خوێندنی زمانی کوردی لە کۆلێژی (ئینالکۆ) لە فەرەنسا …. مامەد شامەزدی

خوێندنی زمانی کوردی لە کۆلێژی (ئینالکۆ) لە فەرەنسا
و لێدان و شکاندنی دیالێکتی سۆرانی لە لایەن
(هەلکەو حەکیم)ەوە
مامەد شامەزدی

——————

پێشەکی
ووشەی ئئنالکۆ بە فەرەنسی کورتکراوەی : (ئەنیستیوتی نیشتمانی زمان وشارستانیەتە رۆژهەلاتیەکان)ە .
Institut National des Langues et Civilisations Orientales-INALCO
ئینالکۆ بە یەکێک لە زانکۆ بەناوبانگەکانی جیهان دەژمێرێت و پتر لە سەد زمانی تیدا دەخوێنرێت. مێژووی دامەزرامندنی دەگەرێتەوە بۆ ساڵی 1873 لە ئەنجامی بوون بە یەکی دوو کۆلێژی زمان . ئەوەی شایانی باسە مەبەستی سەرەکی بنیاتنانی ئەم کۆلێژە بۆ بەهێزکردنی بازرگانی فەرەنسا بووەلە ووڵاتی شام ئە سەدەی 19، کە ئیتالیەکان و ئینگلیزەکان و هۆلەندیەکان لەوناوچەیاەدا بەهێز بوون . وە تورکەکان چەند یاسایەکیان دادەنا بۆ بازرگانی کە رێگر بوون لەو ووڵاتانەی کە دەهاتنە ئەو ناوجەیە .

لە ئینالکۆ لەسەرەتا دا تەنها زمانی عەرەبی و فارسی و تورکی و پاشان رووسی تێدا دەخویندرا ، دوای جەند سالێک بەرە بەرە زمانەکانی تری رۆژهەڵاتی بۆ زیاد کرا . لە ساڵی 2010وە بەەو بە بەشێک لە زانکۆی سۆربۆن پاریس سیتێ .
سەبارەت بە خوێندنی کوردی لەم کۆلێژە کە کەم کورد ئاگادارن (جگە لەواانەی کە لە فەرەنسا خوێندویانە یان شارەزایانی زمانی کوردی) لە ساڵی 1948 وە بە هەوڵدانی رۆژهەڵاتناسی فەرەنسی (رۆژی لیسکۆ1914-1975) توانی لقی زمانی کوردی بکاتەوە .

پاشان میر کامەران بەدرخان جێگەی گرتەوە لە ساڵی 1970 وە دوای میریش خاتوو (جۆیس بلاو) . هەڵبەتە لە سەرەتادا تەنها بریتی بوو لە چەند سەعاتێکی وانەی زمانی کوردی کرمانجی بە زمانی فەرەنسی ، وە پاشان ئەم لقە پەرەی سەند و لە چەند سەعاتێکەوە بوو بە لقێک لە بەشی زمانەکانی رۆژهەڵات ، خاتوو جۆیس بلاو کە پرۆفئسۆر بوو لە لینالکۆ تا ساڵی 2000 بە بەردەوامی وانەی کوردی دەگوتەوە. بەڵام تەنها بە دیالێکتی کرمانجی . بەپێی گووتەی ئەم پرۆفیسۆرە کە دەڵێت : لە ساڵی 1973وە بە میر کامەران بەدرخان م گووت باشترە کە دیالیکتی سۆرانیش بخوێنریت ، میر بەم پێشنیارە رازی بوو ، وە لە ساڵی 1974 وە سۆرانیش دەخوینریت لەم کۆلێژە) ئەم خانمە چەندین کتێبی بڵاو کردۆتەوە لە سەر زمانی کوردی جگە لە وەرگیرانی کۆمەڵێک چیرۆک و هەڵبەستی کوردی بۆ فەرەنسی. یەکێک لە کتیبە گرنگەکانی ئەم مامۆستایە بریتیە لە (فیر بوونی کوردی سۆرانی- بە فەرەنسی). ئەوەی شایانی باسە تائیستا هیچ کەسێک لە فەرەنسا کتێبی وەهای نە نووسیوە .

