Skip to Content

گەمەی شانۆو پرۆسەی بە دیمۆراتیزەکردنی خوێندن … زاهیر عەبەڕەش

گەمەی شانۆو پرۆسەی بە دیمۆراتیزەکردنی خوێندن … زاهیر عەبەڕەش

Closed
by ئه‌یلول 24, 2018 General, Literature, Slider

جۆن دێوی ، هەمیشە خوێندن و دیموکراتیەتی بەیەکەوە گرێداوەتەوە. بەلای ئەوەوە دیموکراتیەت تەنها شێوازی بەڕێوەبەرایەتی کردن نییە، ئەو جەخت لەوە دەکاتەوە ، کە دیموکراتیەت ئەوەیە کە دەبێت لە ناو مرۆڤەکاندا دیالۆگ بەردەوام بێت، کە ئەزموونی جیاوازیان هەیە، دیوی لەوبارەیەوە دەنووسێت کە چۆن بیر گەشەدەکات، هەروەها چۆن یاریکردن و بەدراماکردن ئەو هەل و مەرجەمان بۆ دەرەخسێنێت، لە حاڵەتێک کە دۆخی ژیان بەرهەم بهێنێتەوە، بۆ بەدەست هێنانی زانست و پیادەکردنی، یاری و بەدراماکردن کاریگەری لەسەر کردارمان دادەنێت و بەریوەمان دەبات. بەهەمان شیوەش لەلای بواڵ و فریرێ جەخت لە نەهێشتنی چەوساندنەوە دەکەن لەبواری پەروەردەدا، بەڵام بەهامان میتۆدی جۆن دێوی نا بەڵکۆ بە میتۆدێکی تر.

بواڵ بەهاوکاری فریرێ لەبارەی داگیرکردنی کلتورییەوە، بەزانیارییەکانی خۆی لەبارەی شانۆ مینبەرێکی بۆ دیالۆگ خۆڵقاند، بینەر، بەشدار و خوێندکار بانگهێشت دەکات بۆ ئەوەی بەرپەرچی ئەو کلتوری داگیرکاریە بدەنەوە کە بڵاوبۆتەوە.
هەمیشە دیالۆگ سەنتەرە لەلای ڤیۆنسکی، بواڵ و فرێری، هەرسێکیان ئاماژە بەوە دەکەن، کە دیالۆگ لەگەڵ ئەویتردا رووی دووەمی ئەو شتە دەبینیت کەبەدەستەوە گیراوە ئەویش پەیوەندی بە هەردوولای خاوەن دیالۆگەوە هەیە، ڤیۆجتسکی دەڵێت داهێنانی مرۆڤ ئەوەیە کە لە پرۆسێسی گۆرینی ئێستا داهاتووت بۆ مسۆگەر دەکات، هەروەها ڤیۆجتسکی هەرووەک بواڵ جەختە لە سەر پۆتەنسیالی یاریکردن دەکاتەوە.

فرێری دەنووسێت مرۆڤ تاکە بوونەوەرێکە لە ڕێگەی بەکرهێنانی زمانەوە، توێژینەوە لە واقعیەتی راستەقینەی خۆی دەکات، هەر لەو قابیلیەتەوەیە کە دەتوانێت کە پێ لە سەر ڕاستیەکان دابنێت، کە وادەکات، مرۆڤ کاریگەری دابنێ کە چۆن واقعی ئایندەی بخوڵقێنێ، زمان ئامرازێکە بۆ پیادەکردنی کرداری ڕٶشنبیری لە هەمانکاتیشدا ڕایەڵێکی گرنگە بۆ کرداری کۆمەڵایەتی. هەوڵدانی مرۆڤیش بۆ بەکردارکردنی ووشەکانێتی، کار بەواتای کردەییکردنی ووشە دێت مەبەست لە ووشەش بیر و بیرکردنەوەی مرۆڤەکانە ، کار جیاناکرێتەوە لەبیر، بەڵکو کاریگەری لەسەر بیر هەیە، بیرکردنەوەکان ناگەنە ئەنجام ئەگەر پرۆسەی فێربوون ڕاستەقینەو زانستیانەوە سەردەمیانە نەبێت، پرۆسەی زانستیانەو سەردەمیانەش ئەوەیە کە کێشەکان و مەسەلەکان نمایشبکات و ئەنالیزەیان بکات تا بەئاسانی بتوانرێت گۆڕانکاریان تیا بکرێت، ڕەخنەگرتنەکان دەبێت بە داکەوتێکی پراکتیکراو واتە هەڵوێست وەرگرتن. ناوەرۆکی ئەو بەرنامەو میتۆدەی کە کێشەکان دەستنیشان دەکات و نمایش دەکات خۆی لە خۆیدا بەرنامەیەکی دیالۆگکارانەیە.

