نەورۆزی کورد .. کۆنترین وگەورەترین و جیهانیترین جە ژنی مرۆڤایەتییە

نووسینی :
دکتۆر مەولود ئیبراهیم حەسەن
١٠/٣/٢٠١٨
– زانکۆی سەلا حەدین /هه ولێر

———————————————

جەژن زۆرن لە جیهان ..جەژنی جیهانی و ئاینی وجەژنی نەتەوەیی و جەژنی کلتوری ودەوڵەتی جەژنی عەشیرەتی و ڕێکخراوەیی وزۆر جەژنی تر ، بەڵام ؛ هیچیان ئەوەندەی جەژنی نەورۆز کۆن و جیهانی نین .
هه روەها هیچ میللەتێکیش ئەوەندەی کورد بە بەڵگەی مێژوویی و جوگرافی و کلتوری و نەتەوەیی بۆ خاوەندارییەتی ئەم جەژنە بە ڵگەی بەدەستەوە نیە !کەچی دواجار بە هۆی – بێ ئاگایی و بێ دەوڵەتی کورد – ئەم جەژنە کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سەر بنە مای ناڕاست وەک- جەژنێکی ڕیشە ئێرانی !!- لە کاتی بە جێهانی کردنیدا بە فەرمی بە جیهانی ناساند ، هه ر لە م کاتە شدا ترکیاو ئەفغانستان و پاکستان بە توندی ناڕەزاییان دەربڕی ودژی ئیران و هه ریەکەیان خۆیان بە خاوەنی ئەم جەژنە دەزانی ! وەزیری دەرەوی ئەفغانستان بە ناڕەزاییەکی زۆرەوە کۆبوونەوەکەی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانی بە جێهێشت و واژۆی لە سەر بڕیارە کە نە کرد ، ئەم ناتەبایی و ناکۆکیە هه تا ماوە یەکی زۆر راگەیاندنە کانی ئەم وڵاتانە و چەند وڵاتێکی تری گرتەوە.
ئەم چەندو چۆنە گەرمە لە نەتەوە یەکگرتووکان لە سەر خاوەندارییەتی نەورۆزدەکراو خاوەنی ڕاستە قینەشی – کورد – بێ ئاگاو بێ هه ڵوێست بوو .!!

مێژووی نەورۆز

هه موو شارەزاو پسپۆرانی مێژووی کۆن و شوێنەوارو کلتورو شارستانیەتی سۆمەریەکان ، لە سەر ئەوە یەکڕان کە جەژنی نەورۆز هه مان جەژنی – زەگمەک – ی سۆمەریەکانەو پەیوەستە بە داستانی گەورەی – ئیننەناو دەمموزی – کە دواجارزۆرتر بە – داستانی تەموزو عەشتار – دەناسری لە لێکۆلینەوە زانستیەکانی پسپۆران ، پسپۆرانی هه موو جیهان .
سۆمەرییەکان کێن ؟
سۆمەریەکان خاوەنی کۆنترین و پێشکەوتووترین شارستانییەتی مرۆڤایەتین ، ئەم سۆمەریانەش بەڕای زۆرترین و گەورەترین پسپۆرانی سۆمەریناس ئەوانە ن لە کوردستان و زنجیرە چیاکانی زاگرۆس سەریان هه ڵداوەو بەردەوامی مرۆڤە هه رەکۆنە کانی کوردستانن ، کە بە – زاگرۆس -ی و -برادۆست – ی و- شانەدەر- ی دەناسرێن . لیکۆڵەران ، هه رلێکۆڵەران ئەوە دەسەڵمێنن کە یەکەمین کشتوکال لە هه موو جیهاندا–کشتوکاڵی ئەشکەوتی شانەدەرە – ئەوەی بە کشتوکاڵی – گوندی زاوی جمی – زەڤیا چەمێ – ناسراوەو زەمە نە کەی بۆ زیاتر لە ١٥ تا ١٢ هه زار ساڵ پێش زایین دەگەڕێتەوە ، لێکۆڵەران سەرهه ڵدانی داستانی تەموزو عەشتاریش هه ربۆ ئەو زەمە نە دە گێڕنەوە . کشتوکاڵیش شادەماری پێشکەوتنی مرۆڤ و شارستانیەتەکەیەتی کە بەم شێوەیە ی خوارەوە گۆڕانکاری بەسە رداهاتووە و بەرەو پێشەوە چووە :

