٭نەرجسیەتی قەزافی لە ڕۆمانی “دواهەمین شەوی سەرۆک”دا … نوسینی: درەو مهدی
ئەمڕۆ پاش دوو ڕۆژ لە خوێندنەوەی ئەم ڕۆمانە بوومەوە کە ڕۆمانێکی قەبارە مام ناوەندە بە بڕی ۲۲۹ لاپەڕە.
ڕۆمانەکە لە نوسینی نوسەری جەزائیری “محمد مولسهول” ناسراو بە “یاسەمینە خەزرا”یە و وەرگێڕی کورد “ئازاد زەرزنجی کردویەتی بە کوردی و ناوەندی ئەندێشە چاپ و بڵاوی کردۆتەوە.
بە بڕوای فەیلەسوفانی بواری دەرونناسی نەرجسیەت”خود پەسەندی” یاخود “خود شەیدایی” جۆرێکە لە تێکچوونی کەسێتی کە هەستکردنێکی نا ئاساییە بە خۆشویستنی خود و خۆ بەگەورە زانین.
ئەگەر بە وردی سەرنجێک لە قۆناغەکانی ژیانی دیکتاتۆرەکان بدەین دەبینین گەیشتنە لوتکەی “نەرجسیەت” تێیاندا وایکردووە کە لە عەرشی فەرمانڕەوایی بهێنرێنە خوارەوە و ئەم نەخۆشیە دەرونیە سەری بە با داون.
لێرەدا چەند نیشانەیەکی ئەم نەخۆشیە دەرونیە دیاری دەکەین:
۱.ئەم کەسانە بەردەوام وا هەست دەکەن کە خۆیان لە بەرزایدان و کەسانی تریش هەموویان لە خواریەوەن.
۲. زۆر لە خۆی ڕازیەو وا دەزانێت لە هەموو کەس جوانتر و باشتر و عاقڵتر و زیرەکترە.
۳.کەسی توشبوو بەم نەخۆشیە هەمیشە هاوسۆز و هاوخەمی بۆ بەرامبەرەکانی کەمە.
٤.زۆر سەرسامە بەکارەکانی خۆی و ڕەخنە و توانج و لۆمەکردن قبوڵ ناکات و پێی توڕە و دەمارگیر دەبێت.
٥.هەڵسوکەوتی لەگەڵ بەرامبەر قورس و گرانە.
٦. هەمیشە حەزدەکات بەرامبەرەکانی بە فرمانی ئەم بجوڵێنەوە و هەڵسوکەوت بکەن.
دەرونناسی نەمساوی “سیگمۆند فرۆید”پێی وایە ئەم نەخۆشیە بەڕێژەی جیاواز لە هەموو کەسدا هەیە و هەموو کەسێک بە شێک لە “نەرجسیەت”ی تێدایە.
بەم پێیە، لە باری و نا لەباری ژینگە کۆمەڵایەتیەکەی کەسەکە دەبێتە هۆی توش بوون و گیرۆدە بوون بەم نەخۆشیە.
ئەگەر چی شارەزایانی بواری دەرونناسی پێیان وایە کە دەرونناسی نەمساوی “فرۆید” لە سەدەی نۆزدە بۆ سەدەی بیستەم ئەم نەخۆشیەی دۆزیەوە بەڵام بە بڕوای “ئیدوارد سەعید” فەیلەسوفی فەلەستینی-ئەمریکی،ئەم نەخۆشیە مێژوویەکی کۆنتری هەیە و سەردەمی “نەرجسیەت” و گەورە تەماشاکردنی خود و کەمکردنەوەی ئەوانی تر و مێژووی ئەویتر، بۆ سەزدەمی یۆنانی کۆن دەگەڕێتەوە کە خۆیان دەردەخست وەک منێکی گەورە و باڵا و سۆپەرمان و ئەویترێکی ڕوخاو نەزان و ناشارستانی.
واتە، لەو سەردەمەوە تا ئێستا ئەم نەخۆشیە دیکتاتۆر بەرهەم دەهێنێت لە مێژوودا.