لە لینالکۆ پێشەوای نەمر (عبدالرحمان قاسملۆ)ش ماوەیەک لەم کۆلێژە وانەیان گوتۆتەوە ، وە چەند فەرەنسیەک لە ئینالکۆ زمانی کوردیان خویند لەوانە (ژێرار شالیان) کە خاوەنی چەندین پەرتووکە لەسەر بزوتنەوەی کوردی و هۆنراوەئ کوردی. یان (ژێرار گۆتیە) .

کێشەی کورد لە تاراوگە ئەوانەکە خۆیان بە رۆشنبیر دزانن :
یەکێک لەوکەسانەی کە لەساڵی 1983 دا وەک وانە بێژ چۆتە ئەم کۆلێژە هەلکەوت حەکیم بوو ، لە راستیدا بە گووتەی(جۆیس بلاو) وانە بێژەکان ئەوانە بوون کە هات بوون بۆ بۆ فەرەنسا بۆ خوێندن ، وە وانە گوتنەوەی پراتیکی باشتر دەبوو کە کوردێک (کەسێک کە زمانی دایکی سۆرانی بێت) بیڵیتەوە . ئەم باروو دۆخە وای کرد کە هەلکەوت حەکیم دەست بکات بە وانە گوتنەوە ، ئەگینا ئەم خوێنکارە کە لەریی بغدادە وە هاتبوو بۆ فەرەنسا ، وە پەنابەر نە بوو (وەک هەموو کوردەکانی کە لە فەرەنسا ن لە ساڵانی 1980 و1990 ) . بەڵام هەلکەوت حەکیم هەرگیز زمانی کوردی نەخویندوە وەک کوردێکی باشوور ، چونکە هەلکەوت حەکیم لە دایک بووی خانەقین ە و کوردیەکەی پاڵاو نیە ، بەلام ئەم هەلە زیرینە ی بۆ حەکیم هەڵکەوت و کاریکی باشی دەست کەوت ، نە دەزانێ فرمان ، ئاوەڵناو ، ووشەی ڵیکدراو یان پێشگر و پاشگر چیە ؟ لە کوردیدا؟

لە ساڵی 1999 کاتێک خاتوو جوۆیس بلاۆ چوو بۆ خانە نشینی هەلکەوت حەکیم جێگەکەی گرتەوە بە ئاسانی و بە بێ هیچ منافسی ، چونکە کەسی وا نە بوو کە کوردی باش بزانێ ودکتۆرای هەبێ لە زمان یان ئەدەبی کوردی ، راستە پاشان بە یارمەتی چەند کەسێک وەک (ژێرار گۆتیە) فەرهەنگی فەرەنسی- کوردی دەرکرد کە پڕە لە هەڵەی زمانەوانەی .
دەبی ئەوەش بگوتری کە بۆ بڵاو کردنەوەی ئەم فەرهەنگە ، بە پێی قسەی ئەندامێکی یەکێتی نیشتیمانی لە پاریس : (محەمەد سابیر ، کە ئەو کاتە نوێنەری یەکێتی نیشتمانی بوو لە پاریس کە جێی احمد بامەرنی گرتبۆوە) بری پێنج هەزار فرانکی دا بە هەلکەوت حەکیم ، بەرامبەر ئەم برە پارەیە چەند نمونەیەک لە فەرهەنگە کە درا بە ئۆفیسی یەکێتی لە پاریس ، هەر کەسێک بچوایە بۆ ئەم ئۆفیسە نوسخەیەکی دەبرد) . وە لە هەمان کاتداوە هەر بە پێی گوتەی هەمان کەسی ئەندامی یەکێتی ، کە کەسێکی شایانی بروا و رێزە ، دەڵێت : سەرمایەدارێکی کوردی باکوریش کە پێی دەڵێن ” ئاپۆ” ئەویش بڕێ پارەی دا هەر بۆ هەمان کتیب .