یەکەم :کشتوکاڵی بارانیی ئە شكيوت ، ئەشکەوتی شانەدەری گوندی زەڤیاچەمێ –زاوی جمی – کە زەمەنی سەر هه ڵدانی بۆ( ١٥ تا ١٢ هه زارساڵ پێش زایین) دەگەڕێتەوە .
دووەم : کشتوکاڵی بارانیی گوند- گوندی چەرموو- کە بۆ٧ تا ٩ هه زار ساڵ پێش زایین و گوندی – بێستان سوور – ی تازەدۆزراوەی شارەزوور کە زەمەنەکەی بۆ( ٩ تا ١٢ هه زارسال پێش زایین) دەگەڕێتەوە .

سێیەم : کشتوکالی بارانیی شار – کشتوکالی بارانیی شاری هه ولێر – کە زەمە نە کە ی بۆ( ٧ تا ٦ هه زار ساڵ پێس زایین) دەگەڕێتەوە .
چوارەم : کشتوکالی ئاودێری شار– کشتوکالی ئاودێری شاری ئوور – ی خوارووی ئەمڕۆی ئێراق کە زەمە نە کە ی بۆ( ٤ هه زارساڵ پیش زایین) دەگەڕیتەوە پاش ئەوەی کە بە شێک لە سۆمەریەکان دەچنە خواروی ئیراق وقۆناغی دووەمی شارستانیەتەکەیان لەوێ دەست پێدەکەن .
ئەم بەردەوامی و پێشکەوتنەی کشتوکال بەردەوامی بە شارستانییەتی باپیرانی سۆمەرییەکان و سۆمەرییەکان خۆی داو لە هه موو ڕووێکەوە گەشەێ پیکرد و ئەم گەشە کردنەش هاو تەریب بوو لە گەڵ بەردەوامی ئایینی شانەدەریەکان کە بۆزیاترلە ٦٠ هه زارساڵ پیش زایین دەگەڕیتەوە ، کە بە کۆنترین – بیرۆکەی ئایینی – هه موومرۆڤایەتی دادەندرێ .ئەوەش لە سەر قسەی لیکۆڵەرپڕۆفیسۆر (ڕالف سوالکی ) پسپۆری شوێنەوارناسیی و سەرۆکی دەستەی یەکەمین پشکنین و هه ڵکۆڵین لە ئە شکەوتی شانەدەر لە نیوان ساڵانی (١٩٥١ تا ١٩٦١ ز) دا وباس لە و بیرۆکە ئایینیەی شانەدەریەکان دەکات کە لەلێکۆڵینەوە ی ناشتنی مردووەکانیان دەرکەوتووە کە پێش لە ٦٠ هه زار ساڵ پیش زایین لە ئەشکەوتی شانەدەر نێژراون . هه رئەم بیرۆکە ئایینیە بەردەوامی هه بووە تا گەیشتووەتە سەردەمی کشتوکالی ئەشکەوت و سەرهه ڵدانی داستانی – ئیننەناو دەمموزی – کە دوو گەورەترین خوداوەندی ئەو ڕۆژگارەن و پاڵەوان و کارەکتەری سەرەکی داستانی – تەموزو عەشتار – ن ،ئێمە ئەم بیرۆکە ئاینییە نێو ئەشکەوتی شانەدەر بە تۆی ئایینی سۆمەرییەکان دەزانین ، ئەو ئایینە سۆمەرییەی کە دکتۆر خەزعەل ئەلماجیدی بە – تۆی هه موو ئایینەکانی جیهان – ی دەزانێ .