ئەویش بە واتای ئەنالیزەکردن و شیکاری واقیع بەدیدێکی ڕەخنەگرانە. هەرکاتێکیش بە دیدو بەمیتۆدێکی ڕەخنەگرانە باس و توێژینەوەکان دەکرێن، سوودی یەکجار گەورە بە پرۆسەی خویندن دەگەیەنێت. ئێمە دەبێت ئەوە فیری خوێندکار بکەین لە ڕەخنە بگرێت، گرنگ نیە چیە دەڵیت و لەگەڵ ئایدۆلۆژیا و بیرو باوەڕی تۆ دەگونجێت یان نەء، گرنگ ڕەخنە گرتنە، بۆنموونە ئەگەر لەوانەی مێژوودا بین، کە وانەیەکی تێدایە باس لە شۆڕشەکانی شێخ مەحمود و بارزانی دەکات، دەبێت شیکاری خوێندکار و ئەنالیزەی خوێندکار ئەوەبێت، کە چۆن ئەو سەردەمە دەخاتە ژێر ڕەخنەی خۆیەوە، ژێر گومانی خۆیەوە، دراما پیداگۆگیک، گەمەی سەکۆ و ڕوونکردنەوەی بەهاکان، باشترین هاوکاریمان دەکات، تا بتوانیین ئامرازی و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە پێشکەش بە خوێندکاران بکەین. تۆ بیر بە خوێندکار دەکەیتەوە، نەک بیری پێ بهێنیتەوە، بیرکردنەوەش دەبێتە سەرجاوەی مەعریفە. خوێندکار فێری گومان دەکەیت، کە گومان لە واقیعی ڕابوردوو و ئێستای بکات، پەروەردە لەلای فرەیرێ پێدانی زانیاری نییە بەڵکو دەستەبەرکردنی ئامرازاکانی بەدیهێنانی زانیاریە لە بارەی بوونی خۆمان و واقیعی ئەو هەل و مەرجەی تێیدا دەژین.

ئایا دراما هۆو میتۆدێکی بەکەڵکە بۆ ئیدارەکردنی کێشەو ناکۆکیەکانی کە لە قوتابخانەکاندا ڕوودەدەن؟ ئایا دراما دەتوانێت، خوێدنکاران فێری خۆشەویستیەکی قوڵ بکات، خۆشەویستنیش بە مانای فێرکردنی دیالۆگ چونکە لە کاتی رق و بێ دەربەستیدا ناتوانین دیالۆگ بکەین، مەرجی یەکەمی دیالۆگ خۆشەویستی و قبوڵکردنی یەکتریە.

لەدرێژای ئەم باسەدا بۆمان ڕووندەبیتەوە کە چۆن پیداگۆگەکان لە خوێندگاکاندا، بە پاشخانی ڕۆشنبیریان کار لەگەڵ کەش و هەواو ژینگە کۆمەڵایەتی و ئیدارەی کێشەکان لە خوێندگاکاندا دەکەن، هەموو خوێندگایەکیش ژینگەیەکی لۆکالی و داکەوتەیەکی سەر بەخۆی هەیە، کە دابڕ نیە لە داکەوت و واقیعە کۆمەڵایەتیەکەی کە تیدا دەژین. کارکردنیش ئەوەت بۆ ڕوون دەکاتەوە، کە چ میتۆدێک شیاوە بۆ کارکرن، ئەو پرسیاری کارکردنەش دوا جار ئەوەمان پێدەڵێت کە ئەوە درامایە کار لەگەڵ کێشەکان دەکات، دەشبێت ئیدارەی کێشەکان بەشێک بێت لە ئەرکی پیداگۆگەکان. پرسیار لێرەدا ئەوەیە، چۆن هێزی زانستی پیداگۆگەکان کاریگەری خۆی دادەنێت، کاتێک لەگەڵ کێشەو ناکۆکیەکاندا کار دەکەین؟ لە خوێندگاکاندا، بۆ مامۆستا چ میتۆدێکی ئیدارەی کێشەو ناککیەکان سودمەندە؟ بە چ شیەوەیک ئیدارەکردنی کێشەو ناکۆکیەکان دەبێت بەشێک بێت لە ئەرکی پیداگۆگەکان.

