پلانی مارشاڵ چی بو؟ … تاهیر حاجی حەسەن
ئایا زلهێزێکی وەک ئەمریکا پێویستی بەپلانێکی وەک پلانی مارشاڵ هەیە لەوڵاتانی ڕۆژهەڵاتدا بۆ دووبارە بنیات نانەوەی دوای کاول کاریەک کەدەستی خۆی تێیدایە؟
پلانی مارشاڵ زۆرمان گوێ بیستی بوین و زۆرجاریش بەخۆشحاڵیەوە لەو پلانە دەڕوانرێت کەتوانی ئەڵمانیاو بەشێک لەوڵاتانی ئەوروپا ڕزگار بکات لەکەوتن یان…، لەدوای جەنگی دوەمی جیهانەوە،ئەڵمانیا زۆرترین زەرەری کرد بێجگە لەدۆڕانە گەورەکەی لەڕوی ئابوری و داڕمانی ژێرخانی ئابوریەوە کەوتە قۆناخێکەوە گەر دەستێکی بەهێز نەکەوێتە فریای ئەوا قۆناخەکە بەرەو وەرچەخانێکی مێژووی دەڕۆیشت یانی بەرپاکردنی شۆڕشی کۆمەڵایەتی. ئەم تارماییە گەورەیە بو وای لەئەمریکا کرد زوو بەزوو فریای وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژئاوای سەرمایەداری بکەوێت و خودی دەوڵەتەکان ڕزگار بکات لەسەرهەڵدانەوەی دووەمی شۆڕشی کۆمەڵایەتی چینی کرێکارو کۆی چینە بەرهەمهێنەرەکان.
لەو سەرودەمەدا،سەرکەوتنی سوپای سوری ڕوسی بەسەر هیتلەرو سوپاکەیدا،ئیتر نیشانەی تەنها کەوتنی فاشیزمی نەدەگەیاند،بەڵکو لەگەڵ کەوتنی فاشیزمیش وەک ئایدۆلۆجی هیتلەرونازیسم کەوتنی هەیمەنەتی سەرمایەداریشی دەگەیاند. چونکە خودی وڵاتانی زلهێز لەو قۆناخەدا هێندەی خوازیاری سەرکەوتنی هیتلەر بون، بەو ئەندازەیە خوازیاری چونەپێش و سەرکەوتنی سوپای سوری ڕوسی نەبون. دیارە پلانی مارشاڵ لەو قۆناخەی دوای ساڵی 1946 زۆرتر لەپێناو نیشان دانی ڕوئیایەک بو کەسەرمایەداری وسیستەمەکەی هێندەی داهێنەرن و لەخزمەتی خۆش گوزەرانی گشت چینوتوێژەکاندایە بەو ئەندازەیە لەخەمی قازانج وسەپاندنی هەیمەنتی چینێکی کۆمەڵایەتیدا نیە.ئەم درۆ گەورەیە تەنها لەبەر ئەو ترسەبو کەیەخەی بەخودی سیستەمی سەرمایەداری گرتبو،ئەویش ترس بو لەبەرپاکردنی شۆڕشی کۆمەڵایەتی.
هەر ئەو ترسەیش بو وای کرد لەدەوڵەتداران لەوڵاتانی ئەوروپای دوای جەنگی دووەمی جیهاندا کەبچنە ژێر تەسبیت کردنی دانی لانی کەمی بیمەی بێکاری و مافی چینی کرێکارو دابین کردنی خزمەت گوزاریە گشتیەکان بەشێوەیەکی گشتی. ئەو ترسە لەبەرپاکردنی شۆڕشی کۆمەڵایەتی هەر کیشۆەری ئەوروپای نەگرتبویەوە بەڵکو وەک پەرتوکە مێژووییەکان بۆمان باس دەکەن خودی کیشوەری ئەمریکایشی گرتبویەوە.
زیندوی بزوتنەوە کرێکاری و جەماوەریەکان لەهاتنەمەیدانەکانیاندا هەمیشە وەک بومەلەرزە وایە بۆ لەراندنەوەی پایەکانی سیستەمی سەرمایەداری.
تاچەند ئەو بزوتنەوە ناڕازیە خاوەن ئەڵتەرناتیڤە واقعیانە لەمەیدندا بن و خاوەن ئاسۆیەکی سیاسی ڕۆشن بن بۆبەرپاکردنی شۆڕشی کۆمەڵایەتی و کۆتایهێنان بەسیستەمی ئابوری و سیاسی خودی سیستەمی باو،بەو ئەندازەیەیش سیستەمی باو دەکەوێتە فریای خۆی تابچێتە ژێر جێبەجێ کردنی زۆربەی داخوازیەکانی ناڕازیانی نێوشەقام و کارگەو کوچەو کۆڵانەکان.
