Skip to Content

ڕوسیاش شكسپیرێكی هەیە…. حه يده‌ر عه‌بدولره‌حمان

ڕوسیاش شكسپیرێكی هەیە…. حه يده‌ر عه‌بدولره‌حمان

Closed
by شوبات 16, 2018 General, Literature

هەندێ‌ لە رەخنەگران وای بۆ دەچن كە نووسەری گەورەی شانۆیی روسیا ئەلكساندەر نیكولایفتش ئاسترۆفسكی ( 1823ـ 1886 ) كە گەورەترین و پڕ بەرهەمترین شانۆ نووسی روسیایە خۆی لە خۆیدا شكسپیرێكی ئەو ولاتەیە .
زۆریش لە شانۆكاران بڕوایان بەو ناونیشانە هێناوە كە بە باڵای ئەو هونەرمەندە داهێنەرە شانۆكارەی روسیا بڕاوە، ئینگلیزەكان هەمیشە شانازی بە خۆیان دەكەن و دەڵێن شانۆی ئێمە لە گەڵ شكسپیر لە دایك بووە ، ئەگەرچی ئەوان خاوەنی مێژووییەكی پڕ لە بەهان لە بواری شانۆدا، بۆیە روسیەكانیش هەمان بۆچوونییان هەیەو دەڵێن شانۆی ئێمەش لە گەڵ ئاسترۆفسكی دەستی كرد بە گەشەسەندن، بۆیە هەر یەكەو لەوان بە هۆی ئەو دوو بلیمەتەی بواری شانۆ بوون بە خاوەنی قۆناغێكی شانۆیی لە وڵاتەكانیاندا ، كە هەلو مارجی شانۆیان گواستەوە بۆ قۆناغێكی جیاواز لە قۆناغی پێشوویان، ئەگەرچی هەردوو ئەو شانۆكارە لە سنووری وڵاتی خۆیانیان تێپەڕاند بەرەو بە جیهانی بوون.

یەكێ‌ لەو سیمایانەی كە ئاسترۆفسكی لەگەڵ نووسەرانی دیكەی روسیا جیا دەكاتەوە ئەوەیە كە ئاسترۆتۆفسكی هەموو توانست و چالاكییەكی خۆی تەنها بۆ شانۆ تەرخان كردووە ، رەنگە ئەمەش لە نێو ناوەندی ئەدەبی رووسی دا حاڵەتێكی جیاواز بێت چونكە زۆربەی ئەدیب و نووسەرانی رووسیا پەلو پۆیان بۆ چەندین بواری ئەدەبی و هونەریی درێژ كردووە .
ئاستروفسكی لەو كاروانە دوورو درێژە شانۆییەی خۆیدا ( 47 ) شانۆگەری نووسیووە ، وێڕای ئەوەی نزیكەی ( 20 ) شانۆگەری ئیتاڵی و فرەنسی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی رووسی، كە هەر هەموویان گوزارشت لە ژیانی كۆمەڵایەتی روسیا دەكەن، لە سەدەی نۆزدەهەمدا، كە ئاسترۆفسكی بە شێوەیەكی گاڵتەجاڕی و كۆمێدی سرنج راكێش گوزارشتی لێ‌ كردون، بۆیە ئاسترۆفسكی بە یەكێك لە بونیاتنەرانی بنچینەكانی شانۆی رووسی دەژمێر درێت .

ئەدیبی گەورەی رووسی ( گانجرۆف ) لە نامەیەكی تایبەتی خۆیدا بۆ ئاسترۆفسكی دەنووسێت و دەڵێت : جێی شانازییە كە توانیتان لە تەمەنی ئەدەبی و هونەری خۆتانە كتێبخانەیەكی بە پێز بە كتێبخانەی شانۆی رووسی ببەخشن و جیهانێكی تایبەت لە سەر شانۆدا دروست بكەن ، بە ڕاستی ئێوە توانیتان ئەو بونیاتە تەواو بكەن كە هەر یەك لە فانفیزین و گریبویدیف و گۆگۆل دەستیان پێكرد، كە دەكرێت ئێمەی رووس بە تەنها دوای تۆ بە شانازی بە خۆ كردنەوە بڵێین ئیمە خاوەنی شانۆی نیشتمانی خۆمانین.
ئاسترۆفسكی لە تەمەنی حەڤدە ساڵیییەوە ئاوێتەی شانۆ بووە و شانۆی بە ماڵی راستەقینەی خۆی زانیووە، ساڵی 1850 یەكەم شانۆگەری خۆی بڵاو كردەوە ،یەكەم جاریش گۆگۆل و گانجرۆف پیرۆزباییان لێی كرد ، بەڵام ئەو كات بەهۆی ئەوەی كە شانۆگەرییەكە بازرگانەكانی ئەو دەمی ریسوا دەكرد بۆیە لە نمایش كردن قەدەغە كرا ، ئەگەرچی دواتر ساڵی 1861 شانۆگەرییەكە ئازاد كرا.