وە لە ساڵی 2012 هەلکەوت حەکیم فەرهەنگێکی کوردی- فەرەنسی دەرکرد بە یارمەتی (بنکەی نیشمانی فەرەنسا بۆ کتێب) وە بۆ ئەم پەرتووکەش برێ پارەی باشی وەرگرت . ئەم پەرتووکە هەرچەندە بە قەبارە زلە بەڵام بە ناوەرۆک بچوکە ، وە سەرکەوتنی بەدەست نەهێنا چونکە جگە لە هەبوو نی کۆمەڵیك هەلەی مەزنی زمانەوانی کوردی ، تەنها بریتیە لە لاپەرە پرکردنەوە ، وە بە نرخێکی زۆر گران دەفرۆشریت (34 ئیرۆ ) کە لە توانی خوێندکاری کوردا نیە ئەم جۆرە پەرتوکانە بکرێت ، فەرهەنگێک کە کوردی- فەرەنسی بێت بۆ فەرەنسی نیە زیاتر بۆ کوردێکە کە فەرەنسی فیربێت.

بێگوومان جەند فەرهەنگیکی فەرەنسی- کوردی تر هەن کە لەم فەرهەنگە دەچن و باشترن . وە ئەنستیتو کورد لە پارسی فەرهەنگێکی دەرکردوە وە زۆر باشترە چونکە چەند کەسێک نووسیویانە . وەک هەموو خوێنەرێک دەزانێت کە فەرهەنگ کاری تاکە کەس نیە ، گەر سەرنج بدریت لە هەر فەرهەنگێکی عەربی- فەرەنسی یان فەرەنسی- فارسی ، چەند زانایەکی زمانەوانی نووسیوایانن ، چونکە نووسەری فەرهەنگ ناتوانێت لە هەمان کاتدا تایەبەت مەند بێ لە رووەکناسی ، زیندەوەر ناسی شارەزابێت لە بوارەکانی : کۆمپیوتەر و و قانونی و پزیشکی ئەندازیاری و بوارەکانی تر ، هتد… نوسینی فەرهەنگ کاری دەستەیک شارەزا و پسپۆرە نەک یەک بە (عەرزی عەزەڵات) بە تەنها خۆی بینوسیت ، بە بێ ئەوەی چەند کوردێکی زمانناس و پسپۆر لە بوارە جیاوازەکان کاری تێدا بکەن . بەڵام هەلکەوت حەکیم دەیویستکە پارەکە تەنها بۆ خۆی بێ .

هەلکەوت حەکیم لە ژیانی دا زمانی کوردی نەخوێندوە لە قوتابخانەیکی کوردی نە بووە کە ماتماتیک و کیمیا و زیندەوەرناسی و مێژوو جوگرافیای بە کوردی خویندبی ، وە کاتیك کە سەیری فەرهەنگەکەی دەکەین ناوی یەک زمانەوانی کوردی تێدا نیە ، کە بەم فەرهەنگەدا چوبێتەوە بۆ جاری دووهەم خوێندرابێتەوە وە تەنانەت لە پێشەکیەکەشیدا باس لە هیچ کەسیکی کورد ناکات کە چاوێکی خشاندبیت بەم پەرتوکە . بە ئاسانی دەبینرێت کە سوودی لە چەند فەرهەنگێکی تر بینیوە (وەک بە فەرەنسی دەڵێن (کۆپیە کۆلێ)ی کردووە . ئیتر چۆن دەتوانین بڵێین ئەم کتێبە بەسوودە یان فەرهەنگە ؟ تەنها مەبەستی پارە خواردنە وەک هەموو گەندەڵێك بە نووسین پارەی گەندەڵی خۆیان دەشارنەوە . هەلكەوت حەکیم تەنانەت بروانامەی لیسانس ی نە لە زمانی فەرەنسی و نە لە زمانی کوردی نیە .

