پرسە و ماتەمینی دەرفەتێك بۆ ڕیاكاریی كۆمەڵایەتی و وەلائی كۆیلایەتی … کارا فاتیح
لە كۆمەڵگای ئێمەدا، پرسە و ماتەمینی دەسەڵاتێكی ئیستاتیكییان هەیە بۆ گەرمكردنەوە و توندكردنەوەی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان، تیشكی بەهێزی ئەو جوانییە فریودەرەی ئەم دەسەڵاتەیش مرۆڤ لە ئاست ناشیرینییەكانی پرۆسەكەدا كوێر دەكات.
پرسە لە ڕێگەی بەردەوام خۆدووبارەكردنەوە و بەرهەمهێنانەوەی ڕابردوەوە بەو دەسەڵاتە ئیستاتیكییە مرۆیییە خەڵەتێنەرەی هەیەتی، لە كۆنەستی مرۆڤەكاندا جۆرێك لە ئایدیۆلۆژیا بەرهەم دەهێنێن، ئایدیۆلۆژیای ڕێكخستنەوەی كۆمەڵگا لە سەر فۆڕمی تەقلیدی و دینی، كە دەسەڵاتێكی شاراوەی هەیە لە كۆبوونەوە و گەرمكردنەوە و بەئاسانی گەیاندنی بۆچوون و پەیامە دینییەكان، ئایدیۆلۆژیایەك مرۆڤ بە هۆی نەریتپارێزی و خۆلادان لە ڕەخنە و گلەیی، بەشێكی زۆر لە تاكێتیی خۆی لە بەردەم گشتدا لە دەست دەدات، لەم كۆبوونەوە كۆمەڵایەتییەدا كە لە ژێر خواستی گشتیدا بەڕێوە دەچێت نەك تاك، ئایدیۆلۆژیای دینی و خواستی دڵخوازی كۆمەڵایەتی دەخرێنە گەڕ و جێگەی هەر بزوتنەوەیەكی جەماوەری، كە پاڵنەرەكەی ئازادیی تاك و خواستی دادگەریی كۆمەڵایەتیی بێت دەگرنەوە، یان تا ڕادەیەك دەیبەنە دواوە و، چالاكیی مرۆڤ دەبێتە جۆشوخرۆشێك كە هاوشانی خەم و نیگەرانی بۆ كۆچكردوو یان بڵندتریش، چێژ بەرهەم دەهێنێت، لێرەدا بەرهەمهێنانی چێژیش بە شێوەیەك مەرگ دەكاتە كەرەستە و كاڵا و هەندێ جار ئەو مەرگە دەبێتە شوێنی گاڵتەجاڕی.
گاڵتەجاڕی لەوەدایە، بەشدارانی پرسە، شوێنی پرسە و هۆكاری پرسە دەكەنە بیانوو بۆ خۆنماییشكردن و موجامەلەی یەكتر و داپۆشینی ڕق و ناكۆكییەكانیان، لەویش گاڵتەجاڕیتر ئەوەیە، لە سەر ئاستی سیاسی و ڕووناكبیری، مەرگی كەسێك بە تایبەت كاراكتەرێكی دیار، دەبێتە مۆدێلێك بۆ چالاكی و خۆدەرخستن و قسەكردن، ئەوەیش كە وای كردوە پرسی مەرگ هەمیشە وەك پرسێكی كۆمەڵایەتی سەیر بكرێت و نەبێتە دیاردەیەكی تایبەت، ئامادەبوونی قورسی پرسە و ماتەمینییە لە كۆمەڵگادا، كە سنورێكی گەورەی لە نێوان ژیان و مردندا كێشاوە و مەرگی وەك بەشێك لە ژیان دابڕیوە و لەم نێوەدا مرۆڤ دیدێكی كراوە و سكۆلاری بۆ مردن نەبوە و هەمیشە سەبووریی بە گوتاری ئایینی هاتوە، كە مرۆڤ ئامادە دەكاتەوە بۆ مردن و ژیانی دوای مردن، نەك گەشەدان بە ڕۆحی خۆشەویستیی مرۆڤ و ژیاندۆستی و سەرهەڵدانی پرسیاری ئەنتۆلۆژی.
پرسە هۆكارێكە بۆ ئەوەی دۆستایەتیی ناكۆكەكان بێتەوە سەرەوە و پەردەی سەر دژە ڕووكەشەكان هەڵبدرێتەوە، ئەوان دەستلەناودەست بە هەمان دیدی میتافیزیكی و ئایینی بۆ كێشەكان دەڕوانن، وەك چۆن مەرگ لە ڕێگەی پرسەوە ئەو پەیامە بە مرۆڤەكان دەدات: بەردەوام بن لەو ژیانە تەقلیدییە و شوكرانەبژێر بن، سیاسییەكان و ناكۆكەكانیش بانگی خۆزگە و ئاواتێكی وەهمی و فریودەرانە دەدەن: با مەرگی فڵان كەس هۆكارێك بێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و وەلاخستنی ناكۆكییەكان لەپێناو بەرژەوەندیی گشتیدا.
