Skip to Content

كاریگەریی تێكست لەسەر رەوتی شانۆییدا … حەیدەر عەبدولرەحمان

كاریگەریی تێكست لەسەر رەوتی شانۆییدا … حەیدەر عەبدولرەحمان

Closed
by نیسان 29, 2017 General, Literature, Theatre

راستە كە لە سەردەمی ئەمڕۆكەدا هەر تەنها تێكست بە تاقی تەنیا زمانی شانۆ نیەو گەلێك ئەلتەرناتیفی دیكەی كاریگەر هەن بۆ گەیاندنی گوتاری شانۆیی،لەوانەش جەستەی ئەكتەرو سینۆگرافیاو پێكهاتەكانی دیكەی شانۆ بە هەمان شێوە زمانێكی دیكەی نمایشن،ئەوەتا هەتا رۆژی ئەمڕۆكەی لەگەڵ دابێ ، شانۆی جیهانی ،هەمیشەپەنا بۆ تێكست دەبات لەكارە شانۆییەكانیدا،لەوانەش شاكارە مەزنەكانی شكسپیر و بیكیت و چیخەف و مولیر و میلەرو زۆربەی بلیمەتەكانی دیكەی شانۆ،بەردەوام لەسەر تەختەی شانۆ جیهانیەكاندا دەبیندرێن ، بەڵام مەرج نیە ئەو تێكستانە دەقاو دەق وەك خۆیان پێشكەش بكرێن،بەڵكو هەر دەرهێنەرێك بە ستایل و تێروانینی تایبەتی خۆیەوە رەفتاری هونەریی لەگەڵ ئەو تێكستانەدا دەكات، كە تێیدا مۆرك و تایبەتمەندی خۆیان وفەلسەفەو چێژی تایبەتی خۆیان بەبینەر بگەیەنن.

بینەری ئێمە چونكە كەمتر ئەزموونی لەگەڵ شانۆی جیهانیی و ستایلەجیاجیا كانی شانۆدا هەبووە ،پتر مەیلی لەو جۆرە ستایلانەدا هەیە كە ستایلی تەقلیدی و باون، یا زمانی تێگەیشتنیان سوكترو ئاسانترە لە زمانەكانی دیكەی شانۆیی،لە وانەش شانۆی واقعی و شانۆی ئاهەنگسازی،كە تێكستییان بە رەگەزێكی بنچینەیی زانیووە لەكاری شانۆییدا،كەچی لای هەندێ دەرهێنەری دیكەی شانۆیی تێكست نابێتە ئەو بنەما بنەڕەتیەی كە هەندێ لە شانۆكارەكان بۆی دەچن،یان ئەوانەی ئەلتەرناتیفی تێكستیان هەیە،وەك ئەلتەرناتیفی جەستەی ئەكتەر، سینۆگرافیا ، بەڵكو بوون ونەبوونی تێكست وەك یەك دەبینن ،لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا بۆً ئێمە مانان، بوونی تێكست بەمانای دەوڵەند بوونی شانۆیە،چونكە شانۆی پێگەیشتوو ئەو شانۆیەیە كە تەواوی رەگەزەكانی شانۆیی بگرێتە خۆی،یان شانۆیەك نەبێت كە پارچەیەك لە پارچەكانی جەستەی ئیفلیج بووبێ‌ ، بینەری ئێمە بەگشتی، هەمیشە خوازیاری ئەوەیە كە شانۆ بە سپی كراوەیی ببینێ‌،كەمترمەیلی ئەوە دەكات كەلە جەستەی ئەكتەردا ئەو وشانە بخوێنێتەوە كە لە تێكسدا گوێ‌ ی لێ‌ دەبێت ،یا ئاستی تێگەیشتن و مەعریفی نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەكە توانای خوێندنەوەی جەستە یا كەرەستەكانی دیكەی شانۆیی هەبێت ، لەبەر ئەوە رەنگە توانای هەزم كردنی زێتر بێت لەشانۆگەرییەكی دیكەی ئەزموونگەری،بەڵام درك بەوە دەكات كەهەندێ‌ لەو نمایشانە لەو نمایشە هاوچاخە زیندووانەن كە سیحرێكیان تێدایە،بەڵام ئەو نابەڵەدە بەو هونەرە سیحراوییە.

