رەخنەکردنی گۆڕان پێویستیەکی ئەم ساتەوەختەیە … نەوزاد جەمال
لەژیانی سیاسییدا، ململانێکان چەندە ناحەزیش بن یا لێزانانە گەمەکە بەڕێوەببرێت، دواجار دەردەکەوێت کە لەپشت سیناریۆکانەوە نەک هەر سیناریۆنوسەکە تاوانبارە، بەڵکو فریودان و بەلادارێبردنی جەماوەر ئامانجە. هەریەک لەبکەرەکانی گەمەکە، بەپێی رۆڵەکانیان بەرپرسیارن و رێسای گەمەکە هاوبەشی دوولایەنە دەخوازێت. کێ لەگەمە سیاسییەکاندا بەشداربێت، ناتوانێت پاکانە بۆ رەفتارەکانی بەوەبکات کە تاوانەکە لەئەستۆی ئەکتەرەکانیتردایە.
لەم سۆنگەوە، هەر هێزێک رەخنەنەکرێت، شایەنی ئەوەنییە لەمێژووی سیاسییدا تۆماربکرێت. نەک تەنها لەبەر بەهەندوەرنەگرتنی، بەڵکو لەبەرئەوەش کە هیچ پێگەو رۆڵێکی لەژیانی سیاسییدا نەبووە. لەبەر رۆشنایی چالاکییەکانی ‘گۆڕان’دا، پێویستە بخرێتەبەر رەخنە. ئەمەش، لەبەرئەوەنییە کە ئەو بزوتنەوەیە لەنێوخۆیدا لەقەیرانێکی بونیادییدایە. بەڵکو، لەبەرئەوەشی کەمتەمەنترین هێزی سیاسی باشورە کە دەورانی ئۆپزسیۆن و حکومەتداری بینیووە. ئێستاش لەگۆشەی وەستاودا گیریخواردووە.
لەم روانگەوە، گۆڕان وەک “هێزیکی دیاردەیی” لەکایەی سیاسی و وەک بزافێکی کۆمەڵایەتی تاوتوێدەکەم. کەدەشوترێت، گۆڕان کەموکورتی و هەڵەی هەیە، مانای ئەوەنییە کە بەدیاریکراوی پارتی یا یەکێتی، یا حزبەکانیتر باش و بێخەوشن. بەڵکو، گۆڕان وەک دەرکەوتێی تازەی پاش-راپەڕین، لەفۆرمی هەژانێکی جەماوەری شەقام و ئۆپزسێونێکی پەرلەمانی و دواتر لەکابینەی حکومەتدا کۆمەڵێک سەرسمی گەورەدەدات. بۆیە، تەنها قسەکردن نییە لەوەی بۆچی وابوو، بەڵکو ئاسۆی ئەم هێزە بەچ ئاڕاستەو بەرەو کام ئامانج دەڕوات سەرەداوەکەیە. مەبەستیش تەنها وروژاندنی کۆمەڵێک پرسیارە نەک توێژینەوەیەکی سەربەخۆ کە لەووردو درشتی کارەکانی گۆڕان.
１- چەند پرسیارێکی پێویست
ئەوە زانراوە، گۆڕانکاری سیاسی یا کۆمەڵایەتی و کولتوری، پرۆسەیە نەک روداوێکی ناکاو و کتوپڕ. لێرەوە، دەپرسین: ئاخۆ ‘گۆڕان’ پرۆسەیەکی لەکایەی سیاسی ئێمەدا سەرڕێخست یا هەر رووداوێکی ناکاوبوو؟ رۆڵی لەبەئاگاهینانەوەی حزبەکانی دەسەڵاتداردا-پارتی/یەکێتی- و دەرخستنی هەقیقەتی هێزەکوۆمەڵایەتی و بەرگەگرتنی ناڕەزاییەکاندا چەندە؟ چونکە، بەهۆی هاندان و هەڵسوکەوتەکانی گۆڕانەوەبوو کەئەوەی لەقوڵایی کۆمەڵگەدا مۆڵیخواردبوو، قەبارەو بارستایی بەئاسانی ئاشکراکرد. دواجار تواناو وزەی بکەرەکۆمەڵایەتیەکانیی لەگۆڕانکاری و بەرهەڵستی سیاسی و بەرگەگرتنی مانگرتندا بۆ هەڵماڵین. ئیدی، نادیارو ئەوەی لەپشتەوەی کۆمەڵگەدا مەنگی خواردبوەوە، بەهەڵچون و هەژانێکی کاتی ئاشکراکرد.
