دەربارەی هاوڕێیەتی … ئیدریس مستەفا
ئەرستۆ دەڵێت: هاورێی هەموان هاوڕێی کەس نیە. ئەفریقی دەڵێن: ئەو کەسە بێ هاوڕێیە کە هەمێشە راشکاوانە دەدوێت..
هاوڕێیەتی ئەو بابەتەیە کە لە نێو ئێمەدا کەمترین باس و خواسی لەسەر کراوە. بگرە، تا ئەوەندەی من بزانم شتێکی تایبەتی لەسەر نەگووتراوە. پێدەجێ هاورێیەتی لە نێو ئێمەدا، وەک پەیوەندیەکی ئاسایی و سروشتی تەماشاکرابێت کە مەسەلەکە ئەوەندە گران نیە و هەر کەس دەتوانێ هاوڕێی هەبێ چ لە گەڕەک یان قوتابخانە یاخود سەرکار و یان ناوەندی رۆشنبیری و سیاسی و ئاینی. ئەرستۆ هاوڕێیەتی لە سێ دەستەبەندیدا کۆکردۆتەوە. یەکێکیان هاوڕێی بەرژەوەندخواز (مەسڵەحەتچێتی) ئەوی تریان هاورڕیەتی کات بەسەربردن و دواهەمینیان هاوڕێیەتی (ڤێرچو) بەهاخوازی وەک باشێتی، هەقیاری، ئەخلاقدروستی، چاکێتی لە بەها مرۆییەکان …هتد. جیاوازی زەمەنی ئورستۆ و ئێمە ئاسمان و رێسمانە بەڵام ئەوەی ئەو ئاماژەی پێکردووە ئێستاش زیندووە لە پەیوەندیە هاوڕێیەتیەکاندا. ئەوەی زۆرتر جێگەی سەرنجی منە دەستەبەندی سێیەمێتی، هاوڕێی بەهاداری کە دەکرێ یارمەتیدەرێکی باش بێت بۆ تێگەیشتنمان لە چەمکی هاوڕییەتی لەم سەردەمەی ئێمەدا. ئەو سەردەمەی هاوڕێیەتی بەستراوەتەوە بەوەی من و تۆ چەند لەیەکەوە نزیکین یاخود چەند بەشداردەبین بۆ تێکشکاندنی بەهاکانی ژیان نەک بۆ مانەوە و رێکخستن و جوانکردن و بونیادنانەوەی. ئەو پەیوەندیە هاوڕێیەتیەی لە رۆژگاری ئێستەی ئێمەدا بە تایبەت لە کۆمەڵگەی ئێمە لە باشور لە ژیر ناوی هاورێیەتیدا دەچێتە پێش زۆرتر لەسەر ئەو بنەمایە دامەزراوە و دەڕوات بەڕێوە.
هاوڕێیەتی پێناسەیەک نیە، یاخود بە تەنها ئەو تێگەیشتنە گشتخوازیە (عامیە) نیە کە هەموان دەیزانین، بگرە چەمکێکی هێند قوڵ و گرنگە کە تەواوی رەهەندە هزری و ئەثیکسیەکانی ئێمە دەخاتە ژێر پرسیارەوە. (لێرەدا دەمەوێ ئەوە بڵێم کە هەندێ جار لە بری وشەی ئەثیکی ئنگلیزی وشەی ئەخلاق بەکاردەهینم کە دوورنزیک پەیوەندی بە مەسەلەی سەکس و جنسەوە نیە، بەڵکو ئەخلاق بە مانای ئەو بەڵگە مرۆییییە کە بەها و ویژدان و بەرخورد و هەڵسوکەوتە بەهاداریەکانی مرۆ لە خۆ دەگرێت). ئەو بەهاداریەی نەک هەر مانای هاوڕییەتی بەڵکو مانای مرۆیی کەسەکانیش
وەدەردەخەن. گرنگە بە هەندێ پرسیار دەست پێ بکەین. ئایا ئێمە هاوڕێمان هەیە؟ ئایا چ جۆرە هاوڕێیەتیەک لە ژیاندا پیادەدەکەین؟ کام جۆر لە هاوڕێ هەڵدەبژێرین؟ گەر هەمانە چۆنە و تا چەند لێی تێگەیشتوین؟ دیدی ئێمە بۆ هاورێیەتی چیە و چۆن هەڵسوکەوتمان لەگەڵیدا کردووە؟ …..هتد
هاوڕێیەتی لە نیوان دوو دید و دوو هەڵوێستدا قەتیس ماوە:
یەکەم: (تێگەیشتنی عام، عامیانە) تێگەیشتن یاخود هەڵوێستی ئێمە بۆ هاوڕێیەتی تێگەیشتنێکی ئێجگار تەسک و خوار و خێچە بگرە تا ئێستاش نەیتوانیوە لە چوارچێوە فیوداڵیەکەی، یان عەشایەریەکەی یاخود عامیەکەی دەربچێت. بەو مانایەی کە هاوڕییەتی چەندە بگاتە چڵەپۆپەی ئازیزی و قوربانیدان ناگاتە ئاستی خراپترین پەیوەندی خوێنی. یاخود، لە هاوڕێیەتی ئاساییدا هەندێ مەرج لەبەرچاو دەگیرێن کە زۆر دوورە لە مانا مرۆییەکانی هاوڕیەتی بوون.