لە گوتنەوەی زمانی کوردی پراتیک ئەم کابرایە پشتی دەبەست بە چەند کەسێک لەوانە هونەرمەند نامۆ (بەختیار رووف) پاشان نسار دزەیی وە دوای ئەوەی ئەم دووکەسە وازیان هینا (بەهۆی رەفتار و نە شارەزای حەکیم) ئینجا پەنای برد بۆ شوان جافر کە شانۆ کار بوو دەستی کرد ئەم وانانە بڵێتەوە . هەرچەندە ئەم سێ کەسەش هیچیان زمانەوان نە بوون بەڵام بەهەرحاڵ لە حەکیم خراپتر نە بوون چونکە هیچ نەبێت بە کوردی خویندویانە لە کوردستان ، بەڵام حەکیم لە خانەقین بەعەرەبی خوێندویەتی و پاشان لەکۆلێژی پەروەردەی بەغداد، هەموو کەس دەزانێت کە ئەم کۆلێژە بۆ ئەوخوێنەرانە بوو کەنمرەی بەرزیان نەهێنا بوو لەم کۆلێژە وردەگیران .

هەلکەوت حەکیم وەک باسی دەکەن کورە مەلایە و هەر بۆیە خەریکی خوێندنی اسلامی بووە ، ئەو بوو ساڵی 2010 کۆنفرانسێک کرا لە سلێمانی دەربارەی اسلامی لای کورد ئەم کابرایە پاش چل ساڵ ژیان لە فەرەنسا، لەجیاتی ئەوەی عیرفانی و علامنی فەرەنسا مان بۆ بهێنێتەوە ، تازە بە تازە باسی تەریقەی نەقشبەندی مان بۆ فرکات ماشااللە ، ماشااللە . لەو کۆرەدا بووم ، نەک یەک کەس بە دەیەها دەیان گووت ، : ئافەرم پیاو لە پاریسەوە بێت و باسی نەقشبەندێتیمان بۆ بکەیت لەم سەردەمەدا کە داعش واسلام لەو پەری توند رەوی و پەرەسەنددایە .