لەمەشدا هاوکارى دەسەڵاتە کەجارێکیتر هەر هێزێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی و مەدەنی بەرهەڵستکەر، بەئاسانی نەتوانێت شەقام بجوڵێنێتەوە. چونکە، مایەپوچبوونی گیانی بەرەنگاری و ئۆپزسیۆن بووە راستییەک. رەنگە چەند دەیەک بخایەنێت بۆ سەرهەڵدانەوەی هێزێکیتری کارا. بەدەربڕیێکیتر، هەرچی بانکی هەستی و هۆشەکییە پەنگخواردوی کۆمەڵگەی خاڵیکردەوەو لەگەمەو ململانێی کورتخایەن و کەمپشوودا رەتاندو لەپاشماوەکانی کۆنەقیندا بەفیڕۆیدا.
هەڵبەت، خاڵیکیردنەوەی توڕەیی و ناڕەزایەتییەکان بەجۆرێک مایەپوچکردنی گیانی رەخنەو چاکسازی، پوچاندن و دەمەزەردکردنەوەی نیهلیزمی سیاسی و زڕگۆیی و ناماقوڵیەتی راگەیاندنی هێنایەئاراوە. دەبێت بزانیین؛ تاچەندەش گۆڕان دەبێتە بنکەیەکی تری جەماوەری بۆ هێزێکی وەک پەکەکە؟ بەتایبەت بۆ ئەو هەڵسوڕاوە توڕەو یاخیانەی کە باوەڕیان بەهێزی چەکە لەهاوسەنگکردنەوەی لاسەنگیی تەرازوی هێزدا؟
٢- بزوتنەوەیەک لەتەڵەزگەی پۆپۆلیزمدا
هەڵخلیسکانی هێزێکی سیاسی بۆ گوتارێکی توڕەو پەرچەکرداریانە، ئەنجامی کورتبینی رێبەرایەتی و ناڕوونی بەرنامەی سیاسییە. بەڵام، بەهەموو بارێکیشدا کارەساتبارە. یەکێک لەو تەڵەزگانەی گۆڕان تێکەوت گەمەی ‘سیاسەتی ناسنامە’ بوو. بەدیاریکراوی ناسنامەی شار لەزەقکردنەوەی سلێمانیدا بەرامبەر هەولێر وەک هێمای دژایەتیکردنی پایتەختی پارتی. دواجار، دابڕانی ئەو شارەی لێکەوتەوەو بەئەویتر سپێردرا. لەکاتێکدا گرفتەکانی سلێمانی بنەڕتین، بەشێکیشی بەندە بەسروشتی کولتوری و کۆمەڵایەتی و هەڵکەوتەی شارەکەوە خۆیەوە. بەشێکی تریشی پاشماوەی هێزەسیاسییە دەسەڵاتدارو ئایدۆلۆجیەکانیەتی. بەکارهێنانی ناسنامەی سلێمانی لەململانێی سیاسییدا ئاسانە، بەڵام، بەکارخستی توڕەیی شەقام بەشێوەیەکی پۆپولیستیانە وەک ‘نەرمەهێز’ێک لەبەرامبەر هەژمونی حکومەتێکی حزبۆکراسیدا، ئاکامی وەهای لێنەکەوتەوە.
