Skip to Content

رۆمانی (بازنەی باركەوتووان) … عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا

رۆمانی (بازنەی باركەوتووان) … عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا

Closed
by كانونی یه‌كه‌م 14, 2018 General, Literature, Slider

ناكرێ هەموو نووسینێك لەبارەی چەوسانەوە و برسێتی و زۆرلێكردنی سێكسی و سێكس و تاوانی گەندەڵی و باوكایەتی . بە ئەدەب دابنێین، واقیعیەت هەرگیز ئەوە نییە، كە بە وردی وێنەی واقیع بگریت، بەڵكو شێوازی تەعبیركردنێكی ئەدەبییانەیە لە ناشیرینی ژیان و ناشیرینی مەرجە كۆمەڵایەتییەكان. بە مانایەكی دیكە ئەدەب تەعبیركردنێكی ناشیرینانەیە لە خودی ناشیرینی، بەرانبەر ئەوەش رووكارئامێزی و راستەوخۆی لە دەربڕیندا یەكێكە لە خەسڵەتەكانی ئەدەبی ناشیرین!

(1)

قسە لە بارەی دەسپێكی پڕ لە ئیشكالی رۆمانی (بازنەی بار كەوتووان)ی (محەمەد كەریم نانەوا) ناكەم، بەڵكو قسە لە گێڕانەوە و بنەمای گێڕانە و رووداو و زەمەن دەكەم. گێڕانەوە گرنگی بە خستنەڕووی رووداوەكان دەدات و كار لە سەر بەرەوپێشچوونی (زەمەنی رووداو) و (زەمەنی گێڕانەوە) و (زەمەنی خوێندنەوە) دەكات، بە دیوەكەی دیكە گێڕانەوە زەمەنێك رۆدەنێت، كە ئێستای دەق ئەو زەمەنەیە. هەتا ئێرە ئەو نەخشەیە و هێلی نیازخوازی نوسەر زۆر بە جوانی لە رۆمانی ناوبراودا دەبینرێت!

لەو رۆمانەدا دەشێ گێڕانەوە و گرنگی گێڕانەوە تەرجەمەی دەستەواژەی كوردانەی لە (پڕێكا بووە كوڕێك) و وەك لە دەقەكەشدا بەو شێوەیە هاتووە (بڕوخێ ئیستعمار. لە هۆرا كێشاندا بام لە هەمووان بڕی بوو، بازاڕم گەرم و بە هەڕمێن بوو، لە نەعرەتەم دەدا، دەمنەڕاند، لە دڵی خۆمدا دەمگووت: وەڵلاهی ئەو ئیستعمارە ملحیزە لە هەر كوێیەك بێ گوێی لە نەعرەتەی بەندە بێ، بێگومان بە خۆیدا دەمیزێ. ل11-12) و بەرەوپێشچوونی زەمەنی گێڕانەوەش لە (هەتا من گەنج بووم)، وەك لە دەقەكەشدا هاتووە (ئیدی ئەوەی لە شەوانی شەوكاریی بە زەبری تەڕك پەیدام كردبوو لە تاترۆخانەدا. ل89-90) هەڵبگرینەوە! بەڵام زەمەنی خوێندنەوە، زەمەنی ئەو زمانە ساتیرئامێزەیە، كە لە دەستەواژەی (پیری و هەزار عەیبە)دا خوێنەران بۆ خۆی رادەكێشێ.

