ده‌زگای ئایدیا و كتێبی جوانییه‌كانی وه‌رگر … عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا
كتێبی جوانییه‌كانی وه‌رگر “لێكۆڵینه‌وه” له چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی ده‌زگای ئایدیایه له نوسینی (عه‌بدولموته‌ڵیب عه‌بدوڵڵا)ه‌یه، قسه له ئه‌ده‌بی نوێی كوردی ده‌كات و له سێ به‌شی سه‌ره‌كی پێكهاتووه… له گۆمه‌ڵێك بابه‌تی گرنگ ده‌َكۆڵێته‌وه.
(1)
جوانییه‌كانی وه‌رگر
نوسین ژه‌هر و تریاكه، ئه‌و قسه‌یه‌ی دریدا پێمان ده‌ڵێت نوسین نه كۆمه‌ڵێك داله، ده‌بێ ته‌ئویل بكرێت! نه كاره، كه شیاوی به‌شداریكردن و گۆڕین و گواستنه‌وه بێت! به‌ڵكو فه‌زای هه‌ر یه‌ك له خوێنه‌ر و نوسه‌ره، چونكه هیچ ده‌قێك بێ بوونی (نوسه‌ر) و به‌شداریكردنی (خوێنه‌ر) بوونی نییه، هه‌موو ئه‌وانه‌ش په‌یوه‌ندییان به چه‌مكی (جیاوازی)یه‌وه هه‌یه، چونكه نوسه‌ر پێش ئه‌وه‌ی خودی خۆی بدۆزێته‌وه، ده‌كه‌وێته نێو بوونی زمانه‌وه، به‌و مانایه‌ش نیازی دانه‌ر ئاسۆی تێگه‌یشتن دیاری ناكات، به‌ڵكو به‌شێكی زۆری تێگه‌یشتن ده‌كه‌وێته ده‌ره‌وه‌ی زمانی ده‌قه‌وه و په‌یوه‌ندی به كلتور و راڤه‌كردنی قۆناغه جیاوازه‌كانی كلتوره‌وه هه‌یه، واته خوێنه‌ر شوێنی ناوه‌ندی زمانه‌وانی پڕ ناكاته‌وه، به‌ڵكو له‌گه‌ڵ فۆڕمه‌كانی زمانه‌وانی و خه‌یاڵكراوی كۆمه‌ڵایه‌تی و جیهانبینی مامه‌ڵه ده‌كات، ئه‌وه‌ش به‌ره‌و تێگه‌یشتن و راڤه‌كردن و به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی تایبه‌تمان ده‌كاته‌وه! ئه‌گه‌ر ئه‌وه خاڵی به‌شداریكردنی خوێنه‌ر بێت، ئه‌وه نوسین له‌سه‌ر زنجیره‌یه‌كی بێ كۆتایی له به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی دال ده‌ژیت، به دیوه‌كه‌ی دیكه خاڵی گۆڕین و گواستنه‌وه‌ی گۆشه‌نیگای ده‌ق له سه‌ر توانای وڕوژاندنی پرسیار و وه‌ڵامی پرسیاره جیاوازه‌كان راست ده‌بێته‌وه… كه‌واته ئه‌وه جیاوازییه فیكره‌ی یه‌كگرتووی كۆتائامێزی نێوان ده‌ق و دانه‌ر، بابه‌ت و خود.. ره‌تده‌كاته‌وه، وه‌ك چۆن به تووندی یه‌كگرتنی نێوان ده‌ق و خوێنه‌ر به‌جێده‌هێلێت، هه‌موو ئه‌وانه‌ش له‌سه‌ر ئیشكالیی بێكۆتایی زمان درێژ ده‌بنه‌وه!
(2)
تێگه‌یشتن و راڤه‌كردن
ژیان وه‌ستانی نییه، دنیای ئه‌ده‌ب و هونه‌ریش دنیایه‌كی وه‌ستا و راگوزه‌ر نییه، خۆشی ئه‌ده‌ب و هونه‌ر ته‌نها خۆشییه‌كی ساته‌وه‌ختی له كار كه‌وتوو نییه، ده‌قی ئه‌ده‌بی سه‌ركه‌وتوو هه‌ر به‌وه‌نده نابێ به‌سه بكات، هیچ كارێكی ئه‌ده‌بی و هونه‌ری سه‌ركه‌وتوو له دنیادا نییه، كۆمه‌ڵێك چه‌مك و فیكر و فه‌لسه‌فه‌ی زیندوومان بۆ نه‌خاته نێو ژیانه‌وه، هیچ كارێكی ئه‌ده‌بی و هونه‌ری سه‌ركه‌وتوو له دنیادا نییه، هه‌ڵگری دنیابینی و خه‌ون و پرسی سه‌رده‌م نه‌بێت، هیچ كارێكی ئه‌ده‌بی و هونه‌ری، سه‌ركه‌وتوو نییه، هه‌ڵگری ئه‌زموونێكی به‌رفره‌وانی مه‌عریفه و ئاگایی نه‌بێت… ژیان به‌رده‌وامی ده‌نه‌خشێنێت، نووسه‌ری داهێنه‌ر له سه‌ر سێ پێگه‌ی بنه‌ڕه‌تی وه‌ستاوه: مه‌عریفه‌ی به‌رده‌وام، خه‌یاڵی كراوه، جورئه‌تی ته‌جاوزكردن.