چونکە، دواجار گۆڕان کەوتە بیرێکی قۆزاخەیی(لەقاڵبدراو) و گرێیەکی دەروونی لەگەنج و دانیشتوانی شارەکەدا بەرهەمهێنا. لەتوڕەکردن و تاراندنیاندا بێهیواکردنی سەرتاسەری لێکەوەتە کە خودی گۆڕانیش بەو گڕە دەسوتێ. گەمەی ناسنامە هاوشێوەی هەوڵەکانی پارتی و یەکێتیە کە بەمیکانیزمی جیا کردیان. ئەوان بەدروستکردنی چینایەتی سیاسی ویستیان دەستوپێوەند پەیداکەن. بەرپرس و کادێرەکانیان بەهۆی سیاسەتەوە بوونەچێنێکی تێروپڕ کاتێک هەموو کارئاسانی خوێندن، گەشت و خزمەتگوزاری و خۆشگوزەرانیان بۆ دەستەبەرکرا. بەشێکی دیاری کادێرەکانی گۆڕانیش، لەم چینایەتیە سیاسیە بەدەرنەبوون کاتێک چنگیان لەپۆستی باش گیربوو!
راستە، زۆربەی حزبەکان پاش و پێش چوونە حکومەت جیاوازیەکیان هەیە. بەڵام، ئەگەر بەلانی کەمەوە گۆڕان سیاسەتی خۆشی هەبێت، ئەدای هەڵسوڕاوەکانی جیاوازە لەخۆی. بەواتایەکیتر، رەنگە نەخشەڕێگەی گۆڕان لەو بۆچوونانەی کە سەرەتا لەسەری دامەزراوە، گۆڕانی بەسەردا نەهاتبێت. بەڵام، کاتێک بووە بەشێک لەحکومەت، ئاڕاستەی ژێرخانەکەی گۆڕا. هێشتا روونیش نییە ئاخۆ بەشداریکردن لەحکومەتی بنکەفراواندا، لەبنەڕەتدا سیاسەتی ئیحتواکردنی بووە یا بژاردەیەکی خۆکرد؟ وەکیتریش رێیتێدەچێت، خواردن لەکێکی دەسەڵات، بەمانای بوارنەهێشتنەوە بۆی تا لەدەرەوەی حکومەت کێشە بۆ هێزەسەرەکییەکان دروستنەکات. جگەلەوەی، رایەک لەگۆڕاندا هەبووە: ئەگەر ئێمە حزبین بۆ نەچینە دەسەڵات و چاکسازی تێدانەکەین. بەڵام، هەموو ئەم ئەگەرو خوێندنەوانە پێویستییان بەشرۆڤەکاری وردترهەیە.
٢- سیاسەتی ئەتکردن
لەنێو بزاڤی سیاسی و چەکدارییدا، ئاسەوارەکانی شەڕی خێڵەکی و بنەماڵەیی بەروخساری جیاوازەوە سەریهەڵدایەوە. لەو دیاردە سەیرانە، ئەتکردنی سیاسیانەی نەیارەکانە. جاران، کە دوو ماڵبات یا ئاغای گوند ناکۆکی لەسەر ئاوو کێڵگەو لەوەڕو بەروبووم هەبایە، پەلامار لەقەڵاچۆکردنی جەستەییەوە تا سەروێزەی گیانلەبەرەکانیش دەڕۆیشت. بڕینی کلکی ماین و گوێدرێژی نەیارەکە کارتێک بوو!
ئەمڕۆش گۆڕان و پارتی بیرۆکەسیاسیەکان ئەتکرد، گۆڕان لەسەرەتادا پەرلەمان، حکومەتی نابوتکرد. دواتر پرسی دەوڵەتی ئەتکرد لەبەرئەوەی پارتی بانگەشەی دەکات. پارتیش لەسەرەتادا بیرۆکەی ئۆپزسیۆن و رەخنەو خۆپشاندان و مانگرتنی ئەتکردو بەخیانەتی نیشتمانی و بەکرێگیراوی ناودێرکرد. نابوتکرنی پەرلەمان، بیرۆکەی سەربەخۆیی، دەوڵەت لەرقی رکابەرێکە، وایکرد کۆمەڵێک پرەنسیپ و بەهای گشتی و کەسێتی نیشتمانی ئێمە وەک گەلێک بکەوێتە ژێر پرسیارو و گومانەوە. بەتایبەت، بادانەوە بەلای بەغدا چ وەک کارتی فشار یا ستراتیجیەت.
