وەرزش: لە سایەی سیاسەتو ئابوریدا..! … موزەفەر عەبدوڵا
ڕایەک لەبارەی جامی جیهانی یەوە….
وەرزش هەر وەک زۆربەی کاروچالاکییە مرۆیی یەکانی تری کاروهونەرو ئەدەبو..هتد بە یەکێک لە دیاردە هەرە کۆمەڵایەتی و ئینسانی یە پڕبەهاو سودوشادبەخشەکان دادەنرێت.
لە نێوان وەرزشەکانیشدا یاری دووگۆڵی – سۆکە – بە تایبەتی جامی جیهانی – مۆندیال- لە ئاستی جیهانی لە ماوەی نزیک بە نەوەد ساڵی ڕابردوودا کۆمەڵایەتی ترین جۆری وەرزش بوەو پڕ بینەرترینیانە.
ئەم یارییانە سەرەتا لە ساڵی ١٩٢٨ لە لایەن گوڵ ڕیمیە ،کە پارێزەرێکی فەرەنسی خولیا وەرزش بوو دامەزراو، لە ساڵی ١٩٣٠ دا یەکەم خولی جیهان دەستی پێکرد لە نێوان چەند تیمێکی ووڵاتەکان .لەو کاتەوە تا ئێستاهەر چوار ساڵ جارێک دەکرێتو ئەمەی ڕوسیاش بیستودوهەمین خولە کە ٣٢ تیمی وڵاتەکان بەشدارن کە لە ١٤جونەوە تا ١٥ جولای دەخایەنێت.
بە پێی ئامارەکان جگە لەوەی چەند ملیون کەس ڕاستەوخۆ لە روسیا بەشداری دەکەن، هاوکات چەند ملیار کەسی تر لە ڕێگای دەزگاکانی ڕاگەیاندنەوە بینەرین.بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا چەند ملیار کەس کە ئارەزویی بینینی دەکەن ناتوانن بینەری بن بەهۆکاری جۆراوجۆرەوە کە ڕاستەوخۆ پەیوەستن بەم سیستەمە سیاسی یەوە کە ئەم یاری یە لە سایەیەدا دەکرێت .
ئیتر ئەم ماوەیە ئەم یاری یە بە گەورەترین دیاردەو ڕوداوی کۆمەڵایەتی هەفتانە دادەنرێت و دەبێتە جێگای پرسوڕاو قسەوباس. بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە ئەو ڕایە باوەیە کە دەڵێت وەرزش پەیوەست نی یە بە سیاستو ئابوری یەوە تەنها کاروچالاکی یەکی ئینسانی و ئەخلاقی یەو نابێت تێكەڵ کرێت بە سیاسەتو ئابوری…هتد.
بەڵام پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە ئاخۆ لە دونیای واقعدا ئەم ڕایە ڕاستەو وایە..؟
لە ڕاستیدا نەک هەر وا نی یە بەڵکو ئەم کاروچالاکی یە ئینسانی یەش وەک هەمو کارو چالاکی یە ئینسانی یەکانی تر لە سایەی ئەم سیستەمەدا بۆتە گۆڕەپانو بازاری کیشمەکێشی و ململانێو هەڵوێستگیری سیاسی و ئابوری لە پێناوی سودو قازانجی سەرمایەی نێوان یارچی یەکانو تیمەکانو کۆمپانیاکانو دەوڵەتەکان.
هەر کەسێک بە وردی لە گۆشە نیگایەکی سیاسی و چینایەتی یەوە سەرنجێکی ڕەخنەگرانە بدات دەبینێت چون لە بۆتەی ئەم کێبڕکییانەدا دەمارگیری سیاسی قەومی و نەتەوەیی و نیشتیمانی وڕەگەزپەرستی و ئاینی و، تەنانەت تایەفی کۆنەپەرستانەو دژی ئینسانی ،بەرزدەبێتەوە تا ڕادەی بە یەکدادانو شەڕو لێکدان دەچێت.
خودی یارچی یەکان کە تا ئێستا هەر پیاوانن ئەوە نیشانەی جیاکاری جنسیە. ئەمە جگە لەوەی لە زۆر وڵاتەوە ژنان مافی ئەوەیان نی یە بەشداری ئەم یاریانە بکەن بە دەگمەن نەبێت.
کەچی دەبینین سەدان هەزار ژن کە لە دەست ڕژێمە کۆنەپەرستە ئیسلامی یەکان ڕایانکردوە وەک ئێرانو سعودیەو زۆر تر ئەگەر لە دەرەوە دەرفەتێکیان هەبێت بۆ بەشداری کردن بەڵام بەهۆی دەمارگیری قەومی و نیشتیمانی و دینی یەوە کە سەرچاوەی چەوسانەوەن دەبنە لایەنگری ئەو تیمانە کە نوێنەری ئەو ڕژێمانەن.لێرەدا لە ڕوانگەی بەهاو نەریتە ئینسانی یەکانی ئەم چالاکی یەو خودی یارچی یەکانەوە سەرنج نادرێتو مەمەڵە ناکرێت کە بنەمایە بۆ پەیوەندی ئینسانی و بەختەوەری مرۆڤەکان.بەڵکو لایەنگری یەکان لەسەر بنەمای دەمارگیری قەومی و تەنەوەیی و نیشتیمانی ودینی و رەگەزپەرستی یەوە.