بە شێوەیەكی دیكە ئەوەی لەو چەند وشەیەدا مەبەستمە، هەر تەنها دیاری كردنی چەمكی سێكسیانەی (هەڵسان/ گەیشتن/ كپ بوون) نییە. بەڵكو تەماشاكردنێكی رەشبینانە و وەبیرهێنانەوەی مێژووی شكستە گەورەكانی دەسەڵاتی كوردییە، كە نوسەر لە رووی هونەرییەوە لە رێگای گێڕانەوەی چەمكی (رابردوو) بە راناوی بزر هەوڵی بەرجەستەكردنی دەدات، واتە تەرجەمەكردنی رەشبردنەوەی مێژووی كوردی، رەشچوونەوەی واقیعی بینراویش دەگەیەنێت، بەو مانایەش تەعبیر لە خودی ناشیرینی دەكات!! بەڵام تەواوی ئەو زەمەنە كەشف نەكراوە و خەیاڵە كەشف نەكراوەش فەرامۆش دەكات و دەیخاتە دواوە، كە خەڵكانێكی جیاواز خەونی پێوە دەبینین، دەشێ لە رووی هونەرییەوە لە رێگای راناوی قسەكەر و دید و خەیاڵی جیاواز و گەشبینەوە بەرجەستەی بكەین. كەواتە نوسەر هەوڵی داوە كۆی بینراو و پانتایی ئەو رۆمانە لە سەر وەبیرهێنانەوەی مێژوویی شكستەكانی كوردی بخولێنێتەوە.

بە كورتی ئامانجی نوسەر وەبیرهێنانەوە و هەڵنانی شكستە گەورەكانی كوردییە؟! وەك دەزانین بە درێژایی مێژووی دەسەڵاتی سیاسی كوردی، زەمەنی شكستە گەورەكان پانتاییەكی گەورەی لە خەیاڵدانی تاكی كوردی داگیر كردووە و وەك چۆن پانتاییەكی گەورەی لەو رۆمانەدا بۆ خۆی بردووە، بەو مانایەش (زەمەنی شكستە گەورەكانی نێو رۆمانی ناوبراو) هەر تەنها دەلالەت لە زەمەنی دەسەڵاتی بینراوی سیاسی كوردی ناكات، بەڵكو تێكەڵ بە مێژووی شكستە گەورەكانی دەسەڵاتی سیاسی كوردی دەبێتەوە! ئەوەش وەك بنەمای خوێندنەوەی ئەو رۆمانە لە رەنگدانەوەی فیكرەی (قەرداری رابردوو) و (چەمكی هەنووكەیی) دەنەخشێنین و وەك هونەری نواندن دەتوانین لە سەر ئاوێتەبوونی (مێژوو) و (ساتی نوسین) هەڵیگرینەوە. بەڵام ئەگەر فیكرەی (ئێمە قەرداری رابردووین) بكەوێتە بەر رەخنەی سەردەمەوە، بەوەی كە خەڵك سۆزی بۆ گێڕانەوە گەورەكان نەماوە، وەك لای (لیوتار) دەبینرێت، ئەوە فیكرەی هەنووكەیی كە لای (هایدگەر) لە سەر تێگەیشتنی خود و خودە جیاوازەكان دامەزراوە و بەرەو گشتگیری دەبێتەوە!!

لەو خوێندنەوەیەدا دەشێ رەنگدانەوەی گوتاری فیكرەی قەرداری رابردوو وەك بنەمای گێڕانەوە بنەخشێنین و زەمەنی رووداوەكانی گێڕانەوەش لە چەمكی هەنووكەییدا بەرجەستە بكەین! دەمەوێ بڵێم نوسەر مێژووی نەتەوەیەك بیر دەخاتەوە و ئاوێتەی زەمەنی بە دوایەكداهاتووی (هەڵسان/ گەیشتن/ كپ بوون)ی رووداوە واقیعییەكانی نێو رۆمانەكەی دەكات، لەلایەكی دیكەش لە رووی هونەرییەوە بنەمای گێڕانەوە بە راناوی بزر تێكەڵ بە واقیعی بینراو دەبێتەوە. بەوەش ئاوێتەبوونی بنەمای گوتاری گێڕانەوە و زەمەنی رووداوە واقیعییەكانی گێڕانەوە وەك بڕبرەی پشتی رۆمانەكە خۆیان دەنوێنێ.
بێگومان هیچ رۆمانێك بێ كاراكتەر نییە، كاراكتەری سەرەكی محەمەد كەریم نانەوا لە پڕێكا دەبێتە كوڕێك، دەچێتە نێو خۆپێشاندانێكی دژ بە ئیستعمار هەڵدەسێ و وەك پاڵەوانێكی لەخۆ بردوو دووچاری بەندینخانە دەبێت، ئەو هەڵسان و رووداوە ئەگەرچی لە رووییەك لە رووەكان ئەكتەری بە توانا (شارلی شاپلن)مان بیر دەخاتەوە ئەو كاتەی لە هەڵاتنێكدا دەكەوێتە پێش خۆپێشاندان و دەبێتە پێشەوای ئەو خۆپێشاندانە، لەلایەكی دیكی دەمانباتەوە بۆ كاراكتەری سەرەكی رۆمانی (ژانی گەل)ی (ئیبراهیم ئەحمەد)…