بنەماکانی سەرهه‌ڵدانی داستانی تەموزوعەشتار :

هه موو تازەداهاتوێک لە خۆڕا سەر هه ڵناداوبێشک چەند هۆوبنەمایەکی تایبەت بە خۆی هه یە ، داستانی تەموزو عەشتاریش چەند بنە مایەکی هه بوو
یەکەم – بنەمای ئەفسانەیی ؛بەپێی ئەفسانە ئایینیەکەی ئەو سەردەمەی باپیرانی سۆمەریەکان ، تەموزی خوداوەني شەش مانگ دەچێتە – بن دنیایێ – عالم السفلى – ودەمرێ و لە ڕۆژی نەورۆز ڕۆژی یەکەمی مانگی یەکەمی ساڵی نوێی سۆمەریەکان دەموزی زیندوو دەبیتەوە ، ئەم زیندووبوونەوەی خوداوەندی دەموزی کراوە بە جەژن وسۆمەریەکان پێیان گوتووە – زەگمەک –وئەم ئاهه نگە بو وە بە بۆنەیەکی یەکجارگەورەو پیرۆزو هه موو خەڵک و دەسەڵاتی ئایینی و دەسەڵاتی کۆمەڵایەتی و دەوڵەتی بە ڕێو ڕەسمێکی گەورەو چەند ڕۆژە تێیدا بەشداربوونە .

دووەم – بنەمای ئایینی ؛ وەک پێشتر باسمان کرد تەموزی خوداوندوئیننەنا دوو گەورە خوداوەندی باوەڕی ئایین ئەو سەردەمەی خەڵکەکە بوون و مردن و ژیانەوشیان سروتێکی ئاینی پیروزو گەورە بووە لایان و هه موو خەڵکەکە وەک ئەرکێکی پیرۆزی ئایینی هاوبەشیان تێداکردووەو ئاهه نگیان بۆ گێڕاوە .
سێیەم – بنەما سروشتییەکەی ؛ ئەم جەژنە پەیوەست بووە بە گۆڕانکارییە سروشتیەکان و لە پاش زستانیکی دوورودرێژو پڕبەفروسارد ی زستانیی ، بەهاریکی ئاووهه واخۆش و سروشتێکی سەوزو ڕازاوە سەرهه ڵدەداوئەم گۆرانکارییەش لەگەڵ زیندووبوونەوەی دەموزی خوداوەن هاوکاتە و ئەمەش جەژنەکە پیرۆزتردەکات و هه رئەم ڕۆژەش بوو بە ڕۆژی دەست پیکردنی ساڵی نوێ وکە لەم ڕۆژەدا شەوو ڕۆژ بەرابەر دەبن و ئەمەش بوو بە گەورەترین و کۆنترین – ساڵنامە – تقویم – ی هه موو جیهان وسۆمەرییەکان دریژەیان بەم ساڵنامەیەداو ئێستا کوردێش ئەم ساڵنامەیە پەیرەودەکات ولەگەڵ چەند نەتەوەیەکی تر .

