شەڕی موسڵ و پلانی دووەمی تورکیا لەکەرکوک عومەرمحەمەد
لە ٢٧ی ئابی ئەمساڵدا وتارێکم بەناوی (وانەی جەرابلس و سیناریوی گرتنەوەی موسڵ) لەبەشی بیروڕای ماڵپەری (N.R.T) بڵاوکردەوە، تیایدا پێشبینی ئەوەم کردبوو، لە گرتنەوەی موسڵدا هێزەکانی کورد سنوری بەشداریکردنیان دیاریکراو دەبێت، هەڵبەت ئەوەشم لە وردبوونەوە لە قسەکانی ئەردۆگان وبن عەلی یڵدرم و روداوەکانی دوایی و گرتنی جەربلوس هەڵهێنجابوو.
هەژارییە کە بە گرتنەوەی موسڵ چاوەروانی ئارامی بین، ڕاستە ئەوە پێویستیەکی ئەم قۆناغەیەو هەردەبێ تێپەڕێت، بەڵام ئەنجامی شەرەکە ئارمی و ئاشتی ناهێنێ، بەڵکو هەندێک گۆڕانکاری لە شێوازی شەڕی دی دێنێتە ئاراوە کە لەبەرژەوەندی کورد نابن. رێگری کردن لەگەریلای داعش شکێن، هەروا خواستێکی لە خۆڕایی تورکیا نیە، بەڵکو ئامانج لێی دەربازکردنی داعشە، شەری موسڵ مەترسیدار دەبێ و دوای ئەوە کاڵەک بە ئەژنۆشکاندنی هەندێک لایەنیش دەبینین” چونکە بەشداری گەریلا دەستی تورکیا لە هاوکاری کردنی داعش و دەربازبوونیان بۆ رۆژئاوا کورت دەکاتەوە، جەختکردنەوەی تورکیا بۆئەوەی پەکەکە بەشداری شەری موسڵ نەکات بۆئەوەیە داعش بەشەڕە تەقەیەک دەربازی ڕۆژئاوا بکەن و ئەو هێزە بەربدەنە گیانی یەپەگەو یەپەژە، تورکیاو هاوپەیمانەکانیشی هەرچیان ویست بۆ هاوکاری داعش بیکەن، دەنگۆی ئەوەش هەیە کەوا لە ئێستادا سەربازی تورک لەیەک کاتدا دوو دەست جلی سەربازییان پێیە، یەکێک بۆخۆیان و ئەوی تر بۆ چەکدارانی داعشە کە خۆیان ڕادەستی هێزەکانی تورکیا دەکەن بۆئەوەی بیانشارنەوە.
هەر زوو تورکیا رایگەیاند ئەگەر رێگە نەدەن بەشداری گرتنەوەی موسڵ بکەین ئەوا پلانی دی چیبەجێدەکەین کە بەپلانی (B)ی ناسراوە، هەتا ئێستا رێگە بە تورکیا نەدراوە، بەشداری شەڕی موسڵ بکات، بۆیە دەستی بۆ پلانەکەی برد بەڵام سەرکەوتوو نەبوو ( رەنگە ویستبێتی هەوڵێک تاقیبکاتەوە بزانێ دەتوانێ بەرەیەکی تری جەنگ بکاتەوە ئەگەر لە کەرکوک سەرکەوتوبونایە و جومگە هەستیارەکانیان بگرتایە ئەوا کەرکوک دەبووە مەیدانی جەنگ و شەری موسڵ دوا دەکەوت) مادام سەرنەکەوت ئێستا دەیەوێت بە کوردەکان بڵێت: دەتوانم لە کەرکوک گێچەڵتان بۆ بنێمەوە، بۆئەوەی هەرهیچ نەبێت بتوانێ بەهۆی مەترسی سەر کەرکوکەوە هەندێک لە گەریلاو هێزەکانی پێشمەرگەی یەکێتی بکشێنەوە بۆ کەرکوک و بەرەی جەنگی ئازادکردنەوەی موسڵ چۆڵ بکەن، چونکە ھێزی پێشمەرگە ڕۆڵێکی گەورە دەبینێت لە ئازادکردنی گوندو ناحێکانی دەوروبەری موسڵدا کە لە میانەی ھاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژە تیرۆردا بە سەرکردایەتی ووڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەڕێوەدەچێت.
