ئایا ریفراندۆم ئامانجی خۆی ده‌پێكێت؟… عیماد عه‌لی
به‌ڵێ به شێوه‌یه‌كی كاتی ریفراندۆم به هۆكارگه‌لێك شكستێكی كاتی هێنا، كه گرنگترینیان:
ا-له‌سه‌ر ئاستی نێوخۆ:
1-نه‌بونی یه‌كگرتویی نێوخۆ و ده‌ستبردنی زۆرێك له خه‌ڵكی ناخاڵه‌ی هه‌مه‌جۆر بۆ شتی حه‌رامی دژ به ئامانجی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی و پشت خه‌تی سوور، له پێناو چه‌ند به‌رژه‌وه‌ندیه‌كی ته‌سكی شه‌خسی و حزبی وبه پشتبه‌ستن به ناكامی عه‌قڵ و كاریگه‌ریكانی مێژووی كه‌سه‌كان و ده‌وروبه‌ریان، زه‌ره‌ریان له یكێتی گه‌ل له پێش شكستی ریفراندۆم دا و ته‌نانه‌ت درزه‌كه‌یان گه‌یانده خه‌ره‌ندێكی قووڵ .
2- كۆنه قین و ركابه‌ری كه‌سی و حزبی نا به‌رپرس له ئاست پرسێكی زۆر گه‌وره و ستراتیجی و ململانێیه‌كی نابه‌جێ له كاتێكی هه‌ستیاری وا كه گه‌وره‌ترین لێدان بوو له پرسه‌كه.
3- نه‌خوێندنه‌وه‌ی واقعی نێوخۆی كوردستان وه‌ك خۆی له رووی قه‌یران و كێماسیه‌كانه‌وه بووه هۆی كورتهێنانی كه حه‌ماسه‌ته چاوه‌روانكاروه‌كه ه‌لمه‌ر پرسێكی نه‌ته‌وه‌ی و نیشتمانی ستراتیجی وه‌ك سه‌ربه‌خۆیی كوردستاندا.
4- له‌به‌رچاوگرتنی به‌رژه‌وه‌ندی ئابووری و سیاسی حزبیله مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌كه و دوژمنانیش گه‌لی كوردستان پێش هه‌ر شتێكی تر و له سه‌رووی ئامانجه گه‌وره‌كه و رێزبه‌ستنی لایه‌نه‌كان به پشت به‌ستن به په‌یوه‌ندیه حزبی و ناكۆكیه نێوخۆیی به پێچه‌وانه‌ی پابه‌ندبوون به داواكاری ده‌ره‌كی و خۆفره‌زكردنی په‌یوه‌ندیه ده‌ره‌كیه‌كه، كه ئامانجی وه‌لانان وبه هه‌رزان فرۆشتنی پرسه‌كه بوو .
5- هه‌ندێك حساباتی هه‌ڵه‌ی نێوخۆیی حزبی و و موعاناتی خه‌ڵك و كرده‌وه‌ی پۆپۆلیستانه‌ی هه‌ندێك لایه‌ن به رقه‌به‌ری و كۆنه‌قین و حسابكردن ته‌نها به ململانێ حزبی و نه‌بونی هه‌ماهه‌نگی و بونی زۆرێك له كه‌سی هه‌رزه‌كاری نابه‌رپرس له جێگه و شوێنێك كه له‌م كاته‌دا ده‌بوو رۆڵی گه‌وره له‌م مه‌سه‌له بگێرن و ره‌فتاره‌كانیان وا ده‌كه‌وێته‌وه كه ته‌نها جێگه‌یان زبڵادانی مێژوو ده‌بێت .
