Skip to Content

لەپێشدا نان، پاشان ئەخلاق! … نەبەز گۆران

لەپێشدا نان، پاشان ئەخلاق! … نەبەز گۆران

Closed
by كانونی یه‌كه‌م 28, 2018 General, Opinion, Slider

_ 1 _
زەنگێك بۆ دەستەبژێری ناو سیستەم…

ئەم رستەیە هی شانۆگەرییەكی (برێخت)ە، لە زمانی كارەكتەرێكی ناو دەقەكەوە دەری دەبڕێت. گەر لەگەڵ ئەم رستەیەدا بیربكەینەوە، دەكەوینە بەردەم كۆمەڵێك پرسیار. پرسیارەكان پەیوەندیان بە (ویژدان)ەوە نییە، پەیوەندیان بە بیركردنەوە و دونیا بینی و پانتاییەوە هەیە لەبەردەماندایە.
ئەگەر نان لەپێش بێت، ئەخلاق چی بەسەردێت؟ ئەی گەر نان هەبوو، ئەخلاق نەبوو چی؟ یان، ئەخلاق هەبوو نان نەبوو چی؟ یان، ئەخلاق لە پێش نانەوە بێت چی؟ ئەمانەو كۆمەڵێك پرسیاری رژد لەناو رستەكەدا بەرمان دەكەون. هەریەك لەم پرسیارانەش پێویستی بە تێگەیشتنێكی هەیە، تا لەو تێگەیشتنەوە سەیری ئێستای ژیان بكەین.
(هانا ئارێنت) لە كتێبەكەی خۆیدا (تۆتالیتاریزم) باس لەوەدەكات.

پێش هاتنی سیستەمی (تۆتالیتاریزمی نازی) ئەم شانۆگەرییەی (برێخت) لە ئەڵمانیا نماشیكراو بینەرێكی زۆری هەبوو. لە باسكەیدا دەڵێت: ” كاتێك ئەو رستەیە لەزمانی ئەكتەرێكەوە بیسترا، هەموو هۆڵەكە چەپڵەیان لێدەدا. بۆرجوازییەكان چەپڵەیان بۆ لێدەدا، چونكە شانۆگەرییەكە فێڵێك و بەدییەكی ئەوانی ئاشكرا كردبوو! هەرچی و پەرچیەكانیش چەپڵەیان لێدەدا، چونكە هەستیان دەكرد ئەو رستەیە مافە خوراوەكەی ئەوانی تێدایە. ئەوانەی لەنێوان هەرچی و پەرچی و بۆرجوازییەكانیشدا بوون چەپڵەیان لێدەدا، چونكە پێیان وابوو شانۆكە واقیعێكی گێراوەتەوە. بەڵام كەسیان لە جەوهەری شانۆكەی برێخت تێنەگەیشتن.”
هەمان رستە وەردەگێڕین بۆ ئێستای ژیانی خۆمان. دەتوانین ئەو پۆلێن بەندیەش بكەین پەیوەندی بە چینەكانەوە هەیە. لێرەدا نە بۆرجوازە دروستكراوەكان دەكەینە باسی وتارەكە، نە ئەو هەرچی و پەرچیانەی هەمیشە دینەمۆیەكن بۆ خزمەتكردنی دەسەڵاتی ستەمكار و تۆتالیتاریزم و فاشی و پاشان خۆیان دەبنە دەسەڵات. لەبری ئەوە رستەكە ڕووبەڕووی دەستە بژێری (رۆشنبیر/ ڕۆژنامەنووس/ هونەرمەند و بكەرانی رووبەری كلتووریی) دەكەینەوە، كە بە قەولی خۆیان دەبێت بینینیان بۆ شتەكان جیاواز بێت لە بینینی ئەوانی تر و، پێشیانخۆشە خۆیان بە دەستە بژێر ناوبنێن!