(2)

بە قسەی بەشێكی زۆر لە رەخنەگرانی ئەدەبی (زەمەن) لە رۆماندا ناوەندە و بەبێ زەمەن رۆمان رۆنانرێ! واتە رۆمان ناتوانێ خۆی لە بۆشایی و چواچێوەی زەمەنی دەرباز بكات، چونكە زەمەن ئەو پەیكەرەیە كە رۆمانی لە سەر دادەمەزرێ، لە رۆمانی بازنەی بار كەوتوواندا دوو جۆر لە زەمەن دەبینرێت: زەمەنێك كە لە زنجیرە رووداوەكانی (هەڵسان/ گەیشتن/ كپ بوون) بەرجەستە دەبێت! ئەو زەمەنە هەمیشە پرسیاری ئەوەمان لا دروست دەكات، كە دواتر چی روودەدات؟ كاراكتەرەكان بە هەڵگری رووداوەكانی ئەو زەمەنە دێنە ژماردن! بەرانبەر ئەوەش زەمەنێك هەیە، كە تەواو پێگەییوو و كۆتاییدارە، زەمەنێك كە ئێمە قەرداری ئەوین! نوسەر ئاماژەكردنی زەمەنی دووەم بە مێژووی شكستەكانی كوردییەوە پەیوەست دەكات، چونكە پێیوایە زەمەنی شكستەكان رێگای دروستی نوسین بۆ نوسەر و گەیشتن بە پلەی (ناشیرینی)ی نیشانی خوێنەر دەدات، بۆیە لە داڕشتنی هەموو رەگەزەكانی گێڕانەوەدا هەمیشە خۆی بە قەرداری ئەو رابردووە دەزانێت و بە شێوەیەكی دیار (وەك گوتار) هەوڵی بەرجەستەكردنی دەدات.

بە گشتی لە زەمەنی رۆماندا پێویستە رەگەزە گرنگەكانی گێڕانەوە بەرجەستە بكرێت، دەمەوێ بڵێم دەبێ زەمەنی (گێڕانەوە) و زەمەنی (گوتار) لە یەك جیا بكرێتەوە، واتە پێویستە زەمەنی رووداوەكانی گێڕانەوە بە رێگای كردەیی و بە پێی سیستمی سروشتی دەرەكی دابڕژرێت. لە بیریشمان نەچێ زەمەنی گوتار، زەمەنی خودی رووداوەكان دەگەیەنێت. زەمەنی گوتار زەمەنێكی خەتییە، گوتار رێكخستنی بەندە بە رێكخستنێكی بە دوایەكدا هاتوو، كە یەكێك لە پاش ئەویدیكەوە دێت! بەڵام زەمەنی گێڕانەوە زەمەنێكی فرە رەهەندە.

نوسەر لە رۆمانی بازنەی بار كەوتوواندا فیكرەی قەرداری رابردوو و چەمكی هەنووكەیی ئاوێتەی یەكتر دەكات، واتە زەمەنی گێڕانەوە و زەمەنی گوتار تێكەڵ بە یەك دەبێت و ناشیرینی رابردوو و ناشیرینی هەنووكە بە یەك دەگەنەوە!
دواجار زەمەنی گێڕانەوە بە بێ رەگەزی شوێن بوونی نییە و رەنگدانەوەی نابینرێت، كەچی هەمیشە زەمەنی گوتار دەكەوێتە دەرەوەی زەمەنەوە! كەواتە زەمەنی گێڕانەوە، زەمەنی رووداوەكانی گێڕانەوەیە و لە پەیوەندی بە كەسێتیەكانەوە خۆی هەڵدەگرێتەوە، بەو مانایەش مادەی گێڕانەوە لە شێوەدا پێش گوتار دەكەوێت، بەڵام زەمەنی گوتار زەمەنی گێڕانەوەیە، كە دەكەوێتە پاش گەڕانەوەی دانەر و لەگەڵ بۆچوونی گوتاری جیاواز و لە رێگای موفارەقەی زەمەنییەوە بە پێی پاش و پێش خستنی زنجیرەی رووداوەكان رێك دەخرێت، واتە زەمەنی گوتار زەمەنی گێڕانەوەیە، دوای ئەوەی لە دووتوێی گوتاردا مەرونە دەكرێت، یان دەچەسپێنرێ. دواجاریش زەمەن و شوێن بە هەردووكیان فەزای رۆمان پێكدەهێنن.