چوارەم – بنەماکشتوکالیەکەی ، پێشتر گوتمان ئەم جەژنە لە گەڵ سەرهه ڵدانی کشتوکال سەری هه لداوەوکشتوکالیش مانگی بەهار سەرەتایەکەیەتی و بەهارێش لە ڕۆژی- جەژنی نەورۆز- دەست پێدەکات و ئەم ڕۆژەش ڕۆژی یەکەمی مانگی یەکەمی ساڵی نوێی سۆمەر یەکان بووەو دواتر زۆر نەتەوەی تر ئەم جەژن و ساڵنامەیان لە شارستانییەت و کلتوری سۆمەرییەکان وەرگرتووە ، هه موو ئەو میللەتانەی پیش زایین شارستانییەت و دەسەڵاتیان هه بووەو دواجار بەشێکن لە پێکهاتەی میللەتی کورد بۆ نموونە ..گوتی و میتانی و خوری و مادو ئیلامیەکان و تادەگاتە ساسانیەکان و هه تا ئەمڕۆش ، ئەوە جگە لە – ئەکەدی و ئاشووری و بابلی – ەکان وزۆری تریش کە کەوتنە ژێر کاریگەری ئایین و شارستانیەتی سۆمەریەکان و درێژەیان پێدا.هه ر بۆیە دەتوانین بڵێین ..جەژنی نەورۆز هه ر لە کۆنەوەو پێش زاینیش ڕەهەندێکی جیهانی بوونی وەرگرتووە و گەیشتووەتە هێندومیسرو یۆنان و زۆروڵاتی تریش .

ئەمانە هه مووی دەیسەڵمێنن ..کە جەژنی نەورۆز لە کوردستان سەری هه ڵداوەو هه ر لە کوەدستانیش بە دنیا بڵاو بووەتەوە .
بە جیهانی بوونی نەورۆز جارێکی تر :

لە ساڵی ٢٠١٠ ی زاینیدا – کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان – لە سەرداوای ئێران و ترکیاو ئەفغانستان و پاکستان و چەند دەوڵەتێکی ترجەژنی نەورۆزیان وەک جەژنێکی – کلتوری ئاشتی – کرد بە جەژنێکی نێو نەتەوەیی و ئێستا لە هه موو جیهان و لە سەرداوای نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی ١/١ی ساڵی نوێ و بەرامبەر ٢١/٣ ی زاینی لە هه موو جیهان ئەم رۆژی نەورۆزە جەژنە .
ئەوەی گرفتەو بۆ کورد کارەساتە ، ئەم جەژنە وەک جەژنێکی – ڕیشە ئیرانی و تەمەن ٣٠٠٠سال و ڕۆژی ٢١/٣ کرا بە جەژنی فەرمی !! کەچێ هه رلە ڕۆژی ئیمزاکردنی پەیماننامەکە لە نێوان ئێران و ئەفغانستان و ترکیاو پاکستان بوو بە کێشەو هه ریەکە ئەوی تری بە – دزی نەورۆز- تاوانباردەکردووخۆی بە خاوەن دەزانی یەکتریان بە شەیتان ناودەبرد ، کەچێ خاوەنی ڕاستە قینە ی ئەم جەژنە کۆن و گرنگە بێ ئاگابوو لەم کە ین و بەینە !!

بۆچی نەورۆز جەژنێکی کوردو کوردستانییە ؟

وەک لە پێشدا ڕوونمان کردەوە ئەم جەژنە لە داستانی تەموزو عەشتاری سۆمەرییەوە هاتووە ،سۆمەرییەکانیش لە کوردستان پەیدابوون وکۆنترین پێکهاتەی میلەتی کوردن ، ئەمە ش ڕایەکی گشتییەو ڕە هه ندێکی جیهانی هه یەو پسپۆرانی زانستخوازی ڕۆژئاوایی و ڕۆژهه ڵاتی وسۆمەرناسان و لە وانەش لێکۆڵەرانی میللەتانی فارس و ترک و عەرەب و دەیسەڵمێنن و ساغیانکردووتەوە .ئەو پشتگیرییەی بۆ نەورۆزی کوردو کوردستانی هه یە ، بە بەڵگەی مێژوویی و جوگرافی وکلتوری بۆ هیچ نەتەوەیەکی تر دەستناکەوی بە تایبەت ئەوانەی خۆ بە خاوەنی نەورۆز دەزانن ..هه تا ئێرانێش ، ئەوە ترکیا هه رهیچ ! ترکیا لە کاتێکدا نەورۆز قەدەغە دەکات و لە سەر پیرۆزکردنی جەژنی نەورۆز کورد دەکوژێ و دەخاتە بەندیخانە ، کەچی لە وێ خۆی بە خاوەنی نەورۆز دەزانێ !؟
ئێستا کوردستانی بوونی نەورۆز لە چەند خاڵێک دا کورت دەکەینەوە –
یەکەم :لە ڕووی مرۆییەوە لە نێو سۆمەرییەکان و لە کوردستان سەری هه ڵداوە .
دووەم : لە ڕووی جوگرافیەوە لە خاکی کوردستان سەری هه ڵداوەو هه رلە کوردستانێش بە دنیادا بڵاو بووەتەوە .
سێیەم : لە ڕووی مێژووییەوە لە گەڵ سەر هه ڵدانی کشتوکالی ئەشکەوت ١٥ تا ١٢ هه زار ساڵ پیش زایین و لە گوندی زاوی جمێی کشتوکالیئەشکەوت وگەشە کردنی شارستانییەتی ناوچەکە بڵاو بووەتەوە .