هەڵبەتە برادەرانی ، یەکێتی پارەیان بۆ رشت بوو مەسرەفی سەفەر و هۆتێل نان خواردن لە لۆقنتە جوانەکانی سولەیمانی . و هەر بەشدار بووەیکیش (کۆمپیوتەرێک)ی نوێی پێ بەخشرا لە لایەان هێرۆخانەوە . هەڵبەتە حەکیم تا ئێستا کاریکی بە بێ بەرامبەر نەکردووە بۆ کورد ، ئایا تائێستا کتێبێکی نووسیەوە بە فەرەنسی ؟ دوو کتێب ، یەکێک بە کوردی یەکێک بە عەرەبی بڵاوکردەوە کە هەردوکیان دەستگای(پێگەیاندنی کادری سیاسی یەکێتی) بۆی بڵاو کردۆتەوە . دەبێ ئەوەش بگوتری کە کتیبە عەرەبیەکەی بریتی بوو لە کۆمەڵێک ووتار کە پێشتر لە رۆژنامەی الحیات باڵاوکرابونەوە. بۆ هەر ووتارێک جەند سەد دۆلاریکی ووەردەگرت لە م رۆژمانەیە کە (سعودیە) پارەکەی دەدا . بەڵام “مانگا مرد و دۆ برا” لەو کاتەی کە رۆژنامەکە پێویستی پێنەما ، حەکیم یش لە نووسین پەکی کەووت ، ئەمە ئیتر قەزا و قەدەرە… .
” پیاو قسەیە بۆ دز بکات” راستە چەند ووتاریکی هەیە بە زمانی فەرەنسی ، یەکێک دەربارەی (یاپراخ و پەردە پلاوی کوردی) و یەکێک دەربارەی ژیانی خوی لە خانەقین وەیەکێک لەسەر (زمانی کوردی) . ” پیاو عەیبە باسی خۆی بکات ” پێشتر دەربارەی ئەم ووتارەش ، بابەتێکم بڵاوکردوە وەک لەو ووتارەدا نووسی بووم ئایا خوینەری فەرەنسی پێوستی بەوە یە ؟
هەلکەوت حەکیم هیچ کارێکی بە بێ پارە نە کردووە بۆ کورد . لە ساڵی 2012لەکۆبوونەوەیەک لە ئۆفیسی حکومەتی هەریم لە پاریس ، بۆ خویندکارانی توانا سازی لە فەرەنسا ، لە بری ئەوەی ووزەمان بەرزبکاتەوە و یارمەتیمان بدات ، (نەسیحەتی دەکرین ، ئەم ” کەڵە شیرەپیرە” لە گوێێ گادا نووستوە) بە هەندێ لە برادەرەکانم گووت : وا دەزانێت هەموو کەس وەک خۆیەتی بە پارە نە بێت کار ناکات . داوای لێدەکردین باش فیری فەرەنسی ببین وەک چۆن خۆی لەسەرەتادا بە عەرەبی دەینووسی و پاشان دەیدا بە وەرگیر بە پارە ماستەر و دکتۆراکەی تەواو دەکات . دەیزانی کە ئیمەش کارەکانمان دەدا بە شوان جافەر ی برادەری کە ئەوەیش بە پارە بۆمانی دەکرد بە فەرەنسی .
ئەمە کێشەی یەکێکە لەە کوردانەی کە فەرەنسی دەزانن تائێستا هیچیان بە بێ بەرامبەر تەنانەت بابەتێک وەرناگێرن بۆ کوردی ( احمەدی مەلا – ئەمیس کورەمەلایەکی تر کە شانازی دەکات کورەمەلایە ، نەزەند بەگیخانی (مەستەشاری نێچیربارزانی) یان موحسین عومەر ، عادل باخەوان تادوێنێ اسلامی توندروە ئەمرۆ یەکێتی ، یان شوان جافر (مترجم) … تارادەیەک شوان جافەر خۆی دەیگووت : کارەکەم وەرگیرانە وە لەسەر ئەوە دەژیم . شەرم نیە پارە وەرگرم.
بەڵام حەکیم مامۆستا بوو وە موچەیەکی چەوری وەردەگرت ،(موجەی پرۆفیسۆر لە فەرەنسا هەر سێ مانگ جارێک یەک دەفتەر ئیرۆیە نەک دۆلار ، مانگی پتر لر 3500 سێ هەزاروپێنج سەد ئیرۆ) . دەبێ ئەوەش بگوترێت کە هەندێک لە هاورێکانم (بورسی توانا سازی) داوای یارمەتیان لەهەلکەوت حەکیم کرد کە وەک مامۆستا وەریان بگرێت بەلام کەسیانی قبولنەکرد. ئەمەیە کورد پەروەر و رۆشنبیری کوردی لە تاراوگە ؟ گەر ئەو چوار بردادەرە(کە خوێندکاری دکتۆرا بوون لە فەرەنسا) ئیجازە بفەرموون بۆ ووتاری داهاتوو ناویان دەنووسم وەک شایەت .
کاتێک باسی کەسانێکی وەک کەنداڵ نزان دەکرێت دەتوانین بڵێین کە ئەم پیاوە هەموو ژیانی بۆ کورد تەرخان کردووە ماوەی 34 ساڵە ئەم ئەنیستوتی کوردیە دەبات بەرێوە و چەندین کۆنفرانس ی لە پەرلەمانی فەرەنسی بۆ کورد ساز کردووە ، وە هەر بە هۆی ئەوە بووە کە خاتوو دانیال میتران هات بۆ کوردستان .لای حەکیم باسی بەرێوەبەی ئەنستیتوی کورد لە پاریس بکەیت ئەم زۆر رقی لێدەبێتەوە ، چونکە ئەو کورد پەروەرە ، بەلام هەلکەوت حەکیم پارە پەروەرە .
ئەم جۆرە کوردانە زۆر لەخۆیان بای دەبن کاتێک پلەیەکیان دەستدەکەوێت وە تا پارە لای یەکێتی هە
بوو بەڵای یەکێتی دەیشکاند ( ئەمەش دیاریدەیەکی ئاساییە چونکە هەلکەوت برادەری جەبار فرمان ، عدنان مفتی و مامۆستاجەعفەر و عادل مراد و مەلابەختیار) ئینجا ئێستا دەگەرێتەوە بۆ لای هاورێ قەدیمەکەی کاک فواد بەرێوەبەری کۆنی دیوانی مسعود بەرزانی .