ب- له‌سه‌ر ئاستی ناوچه‌كه و ده‌ره‌وه:
1-هه‌ڵوێستی چاوه‌روان نه‌كراوی وڵاتانی ناوچه‌كه و جیهان له‌مه‌ر ریفراندۆم و هه‌ر یه‌كه‌و به پێی خوێندنه‌وه‌ی خۆی و، بونی هه‌ڵه له خوێندنه‌وه‌ی هه‌ڵوێستی وڵاتان له لایه‌ن سه‌ركردایه‌تی كوردستانه‌وه.
2-سه‌ره‌رای له‌باری وه‌زعی ناوچه‌كه و هاوكێشه‌كان و ئه‌گه‌ری مامه‌ڵه‌كردنی ئه‌مركیا به شێوه‌یه‌كی گونجاوتر بۆ ناوچه‌كه به شێوه‌یه‌كی گشتی به‌ده‌ر له كوردستانی باشوور و به پشت به‌ستن به ئامانجه ستراتیجیه بێ ئه‌خلاقیه‌كانی له‌مه‌ر كێشه‌و پرسه حه‌قه‌كانی جیهان، وای كرد كه ئه‌مریكا دیسان پرسی گه‌لی كوردستان به‌شتی بچوكتر بفرۆشێته‌وه .
3- ده‌ستوه‌ردانی ده‌ره‌كی به تایبه‌تی ئێران و سوپای پاسداران و توركیای ئۆردوغانی چاوه‌روان نه‌كراو و هه‌بونی ململانێی نێوخۆیی عیراق و كێبركێی عه‌بادی و مالكی له‌مه‌ر به‌ده‌ستهێنانی ده‌نگی زیاتر له هه‌ڵبژاردنه‌كانی داهاتووی نزیكی عیراق گه‌وره‌ترین ته‌گه‌ره بوون له به‌رامبه‌ر پرسه‌كه .
4- هه‌بون و مانه‌وه‌ی هه‌ستی ره‌گه‌زپه‌رستی قووڵ له نێو سه‌رجه‌م خه‌ڵكی عێراقی برا و شه‌ریك و له‌به‌رچاونه‌گرتنی مێژووی كورد و خه‌بات و قوربانیدانی له‌لایه‌ن هیچ كه‌س و لایه‌نێكه‌وه، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌ی لێبراوی ئه‌وه‌یه كه جگه له به‌رژه‌وه‌ندی هیچ ئیدعایه‌كی تر له‌بابه‌تی مافی مرۆڤ و حه‌قی گه‌لان له‌دیاریكردنی مافی چاره‌نوسی خۆی له هیچ كوێیه‌ك ناخوات ئه‌گه‌ر مه‌نتقی هێز و به‌رژه‌وه‌ندی له پشتیه‌وه نه‌بێت . ئه‌مه‌ش ئه‌و په‌یوه‌ندیه ئه‌خلاقی و مێژووه هاوبه‌شه‌ی نێوان كورد و شیعه‌ی پچراند كه له‌دره‌ئه‌نجامی ئازار و مه‌ینه‌تیه‌كانی ده‌ستی ده‌سه‌ڵاته‌كانی عیراق چه‌شتبونی و، له‌مه‌ودوا ده‌كریت كورد ده‌ست بۆ هه‌موو شتێكی سیاسی رووت ببات .
5- جه‌مسه‌ربه‌ندی ناوچه‌كه و په‌یوه‌ندیه‌كانی وڵاتان له‌مه‌ر پێشهاته‌كان و وه‌زعی سوریا و به‌هانه‌ی مانه‌وه‌ی داعش.