شارەزایانی دەرونی پێیان وایە ئەم نەخۆشییە دوای تەمەنی ۱۸ ساڵی دەردەکەوێت، ئەو هۆکارانەشی کە دەبنه هۆی توشبوون بەم نەخۆشیە،بریتین لە “زۆر سەرسامبوون بە کەسەکە لە منداڵیدا لە لایەن دەوروبەریەوە و گرنگی پێدان و خۆش ویستنی زۆر لە قۆناغی منداڵیدا لە لایەن دایک و باوکەوە” وە بە پێچەوانەشەوە” دەرنەبڕینی سۆز و عاتیفە بۆ منداڵ کە وا دەزانێت هیچ بە هاو گرنگیەکی لای ئەوانی تر نیە و کەموکورتی لە کەسایەتیدا هەیە”.
نوسەر،لەم ڕۆمانەدا دەیەوێت پێمان بڵێت: کە خۆش گوزەرانی و گرنگی پێدان و خۆش ویستنی زۆری دایک و باوک و گرنگی دان بە قەزافی لە لایەن دەوروبەرەکەیەوە لە سەرەتای منداڵیەوە وای لێنەکرد کە توشی نێرجسیەتێکی لە ڕادە بەدەر ببێت،بەڵکو پەراوێز خرانی ئەم کەسە و نەبوونی سۆزی دایک و باوک و هەستکردن بە کەموکورتی و بێ بەهایی و تۆمەتبارکردنی بەوەی کە کەسێکی”زۆڵ”ە، توشی لادان و نێرجسیەتی کردووە.
“کە منداڵ بووم بە پانتۆڵێکی پینە پینە و جوتێک نەعلی شڕەوە برسێتیم چەشتووە،بە پێخاوسی بەسەر چەوە داخەکاندا پیاسەم دەکرد، چواردەورم بەدبەختی بوو، ڕۆژی تاقە ژەمێکم دەخوارد،کاتێ برنج نەدەما خواردنی بەردەوامم لاسکی ڕووەکەکان بوو، شەوانە وەختێ لە ژێر پەتووەکەوە لەتاو سەرما خۆمم گرمۆڵە دەکرد،هەردوو قاچم بەسکمەوە دەنوساند،جاری وا هەبوو خەونم بە ڕانە مریشکێکەوە دەبینی و لیک بە دەممدا دەهاتە خوارێ”. ل۲٦.
بەدەم سزادانی لە لایەن قەزافیەوە، بەدیلگیراوێک هاوار دەکات” موعەمەر،تۆ بە زۆڵی لە دایک بوویت، موعەمەر تۆ زۆڵیت،زۆڵ”. ل۱۲۷.
قەزافی سەرۆکی پێشووی لیبیا لە شەست و سێهەمین ساڵی تەمەنیدا بەهۆی گەیشتنە لوتکەی دیکتاتۆریەت لە دەسەڵاتدا لە لایەن گەلی لیبیاوە کۆتایی بە دەسەڵاتی هێنرا.
“ئەم ئێوارەیە پاش شەست و سێ ساڵ وا هەست ئەکەم ئەستێرەکانی ئاسمانی سیرت کەم بونەتەوە مانگە چواردەکەشم هیچی لێ نەماوەتەوە”.ل۱۹.
یەکێک لە نیشانە هەرەدیارەکانی نەخۆشی “نەرجسیەت” بەکار هێنانی بەردەوامی دەستەواژەی “من”ە، لە دەست پێکی قسەی کەسی توش بوودا.
“ خاڵم سوێندی دەخوارد، من کوڕە پیرۆزەکەی هۆزی غەوسم”.ل۱۹.
“من،کە پێم دەڵێن برای سەرکردە، ئەو پیاوە وردبینەم کە هەرگیز بە هەڵەدا ناچێت”.ل۲۰.
“من، موعەمەر قەزافیم، ئەمەش خۆی لە خۆیدا بەسە بۆ ئەوەی کە ئیمانت بە هێز بێت”.ل۲۰.
.ل۲۰“”ڕزگار بوون لە سەر دەستی من دێت
“من،موعەمەر قەزافیم، ئەو ئەفسانەی لە پیاوێکدا بەرجەستە بووە”.ل۲۲.