ئەو دەستە بژێرەی (ئەگەر دەستە بژێربن) لەناو كۆمەڵگەی ئێمەدا هەن. زۆرینەیان ڕووبەڕووی ئەم ڕستەیە دەبنەوە. بەر لە هەمووشت ئەركی دەستە بژێر نییە، لەبەردەم سیستەمێكی شێواوی پڕ لەستەم و چەمكە مەترسیدارەكان، بێدەنگی هەڵبژێرێت و، لە پاڵ بێدەنگیەكەشیدا ببێتە بەرگیركاری سیستەمێكی مەترسیدار بەبیانوی جیاجیاوە. (ئەركی دەستە بژێر رەخنە گرتنە، نەك بوونە سێبەر و ستایشكەر.) زۆرێك لە دەستە بژێری (ڕۆشنبیر و رۆژنامەنووس و.. هتد) لەم مەملەكەتەدا، نانیان خستوەتە پێش ئەخلاقەوە، هەڵبەت بە دیووە روكەش و خۆویستەكەدا. (بریا دەقی شانۆكەی برێختیان بخوێندایەتەوە، بۆئەوەی خۆیانی تێدا ببینەوە.)(ئەخلاق لێرەدا بە مانا كۆن و ئایینیەكەی نا، بەمانا فراوانەكەی.)

ئەم دەستە بژێرە ناخەینە بەردەم ویژدانەوە، چونكە بەداخەوە ویژدانی زیندو زیاتر لەناو چینە تەقلیدیەكاندا زۆرتر دەركەوتووە، نەك لەناو ئەو دەستە بژێرەدا،(ئەمە باسێكی دیكەیە.) لەبری ئەمە دەیانخەینە بەردەم بیركردنەوەوە. دەبێت ئەو نانەی ئەوان لە ژێر سێبەری سیستەمێكی ستەمكاری مەترسیداردا بەدەستی دەهێنن، چ واتاییەكی هەبێت لەكاتێكدا ماهیەتی خۆیانیان كردوەتە قوربانی نانەكە. بە پێچەوانەشەوە، ئەو ئەخلاقەی پێویستە لە دەستە بژێردا هەبێت، لە كوێدا نووستووە، كاتێك لەبەرچاویانەوە ئەو هەموو خراپەكاریانە روودەدەن و ئەوان سەری خۆیان كزكردووە لەبەردەمیدا و بێدەنگیان هەڵبژاردوە؟ ئەی ئەو گوتارە نزم و وێرانەی ئەوان خزمەتی دەكەن، چ لە كلتوور و نەوەكانی پاش خۆیان دەكات. بۆچی لای ئەوان نانە تاكە كەسییەكە بۆخۆیان گرنگتربوو لە ئەركەكە و لە ئەخلاقەكە؟ ئایا سروشتیان بەو جۆرەیە لەپێناو نان ببنە كەرەستەی دەستی سیستەمێكی لەم جۆرە؟!
كاتێك نانی خۆیان خستە پێش ئەخلاقەوە، چۆن دەتوانن پاشان ئەخلاق بهێننەوە شوێنەكەی خۆی؟ كۆمەڵگەیەك زۆرینەی دەستە بژێرەكەی پشتی لە ئەخلاق (بەواتا فراوانەكەی) كردبێت و بەشوێن ناندا بگەڕێت لە ناو دەستی سیستەمێكی وێراندا، دەبێ‌ ئەو كۆمەڵگەیە ئایندەكەی چیبێت؟
بیانوو هێنانەوەی دەستە بژێری (رۆشنبیر و رۆژنامەنووس…) بۆ بەرگریكردن لەم سیستەمە. هیچ نییە جگە لە بیانوو هێنانەوەی كارەكتەرێك، لە پێناو غەریزەكانی بەهاكانی خۆی لەدەست داوە.

