Skip to Content

جیهان لە چنگى ئیمپڕاتۆردا -3 – … سمکۆ عەبدوڵکەریم

جیهان لە چنگى ئیمپڕاتۆردا -3 – … سمکۆ عەبدوڵکەریم

Closed
by كانونی دووه‌م 4, 2018 General, Opinion, Slider

بەشی سێیەم……

بە لە بەرچاوگرتنى هەنگاوەکانى ئەمریکا بەرەو وڵاتانى ئەمریکاى لاتین و دواتریش ئیران و پاشان ئیندۆنیزیا وەک سەرەتایەکى نوێ لە سەرهەڵدانى نەهامەتى و چەوساندنەوەى کۆمەڵگاى مرۆڤایەتى، بە چەشنێکى دیکەى جیا لە سەردەمى داگیرکارى سەربازى، لەوە تێدەگەین کە سیاسەتى نوێى ئەمریکا وەک ستراتیژیەتێکى تازە لە نیوەى دووەمى سەدەى بیستەمدا دەست پێدەکات و خۆى لە ناردنى کۆمپانیاکان بۆ وڵاتە دەوڵەمەندەکان لە بوارى سامانى سروشتیدا دەبینێتەوە، کە تا ئەم کاتیش خودى وڵاتەکە خۆشى هیچ سوودێکى لێووەرنەگرتبوو، دیارە هەموو ئەمانەش وەک جێبەجیکردنى ئامانجگەڵێک کە خۆى لە پڕۆژەکانى وەک کارەبا و ئاو و تەندرستى و پەروەردە و رێگاوباندا دەبینیەوە، کە سەرەنجام لەم رێگایەوە کۆمپانیاکان لە نێویاندا ئەوانەى رۆلى بکوژى ئابوریان دەگێڕا زیاتر بەدواى جێبەجێکردنى ئەو پلانانەوە بوون کە لە بنچینەدا بۆى هاتبوون، ئەرکى هەندێکیان لە نێو کۆمپانیادا ئەوە بوو کە لە کاتى رەتکردنەوەى بەرنامەو پڕۆژەکانیان، یان تەگەرە دروستکردن بۆیان، لە لایەن دەسەڵاتدارانى ئەو وڵاتانەى کە بۆیان چووبوون، یان هاوڵاتیانەوە، ئەوان پەنا بەرنە بەر هەڵخەلەتاندن و لە خشتەبردنیان، بە ئامانجى ڕازیکردنى سیاسییەکان و ئەو هاوڵاتیانەى ئامادە نین بچنە ژێربارى سیاسەت و خواستى کۆمپانیاکە. دیارە ئامانجى کۆمپانیاکانیش لە بنەڕەتدا ئەوە نەبووە کە دەیانەوێ خزمەت بەو وڵاتەو خەڵکەکەى بکەن، بەقەد ئەوەى ئامانجیان هەڵلۆشینى سەروەت و سامانى ئەو وڵاتانە و خستنە ژێربارى قەرز بووە، بۆ ئەوەى بۆ هەمیشە بکەونە ژێر بارى داوکارى و خواستى ئەمریکا و هەرگیز نەتوانن پێچەوانەى ویستى ویلایەتە یەکگرتوەکانى ئەمریکا هەنگاو هەڵێنن.

وەک هەنگاوى یەکەمیش هەموو ئەو هەنگاوانەى ئەمریکا بۆ لێدانى پێگەى تەوژمى شیوعییەت بوو، لە سەرتاسەرى جیهاندا. لە چوارچێوەى ئەو سیاسەت و تێگەیشتنەى ئەمریکا بۆ کۆنترۆلکردنى جیهان دەردەکەوێت ئەمریکا نەخشەرێگاکەى هەلێنجراوى ئەو پلانەیە کە پێدەوترێت پلانى پێنجى (خگە خمسیە)
بۆیە دەبینین لەم ماوەیەدا، ئەمریکا بە هیچ شێوەیەک ڕووبەڕووى بزووتنەوە ئیسلامییەکان نەبۆتەوە، بەڵکو بە شێوەیەکى ناڕاستەوخۆ یارمەتیدەرى یارمەتیدەرەکانیشیان بووە، یان هەر هیچ نەبێت چاو پۆشى لەو وڵاتانە کردوە کە بە هەموو شێوەیەک هاوکارى بزووتنەوە ئیسلامییەکانیان کردوە لە سەروى هەمووشیانە عەرەبستانى سعودى، کە لەم سەردەمدا، بە تایبەتى کاتێک یەکێتى سۆڤیەتى جاران بۆ پشتیوانى کردن لە رژێمى ئەو دەمى ئەفغانستان هێزى سەربازى هێنابووە ئەفغانستان و بە هەموو شێوەیەک بەرگرى لە سیستمى سیاسى ئەوکاتى ئەفغانستان دەکرد.
لە بەرامبەر ئەوەدا و لە چوارچێوەى ئەو نەخشە رێگایەى ئەمریکا کە بۆ چەسپاندنى هەیمەنەى خۆى کێشابووى”ئارەزوى خۆى نەشاردەوە لەوەى بنەماڵەى سعود لە هەشتاکانى سەدەى بیستەم، لە شەرى ئەفغانستان لە دژى شورەوى پارە بە ئوسامە بن لادن بدەن، دیارە ریاز و واشنتن پێکەوە نزیکەى سێ ملیار و نیویان دا بە جەنگاوەرە موسلمانەکان”.
هەوەها دواى رووداوەکەى 11-ى سپتیمبەریش بەڵگەیەکى گەورەى پێوەندى ژێر بە ژێرى نێوان ریاز و واشنتن دەرکەوت، کە ساڵى 2003 گۆڤارى “ڤانیتى فیێر” راپۆرتێکى بە ناونیشانى (ڕزگارکردنى سعودییەکان) بڵاوکردەوە و باس لە پەیوەندى بنەمالەى بۆش و بنەمالەى سعود و بنەمالەى بن لادن دەکات .