چوارەم : لەڕووی ساڵنامەییەوە ڕۆژی نەورۆز سەرەتای ساڵنامەی کوردستانی کۆن و ئێستایەو هه ر کوردێشە ناوی مانگی یەکەمی ساڵی نوێی خۆی بە ناوی – مانگی نەورۆز – کردووە ، کە ئەمە لە نێو هیچ وڵات و لە کن هیچ نەتەوەیەکی تر ئاوانییە.
پێنجەم : نە ورۆز بە هۆی کۆنی مێژووییەوە لە کوردستان بۆ کورد بووە بە جەژنێکی – نەتەوەیی و هێمای خەبات – ئەوە تەنیا کوردە داگیرکەران نەورۆزی لێ قەدوغەدەکەن و هه رکوردیشە ناچارە بە خەبات و خوێن جەژنی نەورۆز پیرۆز بکات، لەم ڕووەو کورد مێژووێکی دوورو درێژو خوێناوی و پڕ لە قوربانی دانی هه یە لە گەڵ داگیرکەرانی کوردستان لە هه رچوارڵاوە ، هه رئێستا لە هه موو پارچەکانی کوردستان هه ریە کە بە شێوازی جیا جیا نەورۆز لە کورد قەدەغە دەکەن ، ئەمە بۆ خۆی بەڵگەیەکی گرنگە چۆن نەورۆز بۆ کورد ڕەمزێکی نەتەوەیی و ئامرازێکی خەباتە . بەڵام لای میللەتانی تربە زۆری جەژنیکی کلتورییە .

بۆچی نەورۆز بۆ کورد گرنگە ؟

کە پێشتر سەڵمێندرا ئەو جەژنە لە کوردستان و لە ناو کورد سەری هه ڵداوە ، ئەوا ئەگەر هێج گرنگیەکیشی نەبێت – کە هێج کاتیک نەورۆز بێ گرنگیی نەبووە – ئەوا گرنگی مێژوویی خۆی هه یە ، بەڵام بە هۆی میژوویی و کڵتوری و نەتەوەییەوە ئێستا نە ورۆز رەهه ەندێکی جیهانی وەرگرتووەو لە وە شەوە چوەتە نێو ڕەهه ندە سیاسی و ئابووری و کلتوری وهونەری و و فەرهه نگیەکانەوە ی نێو دەوڵەتیەوە . هه ربۆیە کورد دەتوانی ئەم جەژنە وەک ئە لقیە یەکی پەیوەندیەکان بەکاربێنی ولە گەل وڵاتانی تر سودی جیا جیای لێ بەرهه م بینن .

نەورۆزئێستا داگیرکراوە !