(3)
هەڵبەتە نوسین بە پلەی یەكەم زمانییە، دەقی رۆمان خۆی لە نێوان گێڕانەوە و وەسف و دیالۆگدا دەبینێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ناشێ تەنها بەو شێوە سادەیە سەیری زمان بكەین، كە هەر فیكرەیە و لە رێگای وشەوە بە ئەویدیكە دەگات، چونكە دەشێ بەبێ وشەش بڕوا بە هەندێ شت بهێنین بۆ نموونە برسێتی یان هەستكردن…
لێرەدا وەڵامی پرسیاری زمان چۆن بە واقیعەوە پەیوەست دەبێت، ئەوە نییە كە لە رێگای نواندنەوە بە ئەنجام دەگات، بەڵكو ئەوەیە كە زمان بە هۆی داهێنانەوە بە واقیعەوە دەلكێ، ئەو پەیوەستبوونەش عەقڵی داهێنەرانە بەسەر دەنگ و ئاماژەدا دەیسەپێنێ! هەر لە سەر ئەو بنەمایەش كۆدی تێگەیشتنی مانای داهێنەرانە، ئەوەیە كە فیكری داهێنەرانەی گێڕەڕەوە بۆ وشە و ئاماژە و رەمزی داهێنەرانەدا بگۆڕێت.

لە رۆمانی بازنەی بار كەوتووان سەرەڕای هەڵەی زمانەوانی و دەستەواژەی دووبارە و مانای دووبارەكراوە و هەڵەی رێنوس و خاڵبەندی. كاراكتەری سەرەكی نیازی خۆی لە زمانێكی (سوار)دا دەسەپێنێ، لەپاڵ ئەوەشدا ئەو نیازە تەقلیدییەش دەخاتە روو، كە لە وشەكان و رستەكانی نێو زمانی بەجێماو ” رابردوو”دا هەیە. بەمجۆرەش كردەیەكی نیازئامێز لە رێگای وشەی دووبارەكراو و دەستەواژەی نەریتگەرا و پەراوێزئامێزدا بە ریتمێكی سوار دادەڕژێ و كۆی ئەو تێگەیشتنە سوارەش بە پڕبوونی مێژوو بەند دەكات، سەرەڕای هەموو ئەوانەش ئەوەی خوێنەر بەو رۆمانەوە دەبەستێتەوە، تەنها ریتمی سوار نییە، بەڵكو لەلایەك جۆرێكە لە زمانی تەنزئامێز، كە سەركەوتووانە كاری پێكراوە، لەلایەكی دیكەش تەعبیركردنێكی ناشیرینانەیە لە خودی ناشیرینی.

دواجار ئەو رۆمانە مەرجی تێربوونی (قەردی رابردوو) وەك گوتارێكی نیازخوازانە بە واقیعی هەنووكەیی دەفرۆشێتەوە! لێرەدا دەكەوینە نێوان دوو مەرجی تێربوونی زمان. یەكەم مەرجی تێربوونی قەردی رابردوو، دووەم مەرجی تێربوونی چەمكی هەنووكەیی. بەڵام دەقی داهێنەرانە ئەوەیە كە مەرجی تێربوونی داهێنان بەسەر مەرجەكانی تێربووندا بسەپێنێت.

Previous
Next
Kurdish