لە ئێستا دەتوانین بڵێین هێرشی تورکیا بۆسەر کەرکوک پەیامێکی سیاسی بوو، بەلای کەمەوە ئەوەیە کە ناهێڵێت داعش لەناو بچێت، بۆئەوەی وەک هەرەشەیەک بیانهێڵێتەوەو لە عێراق شەری بۆ بکەن ئەگەر لە موسلیش نەمێنن ئەوا لەشارەکاندا دەتوانن بڵاوببنەوەو هێرشبەرن،کورت و کرمانج ئەوەی لە کەرکوک رویدا هەم پەیامێکی سیاسی بوو، هەم پەلامارێکی سەربازی ئامانجدار بوو، بەڵام تیرۆرستان نەیانتوانی بەو هێزەوە کەرکوک داگیر بکەن، بەڵام توانیان پشێوی بنێنەوەو خەڵک بکوژن، بەداخەوە میدیای کوردی رۆڵێکی خراپیان لە گەورەکردنی تاقمە تیرۆرستیەکەدا گێرا کە هاتبوونە ناوکەرکوکەوە.
تورکیا ئامانجی گەورەتری هەیە، ئامانجی ویلایەتی موسڵ وگەراندنەوەی ئەو ویلایەتەی هەیە بەکەرکوکیشەوە، هەمووان شاهیدی لێدوانەکانی ئه‌ردۆگان و به‌رپرسه باڵاكانی توركیان کە هەڕه‌شه‌ی ئه‌وەیان دە‌كرد ” ئه‌گه‌ر ڕێگه‌یان پێ نه‌درێت به‌شداری گرتنەوەی موصڵ بكه‌ن ، ئه‌وا (پلانی B ) جێبەجێ ده‌كه‌ن ! بێگومان پلانەکەیان گەراندنەوەی ویلایەتی موسڵە بۆسەر تورکیا، ئەوەی کردیان و پلانه‌كه‌یان شكستی خوارد. بەشێکی بچوکی ئەو هەوڵەیە، بەڵام ئەمە دواهەوڵ و دوا پلانی تورکیاو ئەوانی دی بەتایبەتی عەرەبی سوننە مەزهەب نابێت، ئیدی تاکە رێگەی سەنگ وپێگەی کوردی باشور لەم دۆخە مەترسیدارو پڕ لە ئاست تەنگەدا بەخۆداچوونەوەو خۆکۆکردنەوەیە بە ئاقاری یەکگرتوویی، نەک دابەشبوون بەسەر وەهمی سوننەو شیعەدا، رێککەوتن لەسەر خاڵە هاوبەشەکان . بەلای کەمەوە لە داهاتوودا شەڕ لەگەڵ یەکتری نەکەن، ئەفسوس ئەمە خەونێکەو پێناچێت بێتەدی، چونکە هێشتا ماویەتی پارتە کوردییەکانی باشور پەند لە رابوردوو وەربگرن، ئەمەش لەبەر یەک هۆکاری سەرەکی، کە ئەوان خەونی سەربەخۆییان نیەو دەستەو گروپی جیاوازن و بە دوای کیشەی سیاسی کوردەوە نین، بەڵکو کێشەی ڕەوای کوردیان کردووەتە کارت بۆ بەرژەوەندی حزب وکەسایەتی و بنەماڵەکانیان. بەڵام ئیدی دەبێت سەرکردایەتی حزبەکان لەوە تێبگەن کە ئەم سەردەمە ئاڵۆزو جیاوازترە لە سەدەی رابوردوو. ئەگەرچی مێژوویەکی دورودرێژیشیان لە کڵاولەسەر نان وقۆڵبرین و دەست چزان بەئاگردا هەیەو دەیان جار پشتتێکردنی هێزە ئقلیمی ونێودەوڵەتیەکانیان ئەزموون کردووە، بۆیە هەقە ئیدی پەندێک لە ئەزموونی پێشووتر وەربگرن، شەڕی کوردان جا هی پارتی و پەکەکە بێت یان هەر دوو هێزیکی تر لە دژی یەکتر، ئەگەر بەفیتی تورکیاو ئێرانیش نەبێ دەچێتە خانەی بەرژەوەندی ئەوانەوە، ئەگەر کورد بەقوڵی بیر لە ئایندەی خۆی نەکاتەوە یەکەم زیانلێکەوتوی جەنگەکە دەبێت، بەتایبەتیش لە دوای ئەوەی داعش موسڵ بەجێدەهێڵێت، چونکە زۆر هاوکێشە دەگۆڕێن و هاوکێشەو بەرژەوەندی تر دێنە گۆڕێ، بەتایبەتیش لەنێوان تورکیاو ئەمریکاو ئێران وعێراق و روسیاو سوریادا، ئیدی دۆخەکە تێرامانی قوڵی دەوێ و هەتابڵێی ئاڵۆزەو بۆکورد پڕئاستەنگە. چونکە نە دەوڵەتە ئیقلیمیەکان ونە هێزە هاوپەیمانەکان، باکیان بە زیان و کۆمەڵکوژی کوردان نەبووەو نییە.