ڕەنگە ئاسایی بێت چینی هەرچی و پەرچی و لەبیركراوەكان، لەسەر بنەمای ئەو رستەیە تەماشای سیستەم و دونیا بكەن. لێ‌ نائاساییە لەبری ئەوان دەستە بژێرەكە دەیكات. كۆمەڵگەی ئێمە لە ئێستادا لەبەردەم مەترسی زۆر گەورەدایە . مەترسی گەڵێك مرۆڤ دەتوانێت بە تیۆرە بیسەلمێنێت ئەم كۆمەڵگەیە لەبەردەم دروست بوونی دونیایەكی تۆتالیتاردایە. بەهۆی ئەو كۆڵەكانەی لە ئێستادا دەبنیرێن و ئەو دەستە بژێرە مشەخۆرە خزمەتی دەكەن، لەم كۆمەڵگەیەدا چاوەڕواندەكرێت دونیایەكی تۆتالیتار دروست ببێت و ئەو كۆمەڵە بەهایەش كەماون ئەوانەش هەڵوەشێننەوە. خودی نمایشەكە لەلایەن سیستەم و لەلایەن مشەخۆرەكانی، نمایشكێكی فرەسیمایە، هەم فاشیەتی تێدایە، هەم تۆتالیتاریزم، هەم ستەمكاری بەواتا رۆژهەڵاتییەكەی، بۆیە لە رووبەرێك لەم جۆرەدا چاوەروانی هاتنی ئایندەیەكی تەندروست ناكرێت.

ترس لەو شەپۆلەی لەبەردەماندایەوە و چەكەرەی كردوە بۆ دروست بوون، وامان لێدەكات لەگەڵ ئەم رستەیەی (برێخت) رووبەڕوو بینەوە و دەستە بژێرە بێدەنگ و مشەخۆرەكە ناچار بكەین جارێكی تر بیربكەنەوە. بیركردنەوەیەك بۆ بەرهەمهێنانی كلتوور و فەرهەنگەكیكی نوێ‌ كە فەزای ئازادی و بیركرنەوە تێیدا فراوانبێت. نەك بیركردنەوەیە لە پێناو (من) و(ئێمە) فەرامۆش بكرێت. چونكە یەكێك لە كێشە گەورەكانی كارەكتەری كوردیی باشوور ئەوەیە، هەمیشە دونیا بۆخۆی دەبێنێت و، دەستەواژەی (ئێمە) نەبوەتە دەستەواژەیەكی گشتی و هەمیشە لە پەراوێزی (من) دەردەكەوێت.
دەكرێت دەستە بژێرەكە لە چركە ساتێك لە چركە ساتەكانی ژیانیان بیركردنەوە لە (من) بخەنە پاش بیركردنەوە لە (ئێمە)؟ گەر دەكرێت ئێستا ئەو كاتەیە. ئەم ئێستایەی لە بەردەماندایە پێویستە سەر لەنوێ‌ هەموو ئەو بیركرنەوانەی هەمانبووە بۆ ژیان، جارێكی كە شەنیان بكەین. چونكە تەواوی كۆڵەكەكانی ئەم كۆمەڵگەیە لەبەردەم ڕەنگی مەترسیداردان و توندوتیژی بەشێوەیەكی ئاسۆیی گەشە دەكات. ئەوەشی ئەم كۆڵەكانەی بەو ڕەنگانە ڕەنگكرد، دوای حیزب، دەستە بژێرەكەی ناو كۆمەڵگە و نوخبەی واعیزی ئایینی بوو. بۆیە ئەو رستەیەشمان كردە ناونیشانی وتارەكە، تا ئەو دەستە بژێرە بخەینە بەردەم بیركردنەوەیكی جیاوازەوە و بەرپرسیارەتیەك بخەینە ئەستۆیان، بەرپرسیارەتییەك لەبنەرەتدا ئەركی خۆیانە، كاتێك ئەركەكەیان بەدیوە دۆزەخییەكەدا لەپێناو خۆیاندا جێبەجێدەكەن، ناچارین بۆ بەهۆش هێنانەوەیان دیوێكی دیكەی بخەینەوە بەردەم. ناكرێت لەبەردەم ترسێكدا بین، هەناوی بە توندو تیژی و ئەویتر لەناو بردن دەكوڵێت و ئەم دەستە بژێرەش خۆی لێ‌ كەنارگیربكات و، سەرقاڵی ئەوە بێت لەگەڵ هەموو سیستەمێك بە خراپ و خراپترەوە خۆی بگونجێنێت.