بۆ خاوەندارییەتی لە نەورۆز هه رئەوەندە بەس نییە کە ئەمڕۆ ئێمە بۆ نەورۆزو لە نە ورۆزدا دەیکەین ، ئەوتا لە کەرکوک بە جۆرێک لە جۆرەکان ئەمرۆ نەورۆز قەدەغە دەکەن و لە ئیران ئاگرکردنەوەی نەورۆز قەدەغە دەکات وەک هه نجە تێک و سەرەتایەک بۆ قەدەغە کردنی ئاهه نگی نەورۆز بە تەواوی و لە ترکیا ئاهه نگی نەورۆز تێکدەدات ونەورۆزیان دەکوژێ و دەخاتە بەندیخانەوە ! لە سەر هه موو ئەمانە ش نەورۆز بە شێوەیەکی فەرمی و لە ئاستی جیهانی بە ناوی – ڕیشە ئیران – ی تۆمار دەکرێ و ساڵانە لە نەتەوە یەکگرتووەکان و دەوڵە تە مە زنە کانی وەک ئە مریکاو بەریتانیاو ئەلمانیاو فەرەنسا وە پیرۆزبایی لە – حکومەتی ئیران دەکرێت وەک خاوەنی نەورۆزی مێژوویی – ئەمەش غەدرێکی گەورەیە لە میللە تی کورد لە ئیراق دەکریت وبەڵگەی – داگیرکردنی نەورۆز – ە بە ڕەهه ندێکی جیهانی . هه ربۆیە بۆمن وەک لێکۆڵەرێکی مێژووی نەورۆز ئەم داگیرکردنە بە هیچ شێوەیەک لە داگیرکردنی کەرکوک و هه رشارێکی تری داگیرکراوی کوردستانی بە کە متر نازانم .ئەم داگیرکردنەی مێژوو کلتورەی کورد داگیرکردنێکی ترسناکەو پێویستە کورد لە سەر هه موو ئاستەکانی پێهاتەی نەتەوەیی لێی بیدەنگ نەبیت . ئەوەتە ئێران و ئەفغانستان و ترکیا لە سەر کلتوری – شاعیری گەورەی جهینانی مەوڵانا جەڵالەدینی ڕۆمی – لە شەڕدان شەڕێکی کلتووری ، ئەفغانیەکان دەڵێن مەوڵانا مولکی ئێمەیە ، چۆن لە عەفغان لەدایک بووە ، ئیرانیەکان دەڵێن مولکی ئێمەیە چونکە مەوڵانا بە فارسی شیعری نووسیوە و ترکیاش دەڵێ مولکی ئیمەیە چۆن مەوڵانا زۆربەی ژیانی لە ترکیا بەسەر بردووە .

ئەگە ربۆ مەولانا ئەمە ڕاست بیت و هه ریەک لە م وڵاتانە بەشێکی لە مەوڵانادا هه یە، ئەوا بۆ نەورۆزی کورد بە هیچ شێوەیەک ئاوا نیە و کورد لە خاوەندارییەتی میژووی نەتەویی نەورۆز بێ هاوبەشە.ئەوەش بەو مانایە نیە کە میللەتانی تر لە گەڵ نەورۆز میژوویان نیە ! بەڵی نەورۆز زیاتر لە جوار هه زار ساڵە بە دنیادا بڵاو بووە تەوەو لە گەڵ هە روڵات و میللەتیک میژووێکی بۆ خی پەیداکردووە ولەم ڕووە وە ئەم میللەتانە مافی خۆیانە خۆیان بە خاوەن ئەم میژووە بزان و ساڵانە نەورۆز وەک جەژنی خۆیان پیرۆزی بکەن ،بەڵام ؛ئەوە ئەوە ناگە ێنێ کە نەورۆز تەمەنی سێ هه زارساڵەو ڕێشە کەی ئیرانیە و هه روڵات و میللەتێکی نەورۆز پیرۆز دەکات بڵێ من خاوەنی مێژوویی نەورۆزم!!