ئەوەی لە وتارەکەی دوو مانگ پێش ئێستامدا نووسیومە، تەنها پێش بینی بوو، بەڵام ئێستا واقعێکی تاڵە، ئەوسا سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، مەسعود بارزانی بانگهێشتی تورکیا کرا، سەردانە کە هاوکات بوو لەگەڵ هێرشی تورکیاو گرتنی جەربلوس، لەوکاتەدا کەناڵە فەرمییەکانی پارتی و میدیاکانی سەر بەو حزبە وایان بڵاو دەکردەوە کەوا سەردانەکەی بارزانی بۆ تورکیا بۆ پرسی دەوڵەتی کوردی و پرۆسەی چارەسەری کوردو تورکیایە ! بەڵام هێشتا بارزانی لە تورکیا بوو کە ئاژانسی ئەنادۆڵی تورکی ئەوەی ژێربەرەشی خستە سەر بەڕەو شتێکی پێچەوانەی خستەڕوو کە مەبەست لەم سەردان و کۆبونەوە دوو سەعاتیەی بارزانی لەگەڵ ئەرۆدغان بۆ شەڕە .! نەک بۆ ئاشتی .
ئەرێ تورکەکان چ پێویستیان بەدەوڵەتی کوردییە ؟! ئەوان لەکەناڵەکانیانەوە رایانگەیاند کە بە ڕاشکاوی بە مسعود بارزانیان گوتووە لەگرتنەوەی موسڵدا سنوری تۆ دیاری کراوەو نابێت بچیتە ناو موسڵەوە. هەرواش بوو، رایانگەیاندووە بارزانیش وەک ئێمە دژی پەکەکەیەو پێمانگوتووە سنورەکان توندبکات و رێگەنەدات پەکەکە هێز بگەیەنێتە رۆژئاوا (بن علی یلدرم لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنوسیدا گوتی) ئەمەش کارقایمی تورکیایە بۆ شەری داهاتووی رۆژئاوا، ئەردۆگان بەراشکاوی رایدەگەیەنێ (کەوا دژی هەرقەوارەیەکی کوردە) ئێرانیش بەهەمان شێوەو ئەوانی تریش عێراق و سوریا هەروەها دژن، سەیرە ! نەیارانی کورد بەئاشکرا رای خۆیان لە دژی کورد دەڵێن و سەرانی حزبە سیاسیە دەسەڵاتدارەکانی باشوریش بەئاشکرا دەڵێن تورکیاو ئێران دۆستن ! بۆیە ئەگەر ئەحزابی کوردی ئەو راستیە لەبەرچاو نەگرن کە دەوڵەتانی ئێران و تورکیا دۆست نین، زەرەر دەکەن، بەلای کەمەوە هەتا ئەوکاتە دۆستن کە دژی خواستەکانیان نەبن، دەنا ئەوانە زیاتریان دەوێ بۆنمونە تورکیا هەتا ئەو ئاستەی شەری رۆژئاواو یەپەگەو پەکەکەی بۆ بکات دۆستی پارتیە،ئەمە بۆ یەکێتی و ئێرانیش هەر راستە، پرسیاری جەوهەری ئەوەیە مەگەر داعش وتورکیا خۆیان توانیویانە شەری یەکلایی کەرەوە لەگەڵ پەیەدەو هێزە شەرکەرەکانی بکەن ؟ ئەگەر ئەوان سەرکەوتوو بونایە چ پپێویستیان بە بارزانی دەبوو ؟ ئایا کوردەکان یەکتر بکوژن چ ئازارێک بەئەردۆگان وئێران و سوریا دەگات ؟ بەپێچەوانەوە کورد دەڵێت : چ بابێت چ باران هەر لەبەفر کەم دەبێتەوە.
