Skip to Content

بۆچی پێویستمان بەدەوڵەتە … نەوزاد جەمال

بۆچی پێویستمان بەدەوڵەتە … نەوزاد جەمال

Closed
by ئاب 7, 2017 General, Opinion, Slider

لێرەدا قسەم لەراستی ریفراندۆم و گەڕەلاوژێی دەنگی بەڵێ و نەخێرنییە. سەربەخۆیی لەبەرگی دەوڵەتدا، شتێک نییە بەنەخێرو بەڵێ یەکلاکرێتەوە. دەوڵەت، قۆناخێکە کە بەرجەستەبوونی ویستی گشتی و ژیری و پێگەیشتنە، نەک هەڵوێستێکی کاتی لایەنێک لەپێناو بەرژەوەندیەکی تایبەتی خۆیدا. جگەلە کتێبی ‘دەوڵەت وەک پرسێکی فەلسەفیی’ (دەزگای سەردەم ٢٠١٣) زۆرشتی ترم نییە لەبارەی گرنگی و پێویستی دەوڵەتەوە، بیڵێـم. بەڵام، بەهۆی گەرمبوونی مشتومڕی بیزەنتیانەوە، گرنگی دەوڵەت وەک چەمکێک و جیهانبینییەکی نوێ دەخەمەوەبەرباس.
راستە، دەوڵەت فریاڕەسی هەتاهەتایی و گۆچانێکی سیحراوی نییە کە لەئانوساتێکدا کێشەوگرفتەکان بنەبڕبکات. نەخێر، دەوڵەت فۆرمێکیتری زەروری بەڕیوەبردنی سیاسی و ئابوری و کولتورییە، بەتایبەت لەم ساتەدا کە لێکترازان، دابەشبوون و جەمسەرگەری هەرێمی و داڕشتنەوە نەخشەی سیاسی و جوگرافی لەئارادایە. بەبڕاوی من، دەوڵەت لەچەند سۆنگەیەکەوە پێویستە:

1- دەوڵەتداری دەرکەوتێکی دێرینە لەجوگرافیای مێژوویماندا. بەرای ‘فۆکۆیاما’: “دەوڵەت یەکێکە لەو دامەزراوەدیێرینانەی مێژووی مرۆڤایەتی کە بۆ نزیکەی دەهەزارسال لەمەوبەرو بەتایبەت میزۆپۆتامیا(کوردستانی ئێستا) دەگەڕێتەوە! سەیرنییە میزۆپۆتامیا لەمێژەوە دەوڵەتداری تێداهەبووەو بەجۆرێکیش ئەو بۆچوونە پوچەڵدەبێتەوە کە جوگرافیای سیاسی ئێمە هەرگیز دەوڵەتی نەنانسیووە.

2- ئەو شێوازە حوکمڕانییەی داهێزراوەی دوودەیە زیاترە لەپاش-راپەڕینەوە چەند فۆرمێکی ئەزموونکردووە. بەڵام، ئەمڕۆ لەراگرتنی بەڵانسی سیاسی و دروستکردنی پەیوەندی دەرەکی و هاوکێشەی کۆمەڵایەتی و ئابوری ناوخۆدا شکستیهێناوە. هۆکارەکەش بەپلەی یەکەم ئەوەیە ئێمە میرنیشنی حزبیمان دروستکرد. دابەشبوونی حزبی، بەپێی زۆنی جوگرافی و دەسەڵاتی سیاسی، شیرازەی هێزی تێکدا. کوردستان تەنها دوو جەمسەری هێزی لەخۆگرتبوو. کاتێک بوو بە(٣) شیرازەکە لاسەنگ بوو. لەگەڵ ئەوەی دەرکەوتنی هێزی سێهەم، زەرورەتێکی مێژوویی و پاڵنەرێکی خۆکردی سیاسی و کۆمەڵایەتی بوو.

3- لەبەرئەوەی نەتوانرا کۆمەڵگەیەکی سەردەمی و یەکانگیر لەسەرووی دابەشبوونی تیرەوهۆزو ئایین و ناوچەگەری و رەگەزییەوە بهێنینەدی. ئەگەر خۆمان وەک نەتەوەو کۆمەڵگەیەک نەیەتەبەرچاو، ناهەقمان نییە. چونکە، بەرووپێوێکی سۆسیۆلۆجیانە، ئێمە هێشتا لەهۆزگەلێک دەچین کە درێژکراوەی جوگرافیەکی کشتوکاڵی و گوندیین! لەکاتێکدا کە دەڵێین دەوڵەت، ئیتر جەختەکە لەسەر پەروەردەکردنە، هاوڵاتی/تاک تەوەرە. خەڵکی لەهەر ناوچەو تیرو بنەماڵەیەکیش بن، وەک هاوڵاتیەک لەبەردەم دامەزراوەکانی دەوڵەتدا یەکسانە. ئیتر، هەموو پاشخانەکانیتر (تیروهۆزو ناوچەو بنەماڵەو خزمزمێنە) دەبنە بابەتی لاوەکی.

