پاڵنه‌ره‌كانی پێكه‌وه‌ژیان له كۆمه‌ڵگه‌دا … نێچیروان شوانی
پێكه‌وه‌ژیانی چه‌ند نه‌ته‌وه و ئایین و زمان و كولتوورێكی جیاواز له یه‌ك كۆمه‌ڵگه (وڵات, شار) دیارده‌یه‌كی سروشتیی كۆمه‌ڵایه‌تییه و ڕیشه‌یه‌كی مێژوویی هه‌یه. به‌گشتی ئه‌م دیارده جڤاكییه له زۆربه‌ی كۆمه‌ڵگه مرۆڤایه‌تییه‌كانی جیهاندا هه‌ستی پێ ده‌كرێ و له كوردستان و عێراقیش به‌تایبه‌تی ده‌بینرێ و ڕه‌نگی داوه‌ته‌وه.
جیاوازیی نێوان تاكه‌كانی مرۆڤ له‌ڕووی ئایین و زمان و نه‌ته‌وه و كولتوور…هتد له سه‌ره‌تاكانی په‌یدابوونی مرۆڤایه‌تییه‌وه هه‌بووه و مێژوویه‌كی چه‌ندان هه‌زار ساڵی و بگره زیاتریشی هه‌یه. ئه‌م جیاوازییه, جیاوازییه‌كی سروشتی و گه‌ردوونی و ئاساییه و به‌درێژایی قۆناغه‌كانی مێژوو تا ئێستا هاتووه. جا كاتێ كۆمه‌ڵگه به‌ره‌و ڕووی ئه‌م جیاوازییه ده‌بێته‌وه, دوو ڕێگه‌ی له به‌رده‌مدا ده‌بێ:
1_ ڕه‌تكردنه‌وه‌ی یه‌كتری و په‌نابردنه به‌ر ناكۆكی و سڕینه‌وه‌ی یه‌كتر و ئه‌مه‌ش نابووتكردنی ژین و ژیاری لێ ده‌كه‌وێته‌وه.
2_ یه‌كدی به جیاوازییه‌كانییه‌وه قبووڵ بكه‌ن و به ته‌بایی و ته‌ناهی وێكڕا بژین.
له مێژوودا هه‌ر دوو ڕێگه ئه‌زموون كراوه.. هه‌رچی ڕێگه‌ی یه‌كه‌مه مرۆڤه شه‌ڕانگێزه‌كان له دێرین زه‌مانه‌وه مرۆڤه ده‌ستیان بۆ بردووه و دژی به‌رانبه‌ره‌كانیان تاقیان كردووه‌ته‌وه, به‌ڵام ئه‌نجامه‌كه‌ی جگه له خراپه‌كاری و ده‌ستدرێژی و وێرانكاری هیچی تر نه‌بووه. سه‌باره‌ت به بژارده‌ی دووه‌م دوای ئه‌وه‌ی تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه فره ڕه‌هه‌نده‌كان بۆیان ده‌ركه‌وت ناتوانن به زۆر و به شه‌ڕ و كوشتار یه‌كتری و جیاوازییه‌كانی یه‌كتری بسرنه‌وه. بۆیه بیریان له‌وه كرده‌وه جیاوازییه‌كانی یه‌كدی قبووڵ بكه‌ن و به ئاشتی و ئارامی و ئازادی پێكه‌وه بژین. له‌مه‌شدا كۆمه‌ڵێ فاكته‌ر و هۆكار هه‌ن, وا ده‌كه‌ن مرۆڤه زمان و نه‌ته‌وه و ئایین و مه‌زهه‌ب و كولتووره جیاوازییه‌كان به‌یه‌كه‌وه بژین..
1_ مرۆڤبوون چه‌قی پێكه‌وه‌ژیانه: ئه‌گه‌ر تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه له لایه‌نی زمان, ئایین, نه‌ته‌وه, ڕه‌نگ, كولتوور و ڕۆشنبیری…هتد جیاوازییان هه‌بێ, به‌ڵام دواجار له خاڵێكدا هاوبه‌ش و هاوتان, ئه‌ویش ئه‌وه‌یه هه‌موو مرۆڤه‌كان دروستكراوی خودان و نه‌وه‌ی یه‌ك دایبابن. مرۆڤبوون گه‌وره‌ترین پێناسه‌یه بۆ مرۆڤ و مه‌زنترین خاڵی هاوبه‌شی نێوان مرۆڤه‌كانه. پێویسته هه‌موو ده‌م مرۆڤبوون ببیته سه‌نته‌ری به‌یه‌كه‌وه گرێدانی هه‌موو جیاوازییه‌كانی مرۆڤ.
