پەرلەمانی عێراق نموونەیەک لە ڕاستگۆیی … چالاک ئـاغجەلەری
ئـەگەر دیموکراسی وەکو فکرو فەلسەفە یان ئـایدۆلۆژیەک تەماشا بکرێت بێگومان شوێنێک بۆ قەرارگرتن و بەگەرخستنی ئـەو فەرھەنگە سیاسیە پەرلەمانە ، ئـەم دەزگایە لە فەزایەکی تەواو سەربەخۆ و دیموکراتدا ناوەندێکە دەنگی زۆرینەی تاکەکانی تێدا کۆکراوەتەوە لە پێناو ئـاراستەکردنی بڕیارە چارەنوس سازەکانی کۆمەڵگە بۆ کۆی پێشھاتەکان دەبێت بەم فلتەرەدا بڕوات ، بنەچەی ئـەم فەرھەنگە ، ئـەم عەقڵانیەتە سیکۆلارە لە یونانی کۆنەوە دەستی پێکردوە و ڕێگەیەکی دوور و درێژی گرتەبەر تەواوی فەلسەفە سیاسی و فەرھەنگیەکانی کۆمەڵگە جۆگەی لەم ڕووبارە ھەڵخست لە ژێر ناوی جیاواز جیاوازدا ، ئـاینەکان تا بێدینەکان ، قەومیەکان تا ئـومەمیەکان ، کاپتالیزلیستەکان تاوەکو شوعیەکان کەوتنە ژێر ھەژموونی وەرگرتنی دەنگی گەل بۆ ھەرچی ڕەوایەتی دان بە جوانکردنی بیر و ھزری سیاسی و کۆمەڵایەتیان.
مێژووی کۆن و نوێ سەلمێنەری ڕاستیە تۆقێنەرەکانی کۆمەڵگاکانی دونیایە تا چی ئـەندازەیەک درێغیان لە پاکتاوی یەکتردا نەکردوە لە تەواوی بوارەکاندا ، بۆ ھەرچی گەیشتن بە خواستە پاوانخوازیەکانیان لە بەرامبەر دەستەمۆ و تا ئـەندازەی سڕینەوەی دژەکانیان لە سەر زەوی ، تێرکردنی ئـەم حەزە مرۆڤ کوژانە گەیشتە ژیانی دەوڵەتداری قەومی و تائـیفی و دینی، ھەرچی دەوڵەتانی ڕۆژئـاوایە بە پاڵپشتی شۆڕشە عەقڵانیەکان و خۆێندنەویەکی بابەتی بۆ مێژوویان ھەروەھا بوونی ئـیستعابی ھەڵومەرجەکان تایبەت بە ئـاڵوگۆڕە سیاسی و ئـابوری و فەرھەنگیەکان بووە بنەمای بەجێھێشتنی ئـەو فۆرمە ی جیاواز لە ژینگەی ڕەنگاوڕەنگی خۆی ،فەزای دەورووبەر بە ھەمان فۆرمی سیاسی وفەرھەنگی خۆیان بچوێن و ڕەوایەتی ماف بۆ کۆی تاکەکان ببێتە فەلسەفەی دونیابینی و پێکەوە ژیان ببێتە بەشێکی دانەبڕوای کاروانەکەیان.
بە گەڕانەوە بۆ پرەنسیپی دەوڵەتداری ڕۆژھەلات بە گشتی و ناوەڕاستەکەی بەتایبەتی ھەلومەرجە کان دەرھەق بە دونیای سیاسەت بۆ گرتنە دەسەڵات تەواو پێچەوانەی دەوڵەتانی ڕۆژئـاوایە، دونیا بینی شۆڕشە جەماوەریەکان ، سیاسیەکان بوونە بە شێک لە گۆڕینی دەموچاوەکان ئـەوەی مایەوە گەرائـاسا ژیانەوەی بەخۆوە دی ھەمان ھەڵسوکەوت وفەرھەنگی دەسەڵاتی سەرکوتکەر بوو بە شێوە و مکانیزمی جیاواز ، بۆ نموونە ئـیپراتۆریەتی عوسمانی تورکیای ئـەتاتورکی دوێنێ و ئـاکپارتی ئـەمڕۆی لێ سەوزبوو ، عێراقی مەلەکی سەدامی دوێنێ و شیعەی ئـەمڕۆی لێ ڕسکا، ئـێرانی سەفەوەی ڕەزا شا و ئـایەتوڵاکانی جێگیرکرد ، میسریشمان بینی دوا خۆشپیشاندانە میلۆنیەکە کێ جڵەوی گرت و چۆن کارکەنارکەوت، کەواتە تەواوی ئـەم نموونانە گێڕانەوەی چیرۆک و سەرگوزشتەی سەر ئـاگردان نیە ، ئـەمانە بەشێکی زیندوی ئـاڵوگۆڕەکانی گۆڕەپانی سیاسی ڕۆژھەڵاتە، ئـەم دەسەڵاتە دووبارە بووانە بە ھەمان فەرھەنگی زاڵی نەتەوەی سەردەست و دەستەمۆکردنی کەمینەکان درێغییان نەکردوە لە سەرکوت و سڕینەوەی ڕەکابەرەکانیان ، ھەموو کات و زەمانێک یەک دیدگا بە میکانیزمی جیاواز خۆیان ناساندوە بە بەرامبەر، ھەردەم ئـەو ەندی پێیانکرابێت کاریان لەسەر فەرھەنگ و سایکۆلۆژیەتئ کەمینەکان کردوە بۆ ھەرچی زیاتری بچوکردنەوە و تائـەندازەی فەنا بوونیان لە بۆتەی فەرھەنگی زاڵدا کە ئـەم ئـەرکەش دەسەڵات وەک ئـەجندایەکی بۆماوە کاری لەسەر کردوە.