ئه‌مما ریفراندۆم و سه‌ركه‌وتنی یان شكستهێنانی، ئه‌مه قسه‌ی زۆر هه‌ڵده‌گرێت و ده‌كرێت به بیرێكی قووڵه‌وه لێیبروانین و به‌دوور له‌كاردانه‌وه‌كان له مه‌ر هه‌ر كاریگه‌ریه‌كی شكستی كاتی هه‌نگاوی یه‌كه‌می ریفراندۆم قسه‌ی له‌سه‌ر بكه‌ین:
1-ریفراندۆم و داواكاری گه‌ل و به‌شداری و ده‌نگدان له‌مه‌ر سه‌ربه‌خۆیی خۆی له خۆیدا سه‌ركه‌وتنێكی گه‌وره‌یه و وه‌لا نانی شیعارگه‌لێكه كه ته‌نها شه‌ته‌كدان و به‌ستنه‌وه‌ی كورد به ناوه‌نده‌كانی ئه‌م وڵاتانه‌ی كه كورد به‌زۆر لكێندراوه پێوه دوپات ده‌كاته‌وه.
2-ریفراندۆم و ده‌نگی ره‌های خه‌ڵك وه‌ك ئه‌ستێره‌یه‌كی پرشنگدار له مێژووی گه‌لی كوردستاندا ده‌بوژێته‌وه و به‌رده‌وام هانی خه‌ڵكه دڵسۆزه‌كه بۆ سه‌ربه‌خۆیی ده‌دات و قه‌یران و رێگریه كاتیه‌كه له كاتی دیاریكراوی خۆیدا وه‌لاده‌نرێت قۆناغی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان و خه‌بات له‌وپێناوه‌دا به گورتینه‌وه دیته‌وه سه‌ر رێچكه‌ی خۆی فیدراڵیزم و حوكمی زاتی ئێكسپایربونی واقعی خۆیان راده‌گه‌ینن و داواكردنی سه‌ربه‌خۆیی ده‌بیته شیعاری سه‌ره‌كی هه‌مووان .
3-ریفراندۆم و ده‌نگی ره‌های خه‌ڵك ده‌بێته به‌ڵگه‌نامه و دیوكۆمێنتێكی حازر به‌ده‌ست له‌هه‌ر گۆرانكاریه‌ك و گفتوگۆیه‌ك له هه‌ر شوێنێكی ئه‌م كوردستانه بێته ئاراوه .
4- لێدانی ریفراندۆم له‌لایه‌ن هێزه نێوخۆیی و ده‌ره‌كیه‌كانه‌وه ڵیدانێكه له پشته‌وه به‌ر كورد كه‌وتووه و پاڵی پێوه‌ده‌نێت بۆ چوونه پێشه‌وه و لێدانێكی ئه‌وه‌نده به‌هێزه كه به‌رگه گرتنی چه‌ندین جار كورد به‌هێزتر ده‌كات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ته‌نها مانه‌وه‌ی به‌م لێدانه خۆی له خۆیدا به‌هێزبونه له پێناو به‌ده‌ستهێنانی ئامانج گه‌لێكهی گه‌وره و له پێشه‌وه‌یاندا سه‌ربه‌خۆیی كوردستانه .
5- به‌م ریفراندۆمه هێزی نێوخۆی ته‌سك بین ده‌ركه‌وت و خه‌ڵكێك كه ته‌نها له ئاست ركابه‌ری كار ده‌كات ریسوا بوو، ئه‌مه به‌ده‌ر له‌و دڵسۆزانه‌ی كه له‌به‌رچاوگرتنی باری ناله‌باری جیهانی و ناوچه‌یی و نێوخۆیی پاڵنه‌ریان بوو بۆ هه‌ڵوێستی سه‌لبیان و به به‌هانه ده‌یانهێنایه‌وه و ترسیان له‌ده‌رئه‌نجامه‌كانی بوو.
