كوا كار و ئه‌رك لای ئێمه؟ … به‌ختیار محه‌مه‌د
پتر له 2000 ساڵ به‌ر له ئه‌مڕۆ، له ئیمپڕاتۆڕیه‌تی ڕۆمانیدا، یاسایه‌ك به ناوی (كۆرنێلیا) له بواری پزیشكیدا هه‌بووه، سزای توندی ئه‌و پزیشكانه‌ی داوه، كه له چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشدا له ئاكامی نه‌زانیی یان كه‌مته‌رخه‌میدا هه‌ڵه‌یان كردووه و بوونه‌ته هۆی مردنی نه‌خۆش؛ ده‌وڵه‌ت خۆی له ڕێگه‌ی یاسایه‌كه‌وه به ناوی (ئه‌كویلیا) سه‌رپه‌رشتی ئه‌م كاره‌ی كردووه. (ول ديورانت, قصة الحضارة, ت: محمد بدران, المجلد الخامس 9/ 10, ص 195).
له دوای پتر له 2000 ساڵ به‌ر له ئه‌مڕۆ، كایه‌ی پزیشكیی و سیستمی ته‌ندروستی، وه‌ك هه‌موو كه‌رته‌كانی دیكه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه، له‌به‌رچاوی یاسا و به پاڵپشتی یاسا (ده‌سه‌ڵات)، تاوانی گه‌وره‌ی له حه‌ق نه‌خۆشدا تێدا ئه‌نجام ده‌درێ، كه‌چی نه‌ك هه‌ر كه‌س سزا نادرێ و هه‌رگیز كه‌س سزا نه‌دراوه، به‌ڵكو ڕۆژ له دوای ڕۆژ كه‌موكوڕیی و تاوانه‌كان پتر ده‌بن.
كێشه‌كه ئه‌وه‌یه هه‌ر كاتێك ده‌ستڕۆیشتووانی ناو ده‌زگای ته‌ندروستی هه‌ڵه‌یێك (تاوانێك) بكه‌ن، هیچ یاسا و ده‌سه‌ڵاتێك نییه چاودێر بووبێ و لێیان بپێچێته‌وه و لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بكا؛ له‌مه‌شه‌وه نه‌خۆش بێ پشت و په‌ناترین ڕه‌گه‌زی پاسیڤی (بێ ویستی) ناو ده‌زگای ته‌ندروستییه له كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا. دواجار كێشه‌كه ئه‌وه‌یه، كه هه‌موو كاربه‌ده‌ستانی ناو ئه‌م ده‌زگایه و ده‌زگاكانی دیكه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی (حكوومه‌تی) ئێمه كه‌سانی سه‌ربه حزبی ده‌سه‌ڵاتدارن و ڕاسته‌وخۆ حزب دایانده‌مه‌زرێنێ و پله و پایه‌یان پێده‌به‌خشێ؛ له‌مه‌وه هیچ هێزێك و هیچ یاسایه‌ك نییه، كه بتوانێ كاربه‌ده‌ستی به‌رپرس و هه‌ڵه‌كار سزا بدا و لێ پێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكا. له‌م ڕوانگه‌یه‌شه‌وه كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه له هه‌موو ئاستێكدا دووچاری داته‌پینی ئه‌خلاقیی بووه: هه‌ست به به‌رپرسیارییكردن گه‌یشتۆته ئاستێكی یه‌كجار خراپ و نزم.