٣-هەڵەکان نەک هەلەکان
بەجێهێشتنی پرسی دەوڵەت/سەبەرخۆیی بەتەنها بۆ پارتی، هەڵەیەکی ئەم هێزەیە. جا ئەوپرسە دروشم بێت یا راستی، گۆران بەهۆی پارتی کەوتە پوچاندنی خودی بیرۆکەکە. ئەگەر سەیری مانڤێستی دروستبوونی بزوتنەوەکەش بکەیت، زیاتر جەخت لە پەیوەندی هەرێم بەئێراقەوە کراوە! هەروەها گۆڕان پێوابوو، مادام لەزۆنی دەسەڵاتدانییە، ئیتر بەدوورە لەرەخنەوەو کەموکورتی. بۆیە، بەهۆی رەخنەکردنی پارتەدەسەڵاتدارەکانەوە، ویستی رەوایەتی بوونی خۆی مسۆگەربکات، بەڵام، پاشئەوەی ئەندامەکانی بوونە پەرلەمانتارو بەشێک لەحکومەت، داکۆکیکان لەگوتاری عەدالەتی کۆمەڵایەتی، یەکسانی داهات و کەمکردنەوەی پرسی موچەی پلەی تایبەت و خانەنشینی پەرلەمانتارو هتد… نەکردەوە!
ئاشکرایە، لەخانەی دەسەڵاتدا نەبوون، ئۆتۆماتیکی ناتکاتە حزبێکی باش. هەر لەبەرئەوەی بەرامبەرەکەت خراپە، تۆ باشترنیت ئەگەر باشتر پێشکەش نەکەیت. جگەلەوەش، گۆڕانیش لەپەکخستن و شپرزەکردنی گشتیدا رێچکەی پارتی و یەکێتی گرتەبەر. بەلۆجیکی مادام پارتی پەکخستنی کردە کارتی فشار، هاندانی پەکخستنی دەوام و هەژانی شەقامی خستەگەڕ. دواجار لەگەڵ پارتی و یەکێتیدا یەک بەیەک دەرچوو. چونکە، ئامانجەکە پەیامێک بوو: وەکئێوە توانای پەکخستنم هەیەو بەو ئامرازە سوورم لەخواستەکانم. ئەوەندەی لەململانێکانی پارساڵەوە تێدەگەم، گۆڕان هەوڵی گواستنەوەی دۆخەکەی نەبوو لەقۆناخێکەوە بۆ قۆناخێکیتری ململانێ. بەڵکو، چەقاندنی خواستێکی خۆی بوو بەهۆی ململانێیەکەوە.