شانۆ جیهانیەكان توانیوویانە سوودێكی زۆر لە كولتوورو كەلە پووری خۆیان ببینن و ئەو سەروەت وسامانە نەتەوییانەی خۆیان لە ئەفسانە و چیرۆك و حیكایەتی میللی بە شێەوەیەكی هاوچاخانە بۆ شانۆكانیان بەرجەستە بكەن، بەڵام ئێمە ئەگەرچی لەوانیش دەولەمەندتر بووبین،ئەگەر لاوك و حەیران و چیرۆك و ئەفسانەكانمان پڕیش بووبن لە درامای كاریگەر ئەوە لە دەرەنجامی قەیرانی تێكست نووس نەمان توانیوە كەم و زۆر سوود لەو سامانە بە پێزەی خۆمان وەربگرین،بۆیە فاكتەری بنەڕەتی غیابی تێكستی هاوچاخانە، دەگەڕێتەوە بۆ لاوازی ئەزموونی نوێی شانۆییمان،بۆیە هەوڵە كانی بەهاوچاخ بوونی شانۆ لای ئێمە ئەگەر هەبووبێت كەوتۆتە نێوان دوو بازنەوە : یەكەمیان زۆرینەی نمایشە نوێكانمان پتر پشتیان بە تێكستی بیانی بەستووە،دووهەمیان : كۆمەڵێكی تر لەوان پشتیان بە خۆیان بەستووە،بۆ پێك هێنانی (تێكستی كۆكتێڵی) كە لە لێك بەستنەوەی چەند كورتە قەسیدەیەك پێك هاتووە، وەك هەندێ‌ لە شانۆگەرییەكانی سدیق حوسێن و مەهدی حەسەن دا دەردەكەوێت ، ئەمەیان حاڵە تێكی چەسپاونیە،بەڵام رەنگ و خەسڵەتی تایبەتی خۆیان هەیە و لاوەكان پتر روو لەم شێوازە دەكەن بۆدەربڕین،ئەگەر چی نابنە چارەسەر بۆ بونیاتنانی تێكستی نوێ،چونكە لەو حاڵەتانەدا،دەرهێنەر پشت بە تێكست نابەستێت ، بەڵكو هەموو پارسەنگی خۆی دەخاتە سەر وێنەی شانۆیی وكەرەستە درامیەكانی دیكەی شانۆ ، وەك جەستەی ئەكتەر و رووناكی و موزیك و رەنگ ، دەرهێنەر دەیەوێت بە زمانی سینۆگرافیا كاریگەری سایكۆلۆژی و دارماتیكی خۆی لە سەر دەروون و رۆحی بینەردا بە جێ بێڵێ نەك بە دیالۆگ،كە بەلای ئەوانەوە دیالۆگ پتر بەلای هزردا دەشكێتەوە،ئەو كاریگەرییە دەروونیە سیحراویە لای بینەر دروست ناكەن،كە دەرهێنەر خوازیاریەتی .