..ل۲٦“”منیش هەر قەزافیم،قەزافیش سەروەرە
ڕەنگە هەر لەبەر سەلماندنی ئەم نیشانە دیارەی نەخۆشیەکە دەرونیە بێت لە قەزافیدا کە نوسەری ڕۆمانەکە “یاسمینە خەزرا”لە تەکنیکی گێڕانەوەی ڕۆمانەکەدا پەنای بۆ بەکارهێنانی جێناوی کەسی یەکەمی تاک “من” بردووە و تەواوی ڕۆمانەکەمان لەسەر زاری قەزافی بە کەسی یەکەمی تاک بۆ دەگێڕێتەوە کە گوزارشتە لە دوا ساتەکانی شەوی کۆتایی ژیانی قەزافی لە شاری سیرت زێدی لە دایک بوونی خۆی لە سەروبەندی شۆڕشی لیبیا لە ۱۷ی شوباتی ۲۰۱۱دا.
لەگەڵ ئەمەشدا نوسەر بە شێوەی “فلاشباگ” و تەکنیکی “یاد هێنانەوە” دەگەڕێتەوە بۆ باسکردن لە دەورانی منداڵی و سەردەمی لاوێتی قەزافی و سەردەمی حکومڕانیە دور و درێژەکەی قەزافی و باس لە ڕوداوە جیاوازەکانی سەرۆکی لیبیا دەکات لەو سەردەمە جیاوازانەدا لە چەند ناوچەیەکی وڵاتی لیبیادا.
“کە منداڵ بووم،خاڵم ناو بەناو لەگەڵ خۆیدا دەیبردم بۆ بیابان”.ل۱۷،سەرەتای دەستپێکردنی ڕۆمانەکە.
قەزافی کاتێک لە ساڵی ۱۹٦۹ کودەتای بەسەر محمد پاشای سەنوسیدا کرد لە لیبیادا ئەو وەک کەسێکی هەڵگری بیری سۆشیالیستی دژ بە هەموو ڕەوتە ئاینیەکان لەو وڵاتەدا مامەڵەی کرد، بەڵام لە هەمانکاتدا هاو شێوەی سەرکردە دیکتاتۆرەکانی تری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقا سودی زۆری لە ئاین بینی بۆ بەرژەوەندی و پاراستنی پێگەی تایبەتی خۆی.
“من خوام لەگەڵە،ئەی هەر ئەو خۆی منی لە ناو ئەو هەمووە پیاوەدا هەڵنەبژاردووە تا ڕووبەڕووی زلهێزەکان و چاوچنۆکی لە ڕادە بەدەریان ببمەوە بۆ هەژموون و دەسەڵات؟”.ل۲۱.
منێکی موسوڵمانی منەوەر کە هەمیشە بەسەر کەتن و پیلانەکاندا سەرکەوتووم”.ل۲۱.
لەگەڵ ئەمانەشدا زۆر جار قەزافی کێرڤی نەرجسیەتەکەی هێندە بەرز دەبێتەوە تا خۆی دەگەیەنێتە ئاستی خودا و پێغەمبەران و خۆی دەکات بە کەسێکی ئەفسانەیی.
کاتێک ژنە ڕۆژنامەنوسی ئیتاڵی “ئۆریانا ڤالاچی” چاوپێکەوتن لەگەڵ قەزافیدا دەکات،لە کۆتا پرسیاردا لێی دەپرسێت” تۆ باوەڕت بە خودا هەیە؟” قەزافیش لە وەڵامدا دەڵێت: “بێگومان، ئەوشتە ئاشکرایە، بەدڵنیاییەوە. بۆچی پرسیاری وا لە من دەکەیت؟” ئۆریاناش لە وەڵامدا دەڵێت:”چونکە وامزانی تۆخۆت خودایت”.
“ئەوەی ئەمڕۆ من ڕوو بەڕووی بومەتەوە، ئەم یاخیبونە نەخشە بۆ کێشراوە و ئەم جەنگە هەڵگیرسێنراوە ،بەڵگەیەکی ترە بۆ دروستی ئەو ڕێگایەی پێیدا دەڕۆم،ئەی هەر ئەم ئەزموونانە نین کە خوداوەند دروست دەکەن؟”.ل۲۲.