شکاندن و لێدانی دیالێکتی سۆرانی لە لایانە(هەلکەوت حەکیم )ەوە :

وەک ئەو کوردانە کە ماوەیەکە لە پاریسن ، باسی لێوە دەکەن ، هەلکەوت حەکیم هەمیشە دوورەپەرێز بووە و لە بۆنەو یادکردنەوەکاندا ، وە لە بەر نەزانینی زمانی کوردی رقی لە خەلكی سلێمانی یە وە زیاتر لەگەڵ عەرەبە کاندا تیکەڵاوە ، ئەمە دیاریدەیەکی رەوای خۆیەتی بەمەرجێ زەرەر مەند نەبێ بۆ بەرژەوەندی گشتی و دوور روانی کورد .
ئەم ساڵ بە پێی ئەو زانیاریانە کە بڵاو بوونەتەوە ، حەکیم خرایە خانەنشین و دەبوایە کەسێک جێی بگریتەوە ( زیاتر زمانەوانێک) . واتە کەسێک کە دکتۆرای هەبێت لە زمانی کوردی دیالێکتی سۆرانی ، یان کەسێک کە خاوەنی ئەزموونی وانە گوتنەوەیە کوردی سۆرانی بە فەرەنسی ، چونکە خویندکارەکان گەر فەرەنسی نەبن بەڵام فەرەنسیبێژن (فرانکۆفۆن) ، هەڵبەتە ژمارەی ئەم جۆرە کاندیدانە لە 10 تا 15 کەس تێپەر ناکەن ، وە حەکیم تاکە کەسێک دەبیت بۆوە بۆ هەڵبژاردن و هەڵسەنگاندنی کاندیدەکان .

بۆ نمونە برادەر و رۆشبیری سۆرانی لەدایک بووی سنە و هەڵگر بروانامەی ماستەر لە زمانی فەرەنسی دانشگای تهران و دکتۆرا لە زمانەوانی (لانگویست) لە زانکۆی مارسیلیا(باشۆوری فەرەنسا) و خاوەنی چەند نوسینێک بە فارسی و کوردی و چەندین ووتار بە فەرەنسی هاشم رەحمانی ، دەڵێت : پش ئەوەی فایلی (دۆسیە)ی خۆم پێشکەش کرد نامەم نوسی بۆ دکتر حەکیم . بەڵام ئەم بەرێزە هەر وەلامی نەدامەوە. کەواتە لەوە دەچێت کە هەلکەوت حکیم پیاوی خۆی هەبێت ؟ خاتوو (سەندرین تردایا) کە فەرەنسیەو دکتۆری هەیە لە سە ووشەی لێکدراو لە زمانی کوردیدا وە کوردیەکی باش دەنوسێ و قسە دەکات و چەندین جار چوە بۆ کوردستان و ، ووتاری هەیە لە سەر زمانی کورد بە فەرەنسی دەڵێت : هەلکەوت حەکیم چونکە خۆی نە کوردیەکەی باشە وە نە فەرەنسیەکەی زۆر دەترسێ لە زمانەوان (لانگویست) و هیچی نەنوسیەو لەسەر کێشەکانا زمانی کوردی بە فەرەنسی ، بەمەرجێ سی ساڵە زمای کوردی دەلێتەوە ، بێگومان و جێیداخە بە هەڵە.