هاوکاتیش بە دەگمەن ڕێدەکەوێت یاریچی یەک یان تیمی ووڵاتیک هەڵوێستگیری سیاسی لە ڕوانگەیەکی ئینسانی یەوە دەکات بۆ نمونە ڕەتکردنەوەی بەشداری تیمی ئەرجەنتین لەگەڵ ئیسرائیل بە بۆنەی کوشتو بڕی خەڵکی فەلەستینەوە لە لایەن سوپای ئیسرائیلەوە.
دەکرێت لەم بارەیەوە زۆر دیاردەی تری سیاسی بەدی بکریت کە وەک بەڵگە نیشانی دەدەن کە وەرزشیش چەند لە ژێر کاریگەری سیاسەتی چینی باڵادەستدایە.بە تایبەتی کە زۆر جار وڵاتە زلهێزەکان دەیکەن بە ئامرازێکی فشاری بۆ سەر نەیارەکانیان.
لە باری ئابورییشەوە هیچ گومان لەوەدانی یە کە وەرزشیش وەک هەمو کاروچاکی یەکانی تری مرۆڤ بۆتە کاڵایەک بۆ خزمەتی سەرمایەو کەڵەکردنی سەرمایەو سودو قازانجی کۆمەڵێک کەس لە یاریچی و تیمو خاوەن کۆمپانیاکانو دەوڵەتەکان.بە پێی ئامارەکان ئەو پارەو سەرمایەی لە بواری وەرزشدا دەگوزەرێت و وەبەرمهەمدێت لە کەم بواری تری کاروسەرمایەو ڕشتەی تری بەرهەمهێنان وەگەڕخراوە.
هەر بۆیە بەو ئەندازەیەش دیاردەی دزی و گەندەڵی و فروفێڵو کرێنو فرۆشتنو، تەنانەت بە دەر لە ڕێساو یاسا فەرمیو کارپێکراوەکانی خۆیان ، بەدی دەکرێت. بۆ نمونە ئاشکرا بونی گەندەڵی لە لایەن سەرۆکایەتی فیفا کە خولی ساڵی ٢٠٢٢ یان دا بە قەتەر بە پارە. ئەمەو دەیان نمونەی تری گەندەڵی تر ئاشکرا بوە.
ئەمانە جگە لەوەی کە سەدان ملیون کەس کە ئارەزوو خولیای بەشداریو بینینی ئەم یاری یانە دەکەن بەڵام بەهۆی هەژاری ودەسکورتی و بێ ئیمکانی دارایی ، یاخود بەهۆی هەلومەرجی سیاسی و شەڕو ئاوارەییەوە ، ناتوانن .تەنانەت بەهۆی ئەوەی ئەم یاری یانە لە لایەن دەزگا زەبەلاحە ڕاگەیاندنەکانی وەک جەزیرەو سی ئێن ئێن و بی بی تی ڤی یەوە پەخشی پاوان دەکرێت وەرگرتنی ئەمانەش پارەی گەرەکە بۆیە بینینیان بۆ خەڵکی هەژار لە توانادا نی یە.
بۆیە لەهەر گۆشە سەرنجێکەوە بڕوانین لە وەرزشیش وەک هەر کاروچالاکییەکی تری ئینسانی دەبینین بە توندی لە ژێر کاریگەری سیاسەتو ئابوری دایە.
وەرزشو هونەرو ئەدەبیش لە سایەی ئەم سیستەمە سیاسی یەی سەرمایەداریدا بۆتە کاڵایەک بۆ ئاڵوگۆڕو کڕینو فرۆشتنو کەڵەکە کردنی سەرمایەو سودو قازانجی کەسانێکو کۆمپانیاو دەوڵەتە بۆرژوازی یەکان.
جا بۆ ئەوەی هەمو مرۆڤەکانو مرۆڤایەتی بەهرەمەندو بەختەوەروشادبن لەهەمو کاروچالاکی یە ئینسانی یەکانی خۆیان پێویستە یەک سیستەمو هەلومەرجی ئابوری و کۆمەڵایەتی ئازادو یەکسان کە بۆ هەر کەس بە پێی تواناییو بۆ هەر کەس بە پێی پێیویستی دابین بکرێت.مەرجی ئەمەش لە نەهێشتنی موڵکداری گەورەی تایبەتیو دابین کردنی موڵکایەتی گشتیدایە.
گەییشتن بەمەش پێویستی بە ئاگایی سیاسی و ڕێکخرابونی چینایەتی هەمەلایەنەی فکری و سیاسی و کۆمەڵایەتیو زەمینە سازکردنی ڕاپەڕینو شۆرشەدایە.
١٧-٦-٢٠١٨
موزەفەر عەبدوڵا
