کاک ئارام وا نابێت! … بەشی دووەم ….. خدر حسين

ئەم نووسینە درێژکراوەی بەشی یەکەمە کە تیایدا باسمان لەو وتەیەی کاک ئارام سدیق کرد کە رەفزی هەموو دەقێك دەکات بە پاسیڤ لە قەڵەمیان بدات، منیش لێرەدا چەند نموونەیەك لە شیعری شاعیرانی جیهانی دەهێنمەوە کە بە پێی پۆلێنکردنەکانی کاک ئارام پاسیڤن و نابێت خوێنەر بیانخوێنێتەوە.
ئەگەر چاوێك بخشێنین بە شاکارە جیهانییەکاندا دەبینین زۆربەی هەرە زۆری شیعرەکان لە جوغزی موعانەتەکانی مرۆڤ و گیانی ئەشکەنجەدراو و ویژدانی زیندووەوە دەخولێنەوەو هەڵدەقوڵێن، ئەمەش لەبەر هیچ هۆیەك نییە جگە لەوەی شیعر زمانی ئەو گیانە راستگۆیەیە لە دەرەوەی زمانی ئاسایی کە حاڵەتگەلێکی مرۆییمان بە شێوەیەکی هونەریی بۆ وێنا دەکات.
دەبوو کاك ئارام زوو لەوە بگەشتایە کە شیعر چییە؟ مەگەر نەنگی و شورەیی نییە رەخنەگر رووبەرووی ئەم راستکردنەوە سەرەتاییانە بێتەوە؟ ئەگەر ئەو وای ببینێت دەبێ شیعر ئەکتیڤ بێت نەك پاسیڤ ئەوا سەرەتا تەنگ بە ئازادی شاعیران هەڵدەچنێت و خۆی بە مامۆستاو ڕێنموونیکاریان دەزانێت ، پاشان ئەو ڕاستیەشی لە بیر دەچێت ئێمەی میللەتی کورد ئێستاش هێلکە لە توکیاوە هاوردە دەکەین و دەرزی و دەزووش لە چین و زەرفی عەلاگەو سفرەش لە ئێرانەوە.
ئێستا با بە خێرایی چەند نموونەیەك لە شیعری شاعیران بهێنینەوەو بزانین بۆچی بە پێی پێوەرەکانی کاک ئارام سدیق هەموویان بوودەڵەن؟

*١* شاعیری کورد قانع لە سەرەتا شیعری دیوانەکەیدا دەڵێت:

دەستەکانم هەر بە ئــــــــاهو ناڵەوە ئەمدان لە یەك
گەهـ لە تەپڵی سەرمەدان و گاهێ سینەی پڕ جەخار

*٢* ئەگەر لای کاک ئارام، بەختیار عەلی شاعیری دڵخوازی ئەو بێت ئەوا با گوێ لەم کۆپلەیە بگرێت لە شیعری (ئومیدو پیاوکوژان)دا و بزانین سەبارەتی چی دەڵێت:

چ ساردە ئەم بیرکردنەوەیە لە تۆ
کە من لە دوا دەرگای پوچیی هاتمە دەرێ و جگە لە سێوێکی تاڵ،
هیچی ترم بە ستوونی ئەو درەختە رەشانەوە نەدی

*٣* ژنە شاعیری بەناوبانگی ئێرانی فروخ فروخزاد (١٩٣٤-١٩٦٧)
لە شیعری (رمیدە) دەڵێت:

خودایە
نازانم چم دەوێ
نازانم چاوم لە چ دەگەڕێ
و بۆچ ئەم دڵە خەمبار بوو
دەمەوێ دوور بکەمەوەو لە وانەی دەیانناسم
تا گوێ لە ناڵەی ئەم دڵە نەخۆشە بگرم
کاتێ گوێیان لە شیعرەکانم گرت
گوڵبارانیان کردنم
کە رۆیشتم
بە شێت تاوانباریان کردم

*٤*لە ئەدەبی کلاسیکی عەرەبیشدا دەتوانین نموونەی شاعیری ناودار (ئەبولعەتاهییە) و شیعرە بەناوبانگەکەی بهێنینەوە بە ناونیشانی (بە فرمێسکی چاو بۆ لاویی گریام) کە هەمووی ئاخو ئۆفەو تیایدا دەڵێت:

بكيت على الشباب بدمع عيني فلم يغن البكاء ولا النــــحيب
فيا أسفا أسفت على شباب نعاه الشيب والرأس الخضيب
عريت من الشباب وكنت غضا كما يعرى من الورق القضيب
فيا ليت الشباب يعود يوما فأخبره بما فعل المشـــــــيب

*٥*یان نموونەی شیعری شاعیری هاوچەرخی عەرەب (حسن المرواني) کە کاظم ساهیریش شیعرەکەی کردووە بە گۆرانی و تیایدا دەڵێت:

لە میحرابی چاوانتا مرد لاڵانەوەکانم
و تەسلیمی بێهیوایی بوو ئاڵاکانم

*٦*هەرچی (موتەنەبیی)یە لە شیعرێکدا باسی کورهاندنی ژیان دەکات و هۆکارەکەشی دەردەبڕێت؛ کە هەمیشە تینووی کردووەو لە بری ئاو موسیبەتی بۆ باراندووە:

أظمتني الدنيا, فلما جئتها مستسقيا مطرت علي مصائبا

*٧*هەرچی شاعیری ناوداری فەرەنسییە (پۆل ڤالیرین) بە دڵشکاوییەوە لە زیندان ئەم شیعرە جوانە دەنووسێت و تەنانەت پاش چەندان ساڵ چاوی بە دنیای بڵاوکردنەوە هەڵهێنا:

فرمێسك لە دڵم دەچۆڕێ
وەك چۆن باران دەڕژێ بەسەر شاردا
چەند خۆشە دەنگی باران
لەسەر دڵێك بێهیوایی دایگرتبێ
هەمیشە فرمێسکی بێ هۆ دەچۆڕێ

*٧*هەروەها شاعیری ناوداری فەرەنسی سەدەی نۆزدە (رامبۆ) لە شیعری (دوای تۆفان)دا دەڵێت:

دوای ئەوەی نیشتەوە بێتاقەتی باڵی کێشا
بەردە بەنرخەکان شاردراوەن و گوڵەکان کراوە
لەوکاتەوەی نیشتەوە بێتاقەتی باڵی کێشاوە

*٨*هەروەها شەکسپیری شاعیری ناوداری ئینگلیز کاتێك لە تراژیدیای هاملێتدا خۆشەویستەکەی هاملێت کە(ئۆفیلیا) بوو بە خنکان لە رووباردا کۆتایی بە ژیانی خۆی دێنێت، ئاوها (رامبۆ) کاریگەر دەبیت بە ئەم دیمەنە تراژیدیایەو دەیکاتە شیعرو سەرچاوەی ئیلهامی و دەڵێت:

هەزار ساڵە ئۆفیلیا خەمبارە
خێوێکی سپییە لەسەر رووبارێکی رەشی درێژ
هەزار ساڵە شێتییە سازگارەکەی
دەچرپێنێ گۆرانییەکەی بۆ شنەی ئێواران

*٩*دووبارە (رامبۆ) لە شیعری (برسێتی) دا ئاوها ژیانی کولەمەرگی دەهۆنێتەوەو ئەوپەڕی لانەوازەیی تیا رەنگدەداتەوە دەڵێت:

گەر ئیشتیهام هەبێ ئەوا نیمە.
بۆ جگە لە خۆڵ و بەرد.
هەمیشە لە هەوا دەخۆم،
و لە تاوێرو ئاسن و خەڵوز

*١٠*جارێکی تر نموونەی (رامبۆ) لە شیعری (خۆرو لاشە)دا دەهێنینەوە و بۆیە جەختی لەسەر دەکەینەوە دەڵێین رەنگە ئاگاداری شیعرەکانی بن، وا وێنەی رامبۆیان خستووەتە سەر گۆڤاری شیعری ئاستلاواز:

ئای چ بێنەواییەکە! ئێستا دەڵێ “شتەکان دەزانم”

دەشڕوات بە چاو قوچاوی و گوێ داخراوی…. تا ئەو شوێنەی دەڵێت:

ئاخ ئەگەر جارێکی تر کات بگەڕێتەوە! ئەو کاتانەی بوونیان هەبوو
مرۆڤ کۆتایی هاتووە، مرۆڤ هەموو رۆڵەکانی بینی

*١١*هەرچی شاعیری بەناوبانگی شیللییە (پابلۆ نیرۆدا) لە دیوانی (بیست خۆشەویستی و گۆرانی بێنەوا)دا و لە شیعری (لەشی ژن) دا ئەو لەشی ژن دەکاتە سیمبوڵێك بۆ جیهان کە چۆن مرۆڤایەتی لە زەلیلی و ئازاردا دەتلێتەوەو تیایدا دەڵێت:

ئەی عەشقم، ئەی حەزە بێکۆتاییەکان، ئەی ڕێگا سەختەکەم
ڕێگا تاریەکانی ئاو ، تینویەتی هەمیشەیی بەردەوام دەبێ
چەرمەسەریی بەردەوام ئەبێ، ئازاریش بێکۆتا

وا بزانم لە زۆربەی شیعری شاعیراندا لەگەڵ ئەم هەناسە خەمگینانەدا بەرکەوتنمان دەبێت و ئەمەش نەنگی نییە، بەڵکو هەوێنی شیعری سەرکەوتووە … جا کەسێك زۆر کەم شارەزای دنیای شیعری شاعیران بێت ئەم راستییە دەزانێت.
لە کۆتاییدا لە کاک ئارام دەپرسین دەکرێت هەموو ئەو شاعیرو شیعرانە رەفز بکەینەوە بە پاسیڤ لە قەڵەمیان بدەین؟!

من بەش بە حاڵی خۆم گەشتمە قەناعەتێك نووسین و بابەتەکانی ئەو بەڕێزە بایکۆت دەکەم، چونکە هیچ بەهای زانستییان نییەو ئەوەش بیانخوێنێتەوە بە لاڕێدا دەچێت و بە هەڵە شتەکان فێر دەبێت، ئەمەش نەهامەتییەکی بەشێك لە قەڵەم بەدەستەکانی بەرهەمی ٢٧ ساڵی رابردووی ژیانی کۆمەڵهایەکی بێ سەروبەرەی پڕ فەوزایە، هەروەها ئەو میدیایانەش بابەتی کاڵوکرچی وا بڵاو دەکەنەوەو ئەو کەناڵانەش چاوپێکەوتنی ئەو جۆرە تێگەشتنە ناتەواوانە پەخش دەکەن بە دڵنیاییەوە لە بەهای کاری میدیاییان دادەبەزێت.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.