2_ ئایین هانده‌ری پێكه‌وه‌ژیانه: هه‌موو ئایینه‌كان سه‌ره‌ڕای جیاوازییه‌كانیان له دروشم و په‌رستش, به‌ڵام له چه‌ند خاڵێكدا جۆره هاوڕه‌نگی و هاوده‌نگییه‌ك كۆكیان ده‌كاته‌وه ئه‌ویش هاندانی ئایینه بۆ په‌یڕه‌وكارانیان تاكوو به ته‌ناهی و دوور له ئاژاوه و كێشه له‌گه‌ڵ په‌یڕه‌وكارانی ئایین و ئاییزاكانی دی پێكڤه بژین. هه‌رچه‌نده هه‌ندێجار ڕوو ده‌دات په‌یڕه‌وكاری ئایینێ به‌هۆی ده‌رمارگیریی توندی بۆ ئایینه‌كه‌ی و به هۆكاری هه‌ڵه حاڵیبوون له ئایینزاكه‌ی به‌ره‌و توندوتیژی له بیر و گوفتار و كرداردا بڕوا و ئایین و ئایینزای ئه‌وانی دی ڕه‌ت بكاته‌وه, به‌ڵام ده‌بێ ئه‌وه بزانین ئه‌مه ڕه‌فتاری تاكێكه و هه‌ڵسوكه‌وتی په‌یڕه‌وكارێكه و نماینده‌ی كۆی ئایینه‌كه ناكا, چونكه ڕێنمایی و په‌یامی ئایین به‌گشتی هانده‌ر و پاڵنه‌ری وێكڕاژیان و لێبورده‌ییه.
3_ نیشتمان ساباتی پێكه‌وه‌ژیانه: نیشتمان ئه‌و خانه و لانه گه‌وره‌یه‌یه, كه ده‌بێته ماڵه گه‌وره‌ی پێكه‌وه‌ژیانی هه‌موو تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه به تێكڕا و ته‌واوی جوداوازییانه‌وه, چون نیشتمان سه‌رزه‌مینی خۆشی و ناخۆشی و شادی و شیوه‌نی هه‌مووانه, هه‌ر خۆشییه‌ك ڕووی تێ بكا به‌شی هه‌مووانی پێوه‌یه و هه‌ر ناخۆشییه‌كیشی تووشی هات به‌رۆكی هه‌مووان ده‌گرێته‌وه به‌بێ هیچ هه‌ڵاواردنێكی ئایینی و نه‌ته‌وه‌یی و مه‌زهه‌بی و ….كه‌وا بێ چه‌ند جیاوازییه سروشتییه‌كانمان تۆخ بن, ئه‌وه دواجار نیشتمان هه‌مووانمان له ئامێز ده‌نێ.
4_ مێژوو تۆمارێكی هاوبه‌شه: هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك خاوه‌نی دیرۆكی كۆن و تازه‌ی خۆیه‌تی. جا ئه‌و مێژووه پڕ بێ له ده‌ستكه‌وت و سه‌ركه‌وتن یان نووشت و نوچدان و شكستی تێدا بێ, هه‌ر چۆن بێ, ئه‌و مێژووه تۆماری ڕابردووی هه‌موو نه‌ته‌وه و زمان و ئایین و مه‌زهه‌به‌كانی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یه و هه‌مووان كه‌م تا زۆر جێپه‌نجه‌ی خۆیان له‌سه‌ر په‌ڕاوی مێژوو داناوه و پێكه‌وه مێژووی خۆیان نه‌خشاندووه. پێویسته نه‌ته‌وه و زمان و ئایین و مه‌زهه‌به جوداوازه‌كانی ئه‌و كۆمه‌ڵگه تێكه‌ڵانه ئاوڕ بۆ ئه‌و مێژووه هاوبه‌شه بده‌نه‌وه و بیكه‌نه ده‌لاقه‌یه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی لێیه‌وه سه‌یری ئێستا و ئاینده‌ی خۆیان بكه‌ن.