“منێکی موسوڵمانی منەوەر کە هەمیشە بەسەر کەتن و پلانەکاندا سەرکەوتووم “.ل۲۱.
“ئەوەی من دەیڵێم کە لامە و لە ئاسمانەوە دێت،ئەوەیشی بیری لێدەکەمەوە پێشبینی پێغەمبەرانەیە”.ل۱۰۳.
..ل۲۲٦“”من چیتر سەرۆک نیم، من پێغەمبەرم
هەمیشە دیکتاتۆرەکان، لەتاو خود پەسەندیەکی زۆر بەرزیان پێیان وایە کەپێویستیەکی حەتمین بۆ ئەو جێگایەی کە فەرمانڕەوایی دەکەن و پێیان وایە ئەگەر ئەوان نەبن ئەو جێگایە نابرێت بەڕێوە و حکومڕانی ناکرێت.قەزافیش هەمان بۆچوونی هەبوو.
..ل۱۰٤“”لیبیا بە بێ من نەگبەتیەکی بێ ناو بێ ئایندەیە
نوسەر بەردەوامە لە باسکردنی ڕەفتارە سەیر و سەمەرەکانی قەزافی بە هۆی نەرجسیەتەکەیەوە، ئەو پێمان دەڵێت هەر وەک چۆن سەدام حسێنی سەرۆک کۆماری عێراق بەهۆی لە خۆبایی بوونیەوە لە دەسەڵاتدا پەلاماری وڵاتی کوێتی دا و ویستی داگیری بکات، ئاواش قەزافی هاوشێوەی ئەو لە ناوخۆی لیبیادا چەند کارێکی پەلاماردانی ئەنجامداوە.
“چەند مانگێک دوای ئەوە کە بە هاواری ستایشی میللەتەکەم مەست بووم،بیرم لە بەزمێکی تر دەکردەوە تا لە جیهاندا دەنگ بداتەوە، دوو دڵ بووم لەوەی لە نێوان ئەوەی فیرقەکانی بەریتانیا لە وڵاتەکەم دەر بکەم، یان بنکەی ئاسمانی ویلۆس لە دەستی ئەمریکیەکان دەربهێنمەوە. ئەوە بوو دیسان شەوێکیان ڤانکۆخ هاتە خەوم و تۆقاندمی. بۆ بەیانی سەرباری دوو دڵی پاساودراوی ڕاوێژکارەکانم،بڕیاری خۆممدا: نابێ خاچ پەرستان لە خاکە پیرۆزەکەی عومەر موختاردا بمێننەوە”.ل۸٥.
یەکێکی تر لە ڕەفتارە سەیر و سەمەرەکانی قەزافی سەرۆکی لیبیا هەر لە واقیعیشدا، شانازیکردن بوو بە نوسینی”کتێبی سەوز” کە بریتیە لە نامیلکەیەکی بچوک و ناوبراو لە ساڵی ۱۹۷٥ بڵاوی کردەوە، نامیلکەکە لە سێ بەش پێکهاتووە تێیاندا بیروبۆچونەکانی خۆی سەبارەت بە فەرمانڕەوایی و هەندێ چەمک و ڕێبازی سیاسی دەخاتە ڕوو.
ئەم سەرۆکەی لیبیا هێندە شانازی بەم نامیلکە بچوکەوە دەکرد تا کار گەیشتەئەوەی پەیکەری بۆ دروستکرد لە لیبیادا.
کاتێک “ئۆریانا ڤالاچی” ئیتاڵی چاوپێکەوتن لەگەڵ قەزافی دەکات ناوبراو هەر پرسیارێک قورس بێت و نەتوانێت وەڵامی بداتەوە بە ڕۆژنامە نوسەکه دەڵێت: لە کتێبی سەوزدا ئاماژەی پێکراوە و لەو کتێبەدا هەموو شتێک ئاماژەی پێکراوە.
ئەوەتا قەزافی لەم ڕۆمانەشدا دەڵێت:”من موسا بووم و لە شاخەکان هاتمە خوارێ،بەڵام لە بری لەوحی شەریعەتەکان کتێبی سەوزم بەدەستەوە بوو”.ل۱۹٤.