هەمیشە گریمانەی ئەوە هەیە دەوڵەتە ئیقلیمیەکان لە دژی کورد یەک بگرنەوە، ئەمە خاڵێکی هاوبەش و ستراتیژی مێژوویی نێوانیانە، لەم دۆخەشدا رەنگە یەکێک لە بژاردەکانی تورکیاو ئێران ئەوەبێت کە لەسەر موسڵ وئایندەی عێراق ڕێک بکەون، لە ئێستادا پێشمەرگە بەشێوەیەکی سنوردار بەڵام کاریگەر بەشداری شەڕی موسڵ دەکات و رێگە بەگەریلای پەکەکەش نادەن بەشداری شەڕی موسڵ بکات، هاوکات تورکیاش لە رۆژئاوا رێگەی پێدراوە هێزەکانی پەیەدە بۆردومان بکات، هەندێک سەرچاوە لە زاری ئەمریکیەکانەوە بڵاویان کردەوە کەوا فەرماندە باڵاکانی داعش موسڵیان بەجێهێشتووە، داعشەکانیش هەروا دەکەن ڕیشیان دەتاشن وجل وبەرگیان دەگۆڕن، وەک چۆن لە جەرابلس کردیان دەچنە بن باڵی تورکیا، بەڵام جیاوازی ئەوەیە وەک جەرابلس موسڵ لەبن دەست و هەژموونی داعشدا نامێنێتەوە، خۆ ئەگەر تورکیاو عێراق لەسەر بەشداری تورکیا لەشەری موسڵدا بگەنە ڕێککەوتن ئەوا تورکیاو ئێران دەتوانن سیناریۆیەکی هاوشێوەی جرابلس داڕێژن،هەموو ئاماژەکانیش وا نیشان دەدەن کە تورکیاو عێراق ڕێک دەکەون، بێگومان ئێستا دەسەڵاتی شیعەکان لە عێراقدا باڵادەستە، بۆیە بەبێ ئۆکەی و بەرژەوەندی ئێران هیچ رێککەوتنێک لەگەڵ تورکیادا ناکەن. دوای رێککەوتنیان موسڵ ڕادەستی عێراق دەکرێتەوەو زۆربەی چەکدارانی داعشیش دەچنە ناو رۆژئاواوەو بەشێکیش وەک مەترسی لەسەر کەرکوک دەهێڵدرێنەوە، ئەمەش نە زەرەری بۆ پەزەکانی تورکیا هەیەو نەبۆ ئێران و نە بۆ سوریاش . بۆ عێراقیش سودی ئەوەی دەبێت کە بەبیانوی بونی تیرۆرەوە بێتەوە کەرکوک سەرباری هەرناکۆکییەکیان ئێران وتورکیا و سوریا لە دژایەتی پرسی کورددا هاوبەش و هاوهەڵوێستن. ئەمەش مێژوویەکی درێژی هەیە. ڕێکەوتنی عێراق و تورکیا و بەشداری کردنی تورکیا لە جەنگی موسڵدا دۆخێک دێنێتە پێشەوە بەگشتی بۆ کورد لە باشورو رۆژئاوا مەترسیدار دەبێت، چونکە لەوەها حاڵیکدا ئەمریکاو هێزە هاوپەیمانەکانیش بێ باک دەبن لە و خوێنەی لەکورد دەرژێ لەم جەنگەو ئەوەشی لەدوای گرتنی موسڵدا رودەدەن .
———-
٢١/١٠/٢٠١٦ – سلێمانی