چۆن جەژنی نەورۆزبۆ خاوەنی خۆی بگەڕێنینەوە ؟

هه رچەندە کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی ٢٠١٠دا نەورۆزی وەک جەژنێکی ڕیشە ئیرانی بە فەرمانێکی ئاشکرا کرد بە جەژنێکی جیهانی ، بەڵام ؛ ئەم بڕیارە دەکری چاوی پیدا بخشێندرێتەوە و ڕاست بکرێتەوە ، چونکە نەتەو یەکگرتووەکان پیشینەی بڕیار گۆڕینی هه یە وئە گە ربە فەرمی و بە بەڵگە وڵاتیکی خاوەن سیادەی تەواو داوابکات ، ئەوە ش ئەمرۆ هه رێمی کوردستان و لە ڕێگای ئیراقەوە ئەگەربە دوانە داوا لە نەتەوە یەکگرتووەکان بکەن دەکرێ فەرمانە کە ڕاستبکرێتەوە و بۆ ئەم کارەش پێویستیمان بە دوو لیژنەی فەرمی هه یە .
یەکەم – لیژنەیەکی سیاسی و دبلۆماسی ویاسایی شارە زا لە یاساکانی نێو دەوڵەتی ویاساکانی کارکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان ، کە دەکرێ ئەم لیژنە یە لەکەسانی پسپۆری کوردو ئیراقیەکان پیک بیت .

دووەم – لێژنەیەکی پسپۆر لە مێژووی کۆنی ئیراق و سۆمەر و جەژنی نەورۆز ، کە ئە مە ش دەکرێ ئەندامەکانی کوردو ئیراقی و جیهانیش بن .
ئەم دوو لیژنە یە ئەگەر دەوڵەتی ئیراق و هه رێمی کوردستان پشتگیریان بکە ن بێ دوو دڵی سەر دەکەون و نەورۆز دەکەنەوە بە جەژنێکی سۆمەری و کوردستانی و ئیراقی . من هیوادارم ئەم جەژنە مێژوویی و کلتورییە تێکەڵ بە سیاسەتی ڕەواکوژو یاساشکین نەکرێت و وەک کلتورێکی کۆنی مرۆڤایەتی و مافێکی رەوای خەڵکی ئیراق وکوردستان تەمە شابکرێ پشت بە ڕیشە مێژووییە زیاتر لە دوازدە هه زار ساڵیەکە بڕێاری لە سەر بدرێ .

تێبینی : نەورۆزو ئەفسانەی کاوە و زوحاک

لە گەڵ ئەم هه موو مێژووە دوورو درێژەی کە نە ورۆز هه یەتی و پڕە لە ڕووداوی گەورەو کۆن و گرنگ ، کەچێ ئەفسانەی – کاوەو زوحاک – لە هه مووان زیاتر بڵاوە و بووە بە مێژووی ڕاستە قینەی نەورۆز لە ڕۆشنبیریی گشتیدا . ئەمەش بەڕای ئێمە بە هۆی – شاهنامەی فیردەوسی – یە .کە ئەو کتێبە ڕەهه ندێکی ڕۆژهه ڵاتی و جیهانی وەرگرتوەو لە ئەفسانەوە بووە بە میژوو. بەڵام ، هێندەی ئێمە لێکۆڵینەوەمان کردبێ ئەم ئەفسانەیەی کاوەو زوحاک دوو خوێندنەوەی بۆ دەکرێ .