خویەکی تری قەزافی کە بەهۆی نەرجسیەتەوە گیرۆدەی بوو بوو،بریتی بوو لە زەمکردن و گاڵتەکردن بە سەرکردەکانی تری وڵاتانی نیشتیمانی عەرەب، لەوانە “بن عەلی” سەرۆکی تونس و ” سەدام حسێن” سەرۆک کۆماری عێراق.
“ ئای خوایە! بن علی، خوێڕیەک لە بەرگی سەرکردەدا”.ل٥۳.
“دەی چەتە ترسنۆکەکان، کەمێک ئازایەتیتان هەبێت و وەرن بمگرن من نە بن عەلی و نە سەدام و نە بن لادنم”.ل۱٥۲.
قەزافی بەهۆی لە خۆبایی بوونی لە ڕادە بەدەریەوە کە بە درێژایی حکومڕانیەکەی وێڕای ئەو هەمووە زوڵم و ستەمەی کە بەرامبەر گەلی لیبیای کرد. پێی وابووە هەموو هاوڵاتیانی ئەو وڵاتە وەک باوکی خۆیان ئەویان حیساب کردووە و خۆشیان ویستووە، بەڵام کە زانی شۆڕشیان کرد لە دژی، ئیتر لە دوا ساتەکانی ژیانیدا پەشیمانە لەوەی هێندەی تر دیکتاتۆری نەنواندووە بەرامبەریان.
“دەبوایە نیوەی میللەتم لە ناو ببردایە تا نیوەکەی تر ڕزگار بکەم”.ل۹۷.
“من پەشیمان نیم لەوەی کە لە سزادانمدا دڵڕەق بووم،چونکە ئەوە هەم ڕەوابوو هەم پێویست بوو”.ل۲۱۷.
دوای ئەوەی کە دەگەنە لوتکەی دیکتاتۆریەت و هەموو جۆرەکانی زوڵم و ستەم بەرامبەر میللەتەکەیان تاقی دەکەنەوە، بەڵام دان دەنێن بەوەی کە لە ترۆپکی فەرمانڕەوایدا هێشتا دەرونیان نا ئارامە و ترس بەرۆکیان پێدەگرێت.
ئەوەتا قەزافی لەم ڕۆمانەدا دەڵێت:”نا ئارامی نیە بگاتە نا ئارامی فەمانڕەوا، نا ئارامیەکی قورس و زاڵ و بەردەوام”.ل۱۷٤
جێگەی ئاماژەیە لە کۆتایدا پێویستە ئاماژە بۆ ئەوە بکەین، کە ئەوکاتەی قەزافی لە کۆشک و تەلارە ڕاقیەکانی خۆی شەوی سوری لەگەڵ ئەو ژنانەدا بەسەر دەبرد کە دڵی دەیخواستن، هەر گیز لەو باوەڕەدا نەبوو کە کۆتا شەوی ژیانی لە بینای قوتابخانەیەکی وێراندا لە شاری سیرت بەسەر بەرێت.بەڵام تازە پەشیمانی دادی هیچ کەسێکی نەداوە لە مێژوودا.
.ل۲۱۲.“”من وام زانی کۆتاییەکی پرشنگدارم دەبێت
“دەبوو بە قسەی هۆگۆشاڤێزم بکردایە،پێشنیازی پەناهەندەیی بۆ کردم وا نەبوایە ئێستا لە ڤەنزوێلا دەبووم”ل۲۱۲.
٭سەرچاوە:
１. ڕۆمانی”دواهەمین شەوی سەرۆک” ن: یاسمینە خەزرا./ و: ئازاد بەرزنجی.
2.وتاری “کەسێتی نێرجسی” ن: زانا جەبار/ سود لە پەیجی: ڕێکخراوی ڕێنما بۆ وشیاری دەرونی و کۆمەڵایەتی وەرگیراوە،بۆ وتارەکە.
３. وتاری “سەرەتایەک لە بارەی چەمک و مێژووی ڕۆژهەڵاتناسیەوە” ن: دیاری خالید/سود لە ئەرشیفی ماڵپەری کوردستانی نوێ-۲۰۱٥ وەرگیراوە،بۆ وتارەکە.
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