ئەوە ڕوونە، ئەگەر تەبایییەك هەبێت لە نێوان بازرگانانی كێبەركێكار، سیاسەتوانانی ناكۆك، یان دەسەڵاتداراندا، كە بێگومان هەیە و بەهێزیشە، تەنها بەرژەوەندی و دۆخێكە تا ئەو گەمەیە بە باشی بەرێتە پێشەوە و بەردەوام بێت، نەك تەبایییەك بۆ بەرژەوەندیی گشتی و باشكردنی ژیانی هەموان، لێرەدا پرسە هۆكارێكە بۆ پیشاندانی ئەم تەبایییە ساختەیە، یان ئاواتخواستن بۆ دروستكردنی و چەكەرەكردنی ئومێدێكی وەهمی لای خەڵك.
– خودا لێی خۆش بێت… خودا لێی خۆش بێت.
– بە خێر بێن… بە خێر بێن، خودا پاداشتتان بداتەوە.
گوزارەی (خودا لێی خۆش بێت) لە پاڵ سیما تەقلیدی و ڕیاكاری و ڕۆتینییەكەی، سیمایەكی تریشی هەیە، كە زمان و بیركردنەوە بە شێوەیەكی خۆبەخۆ و ئاسایی و بۆ هەمیشە دەخاتە خزمەت دیدی میتافیزیكی و گوتاری ئایینییەوە و مردن بە قورسی لە ڕووبەری كۆمەڵایەتیدا ئامادە دەكات و ڕێگر دەبێت لەوەی وەك پرسێكی تاك سەیری بكرێت و مرۆڤ بە دیدێكی كراوەوە لێی بڕوانێت، هەروەها ئەم گوزارەیە (خودا لێی خۆش بێت) ئەوەیش دەگەیەنێت: ئەوا من هاتم، دونیا هەر مردنە، هیچ شتێك ئەوە ناهێنێت بە قورسی بیگرین، خودا لێی خۆش بێت، گوزارەی (خودا لێی خۆش بێت) لە پاڵ سیما تەقلیدی و ڕیاكاری و ڕۆتینییەكەی، سیمایەكی تریشی هەیە، كە زمان و بیركردنەوە بە شێوەیەكی خۆبەخۆ و ئاسایی و بۆ هەمیشە دەخاتە خزمەت دیدی میتافیزیكی و گوتاری ئایینییەوە و مردن بە قورسی لە ڕووبەری كۆمەڵایەتیدا ئامادە دەكات و ڕێگر دەبێت لەوەی وەك پرسێكی تاك سەیری بكرێت و مرۆڤ بە دیدێكی كراوەوە لێی بڕوانێت، هەروەها ئەم گوزارەیە (خودا لێی خۆش بێت) ئەوەیش دەگەیەنێت: ئەوا من هاتم، دونیا هەر مردنە، هیچ شتێك ئەوە ناهێنێت بە قورسی بیگرین، خودا لێی خۆش بێت، خودایش بەخشندەترینە، دە تۆیش گوناهەكانی ئەم دونیای من بە قورس مەگرە، ئەویش دەڵێت (خودا پاداشتتان بداتەوە) واتە چاكتان كرد هاتن، زۆریشم پێ خۆش بوو، هێندەم پێ خۆش بوو، دڵم لە ئاست لارییەكانتاندا نەرم دەبێت، منیش بۆ پرسەكانی ئێوە دێمەوە. بەم شێوەیە ژیانی كۆمەڵایەتی لە بازنەی لارییەكان، ڕیاكاری و دیدی تەقلیدی و میتافیزیكی بۆ كێشەكان دەخولێتەوە، پرسی مەرگ لای مرۆڤ هیچ شتێكی ڕاچڵەكێنەر دروست ناكات، دەبێتە جۆرە كەلتوورێك و لە هەموو كردەیەكی ڕادیكاڵ ڕووت دەكرێتەوە.
بۆ سیاسی و دەسەڵاتدارانیش، پرسە ئەو دەرفەتەیە كە لە پاڵ بەهێزكردنی گوتاری دینی و بێنرخكردنی ژیان و هەژموونی مەرگ بە سەر ژیانەوە، بە هۆی دۆخی غەمگینی و ماتەمی هەندێ جار ساختە و زاڵبوونی كەشی هاوخەمییەوە، سۆزی خەڵك بە لای خۆیاندا ڕادەكێشنەوە، پرسە زەمینەیەكی ساز و گونجاویش دەبێت بۆ ئەو حیزبی و ڕاگەیاندنكارانەی، كە تەنها بەهرەیان سیخوڕی و ماستاوكردنە، تا وەلائی كۆیلایەتیی خۆیان تازە بكەنەوە، ئێستایش بۆ زیندووڕاگرتن و بەهێزكردنی ئەم گەمەیە، فەزای مەجازی (فەیسبوك) بوەتە ڕاگەیاندنی هەواڵی و پرسە و ناردنی سەرەخۆشی.