4- مادام حکومەت و پەرلەمان پەکیان کەوت، شکستیانهێنا لەدریژەدان بەژیانی سیاسی و دەرکەوتنی قۆرخکاری بەرپرسی حزب لەسێکتەرکانی ئاوبوری و سەربازیدا. پێویستە ئەو کارتێلانە لەرێگەی دامەزراوەیەکی بەهەژموونی دەوڵەتدا تێکبشکێن. ئەگەر دەوڵەت بەمانای زاڵبوونی هێزێکی سەپێنەرە بەسەر هەموو هێزەکانیتردا، ئەوا بەجۆرێک هاوسەنگی دەگەڕێتەوە ژیانی سیاسی و ئابوریمان.

5- ئێمە لەقۆناخی نادیارو نقووبوونێکی میژووییەوە دەستمانکرد بەخۆبەڕێوبەری سیاسی و ئابوری، بەلاوازی و لایەنە گەشاوەکانییەوە. ئەوە گرنگ بوو، چونگە هەنگاوی یەکەم بوو. بەڵام، دەستکەوتی گرنگتر لەڕێیە کە پێویستە “بوونێتی خۆت” وەک قەوارەیەکی مرۆیی/ نیشتمانی و نەتەوەیی چۆن پەرەپێبدەیت و ببیتە بکەرێکی ناوچەیی و جیهانی. پرسیارەکە ئەوەیە چۆن مرۆڤگەلێک لەسەر نەخشەو ناوچەیەکی مۆلەوق پرجەنگ و ئالۆگوۆری خێرادا بپارێزیت و پێشیشی بخەیت؟ کێ گرەتنی پاراستن و مانەوەت ئەدات کەرۆژانە ولاتی وەک سوریا وجێگەیتریش گەلەکەی ئاوارەدەبێت؟

6- بۆئەوەی دەرفەت و دەستکەوتەکان فرەترو پەرەیان پێبدەین، چیتر لەجوخزێکی داخراودا نەمێنینەوەو سەدەیەکیتر، لەسەر یەک شیۆازو دەستکەوت بەردەوام نەبین. بۆ ئێمە، هەر جوگرافیایەک، قەوارەیەک گرنگ نییە، بەڵکو پەرەسەندن و برەودان بەتوانانی مرۆیی و سروشتیەکانمان. زیادکردنی چەندێتی بەتەنها مایەی شانازی نین. کردنەوەی چەند زانکۆیەک گرنگ بوو لەقۆناخێکدا کەهەتبێت. ئێستە نەک یەک دوو، چەندانیشمان هەن. تەنانەت شارۆچکەکانیشی گرتۆتەوە. کەواتە، دەستکەوتە هەبوونی زانکۆکە نییە, بەڵکو بەرهەمی زانستییە. فرۆکەخانە گرنگەو باشە، بەڵام ئیستە گەورەوکردن و پەرەپێدانی پێویستە.

7- هەبووونی فەرمانڕەوایەتیەکی کورد بۆ دوودەیە لەمەوبەر بازدانێک بوو لەمێژوودا، ئێستە پیوستمان بەدامەزراوەیەکی گەورەترە کە دەوڵەتە. بەڵام دیسان هەر دەوڵەت لەخۆیدا بەس نییە. بەڵکو لەوە گەورەتر ئەوەیە هاوڵاتی، ببێتە هەوێنی ژیان و ئازادی تاک و گروپ و مافەکان و رێزگرتن بەدیبێن. تەنها دەوڵەت گرنگ نییە, دەبێت خواستی ئێمە لەوە گەوەرتربێت. واتە، ببینە هێزێکی کارا لەناوچەکەداو بکەرێکی نێودەوڵەتي لەرووی ئابوری و کولتوری و سیایشەوە.

8- جگەلەوەش دەوڵەت کۆتایهێنان و رزگارکردنی حزبەکانی ئێمەیە لەو وێنەیە کە وەک بەکرێگیراو، دەستنێژو داردەستی دەوڵەتەکانی دوەوروپشت بن. دەوڵەتانی هەرێمی نایانەوێت دەوڵەتێکی کوردستان بەرژەوەندی نیشتمانی و ئاسایشی خۆی و سیاسەتی دەرەکی و دپلۆماسی لەسەر ئاستی فەرمی هەبێت. چونکە رێگە لەدەستخستەناو دەستوەردانیان سنورداردەکات.

9- دەوڵەت ئیرادەو ئەقڵێکە کەخۆی لەو چێوەسیاسیەدا بەرجەستەدەکات. هاوکات، پرسێکی نەتەوەیی-نیشتمانی گشتی مرۆڤگەلێکە نەک کەسێکی تایبەت لایەنێک. دەوڵەت وەک فۆرمێکی دەستوری، کەسێتی قانونی، خۆی لەسەر بنەمای بێلایەن، مرۆڤ، هاوڵاتی دادەمەزرێت.
لەکۆتاییدا، دەپرسم: ئایا لەترسی ئەوەی کە نەبینە قوربانی و زیانمان لێنەکەوێت بەهۆی هەنگاونان بەرەو دەوڵەت، قوربانی بەخەون و خواستەباڵاکانمان بدەین؟ لەباتی قوربانیدان بۆ گەیشتن بەدەوڵەت، قوربانی بەویستی دەوڵەتبوون خۆی بدەین؟

Previous
Next
Kurdish