كه‌واته دنیای داهێنان و به‌های ده‌قی داهێنه‌رانه، مه‌رج نییه، له‌گه‌ڵ پێوه‌ره‌كانی خوێنه‌ر و رۆشنبیریی باو یه‌كبگرێته‌وه، به‌ڵكو بایه‌خی خۆی له‌وه‌دا ده‌بینێته‌وه، كه ئاسۆی چاوه‌ڕوانی خوێنه‌ر و پانتایی رۆشنبیری باو دووچاری شۆك و ئاوه‌ژوو بوونه‌وه ده‌كات! بایه‌خی خۆی له‌وه‌دا هه‌ڵده‌گرێته‌وه، كه پێوه‌ره هونه‌رییه باوه‌كان ته‌جاوز ده‌كات و بۆچوون و پێوه‌ری نوێ داده‌هێنێ، بۆ ئه‌وه‌ی له رێگای پرسی نوێوه به‌رده‌وامی به دانوستان و گفتوگۆ زیندووه‌كانی بدات، نووسه‌ر و خوێنه‌ری داهێنه‌رانه چه‌ند له نووسین و خوێندنه‌وه به‌ره‌و پێش بچێت، ئه‌وه‌نده واز له گریمانه‌كان ده‌هێنێ و به كۆمه‌ڵێك بۆچووندا ده‌چێته‌وه و كۆمه‌ڵێ پرسیاری نوێ ئاڕاسته ده‌كات و كۆمه‌ڵێ چاوه‌ڕوانی دیكه بۆ ژیان ده‌خاته‌وه.
(3)
په‌راوێزی خوێندنه‌وه
(ئێمه له زه‌مه‌نێكدا ده‌ژین كه به مانا “پرۆست”ییه‌كه‌ی ونبووه. ئێمه له چاوه‌ڕوانی زه‌مه‌نێكداین كه به مانا “بیكت”یه‌كه‌ی قابیلی چاوه‌ڕوانی نییه) هه‌ڵبه‌ته به‌شێكی به‌رفره‌وان له هێزی ئه‌و دوو رسته‌یه، ده‌شێ له‌وێوه له خه‌یاڵ و شیعره‌وه نزیك بێته‌وه، كه ده‌كه‌وێته ده‌ره‌وه‌ی عه‌قڵ و واقیعی باو، ده‌كه‌وێته بێده‌نگی و بۆشاییه‌وه، بێگومان له‌و دیوو عه‌قڵ و واقیع، گوتارێك بۆ حه‌قیقه‌ت بوونی نییه، جگه له زمانی خه‌یاڵ و زمانی جوانی نه‌بێت، له هه‌ر كوێ، ئه‌و دیوو واقیع ئاماده بێت، خه‌یاڵیش ئاماده‌یه، له هه‌ر كوێ بێده‌نگی و بۆشایی ئاماده بێت شیعر و جوانی ئاماده‌یه. كه‌واته ئه‌گه‌ر خه‌یاڵ له واقیع جیاواز بێت و شیعریش له رێگای ئه‌و جیاوازییه‌وه، له رێگای بێده‌نگی و بۆشاییه‌وه په‌یوه‌ندی به خه‌یاڵه‌وه بكات، ئه‌وه ده‌توانین بڵێین هه‌رچه‌نده ماوه‌ی نێوان نوسه‌ری ئه‌ده‌بی و خه‌یاڵ كه‌متر بێته‌وه، ئه‌وه‌نده رووبه‌ری ئیبداع به‌رفره‌وانتر ده‌بێت. وه‌ك دیاره ئه‌و هه‌ڵگرتنه‌وه‌یه راسته‌وخۆ له ده‌سته‌واژه به‌ناوبانگه‌كه‌ی (نیفه‌ری)یه‌وه وه‌رگیراوه كه ده‌ڵێت: تا مه‌ودای رووانین به‌رفره‌وانتر بێت، رووبه‌ری گوزارشتكردن به‌رته‌سك ده‌بێته‌وه.