ئاسترۆفسكی بە درێژایی سی ساڵی تەمەنی هونەریی خۆی ، هەمیشە شانۆگەرییەكانی شوێنی تایبەتی خۆیان هەبووە لە نێو خەڵكیدا ، زۆر لە شانۆگەرییەكانی لە شانۆی ئیمپراتۆری لە مۆسكۆ نمایش كراوە ( ئەو شانۆیەی كە دواتر ناوی لیندرا شانۆی ماللی تیاتر ) یان شانۆی بچووك كە دەكەوێتە تەنیشت شانۆی بولشوی ـ شانۆی گەورە لە ناوەڕاستی مۆسكۆ دا ، نمایشكردنی هەر یەكێ‌ لەو شانۆگەریانەی كە هەمیشە نمایش كردنیان دەبوو بە روداوێكی رۆشنبیریی و هونەریی جیاواز ، زۆر بە بایەخەوە لە لایەن ناوەندە رۆشنبیریی و رۆژنامەگەرییەكانی ئەو دەمەی روسیا باسیان لێوە كراوە، بۆیە پلەو پایەی رۆشنبیریی و هونەریی و كۆمەڵایەتی ئاسترۆفسكی رۆژ لە دوای رۆژ لە پەرەسەندن دابووە، ئەوەبوو ساڵی 1863 وەك ئەندامێكی ئەكادیمیای زانستی لە بترسبورگ هەڵبژێردرا، دواتریش ساڵی 1874 بوو بە سەرۆكی كۆمەڵەی نووسەرە شانۆ نووسەكانی روسیا و موزیك ژەنەكانی ئۆپیرا ، ئیدی تا رۆژی مردنی لە ساڵی 1886هەر بە سەرۆكی ئەو كۆمەڵەیە مایەوە ، دوای مردنیشی قەیسەری سێیەمی روسیا ساڵانە 3000روبل خانەنشینی بۆ خانەوادەكەی بڕییەوە .

توێژەرانی ئاسترۆفسكی قۆناغە هونەرییەكانی دەخەنە بازنەی چوار قۆناغ ، بەڵام پێیان وابووە قۆناغی سێیەمی ژیانی ( 1875ـ 1886 ) پڕ هەڕمێنترین قۆناغ بووە لە تەمەنی هونەریی ئەو دا، چونكە دوای بەرجەستە كردنی ژیانی كۆمەڵایەتی و بەرجەستە كردنی ئازارەكانی، ئەمجارە جۆرێك لە تایبەتمەندی بە ئازارەكانی ئافرەت دا .. بە تایبەت لە شانۆگەری زریاندا .

ناوی ئاسترۆفسكی لە مێژووی ئەدەبی روسیادا بە ناوی رەخنەگری ئەدەبی لاو دبرالوبوف بەستراوەتەوە ، چونكە ئەو گەنجە رەخنەگرە چەند وتارێكی زانستی بە پیزی بە ناوی ( مەملەكەتی تاریكی ) دەربارەی ئەو شانۆ نووسە ناسراوە بڵاو كردەوەو تێیدا شیكردنەوەیەكی زانستی شانۆگەرییەكانی كرد ، ئەو كات ئەو زنجیرە وتارانە دەنگۆیێكی گەورەی لە ناوەندە ئەدەبی و هونەرییەكانەوە نایەوە، چونكە دبرالوبوف زۆر بە ئاشكرایی تیشكی خستبووە سەر ئامانجەكانی ئاسترۆفسكی بۆ بەرجەستە كردنی هەلو مەرجی ترسناكی كۆمەلایەتی ئەو كاتەی سەردەمی قەیسەری روسیا .