لەبەر ئەوەیە کە باوەر وایە کە دراما وەک فۆرمێکی دەڕبرین پێویستە لە خوێندنگاکاندا جێگایەکی زۆر فراوانی هەبێت، ئەزموونی زۆربەی پیداگۆگەکان و لێکۆلەرەوان لە پرۆسەی خوێندنی دراما لە ووڵاتانی ڕۆژئاوادا وای دەبینن، بەهۆی بەدراماکردن و دراماتیزەکردنی جۆرەها بارو دۆخ و حالەت، دەتوانرێت مێشک فراوانترو تێگەیشتن زیاتربکات، هەماهەنگی و سیمپاتی و سینگراوانی و بەخشندەیەی و بە مرۆڤ بوون پەیوەستە بەهەمووان. نموونەیەک بۆ ئەو دۆخە دەهێنینەوە، ئەویش دۆخی ناکۆکی و کێشەی قوتابخانەیە، لێکۆلەرەوانی پرۆسەی پەروەردەی زانستی دەڵێن خوێندنگا ئەو جێگایەیە کە هەمیشە پرۆسەی بەکۆمەلایەتی (socialiserings processer) بوون تێدا روودەدات . لە پرۆسەی بەکۆمەڵایەتی بوون ئێمە فێری نۆرمەکان، دیاردەکان و زانیاری ئەو عورف و عادەتە دەبین کە لە کۆمەڵگادا ڕێگا پێدراوە.

بێگوومان لە خوێندگاکاندا حاڵەتی کێشەو ناکۆکی شتێکە بەردەوام ڕوودەدات، لە ووڵاتانی رۆژ ئاوادا ناتوانرێت خۆی لێ لابدرێت، بەلام دڵنیام کە کێشەو ناکۆکیەکان، لە کوردستاندا بنەبان دەکرێت و بگرە دەزگای خوێندنگا هەر ئاگاداری نییە و زهنیشی بۆی ناچێت، وە هەتا بەرکەوتن هەبێت، کێشەو ناکۆکیش دروست دەبێت، ناکۆکیش ناکرێت تەنها لەیەک ڕووەوە سەیر بکرێت، تەنها وەک کیشەیەک بە بارە نێگەتیڤەکەیدا بیبینین ، بەڵکو دەشێت ناکۆکی هەل و مەرجی پێشکەوتنیش هەبێت، بەڵام کاتێک ناکۆکی بە کێشەو گرفت و بێ توانایی دەمێنێتەوە، کە ئەگەر بەشێوەیەکی ئەرێنی مامەڵی لەگەڵ نەکەین. باسکردنی کێشەو ناکۆکی لە قوتابخانەکاندا مەبەست ئەوەیە، کە خوێندنگا ژینگەو زەمینێکە کە خوێندکاران ئەوە بوارەیان پێبدرێت کە فێری ئەوە بکرێن کە چۆن بەشێوەیەکی تەندروست، فێری ئیدارەکردنی کێشەکان بکرێن، بەشێەوەیکی مرۆڤ و دۆستانەو باش فێری ئەوە بکرێن کە لەگەڵ گرفت و ناکۆکیەکان مامەڵە بکەن.