دواجار ململانێکە ئامانج بوو لەخۆیدا. جگەلەوەی لەرەفتارو هەڵوێستەکانیدا نەمانی کارتی فشارو هەنگاو مانۆڕی دەبینرا. ئەمەش، گریمانەیەک تۆخدەکاتەوە کە ململانێکردنی پارتی تاکە ئامانەجە لەخۆیدا نەک گۆڕینی رەوشەکە بەگشتی. واتە، کێبەرکێ نەبووە لەپێناو گۆڕینی دۆخەکەدا، بەڵکو سوربوونە لەسەر هەڵوێستێکی پێشووتر لەپێناو لێدان لەیەکتریدا. بۆیە، دیاردەی چەقبەستن و بنبەستی سیاسی هەرێم، ئەنجامی ئەم نواڕینە سیاسیەی پارتی و یەکێتی و گۆڕانە کە بووەتە نەریتێکی سیاسی پەڕگیر. ئەوەتا کەس ئامادەنییە لەسەنگەری خۆی بجوڵێت، چونکە لەبنەرەتەوە چوونیان بۆ سەنگەر شەڕێکیتری یەکتری لەناوبردنە، نەک ململانێی سیاسی کە هەمیشە ئاڵوگۆر بەفۆرمی جیا بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
هاندان و پشتگیرکردنی مانگرتنی بەردەوام وەک کاردانەوەیەک لەبەرامبەر سیاسەتە سەرسەختەکانی پارتیدا، نەک هەر نەئامانجەکەی نەپێکا، بەڵکو لێکەوتەی ئەو مانگرتنە دروستبوونی نەریتی کەمتەرخەمی و بەرەڵابوونی فەرمانگەو دامەزراوەکانی لێدەکەوێتەوە. دیاردەی نیودەوام و کەمکردنەوەی رۆژانی هەفتەو نەمانی چاودێری و لێپرسینەوە، وادەکات کولتوری دامەزراوەیی نەمێنێت، لەجێگەیدا کەمدەوامی ببێتە کارێکی خوازراو بەبیانوی سیاسی و ئابوری. پووچکردنی کاری فەرمانگەکان و کەمتەرخەمی، هاوڵاتیان لێی زیاندەمەندن. هەروەها جۆرە بێسەروبەری لەهەندێک شارو شارۆچکەدا بەهۆی بەشێکی زۆری فەرمانگەکان دەرگەکانیان داخستووە!
٤-دەرفەتی لەدەستچوو
نەدەکرا گۆڕان پاشئەزموونی ئۆپزسێۆنی و حوکمداری، ببێتە هێزیکی کۆمەڵایەتی لەسەر پەروەردەو گۆشکردنی ئەندام و هەوادارانی ئامادەبکات و سوود لەئەزموونی خۆی و هێزەکانیتر وەربگرێت؟ لەکاتێکدا کەئەندامەکانی خۆی، دەبنە قوربانی ماکینەی توڕەیی و رەتکردنەوەو یەکترقبوڵنەکردن و سڕینەوەی سیاسی، بەهۆی ئەو ئاراستەیەی کەبزوتنەوەکە گرتویەتیەبەر.
هێندەی تائێستە دیارە. گۆڕان نەرووداوێکی سیاسی و نەگۆڕانکارییەکی بنەڕەتیکرد. بەڵکو، زیاتر وەک دەرکەوتێکی سیاسی کە بەشێکی شەقامی گرتەخۆو بەرەو هەڵبژاردن ئاراستەکرد. بەڵام، هیچ گەرەنتییەکیش نییە بۆهەڵبژاردنی داهاتوو، ئەو توانایەی دەمێنێت یانا؟ راستە، پێشتر تاڕادەیکتر کردییە هێزی دووەم. بەڵام، کە بووە بەشێک لەحکومەتی بنکەفراوان، ژێرخانە سیاسی و دەنگدانەوەی گوتارەکەی پێشووتری لەدەستدا.
سەرهەڵدانیشی وەک هێزێک، گۆڕانکارییەک نەبوو، بەڵکو هەڵتۆقینێکی سروشتیانەو ئەنجامی بێدادی کۆمەڵایەتی و هەڵئاوسانی گەندەڵی سیاسی و ئابوریی بوو. بۆیە، لەزەوییەکی سەخت و بێبەردا لەدایکبوو. لە کۆتایی ئەم بەشەدا دوپاتیدەکەمەوە؛ گۆڕانیش ئەڵقەیەکیتری نائومێدییە لەزنجیرەی یەکێتی و پارتی و ئیسلامیەکان. ئافەتێکی تری سیاسی کە لەشەڕی کۆنەقین و گرێی شار لەنەوەیەکدا چاند. جگەلەوەش، مایەپوچکردنی گیانی ئۆپزسیۆن سازکرد کەچتیر هێزێکیتر بۆ چەندان ساڵانیتر نەتوانێت جێیخۆی لەنێو خەڵکیدا بکاتەوە.
