوەری سەرشەقامەکان بجوڵێنێ، گەیشتنی بەپۆست و پلەکانی دەسەڵات لێدوورنییە. زەخیرەی ئەم سەرکەوتنە رۆشنبیرو دیدی سیاسی نییە، بەڵكو زۆرینەی نەزان و بێئاگایە کە بەپرۆسەیەکی دیموکراسی ستەمکارییەک بەرهەمدەهێنێت، نەک بەکودەتا!
ئەگەرچی دژی دیموکوراسی نیم، بەڵام لەسەر ئاستی جیهان و کوردستانیش مرۆڤە پۆپولیستە کەمدەست و کەمشارەزا لەسیاسەت و ئاستنزم لەرۆشنبیری سیاسی و بەڕێوەبردندا، شانسی سەرکەوتنیان زیاترە. کەسێک بەقاتێک و بۆیانباخ، بەئۆتۆمبیلی مۆدێلبەرزەوە، باوەڕی وایە بەسەر هەموو پلەکانی بیرۆکراسی سیاسیدا سەردەکەوێت، هەر لەبەرئەوەی دەنگی زۆرە! ئاخر، ئەوە بەرهەمی دیموکراسیەکە کە بازاڕی دەنگهێنان کارایە. لەبەرئەوە، رەخنەکردنی دیموکراسی لای بەشێکی فەیلەسوفەکان لەکۆن و نوێدا، شتێکی نامۆ نییە. بەتایبەت کە ‘دیموکراسی فەرمانڕەوایەتی مێگەلە، بۆیە کوشتنی سیسستمە’، وەک فەیلەسوفی فەرەنسی ‘رانسێر’ دەڵێت. دواجار پێدانی دیموکراسی بەگەل واتە رێکردنەوە بۆ فەوزاو پشێویی. بۆیە، دیموکراسی کەمڕەویکردنە-کورتهێنانە- لەهەموو شتێکدا کە سیاسەت دەیخوازێت، بەڕای رانسێر.
لەئێستەدا رەوتێکی پۆپولیست بەسواری شەپۆلێکی جەماوەری سەرەڕۆو بەنواندنی بەشداریەکی رووکەشی سیاسی، هاوسەنگی هێز لەقدەکات. ئەگەرچی ئەم رەوتە لەبنەڕەتدا ناسیاسی نییە، بەڵام هێزێکی دژەسیاسیە، دژەرۆشنبیرو دژەدەستەبژێرە. چونکە، لەو باوەڕەدایە هەموو شتێک کە دەووترێ، ئەنجامبدرێت. دابەزاندنی سیاسەت بۆ ئاستی شەقام و بازار، بەهەڵانانەوەو دەنگۆدروستکردن و گەوەرەکردنی پرسەهەستیارەکان لەپێناو خڕکردنەوەی دەنگی جەماوەردا، نەک خودی بابەتەکاندا. شاراوەنییە، ئەم رەوتە دژەسیاسیە تاکەدەنگێکی زاڵی ململانێ و پێکدادان و گەرەلاوژێکانە.
بەڵام بۆ دژەسیاسەتە؟ سیاسەت چالاکیەکە کەدان بەجیاوازی گروپەکان و بەرژەوندی و راوبۆچوونەکاندا دەنێت. هەروەها ‘شێوازێکی فەرمانڕەوایەتی کۆمەڵگەی دابەشبووە، بەبێ بەکارهینانی توندوتیژیەکی ناپیویست’ بەڕای ‘بیرنارد کریک’ کە لەکتێبی ‘لەپێناو بەرگری لەسیاسەت’ باسیکردووە. بەڵام، پۆپولیزم، رێزوپێگەی پسپۆڕی و لێهاتوویی سیاسی و بەڕێوەبردن رەتدەکاتەوە. بێگومان، پۆپولیزم ئایدۆلۆجیایەکی تایبەت نییە، بەڵکو رەفتارێکی دژەسیاسیە کە تەنها توانای تاودانی ململانێکانی هەیە، بێئەوەی میکانیزم و ئامرازی بەڕیوەبردنی ململانێی سیاسی لابێت. هەر کار لەسەر پێکدادان و بەریەککەوتنی دژیەکەکان دەکات. دەیەوێت لەشەقام و خەڵکەوە پەرلەمان و باڵاترین دامەزراوەی سیاسی ئاڕاستەکات. وەلێ ئامرازو میکانیزمی رێکخستنی ناکۆکی سیاسی و ململانێی حزب و هێزەکۆمەڵایەتیەکانی نییە، جگەلە خرۆشاندن و وروژاندنی رای گشتی! پۆپولیستێکی وەک ‘ئەردۆگان’ بەناوی بەرگری لەدیموکراسی، هەموو هێزی بۆ ریشەکێشکردنی دیموکراسیە. نەیارەکەی کە سوپایە، باشترین بەهانەیە بۆ لێدانی دیموکراسی و داڕشتنەوەی سوپاو گۆرینی دەستور بەپاڵپشتی جەماوەر!