یەکەمیان – خوێندنەوەیەکی فارسیانەیە وەک زانراوە – ئەستیاگ – دوا پاشا ی ماد ، کە لە سەر قسەی ( هیرۆدۆتس ) پاشایەکی باش بووە و خەڵکەکەی زۆریان خۆش ویستووە ، کەچی فارسەکان وێنەیەکی زاڵمانەیان بۆ دروستکردووەولە – ئەستیاگ – ەوە کردوویانە بە – زوحاک –ی دوو مار لە سەر شان و بەو هه نجەتەوە ش – کوورش- ی کچە زای زوحاک خۆیان ؟ کردووە بە – کاوەی پاڵەوان – و بەم شێوەیە لە ساڵی ٥٥٠ پێش زایین کۆتاییان بە دەسەڵاتی مادەکان هێناوە ! کە ئەم داستانە زۆرتر لەگەڵ کۆتایی هاتنی ئیمپراتۆریەتی ماد دەگونجێ . لە گەڵ ئەوەی کە ئەفسانەیەکی هه ڵبەستراوە و ڕاستیەکە ی کۆتایی هاتنی ماد ڕاستە بە دستی کۆروش بووە ، بەڵام کۆتایی ههاتنەکەی دەوڵەتی ماد بە شێوە یەکی ترە .

دووەمیان – خوێندنەوەیەکی کوردانەیە ، ئەویش کاوە – کەیخوسرەوپاشای ماد – ە کە ئەو پاشایە توانی دەسەڵاتی لە میژینەو زاڵمانەی ئاشووریەکان لە ناو ببات بە یارمەتی بابلییەکان لە ساڵی ٦١٢ پیش زایین ، ئاشووریەکان لە زاڵمی و دڵڕەقیدا نموونەیان زۆر کەمە لە کوشتنی خەڵک و وێرانکردن و سوتاندنی شارو ئاوە دانیەکان ، ئێستاش وێنەی ئەو کوشتارە پڕ لە دڵرەقیەیان ماوە کە لە سەر شاخ و لە تابلۆ بەردینیەکان کێشاویانەو لە بەڵگە نووسراوەکان دا نووسیویانە، ..سەربڕین و چاو دەرهێنان و دار تێبڕین و کەورکردن و سوتاندن و لە خاچ دان و زۆر شێوەی تر لە ئازاردانی دیل و دوژمنەکانیان هه تا بە زەییان بە منداڵ و ژن و پیرو نەخۆش و بریندارە کانییش نەدەهاتەوە و بەلکە شانازیشیان پێوە دەکرد. بەڕاستی زوڵمە زۆرو کەم وێنەکانی ئاشووریەکان بەو حوکمە دوورو درێژەی کە دەسەڵاتیان هه بووە ..زۆر لە زوحاک زوحاکترو زالمانەتربوونە . هه ربۆ یە کورد لە ئەفسانە کە دا کەیخوسرەو بە کاوە ی پاڵەوان دەزانی و ئاشووریەکان و پاشای ئاشووریەکانیش بە زوحاک .هه ربەم هۆیەوە ئەفسانەی کاوەو زوحاک بۆ کورد بەم شیکردنەوەیە زیاتر لە گەڵ حە قیقەتی مێژووییە کە دێتەوە .

هه رچەندە ئەفسانەی کاوەو زوحاک ئەفسانەیەکە لە سەر گۆڕینی ڕاستیە مێژووییەکە دامەزراوە و تێکەڵ خەیاڵ و بابەتە ئەفسانەییەکان کراوە ، بەڵام ؛ بووە بە هێمای خەبات و ڕاپەڕێنی خەڵکی چەوساوە دژی پاشاو دەسەڵاتی ناڕەواو زاڵمانە وتاموبۆیەکی هیوا بەخشانەی وەرگرتووەو خەیاڵی ڕۆژهه ڵاتیەکانی پڕکردووە ، تازە بە هیچ شێوەیەک و هێزێک ڕەشنابیتەوە ! ئەمەش ئەگەر جێگای مێژووە ڕاستەقینەکە نەگرێتەوە و وەک دەقێکی ئەدەبی ئەفسانەیی سەیربکرێت ،هیچ زیانێکی نیەودەچێتە نێو دەقە جوانە ئەفسانە ئەدەبیە جیهانیەکانی ڕۆژهه ڵات وهه مووجیهان .

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.