هەروا دبرالوف دوای زنجیرە وتارەكانی پێشووی ئەمجارە زنجیرە وتارێكی دیكەی بە ناوی( كڵاڤە تیشكێك لە مەملەكەتی تاریكی دا ) نووسی و تیشكی خستە سەر شانۆگەری ( گەردەلوولی بروسكەدار ) كە لە ساڵی 1860 دەرچوو بوو، وەرگێڕەكان هەر یەكەو بە ناوێكەوە وەریان گێڕاوە ، هەندێكیان ناویان ناوە ( گەردەلوولی بروسكە دار ، هەندێكی تر بە گەردەلوول، یان زریان، بەڵام زۆربەیان لە سەر زریانی بروسكەدار گیرساونەتەوە، لە هەموو حاڵەتێكا ئەو بەرهەمەی ئاسترۆفسكی یەكێكە لە بەرهەمە پڕ لە داهێنانەكانی ، تا ئەو ئاستەی كە یەكێك لە رەخنەگرە شانۆییەكان بە گەوهەری شانۆی رووسی ناوی بردووە، دبرالوبۆفیش هەلوێستەیەكی قوڵی لە سەر شانۆگەرییەكە كردووە و ٍهەوڵی ئەوەی داوە لە رێگەی ئەم شانۆگەرییەوە گەلێك لە بیرو باوەڕەكانی خۆی بەرجەستە بكات ، ئەو دەڵێ‌ كاترینا لە تاو ئەو هەلو مەرجە كۆمەڵایەتیەی تێیدا ژیاوە چ رێگە چارەیەكی لە بەردەمدا نەبووە بێجگە لە خۆكوشتن نەبێت، بۆیە رەخنەگر ئەوەی روون كردۆتەوە كە شانۆگەرییەكانی ئاسترۆفسكی راستگۆیانە پەنجەی بۆ ئەو هەلو مەرجە خنكاوەی كۆمەڵگەی سەردەمی قەیسەری درێژ كردووە و توانیوویەتی زمانێكی كارای هونەری بەكار بێنێ‌ بۆ بەرجەستە كردنی ئەو هەلو مەرجە ،بەڵام هەندێكیش دەپرسن ئاخۆ ئەگەر ئەو شانۆگەرییە زادەی سەردەمێكی تەنگەتاوی وەك سەردەمی قەیسەر بێت ، ئەی بۆچی تا ئێستاش ئەو شانۆگەرییە جێگەی بایەخ پێدانی گەلانە ؟ بەڵام هەر رەخنەگرەكان وەڵامی ئەو پرسیارە دەدەنەوەو دەڵێن: كاترینا هێمای یاخی بوونە بەرامبەر هەر ستەمێك لە هەر كۆمەڵگایێكی جیهانیداو لە هەر سەردەمێكا بێت ، بۆیە كاترینا كاراكتەرێكە بۆ هەموو سەردەمەكان و لە هەر شوێنێكدا بێت كە ستەمكاری تێدا بێت ، ئەمە فەلسەفەیەكی ئاسترۆفسكی بووە بۆ كۆمەڵگای مرۆڤایەتی و لە رێگەی زریانەوە گەیاندویەتی .

ئاسترۆفسكی هەمیشە لە شانۆگەرییەكانیدا پرسی نیشتمانی خۆی كردۆتە كرۆكی بابەتەكانی و پێی وا بووە شانۆ پەیامێكی مرۆیی بەهێزە بۆ روو بە روو بوونەوەی ئەو هەلو مەرجانەی ئازادی لە مرۆڤ زەوت دەكەن ، ئاسترۆفسكی هەر بۆ خۆی نا بەڵكو ئەم ئامانجەی بۆ سەراپای شانۆی رووسی خواستووە و هەوڵەكانی بۆ دروست كردنی شانۆیەكی نیشتمانیی رووسی چڕ بكاتەوە ، هەمیشە ئەوەی دووپات كردۆتەوە كە هیچ گەلێكی پێشكەوتنخواز نابێت دەست بەرداری شانۆی نیشتمانی خۆی بێت، ئەگەر بیەوێت شانۆ بكات بە كەرەستەیەك بۆ بەرجەستە كردنی ئامانجەكانی كۆمەڵگا …

كۆمەڵگای جیهانیی بە تایبەت روسیا هەر تەنها سوود مەند نەبووە لە شانۆگەریەكانی ئاسترۆفسكی بەڵكو مرۆڤایەتی بۆ سینەما سوودی لەو شانۆگەرییانە وەرگرتووە ، ئەوەتا 38 شانۆگەری ئاسترۆفسكی كراوەتە كاری سینەمایی رووسی، كە تاوەكو ئێستاكە ئەو فیلمانە جێگەی بایەخی خەڵكی بووە، ئەوە وێڕای نەمری شانۆگەرییەكانی و بەردەوامی لە سەر تەختەی شانۆكانی رووسیا وێڕای تێپەڕ بوونی زەمەنێكی دوورو درێژ بە سەر تەمەنی ئەو شانۆگەرییانە، ئێستاش پەیكەرەكەی ئاسترۆفسكی كە لە سەر كورسیەك دانیشتووە لە بەردەم شانۆی ( ئەلماللی تیاتر ) لە مۆسكۆ بە شكۆمەندی ماوەتەوەو چەندین لە شانۆكانی روسیا بە ناوی ئەوەوە دەكرێت، ژمارەیەكی زۆریش لە شانۆگەرییەكانی وەرگێڕدراوەتە سەر زمانە جیهانییەكان و چەندین نامەی ماستەر دەربارەی ئەو شانۆكارە نەمرە ئەنجام دراوە .

Previous
Next
Kurdish