له ئاكامی ئه‌وه‌ش، كه ده‌سه‌ڵات له ڕووی پێدانی مافه‌وه جوداوازی له نێوان تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا ده‌كا (به پێی ئینتیمای حزبایه‌تی و پێگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی و چینایه‌تی…)، ئه‌مه وا ده‌كا كه كه‌سی حزبیی پتر به‌رانبه‌ر به حزبه‌كه‌ی خۆی هه‌ست به به‌رپرسیاریه‌تی و ئه‌رك بكا؛ كه‌سی بێلایه‌ن و ناحزبییش، یان ئه‌ندامی حزبی دیكه‌ی ناده‌سه‌ڵاتدار، له ئه‌نجامی كه‌م مافیدا خۆی له ئه‌رك و به‌رپرسیاریه‌تی دوور بخاته‌وه (ده‌بێ بزانین زۆربه‌ی جار كه‌سه بێلایه‌نه‌كان باشتر ئه‌ركی خۆیان جێ به جێ ده‌كه‌ن و پتر هه‌ست به‌به‌رپرسیاریه‌تی ده‌كه‌ن له‌به‌رانبه‌ر كاره مرۆیی و پیشه‌ییه‌كه‌ی خۆیاندا). ئه‌م دیارده‌یه (به درێژایی نزیكه‌ی 25 ساڵه) له داموده‌زگاكانی حكوومه‌تی هه‌رێمدا به زه‌قی و به تۆخی به‌دی ده‌كرێ و هه‌ستی پێده‌كرێ؛ له‌مه‌وه حزبی ده‌سه‌ڵاتدار ده‌زگاكان بۆ خزمه‌تی خۆی به‌كار ده‌هێنێ، ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر حیسابی كاری خزمه‌تگوزاریی ئه‌م ده‌زگایانه‌یه له به‌رانبه‌ر هاووڵاتییاندا.
سه‌یره‌كه له‌وه‌دایه حزبی ده‌سه‌ڵاتدار (پارتی و یه‌كیه‌تی) به درێژایی 25 ساڵه‌ی حوكمڕانییان ناهێڵن هیچ پۆستێكی بچووك یان گه‌وره له ده‌زگا خزمه‌تگوزارییه مه‌ده‌نیه‌كانیشدا (نه‌خۆشخانه، قو‌تابخانه، زانكۆ، مزگه‌وت…) بۆ هیچ كه‌سێكی دیكه بێ جگه له لایه‌نگران و ئه‌ندامانی حزبه‌كه‌ی خۆیان نه‌بێ (ئه‌وه‌ی لێ بچێته ده‌رێ، كه به‌م دواییه له زۆنی سه‌وزدا هه‌ندێك له پۆسته‌كان وه‌ك ئاكامی مافی هه‌ڵبژاردن له نێوان گۆڕان و یه‌كیه‌تیدا به‌ش كراوه). ئایا ده‌كرێ حزبێك چه‌ند كورسیه‌ك له په‌رله‌مان بهێنێ (با براوه‌ی یه‌كه‌م و دووه‌میش بێ)، به‌ڵام چی پۆستی به‌رپرسیاریه‌تی گه‌وره و بچووك هه‌یه له تێكڕای دام و ده‌زگاكانی حكوومه‌تدا بۆ خۆی قۆرخی بكا؟ به‌ڵێ، ئه‌وه (25) ساڵه حزبی ده‌سه‌ڵاتدار له كوردستاندا به‌م عه‌قڵیه‌ته خۆپه‌رسته خێڵه‌كییه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ داموده‌زگاكانی حكوومه‌تدا ده‌كا؛ ئه‌مه‌ش كاریگه‌ریی نه‌رێنی ڕاسته‌وخۆی له‌سه‌ر ئه‌دای كار و ئاستی خزمه‌تگوزاریی ئه‌م ده‌زگایانه هه‌بووه و هه‌یه… كێ هه‌یه ئه‌مڕۆ ئاكامه خراپه‌كانی ئه‌م عه‌قڵیه‌ته له‌سه‌ر دام و ده‌زگاكانی حكوومه‌ت و تێكڕای كۆمه‌ڵگه‌ش نه‌بینێ؟ مه‌گه‌ر ته‌نها كه‌سێك گێل بێ، یان خۆی گێل بكا له ئاست ڕاستییه‌كاندا…