لێکۆڵەراوان و پشپۆرانی بواری پەوەردە باوەڕیان وایە دەبێت قوتابخانە زانستی ئیدارەی کێشەکان و مامەڵەکردن لەگەڵ ناکۆکیەکان فێری خوێندکاران بکات، مامەڵەکردن لەگەل کێشەکان پێویستی بەکارزانی، قابیلیەت و خودێکی ئەکتیڤە، ئەوەش ئەرکی قوتابخانەیە، کە خوێندکاران مەشقی ئەو لێهاتووی و قابیلیەتەبکەن وەک هەموو بابەتەکانی تری خوێندن، زانیاری لەسەر مامەڵکردن لەگەڵ گرفتەکان و ئیدارەی کێشەکان سەرەتای ئەو لێوەشاوەیی و توانستەیە کە بتوانین لە جهیانی دەرەوەی خوێندگادا بۆ دروستکردنی کۆمەڵگایەکی تەندروست بەکاربهێنرێت، هەروەک چۆن جۆندێوی دەڵێت ” دەبێت زانستەکان بەرینەوە دەرەوەی قوتابخانەکان” واتە زانست بە ژیانەوە ببەستینەوە. جۆندیوی یەکێک لە سەرقافڵەی پراگماتیکی و خاوەنی قوتابخانەی پرۆگرەسیڤی بوو، ئەم بۆچوونە داوای دەکرد با منداڵان خۆیان دەرک بە ژیان و زانیاریەکان بکەن، چۆن دەست بەزانیاریەکان بگات،زانیاریەکانی خوێندنگاش دەبێت لە پێویستی و پرسیاری مندالانەوە سەرجاوە بگرێ، بابەتەکان سەرجاوەی زانیاری منداڵان فراونتر بکات، هەموو ئەو گۆڕانکاریانەی سەرەتای سەدەی 1900 ندا بەهۆی کۆچی خەڵک و تێکلاوی کولتوورەکان، واقعێکی نوێ لە شۆڕسی پیشەسازی هاتە ئاراوە، دیوی دەیویست ئەو گٶرانکاریەی دەرکەوتەی ئەمریکا لە پرۆسەی خوێندا ڕنگ بداتەوە، نەک لە نێوان تێۆری پرۆسەی خوێندن و دەرکەوتەی پراکتیدا. بۆشای دروست بێت. دەیویست ئەو زەمینە بخوڵقێنێت کە خوێندکار گوزارشت لە گۆرانکاریەکانی کۆمەڵگا و شرۆڤەی کۆمەڵگاکەی خۆی لە خوێندنگاکاندا بکات، بەوا تای پێەکی لە تیۆری پێکەی تری لە داکەوتی کۆمەڵگادا بێت.

یەکێک لە گرنگترین ئەرکەکانی قوتابخانە ئەوەیە کە کاربکات بۆ چەسپاندنی بەها بنچینەیەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی، کە کۆمەڵگای لەسەر بنیاتنراوە، لەبەر ئەوە دەبێت و پێویستە خوێندکار فێری توانی تێگەیشتن لە غەمی ئەوانی تر بکرێت و هاوسۆز بێت بۆیان. فێری کولتوری دیالۆگ بکرێت، خەسڵەتی کلتووری دیالۆگ لە تووێژینەوەی بابەتاکانەوە دەست پێدەکات، کە ئەرکی پیداگۆکەکانە ئەو واقیعە شیتەڵ بکەن، کە دەکەوێتە نێوان خوێندکارو مامۆستاوە، خوێندنگا دەبێت دژایەتی و پەرپەرچدانەوەی هەموو مەیلێکی ئازاردان و هەراسانکردن ئەکتیڤ بکات. زیندەگی مرۆڤ، بێ حورمەتی نەکردن، ئازادی تاکەکان، سەروەری مرۆڤ، بەهاو نرخی هەموو تاکێک، یەکسانی ژن و پیاو، سۆڵیدارێتی، هاوکاری بێ هیزەکان و دووچاری گرفت هاتووەکان هەموو ئەو بەهاو نرخانەیە کە قوتابخانە دەبێت بینای بکات و بیگوازێتەوە بۆ ناو ژیان.

هەرمامۆستایەک گەر ئەم چەند دێڕانە بخوێنێتەوە و پرسیار لە خۆی دەکات، یان وە پێویستە پرسیار لەخۆی بکات، ئەی باشە بە چ میتۆدێک باس لەم بەهایانە بکەین، تۆک وەک مامۆستایەک میتۆدەکەی تۆ جیاوازی لەگەڵ میتۆدەکەی ئەوی تردا چییە؟ . من دڵنیام کە لە کوردستان زۆر بەکەمی یان ڕەنگە هیچ مامۆستایەک ئەم پرسیارەی بە مێشکدا نەیەت، چونکە زۆربەی خوێندگاکان مامۆستاکان و تەنانەت سیاسەتی پەروەردەیی، تەنها گواستنەوەی زانیاری لە قوتونراوی مامۆستایە بۆ خوێندکارو، ئەویش کۆپی زانیاری مامۆستا دەکاتەوە، بەهیچ شێوەیەک خوێندکار زانیاری بەرهەم ناهێنێتەوە.

Previous
Next
Kurdish