لەغیابی ئاوا بزتنەوەیەکی ناڕازیشدا،ئەوا سیستەمی سەرمایەداری بەپێی خواست و دیدی خۆی بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی و هەیبەتە سیاسیەکەی دێت نەخشەدادەڕێژێت چۆن و بەچ شێوازێک دوبارە کۆمەڵگە بەرهەمبهێنێتەوە،یان چۆن و بەچ شێوازێک شوێنە کاول کراوەکان کەجێگەو ڕێگەی ژیان و حەوانەوەی خەڵکە هەژارکە بوە،ئاوەدان بکاتەوە،یان زۆر جاریش ڕویداوە لەدوای جەنگە کاول کاریەکان،ڕێگە نەدراوە بەخەڵکە هەژار کراوەکە بگەڕێنەوە سەر زێدی خۆیان و تەنانەت بەڕەنجی شانی خۆیشیان ئاوەدانی بکەنەوە،حاڵەتی وا لەئەفریکای باشوور ڕویداوەو ئەو خەڵکە هەژارەیان گواستۆتەوە بۆ نێو جێگەی هەژارترو جێگەو ڕێگەی ئەسڵی ئەو خەڵکەیان کردوە بەشوێنی وەبەرهێنانی گەشتوگوزارو پەیداکردنی قازانج بۆ شەریکاتەکانی سەربەدەوڵەتی ئەمریکا(پەرتوکی عەقدە ئەلسەدمەی نعومی کلاین بەوردی باسی ئەو شێوە گواستنەوە بەزۆرانە دەکات) ئەو حاڵەتەو هەزاران حاڵەتی دیکەی جۆراوجۆری دیکە کەبەچ شێوازێک دەست براوە بۆ لەدەم دەرکردنی پاروەنانێک کەلەقوڕگی هەژارێکدا بوە تائەندازەی لەبرسانا مردنی هەزاران و نەخۆش کەوتن لەدەرئەنجامی بەدخۆراکی و بێکاری و هەژارتر کردنی هەژار کراوەکان،کاروپیشەی هەمیشەیی ئەم سیستەمە سەرمایەداریە بوە. بۆیە هیچ کات ئەم سیستەمە خاوەن ئەو بەهایە نیە کەژیان و گوزەرانی شایستە دابین بکات بۆ کۆمەڵگەکان،بەڵکو ئەوەیشی تائێستا بەدەست هاتوە بەرهەمی بەری ڕەنجی ماندوبونی خودی کۆمەڵگەکان و بەرپاکردنی شۆڕشە کۆمەڵایەتیەکان بوە.
هاتنەمەیدانی ئەم جارەی جەماوەری زەحمەتکێشی ناڕازی لەئێران،بومەلەرزە ئاسا کۆی دوڵەتانی ناوچەکەو جیهانیشی ڕاتەکاند، ڕاتەکاندنێک ڕەنگە زۆر کەس لەخودی چینەزەحمەتکێشەکان هەستی پێنەکەن، بەڵام سەرانی دەوڵەتدارانی سەرمایەداران بەباشی هەستیان پێکردوەو توندیش کاریگەری لەسەر داناون. بۆیەیش زووبەزوو هەرلایەو لەلایەن خۆیەوە لەمیدیاکان و بەخشینەوەی دەستی تۆمەت بارکردن لەوەی کێ لەپشتی ئەو هاتنەمەیدانەوەیە تالەو ڕێگەیەوە بتوانن ئاراستەی خۆپیشندانەکان بگۆڕن بەرەو دژە شۆڕش و خامۆش کردنەوەی ئەسڵی خواست و ئامانجەکانی چینە بەرهەمهێنەرە چەوساوەکە لەئێرانداو،هەرلە دەرئەنجامی ئەو بەرپاکردنەی شۆڕشی کۆمەڵایەتیەیشەوە بو کەوای کرد لەترەمپ وئیدارەی دەوڵەتەکەی کەداوای کۆبونەوەی بەپەلە لەئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بکات کەکۆبونەوەی خێرا گرێ بدەن. بەستنی کونگرەو پێکدادانی نێوان خودی وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریکایش لەسەر مەسەلەی ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی بۆخۆی هەر لەو ڕێگەیەوە کەچۆن بتوانن درێژە بەداگیرکاریەکانی خۆیان بدەن و لەولایشەوە وابڵاوی بکەنەوە کەدەستی دەرەکی پەیوەستە بەئەو خرۆشانە گەورەیەوە.
لێرەدا دەمەوێت ئەوە بڵێم،گەر بزوتنەوەی ناڕازی ملیۆنی چینی کرێکارو خەڵکی کرێ وەرگر بەئاسۆیەکی ڕۆشنەوە لەمەیداندا نەبن،ئەوا،ئەو چینە دەسەڵاتدارە بەهیچ تێرنەخواردوە نایەت ئاوەدانی و دابین کردنی ژیانێکی شایستە بەپێی خواستی زۆرینە جێبەجێ بکات،بەپێچەوانەوە خودی ئەم سیستەمەی نیولیبراڵیزمەی سەرمایەداری دێت و بەئارەزوی خۆی کاول کاری دەکات و کۆمەڵگە واڕادێنێت کەلەبەردەمیدا بەچۆکدا دابێت و خۆی چۆنی بوێت ئاوا نەخشە دابڕێژێت بۆ دروست کردنەوەو بنیات نانەوەی دوبارەی کۆمەڵگەکان. لێرەیشدا چاوەڕوانی بۆچینە زۆرینەکەی کۆمەڵگە تەنها دەبێتە بەردەکەی سیزیف و قەت بۆی نایەتەدی کەدزەکان بتوانن پشکێکی باش بگەڕێننەوە بۆ خاوەنە ئەسڵیەکەی.
.
تاهیر حاجی حەسەن
13/01/2018