_2_

(بیردایف) لە شوێنێكدا دەڵێت: “شوڕشگێڕی ڕوس، هەمیشە تۆتالیتار بووە.” ئەم وتنە، دەمانخاتە بەردەم دادگایكردنێكی شۆڕش و شۆشگێڕی لای خۆمان. باشترە بگەرێینەوە بۆ بنەوانی شۆڕش لە سەدەی بیستدا تا یارمەتی خۆمان بدەین و پرسیار بخەینە بەردەم شۆرش و شۆڕشگێڕ و پاشان بیبەستینەوە بە ئەخلاق و نان و ئێستای دەستەبژێرەوە.
سەدەی بیست، سەدەی سەرهەڵدانی شۆڕشێكی نوێ بوو لەناو كۆمەڵگەی كوردییدا. كۆی ئەو حیزبانەی لەم سەدەیەدا دروستبوون، كۆڵەكە بنەڕەتییەكانیان، سەرچاوەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ڕوسیا. یانی، حیزبێكی كوردیی بەدیناكەین دەیان كۆڵەكەی راستەو خۆی نەیگەرێنێتەوە بۆ ڕوسیا و، دەشتوانین جەسارەت بەخۆمان بدەین، بە حیزبی (ستالین)ی وێنایان بكەین. ناسینی حیزبی (ستالین)ی، ناسینی بونیادی حیزبی كوردییە.

شۆڕشگێری كوردیش بەدەر نەبووە لەو تێگەیشتنەی دوربێت لە تۆتالیتاریزمەوە. بە شێكی ئەو بنەمایانەی لەناو شۆرشدا هەیە، لەناو تۆتالیتاریزیمیشدا هەیە. حیزبی كوردیی، كە ماڵێكە بۆ كۆكردنەوەی شۆڕشگێرو جەنگاوەر، لەگەڵ بانگەشەكانی خۆیدا، ئەو ترسانەشی دروستكردوە كە خۆی دژیان جەنگاوە. كاتێك حیزبی كوردیی و شۆرشگێرەكانی دەبنە دەسەڵات، لەو ساتەدا دەرك بەوە دەكرێت، كە بانگەشەكانی شۆڕش جیاوازییەكی جەوهەریان تێدایە لەگەڵ ئەو ساتەی شۆڕشگێر دەبێتە دەسەڵات. (من لێرەدا تەنها لەسەر بنەما تۆتالیتاریزمەكە قسە دەكەم، نەك لەسەر فاشیەت و، ڕەگەز پەرستی و، دیكتاتۆریەتی رۆژهەڵاتی. چونكە ئەو بنەمایانەش لەناو حیزبی كوردییدا بوونیان هەیە. یانی حیزبی كوردیی یەك دیو نییە و دەیان دیووی هەیە و، بە یەك میتۆد خوێندنەوەی بۆ ناكرێت و دەبێت كۆی سیماكانی بناسیت.)
من تەواو كۆكم لەگەڵ (بیردایف) هیچ شۆڕشێك لەم ناوچانە ڕوینەداوە بنەمای تۆتالیتاریزمی تێدا نەبێت. بەتایبەت شۆڕشەكانی ئێمە. سێ‌ بنەمای زۆر دیاری تۆتالیتاریزم بریتیە لە: جەماوەر، تیرۆر، پڕوپاگەندەی نادروست. ئەم سێ بنەما بنەڕەتیەی تۆتالیتاریزم لەناو كۆی حیزبی كوردییدا لە سەدەی بیست و بیست و یەك هەبووە. سود وەرگرتن لەم بنەمایانە لەلایەن حیزب و شۆرگێڕانەوە، سود وەرگرتنە لەو دیوە حیزبییەی بنەچەكەی (ستالین)ییە.