لێرەدا بیرمان بۆ(شوان جافر)یش دەچیت چونکە لە سالێ 2000 وە لە ئینالۆ وانە کوردی سۆرانی دەڵیتەوە وهەمیشە ماستاوی بۆ حەکیم دەکرد ، بەڵام ئێستا ” بە خوێنی توینیە” ،چونکە هەلکەوت هیچ یارمەتی نەداوو و نەیهێشت جێگەکەی بگرێتەوە ، هەموو کوردەکانی پاریس بە شەرعئان دەزانی کە شوان جافر ئەو پۆستە وەر بگرێت ، بەڵام حەکیم کەسێکی دانا کە مووچە خۆری پارتیە (عامر ئەحمەد) ، کە ئەم کاندیدەش لە ژیانی دا زمانی کوردی نەخویندووە ، وە سەرباری هەموو بادینانیە ، بەمەرجێک وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا، دەبوایە ئەم پۆستە بدرایە بە کەسێکی سۆران بۆ گووتنەوەی زمانی سۆرانی (نوسین و خوێندن، پراتیک و تیۆری) هەر وەک لە سایتی ئینالکۆ بڵاو کرابووە.

ئەمەش لێدانێکە (ضربە) بۆ خویندی دیالیکتی سۆرانی ، دوور نیە پاشان بەشی سۆرانی نەمێنێ . چونکە بەشی کرمانجی زاڵ دەبێت وە دەتوانن بە ئاسانی دەنگی خۆیان بسەپێنن ، مامۆستا سوارانی نیە ، بەشی کرمانجی (ابراهیم ئایدۆگان) دەیبات بەرێوە کە سەر بە تورکیایە (گەرمیت ی تورکی نەبێت ، لەبەر ئەوەی بە دەرەکی پشتگیری پەک دەکات وە لە ژێرەوە لەگەڵ حزبی ئا. ک . پ – ی(رەجەب طیب ئەردۆگان)ە. هەموو دوو یان سێ مانگ دەچێت بۆ ئەنقەرە و لە تەلەفیزیۆنی فەرەنسیش پشتگیری پەک دەکات ؟ ئەمەچەندی بە جەند؟

ئایا هەلکەوت حەکیم ئەم راستیانە نازانێ ؟ کەسێکی بادینی (موچەخۆری پارتی) دادەنێت بۆ ئەوکارە؟ بۆچی نەیویست شوان جافر جێی بگرێتەوە ؟ هەر هیچ نەبێ 18 ساڵە سۆرانی دەڵێتەوە و شارەزایی پەیداکردوە و تارادەیەک ماستاوکەری خۆی بوو ؟ کەسی تر نە بوو ؟بۆ هاشم رەحمانی بەدڵ نەبوو ؟ یان خاتوو (سەندرین ترایدا) ؟ وەک هەندێک دەڵێن حەکیم لەفەرەنسی دەترێ و خەڵکی سلێمانی و سنە ی بەدڵ نیە بۆیە بەو جۆرە چەقۆ وەها دەوەشێنێ لە سۆرانی ؟ کە برینەکە وا ززو سارێژ نابێت ، پاش 40 ساڵ لە پارەخواردن لەسەر زمانی کوردی سۆرانی بەم جۆرە پاداشتیسۆرانی دەدەیت ؟ گەندەڵێک بۆ پارە هەموو بەهاکان دەفرۆشێ.