5_ په‌یوه‌ندیی كۆمه‌ڵایه‌تی تانوپۆی چنینی كۆمه‌ڵایه‌تییه: مادام مرۆڤ بوونه‌وه‌رێكی جڤاكییه و ناتوانێ به‌ته‌نێ هه‌ڵبكا و دواجار ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تیی پێكڤه‌یی هه‌ڵبژاردووه. كه‌واته چییه‌تی و چۆنایه‌تیی ژیانی ناو كۆمه‌ڵگه وا له تاكی كۆمه‌ڵگه فره نه‌ته‌وه و فره ئایین و فره كولتوور ده‌خوازێ تۆڕی په‌یوه‌ندییه‌كانی فراوانتر و ئاستی په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی به‌ره‌و سه‌رتر ببا و زۆرجار كه‌سانی ئایین جوایه‌ز و كولتوور جیا ده‌كه‌ونه ناو ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌وه. دروستی و بێگرفتی ئه‌م په‌یوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییانه پله‌ی پێشكه‌وتوویی كۆمه‌ڵایه‌تیی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یانه نیشان ده‌ده‌ن. ئه‌م په‌یوه‌ندییانه له په‌یوه‌ندیی كار و پیشه و سه‌ردان و به‌سه‌ركردنه‌وه له بۆنه و یاد و جه‌ژنه‌كان…هتد خۆی ده‌نوێنێ و هۆكارێكی بایه‌خداری درێژه‌پێده‌ری پێكه‌وه‌ژیانه.
6_ به‌رده‌وامیی ژیان له پێكه‌وه‌ژیانه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێ: ڕه‌وڕه‌وه‌ی ژیان و به‌رده‌وامبوونی به‌ره‌وپێشچوونی زه‌مه‌ن وامان لێ داوا ده‌كا نه‌ته‌وه و كولتوور و زمان و ڕه‌نگه جیاوازه‌كان پێكه‌وه به ته‌ناهی و ئاشتی و لێبورده‌یی بژین, چونكه ئه‌وه‌ی مرۆڤ به‌درێژایی چه‌ندان سه‌ده و ساڵ له شارستانییه‌ت و به‌ره‌وپێشچوونی ژیار بنیاتی ناوه كه‌م تا زۆر هه‌موو نه‌ته‌وه و زمان و كولتووره جیاوازه‌كان به‌شداریان تێدا كردووه. له ئێستاشدا بۆ به‌رده‌وامبوونی ژیان و به‌ره‌وپێشچوونی شارستانی و گه‌شه‌پێدانی ژیاردا پێویستی به پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه‌ی نێوان ئه‌و نه‌ته‌وه و ئایین و ئیتنیكه جیاوازانه هه‌یه.
7_ ده‌ستوور و یاسا پێكه‌وه ده‌سته‌به‌ر ده‌كا: پاڵنه‌رێكی تری پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه‌ی نێوان نه‌ته‌وه و ئایین و كولتووره جیاوازه‌كان ده‌ستوور و یاسایه. ده‌ستوور_ كه دایكی یاساكانه_ ده‌ستبه‌ری مافه‌كانی نه‌ته‌وه و پێكهاته جیاوازه‌كان ده‌كا و یاساش له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌ستوور داده‌رێژرێ و ڕه‌چاوی یه‌كسانیی نێوان تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی كردووه و ده‌بێته چه‌تری سه‌ری هه‌موو پێكهاته جیاوازه‌كان. هه‌بوونی ده‌ستوور و یاسا ده‌بێته پاڵنه‌رێكی گرنگی پێكه‌وه‌ژیان, چونكه هه‌موو پێكهاته‌كان هه‌ست به جۆرێ له دڵنیایی و متمانه ده‌كه‌ن به‌هۆی یاسا و ده‌ستووره‌وه.
8_ پێكه‌وه‌ژیان ئاینده و چاره‌نووسه: ژیانی پێكه‌وه‌یی نێوان نه‌ته‌وه جیاوازه‌كان له كۆمه‌ڵگه‌ی چه‌ندان ئایین و زمان و كولتووری جیاواز بووه‌ته چاره‌نووسی سروشتی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یانه و هه‌ڵاتن و ڕاكردن لێی نالۆژیكی و نه‌كرده‌یه. بۆیه پێویسته تاكه جیاوازه‌كانی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یانه ئه‌و ڕاستییه حاشاهه‌ڵنه‌گره بزانن و لایان ڕوون بێ جگه له پێكه‌وه ژیانی ئاشتییانه هیچ بژارده‌یه‌كی تریان نییه و چاره‌نووس و ئاینده‌ی كۆمه‌ڵگه‌كه‌یان و به‌ره‌وپێشچوونیان به‌هۆی پێكه‌وه‌ژیانی ئاشتییانه‌وه‌یه.
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