قەیرانی تێكستی شانۆیی ئەمڕۆ نیە لە شانۆی كوردیدا سەرهەڵدەدا،چونكە لەوەتەی شانۆ لای ئێمە سەری هەڵداوە بە دەگمەن نووسەری تایبەتمەند بە نووسینی تێكستمان هەبووە،راستە جارەو بار لەملاو لەولا هەندێ هەوڵی سەرەتایی هەبوونی بۆ نووسینی تێكست،بەڵام كاریگەرییەكی ئەو تۆیان بەسەر رەوشی شانۆیی نەبووە،بەو جۆرەی كە بتوانن پارچەیەك لەو بۆشاییە بەرفراوانەی گۆرەپانی شانۆییمان پڕ كەنەوە،لە هەمان كاتدا ئەوانەی دەستیان لەكاری نووسین وەرداوە بۆ ئارەزوو بووە،نەك وەك پێشەیەكی سەرەكی و پسپۆر بە نووسین ، بەلگەشمان بۆئەو راستیە ئەوەیە ئەوەتا ئەو نووسەرانە بەردەوام نەبوونەو ئێستاكە زۆر ینەیان لەگۆڕەپانەكەدا بزر بوونە ، بەشێكی تر لەوانەی مومارەسەی كاری نووسینی تێكستیان كردووە ، دەرهێنەرەكان خۆیان بوونە، كەتوانای نووسینیان هەبووە ، بۆیە لەدەرەنجامی ئەو قەیرانەی هەبووە،پیشتیان بە خۆیان بەستووە بۆ شانۆگەرییەكانیان،بۆیە ئەگەر تێكست لە رابووردوودا لە ئاستەنگیكدا بووبێت،ئێستا قەوارەی ئەو ئاستەنگە زۆر لە جاران پتر هەڵا یساوە و بۆتە پارچەیەكی گەورەی نەخۆشیەكانی ئەمڕۆی شانۆ، فاكتەری سەرهەڵدانی ئەو دیاردەیەش هەمدیسان دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هەلوو مەرجە تەنگەتاوەی ئەمڕۆكە شانۆ بە گشتی پییدا تێدەپەرێت،لەهەمان كاتدا ئەو فاكتەرە ئەرێنیانەی كەدەبنە هاندەر بۆ رووتێكردنە تێكست،ئەوەتا نەوەی نوێ‌ لە دەرەنجامی غیابی ئەو هاندانە بە هیچ شێوەیەك توخنی ئەو ئاقارەی نووسینی تێكست نەكەوتوون، وێڕای هەموو ئەمانەش هونەریی نووسینی هونەرێكی تایبەتەو لەو هونەرە باڵایانەیە كە كەم كەس دەسەڵاتی ئەوەی هەیە خۆی لە قەرەبدات،لەبەركەم ئەزموونی لەم بوارەدا،چونكە ئەوانەی دەیانەوێت بنووسین دەبێ لەدووسەردا شارەزاییان هەبێت ،لەبواری هونەریی و لە بواری ئەدەبی ،رەچاوی رەگەزە هونەرییەكانی شانۆ بكەن لە بواری دروست كردنی گری َو كاراكتەروو دابەش كردنی دیمەنی و دیالوگ و زۆر رەگەزی تر كە رەنگە نووسەرێكی گەورەی بواری ئەدەبی ئەگەر شارەزایی لەبواری نووسینی تێكسدا نەبێت دەسەڵاتی پێ نەشكێ‌،هەر بۆ یەش رەنگە چیرۆك نووسێك یان رۆمان نووسێكی بەتوانادەسەڵاتی نوسینی تێكستێكی شانۆیی نەبێت ، لەدەرەنجامی ئەو تایبەتمەندیەی كەشانۆ هەیەتی و ئەو مەودا فرەوانەی لە نێوان هەردووكیاندا هەیە.