بۆیه” ریفراندۆم گه‌لی كوردی خسته قۆناغێكه‌وه كه به‌هیچ كه‌س وهێزێك ناگه‌رێته‌وه پێش پرسه‌كه، هه‌رچه‌ند هێز و توانای عه‌سكه‌ری و سیاسی به‌كار بێت له‌دژی و ناوچه‌یك لێره و شارێك له‌وێ داگیر بكات، واته ئه‌گه‌ر حوكمی زاتی قۆناغێك كوردستانی برده پێشه‌وه و دوای ئه‌وه قۆناغی فیدراڵی هات و به‌روپێشتر چووین، ئه‌مرۆ به ریفراندۆم چوینه قۆناغیتایبه‌تی سه‌ربه‌خۆییه‌وه و له كات و ئان و ساتی دیاریكراوی له‌باری خۆیدا هه‌رچه‌ند ده‌رنگیش بێت هه‌نگاوی یه‌كه‌می جێبه‌جێ ده‌كرێت و له‌و كاته‌دا كه‌س ناتواننێت به‌ری لێبگرێت . ئه‌وه‌ی گرنگه ئه‌م قۆناغه به نسكۆی عه‌سكه‌ری نامرێت و ریفراندۆم به زیندویی ده‌مێنێته‌وه و خه‌ڵك ده‌زانێت كه پرۆسه‌كه بۆ میله‌ته و كه‌س بۆی نیه بیكاته موڵكی خۆی .
ئه‌وه‌ی پێویسته، گرنگترین هه‌نگاوی كاتی له‌م كات و قۆناغه‌دا بنرێت:
1-له‌خۆگرتن و ئیستیعابكردنی ئه‌م نیمچه نسكۆیه و نه‌هێشتنی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌یه له یه‌كتر و په‌ند وه‌رگتنه له وه‌زعه‌كه و وه‌لانانی ناكۆكی و رق و كینه‌كانه به هه‌موو شێوه‌یه‌ك و له لایه‌ن هه‌موو لایه‌ن وكه‌سێكه‌وه .
2- نه‌هێشتنی دووبه‌ره‌كی له نێوان به‌ره‌ی نه‌خێر و به‌لێ یه‌و ده‌بێت كار له‌سه‌ر ئه‌وه بكرێت كه هێشتنه‌وه‌ی حساب وكتاب بۆ ویژدانی خه‌ڵك خۆی كه چۆن لێی ده‌روانێت بهێڵرێته‌وه .
3- هه‌وڵی یه‌كخستن و رێكخستن و ململانێی شارستانی بدرێت و داموده‌زگاكان به عه‌قڵانیه‌ت و له‌كات وئان و ساتی خۆیدا رێكبخرێن.
4- له قۆناغی دوای ریفرانۆم ساردنه‌بینه‌وه و له ئه مرۆوه هه‌ڵه‌كان له‌به‌رچاو بگرین و تاكه رێگه‌ی هه‌وڵی نێوخۆیی و ده‌ره‌كی بدرێت بۆ دووباره زه‌مینه سازی بۆ پاش ریفراندۆم و چۆنێتی به‌ده‌ستهێنێنانی ئه‌و پێویستیانه‌ی كه له‌م كاته‌دا له‌ئارادانه‌بون و فه‌راهه‌م نین .
5- جه‌خت كردن له‌سه‌ر یه‌كێتی خاكی كوردستان و یه‌كگرتوویی و نه‌هێشتنی سه‌ركه‌وتنی دوژمنان له‌په‌رتكردنی كوردستان و فه‌رزكردنی دوو ئیداره‌یی یان هه‌ر بۆچونێكی دوژمنان له كوردستان .
به‌م هه‌نگاوانه نه‌ك هه‌ر برینه‌كه سارێژ ده‌بێته‌و ه‌به‌ڵكو كه‌شێكی ئه‌وتۆ ده‌خوڵقێت كه ریفرانۆم و پرسه‌كه به دره‌وشاوه‌یی له‌به‌ر چاوان بێت له هه‌ر جموجولێكی سیاسی له‌به‌رچاو بگیرێت و له هه‌ر كاتێكی گونجاودا له سه‌ر زه‌مینه‌ی له‌بارتر ده‌توانرێت ئامانجه‌كه به ئاسانی بپێكرێت جا هه‌ر كه‌سێك سه‌رۆك و سه‌ركردایه‌تی كوردستان بێت با ببێت.
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