لە چەند مامۆستایەکی زانکۆی سلێمانی و هەوڵیرم پرسی دەربارەی هەلكەوت حەکیم ، تاکە مامۆستایەک نە بوو کە دانی خێری پێدا بنێت ، یەکێک لەو مامۆستایانە دەیگووت : هەلکەوت هەستی دەکرد کەخۆی زۆر گرنگە ، رۆژێک نە بوو یەک مامۆستای کوردی بانگهێشت بکات بۆ زانکۆکەی بۆ کۆنفرانسێک بۆ لێکۆڵینەوەیەک) . یەکیکی تر دەیگووت هەلکەوت لەبەر ئەوەی کوردیەکەی تەواو نەبوو ، لە روو نە دەهات نزیکمان بکەویتەوە بڵێت من مامۆستای زمانی کوردی م ، تەنانەت چەند مامۆستایەکی سلێمانی پیان رادەبوارد وە یان گووت : ئەم برادەرە دەڵی ” دیارت نیە” لەبری ئەوەی (بڵێت دیار نیت) ، قوڕ بە سەر ئەو خوێندکارە فەرەنسیانەی کە لەرێی ئەمەوە فیری کوردی دەبن . ئایا حەکیم دەتوانێ ناوی تەنها سێ یان چوار کەسمان پێ بڵێة کە لە ژێر دەستی ئەو فیری کوردی بوون ؟ بە مەرجێ 35 ساڵە وانەی کوردی دەڵێتەوە بە موچەیەکی چەورەوە ؟ هەلکەوت حەکیم دەزانی نیو یان چارەکە معاشی یان بێ معاشی چیە ؟

دەرئەمجام :

لیرە دا وەک سلێیمانیەکان دەڵێن : ئەمە ئینە یەکی تێایە ، یان هەولێریەکان دەڵێن : ئەو ماستەی موو یەکی تێدایە ؟ هەموو کەس دەزانی کە مووچەی خانەنشینی فەرەنسا هێندە بەهێز نیە ، جار جار شتێک لە هەولێەرەو بێت ، بۆ نا ، خوا نەیبرێت . جا لە هەمووی خۆشتر ئەوەیە کە ئەم جۆرە کەسانە خۆیان بە (بێلایان) لە قەلەم دەدەن بەڵام لە راستیدا لە حیزبیەکان گەندەڵ ترن ، بۆ پارە هەموو شتێک دەکەن ، وەک سەلماندمان هەلکەوت حەکیم هیچ کارێکی بە بەلاش نەکردووە بۆ کورد ، لە ژیرەوە سەر بە پارتی و تورکیا ، وە لەدەرەوەش خۆیان بە رێش سپی کلتوری کوردی دەناسێنن . هەلکەوت حەکیم چەقۆیەکی وەشاند لە دیالیکتی سۆرانی کە ئەمەش پتر رق و کینە بەرایەتی پەیدا دەکات لە نێوان سۆران و کرمانج(بادینی) . خوێندی کوردی سۆرانی لە زانکۆیەکی فەرەنسی پاش 45 ساڵ دادەخرێت بەهۆی هەلکەوت حەکیم وەک بلقی ژێر ئاو وون دەبێت ، بەهۆی دوو گەندەڵی کوردەوە هەردوکیان راستەو خۆ یان ناراسەوخۆ ، سەر بە تورکیان ، بەڵام جێی داخە کە دەستەلات دارانی فەرەنسا ئەمە نازانن و کەس نیە ئەم راستیانەیان بۆ باس بکات، وە دەنگی کپکراوی سۆرانی مەرد بەهۆی گەندەڵێکی پارەپەرستەوە .

د . مامەد شامەزدی. mamedshamezdi@gmail.com
(دکتۆرا لە میدیا و راگەیاندەن- زانکۆی ئێکس پرۆڤانس – باشووری فەرەنسا )ـ
پاریس 18 مانگی هەشتی 2018.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.