هەر لەم سۆنگەوەیە فەیلەسوفی فەرەنسی ‘رانسیر’ دەڵێت: ‘ئەبێت بزانین خراپەکە لەجێگەیەی دوروترەوەودێت. تاوانی دیموکراسی دژی مرۆڤایەتی، یەکەم تاوانی سیاسیە بەپلەیەک. چونکە، رێکخستنێکی کۆمەڵکاریانەی مرۆڤە، بەبێ بوونی پێوەرێک’. ئیدی، دیموکراسی دەبێتە بازاڕگەی دەستورو بانگەشەکان. چیدی سیاسەت لەدەستی چینێکی تایبەتدانییە، بەڵکو بۆهەمووانە. واوەتریش، رەخنەکردنی دیموکراسی لیبراڵی دەگەڕێتەوە بۆ کاریگەی ئەفلاتون و ئەرستۆ. لای ئەفلاتون خاوەن پیشەکان کاتی سیاسەتیان نییە، بۆیە رێی سیاسەتیان لێگیراوە. لەبەرئەوەی، هەمیشە سیاسەت بابەتی ناکۆکی و پیکدانانە، پێویستی بەرێکخستنە. بۆیە، بەڕای ئەو دیموکراسی چڵكاوو پاشەڕۆی شاری فەزیلەتە. لادانی دەوڵەتە لەو پرەنسیپە رەوشتیانەی لەپێناویدا هاتۆتەدی. لەکتیبی ‘سیاسەت'(٣)دا ‘ئەرستۆ’ش پێیوایە، مەترسی سەرەکی لەسەر دیموکراسی سەرهەڵدانی دیماگۆجیەتە، زاڵبوونی چینێکی مشەخۆرە بەسەر دەسەڵاتدا. هەڵبەت، ئەو دیموکراسیەی یۆنان کە فەیلەسوفەکان ئەزموونیانکردووە سیستمێکە لەسەر ئازادی دامەزراوەو چاوبڕیبووە بەدیهێنانی بڕیاری زۆرینەی گەل– دیمۆس.
دیارە، ناپەرۆشی و ناحەزی دیموکراسی لای فەیلەسوفەکان، لەبەر ئەو بنەماو ئامانج و مەبەستانە نییە کە سیستمەکە هەوڵی بۆ دەدات. نەخێر، ترس ونیگەرانیەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ نەزانی، کەمزانایی زۆرینە لەکاروباری بەڕێوەبردندا. لەئەنجامی نەبوونی هۆشیاری و مەعریفەی زۆرینەشدا، بەئاسانی مرۆڤی گەندەو بودەڵەو هەلپەرست دزەدەکەنە ناو دیموکراسیەوە. ئەمەش ئەوە رووندەکاتەوە، چۆن لە وڵاتەگەوەرەکاندا بێ هیچ پێشینەی سیاسی وئاستنزمی کۆمەڵگە کاندیدی بەهێز سەرهەڵدەدات. هەربۆیە پرسیارەکە لای ئەفلاتون ئەوەیە: ‘چۆن داوای دادوەری دەکەیت، ئەگەر مانای راستینەی ‘داد’ نەزانیت؟ لێرەوە، دیموکراسی لەکۆمەڵگەی زۆرینەی نەزاندا، خراپەکاری لێدەکەوێتەوە. ئیدی، سەیرنییە ئەگەر بووترێت ستەمکاری لەزێدانی دیموکراسیەوە بەدەنگ و رای زۆرینەی نەزانەوە دێتەدەر!