بە ئـاوڕدانەوە بۆ دونیابینی دەسەڵاتە یەک لە دوای یەکەکانی دەوڵەتی عێیراقی دوای ١٩٢٣ بەردەوام ئـەم فۆرمەی لە بەگژا چوونەی کەمینەکانی ھەڵگرتوە ، بۆ پشتڕاستی ئـەم بۆچوونە سەرھەڵدانی خەباتی گەلانی ژێر دەستە بە تایبەت کوردەکان لە عێراقدا زادەی نابەرابەری دەسەڵاتە یەک لە دوای یەکەکانە بەرامبەر بە پرسێک کە گوزارشت لە ناسنامەی مرۆڤبوونی خۆی دەکات پێش ھەر خواستێکی تر بە دوای ئـەمەدا خەباتەکان لە مەلیک مەحمود دەستی پێکرد درێژەی بە خۆیدا تا ئـەم ساتە ، سەرباری ھەڵەکانی ئـەوانەی بوونە ھەڵگری مەشخەڵی بەرخودانەکان بەڵام بە وەڵام نەھاتن و نادیدە گرتنی پرسی کورد لەلایەن حکومەتەکانەوە ، عەقڵیەتێکە بە نەگۆڕی ماوەتەوە و درێژەی پێدەدەن ھەروەھا ھەر پشتگیریەک لە م ئـیستبداتیەی دەسەڵاتەکان لە ژێر ھەر بڕو بیانویەکدابێت دەچێتە ھەگبەی فەرھەنگی نەتەوەی سەردەستەوە و ئـیمکانی مرۆڤ دۆستی وپێکەوەیی زۆر لاوازە چونکە دەستپێکی ئـاگرەکە دەولەتی ناوەندە دەبێت لە ئـاستی کلتوری سیاسی و فەرھەنگیەوە ئـەو خەتە بپەڕێنێت لە پەیوەند بە کۆتایی ھێنان بە ئـەقڵیەتی کەمینە و زۆرینە.
ئـەنجام دوای بە ھەدەردانی ئـەم چەند ساڵەی پێشتر بۆ کورد لەلایەن ھێزە سیاسیەکانی ئـەم گەلەوە بەتایبەتی پارتی و یەکێتی ، ھاوکات نەخوێندەوەیان بۆ دەسەڵاتی ناوەند لە چوارچێوەی زانستی سیاسیدا ھەروەھا کارکردن لەسەر تێکشانی تاکی کورد لە مرۆڤێکی ووڵات پارێزەوە بۆ حزب پارێز ، ھەروەھا بەتاڵان بردنی ژێرخانی ووڵات ، پاش ئـەم ھەموو نەھامەتیەیە ی کە بەسەر خەڵکیانھێنا کونجێک شک نابرێت بۆ ستایش و ڕێزگرتن لە ڕابردوویان، ئـەمڕۆ ھاوتوون دەستیان داوەتە شادەماری داخوازی خەڵک ئـەویش بەدیھێنانی خەونی گەلە ( دروست بوونی کیانی کوردی)، بەڵێ ھەستیاری ئـەم پرسە ھێندە گرنگە ئـەوەی ڕۆژێک بە ئـەنقستیش کورد بووبێت زۆر گرانە پێچەوانەی ئـەم خواستە بێت ، ھاوکات ھەڵەکانی ھێزە سیاسیەکوردیەکان بە ئـەندازەیەک تاکی کوردی دڕدۆنگ و بێزار کردوە نایانەوێت بچنە ژێر باری بەلێیەکەوە کە پێیان وایە کەمر شکێن دەبێت ، بە دیوێکی تردا تەماشای ھەڵوێستی نەتەوەی سەردەست و دەسەڵاتی ناوەندە دەکەیت بەتامی بەعسیەکان ھەڕەشە ی سەرکوتی سەربازی دەکەن وەک دوا خەیاری سیاسیان، ئـەم ھەژموونە باڵادەستیەی بەغدا و قسە کردن لەسەر پرسێک کە تاکی کوردستانی بڕیاردەرێتی ،بە پێچەوانەی تەواوی بەھا مرۆڤایەتیەکان و سوڕانەوە لە چەقبەستووی شۆڤێنیەتی نەتەوەی سەردەستە ،ئـەم پرسە دەبێت بە ئـاراستەیەکدا بڕوات کە بیرێکی جدی تەندروست بۆ ماڵئـاوابوون لە فەزایە بەگەڕبخرێت بەڵام بۆ کیانێک بێت جیاواز بێت لەوانەی دەوروبەر ، ھەروەھا ھاودەنگی بۆ ئـەم پرسە دەبێت گرەنتی دەستەبەری ئـازادی تاکەکان بۆ تەواوی بوارەکانی ژیان مسۆگەر بکات چونکە مێژووی دەسەڵاتی ھێزە کوردیەکان ئـەنجامێکی ترمان پێدەدەن ، ئـاکامی بژاردەی بەڵێ ھەنگاوێکی بوێرانەیە ئـەگەر ھێزە سیاسیەکان نەیخەنە خزمەت ئـەجندای حزبیانەوە ، بە پێچەوانەوە دەنگی نەخێر خزمەت بەو دەنگانە دەکات کەلە ئـەمڕۆی پەرلەمانی عێراقدا پەیامی ڕاستگۆیی خۆیان گەیاند بە کورد .
چالاک ئـاغجەلەری