بە هۆى ئەوەى کە ئەمرێکا خاوەنى فەلسەفەیەکى فیکرى و ئایدۆلۆژیایەکى دیاریکراو نەبووە، هەمیشە بەرژەوەندییە باڵاکانى خۆى لە سەرووى هەموو بیروباوەڕێکەوە بینیوە، هەر لەم چوارچێوەیەشدا هەڵسوکەوتى کردوە، تاکە فەلسەفەیەک کە خۆى بە خاوەنى زانیوە و جاروبار لێرەو لەوێ لەسەرى هەڵداوەتێ، پڕۆسەى دیموکراتى و بنەماکانى مافى مرۆڤ بووە، بەڵام ئەمەشیان قەت نەبۆتە رێگر لەبەردەم گرتنەبەرى هەر جۆرە رێوشوێنێک بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانى، وەک ئەو وڵاتە کۆمەنیزمانەى یان ئیسلامییانەى، کە خۆیان بە بیروباوەڕێکى دیاریکراوەوە بەستۆتۆتەوە، ئەگەر هەندێ لەو بزووتنەوانە، بەڕاستیشیان نەبێت، بۆ ئەوەى ماهییەتییان دەرنەکەوێ ناتوانن زۆر راشکاوانە، هەنگاوى پێچەوانەى بیروباوەڕەکەیان هەڵێنن، لانى کەم بۆ ئەوەى ئەوانەى بەڕاستى بەو هیوایەوە بەگەڵییان کەوتوون، هەر بە دەوریانەوە بمێنن، بەڵام ئەمریکا قەت خۆى گیرۆدەى وەها گرفتێک نەکردوە، ئەوەى هەیە هەر ئەوەندەیە کە دەگوترێ ئەمریکا راستگۆ نییە لە بەرامبەر بە دیموکراتیکردنى جیهان و پاراستنى بنەماکانى مافى مرۆڤ، کە هەمیشە وەک دروشمێکى زەق بەڕووى خۆیدا هەڵواسیوە.
ئەگەر خۆمان بە دوور بگرین لەو تێگەیشتن و رەخنەگرتنە تەقلیدیانەى سەدەى رابردوو، کە بەشێکى هەڵێنجراوى ئایدۆلۆژیایەکى چەق بەستوو بوو، بەشەکەى تریش زیاتر پەیوەندییان بە جۆرێک لە ملمڵانێی توندو ستراتیژى قوتبەکانى دونیاو وڵاتە زلهێزەکانى ئەوروپا هەبوو، بە ئامانجى کۆنترۆلکردنى جیهان و هەڵلۆشینى سەروەت و سامانى گەڵانى بێدەسەڵات، بۆیە دەکرێ لە ئێستادا لە دەرەوەى ئەو جۆرە تێگەیشتنە ئایدۆلۆژى و بەرژەوەندخوازییە بەرفراوانەى جاران، هەڵسەنگاندن بۆ سیاسەت و هەیمەنەى ئەمریکا بکەین بە سەر جیهاندا.
بەومانایەى کە دەرکەوتنى ئەمریکا وەک وڵات و هێزێکى کاریگەر لە جیهانى دواى جەنگەکانى یەکەم و دووەمى جیهانى زۆر لێمانەوە دوور نییە، بە تایبەتیش لە دواى جەنگى دووەمەوە کە باوەڕى سنووردار سەرکەوت بەسەر باوەڕى گشتگیردا، کە خۆى لە ئایدۆلۆژیادا دەبینیەوە، “فاشییەت و نازییەت” وەک سەرەتا و دواتریش “شیوعییەت”

بە تایبەتیش کاتێک لە دواى جەنگى دووەمەوە ئەمریکا “پڕۆژەى ماڕشال” ى راگەیاند، کە خۆى لە خۆیدا راگەیاندنى ئەم پرۆَژەیە لە لایەن “جەنەڕال جۆرج ماڕشال” ئاماژەیەکى زۆر ڕوونى دەرکەوتن و سەرهەڵدانى ئەمریکا بوو، لەبەرامبەر وڵاتانى ئەوروپى کە تا ئەو دەمە، ئەمریکا هیچ دەمێک وا دەرنەکەوتبوو، واتە دەست درێژکردنى ئەمریکا بۆ یارمەتیدانى وڵاتانى ئەوروپى، لە رووى ئابورییەوە، بە مەبەستى ئاوەدانکردنەوەى ئەورپاى وێرانى دواى جەنگ، نیشانەى ئەوپەڕى بایەخى ئەمریکایە بە لاینى ئابورى، کە دواتر بۆ فراوانکردنى ئەو ئابورییەى لە رێگەى کۆمپانیاکانى ئاوەدانکردنەوە و گەیاندنى پڕۆژەى خزمەتگوازارییەوە، پەلى هاویشت بۆ وڵاتانى بێدەسەڵاتى خاوەن سامان و خستنیە ژێر رکێفى خۆیەوە.

Previous
Next
Kurdish