لە ئاستە رۆشنبیری و سیاسیەکەی یاخود ئەخلاقیەکەیدا خراپترە لەوی یەکەم. دیدی سازمانگەرایی (ئیستابڵشمێنت)ی سەراپای هەموو پەیوەندیەکی هاوڕێیەتی داگرتووە. دنیای رۆشنبیری و سیاسی و ئەخلاقی (غەیرە عامیەکەیدا) ئێمە پڕە لە پەیوەندیەک کە دیدی ئیستابڵشمێنەتی زاڵە بەسەریدا. لێرەد اهەلوێستەیەک دەکەم و خواستمە لەسەر زاراوەی ئینگلیزی (ئیستابڵشمێنت) قسەیەک بکەم. لە وشەی سازمانگەرایی هچ وشەیەکی ترم چنگ نەکەوت تاکو بتوانم ئەو مانایە بگەێنم کە خۆم دەمەوێ. ئیستابڵشمێنت، لای من، واتە ئەو چوارچێوەیەی پارێزگاری لە کۆڵەکە تەقلییدی و باوە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان کە پێشتر سازماندراون دەکات. جا لە دنیا غەیرە عامیەکەیدا رێک بە وێنەی دنیا عامیەکەی هاوڕێ بەوە ناپێورێ چەند ئەو کەسە بەهادار و بە هەڵوێست و هەقیار و راستگۆ و رەوشت جوان و تەنانەت تێگەیشتوو و خوێندەوار و لە بەرەی ناعەدالەتیدا نیە بەڵکو بەوە دەپێورێ ئەو کەسە چەندە گوێگرە، هەوادارە، لاگیرە، راستیەکان وەک خۆی ناڵێت، دەروێشە، …. هتد. لەو نێوەدا ئەوەی لە بەین دەجێ روحی جیاوازی و گێرمە و کێشەیە لەسەر مەسەلە جیاکان بە تایبەی مەسەلە فکریەکان. هاوڕێیەتی راستەقینەیی، لە هەندێ کاتەکاندا، لە میانەی کێشەکاندا دەردەکەوێت نەک مل لەقاندنەکان. نەک هەرحەقیقەتی هاوڕێیەتی بوون بەڵکو مرۆیی بوونی کەسەکانێش لەو دەمەدا دەردەکەون کە گێرمەکێشە لەسەر شتێک مەسەلەیەک دروست دەبن. کاتە ئاساییەکان هیچ کات ناتوانن حەقیقەتی هاوڕێیەتی بوون دەربخەن. بەهاداری هاوڕێ بوون و مرۆیی بوون لەو کاتانەدا خۆ رادەکێشێ کە کێشەیەک دروست دەبێت. بە تەنگەوەهاتن یاخود دەستدرێژکردنی یارمەتی گرنگە بۆهاوڕێیەتی بەڵام لەو چوارچیوەیە ئیستابڵشمێنتەیدا بۆ چاوکوێرکردن و دەم داخستنی هاوڕێیەتیە.
دیدی مرۆیی بوون بۆ هاوڕییەتی لە نیوان ئەم دوو تێگەیشتن و هەڵوێستەدا نەک هەر خراپ کاری پێکراوە بەڵکو رۆژانە تێکدەشکێنرێت بەوەی وێنەی هاوڕێیەتی بوون ناشیرین دەکرێت. کاتیك هاوڕێیەتی وەک یەکێک لە پەیوەندیە کۆمەڵایەتیە بەهادارەکان نابود دەکرێت ئەوا کۆمەڵەگیەکی ناچالاک یان تێكشکاو دروست دەبێت وەک ئەوەی ئێمە هەمانە لە دۆخی ئێستادا.