تێكستیش وەك هەر هونەرێكی دیكە خۆ بە بڕیار دروست نابێت ئەگەر ئەو هونەرە زە مینەی بۆ خۆش نەكرێت و ئەو كەشووهەوایەی بۆ نەڕەخسێندرێت كە یاریدەری نەشوونووما بوون و دروست بوونی دەدەن، مەرج نیە شانۆ پابەند بێت بە تەنها فۆرم وشێوازێكی دیاری كراوو لە بازنەی ئەو شێوازەدا نەچێتە دەرەوە ،ئەمە كۆتووپێوەندێكە دەكرێتە ملی شانۆ و لە مەودای داهێنانی و پەلووپۆ هاوێشتنی شانۆ كەم دەكاتەوە بەرەو ئاقارەكانی داهێنان و سەر هەڵدان كاتێ شانۆ دەبێتە شانۆیەكی دەوڵەمەند كە رەنگاوڕە نگیەتی تێدابێت لە رێباز و ستایل و شێوازە جیا جیاكانییەوە،رەنگە لێك جودایی لە رێبازو ستایلدا هەم جۆرێك لە بۆڕبۆرین دروست بكات لە نێوان شانۆكاران ، كەلە دەرەنجامدا بە قازانجی شانۆ هەڵدەكەوێتەوە،هەم دەبێتە مایەی دەوڵەمەندبوونی شانۆ و بەدی هێنانی خواستە جۆراو جۆرەكانی شانۆ،چونكە بمانەوێت و نەمانەوێت هەر رێبازو ستایلێكی شانۆیی بینەری تایبەتی خۆی هەیە، ناكرێت حەزی هەندێ‌ لەبینەران بەدی بێت و حەزی هەندێكی دیكە فەرامۆش بكرێت.

نەوەی نوێ پتر لەنەوەی كۆن پەنا بۆشانۆی وەرگیراو دەبەن لەبەر ئەو هۆیانە:
یەكەم: نەبوونی تێكستی هاوچەرخ كە لەگەڵ سەردەم بگونجێت و ببێتە بنەمایەك بۆ پێشكەش كردنی شانۆی نوێ و فاكتەرێكی لەبار بێت بۆ گەیاندنی گەلێ پەیام و تێڕوانینی هونەری،كە رەنگە ئەو خواستانە كەمتر لە تێكستێكی خۆمانەدا دەست كەوێت
دووەم : هەڵبژاردنی هەندێ تێكستی جیهانی كە لێك نزیك بوونەوەیەكی ئێجگار نزیكیان هەیە لەگەڵ پرس و روداوەكان و واقعی نەتەوەیی ئێمە.
سێیەم : سوود وەرگرتن و بەسەر كردنەوەی شانۆی جیهانی یاریدەی دەوڵەمەند بوونی باری شانۆییمان دەدات ،بەڵام لە هەمان كاتدا ئەمەش ئەوە ناگەیەنێت ئێمە روو لە تێكستی كوردی وەرگێڕین و دیاردەی وەرگێڕان بەسەر روخساری شانۆییماندا زاڵ بێت ، بە شێوەك هاوسەنگییەكە لە دەست بدەین و جۆرێك لە لەنگی لەم بوارەدا دركی پێ بكرێت ،بگرە دەبێت لاوەكان بڕوا بەوە بهێنن كە داهێنان گوزارشت كردن و هێما و هەموو خواستەكانی دیكەیان دەكرێ لە تێكستی خۆماڵیشدا دروست بێت ئەگەر ئەوان هەوڵی بۆ بدەن ، هەر بۆ نموونە (شەمال عومەر) وەك هونەرمەندێكی نوێ خواز و ئەزموون گەری شانۆیی جوانترین داهێنانی لە شانۆگەری (خەج و سیامەند) دا دروست كردووە (گەزیزە)ی هونەرمەند زۆرینەی تێكستەكانی لە نووسینی خۆیەتی من پێم وایە ئێمە دەبێت هەوڵی دەوڵەمەندبوونی ئەو رەوتە لە شانۆدا بدەین و تێكستی خۆمان فەرامۆش نەكەین چونكە ئەگەر وا نەبێت كەمتر دەتوانین گوزارشت لە كێشەی نەتەوەیی و كۆمەڵایەتی و مرۆییەكانی بینەری كورد بكەین ،شانۆ وەك پێویست بۆ پرسە تایبەتییەكانی خۆمان بەرجەستە بكەین .

Previous
Next
Kurdish