پاشان كاتێك شۆڕشگێر بەرگەكەی لە شۆڕشەوە دەگوازێتەوە بۆ دەسەڵاتدار. یان بەرگی شۆڕش دادەكەنێت و دەبێتە دەسەڵاتدار، ئەو دیوە داپۆشرا و شاراوەیەی لە شۆڕشدا بەتەواوەتی پیشانی نەداوین، لە دەسەڵاتدا پیشانمان دەدات.
شۆڕشەكانی كورد، لای هاوڵاتی كورد، چەندە جێگەی ئومێدبوون بۆ گۆڕینی سیستەم لە ستەمكارییەوە بۆ دیموكراسی، لە سەركوتكردنەوە بۆ ئازادی، هێندەش جێگەی نائومێدین بۆ هێنانە دی ئەو چەمكانە. كێشەی گەورەی كارەكتەری كوردیی ئەوەیە، پێش بینینی دیمەنەكان وەك خۆیان بڕیار دەدات. یان پێش ئەوەی بەرامبەرەكەی بناسێت، دەبێتە بەشێك لە سێبەری بەرامبەرەكەی. شۆڕشەكانی كورد لە سەدەی بیست و بیست و یەكدا (هەڵبەت لێرەدا مەبەستمان باشووری كوردستانە تەنها.) شۆڕشێك نین ئومێدی گەورەیان لێ‌ هەڵبچنین. بەڵكو شۆڕشێك بوون جێگای مەترسی بوون، بەڵام مەترسییەكانی ئەوان كەمتر بووە لە مەترسی نەیارانی كورد، بۆیە بوونەتە جێگای ئومێدی خەلكێك و، گوتاری فریودەرانەی ناسیونالیزمیش هەمیشە دیوە روناكەكەی پیشانداوە و رێگەی نەداوە دیوە تاریكەكەی دەركەوێت.

ئەو مەترسیانە كاتێك دەرك دەكرێن، شۆرش خۆی دەبێتە دەسەڵات. بۆنمونە: یەكێك لە بنەما سەرەكییەكانی تۆتالیتاریزم، هێنانە پێشەوەی هەرچی و پەرچیەكانە بۆ سەر شانۆی دەسەڵات. وەك (هانا ئارێنت) دەڵێت: ” هەرچی و پەرچیەكان هاوپەیمانی كاتی لەگەڵ شۆڕشگێڕان دەبەستن.” كتومت لەم كۆمەڵگەی ئێمەش هەمان دیمەن دووبارەكرایەوە. ئەوانەی كەوتبوونە پەراوێزە و بەردەوام ئازاری كۆمەڵگە و بنەما فەرهەنگیەكان و كلتووریان دەدا، لەگەڵ هاتنە سەر دەسەڵاتی شۆڕشگێڕان هاوپەیمانیەتییان بەست و لە بنەوانەوە سیستەمەكەیان بە وێرانی داڕشت. تیرۆر و پڕوپاگەندە كە دینەمۆی تۆتالیتاریزمە، لەناو حیزب و شۆڕشەكانی ئێمەدا پانتاییەكی گەورەیان داگیركردووە. لە تەنیشت ئەوەدا بەگەڕخستی جەماوەر وەك (مێگەل) و فریودانی و كردنی بەكەرەستەی شۆڕش و حیزب، هەمان ئەو بنەما مەترسیدارانەن حیزبی كوردیی و شۆڕشگێرەكانی خەونە ترسناكەكانی خۆیانیان لەسەر بونیاد ناوە.
لە دونیای نوێی ئێمەدا خۆڕا نییە بەردەوام دەستەبژێری بیركەرەوە و رەخنەگری راستەقینە، دەبنە دوژمنی سیستەم و شۆڕشگێڕ، چونكە ئەو دەستەبژێرە رەخنەگرە، نەك ستایشكەر و شەیداكان. نایانەوێت لەو سیستەمەدا بڕیارە دروست ببێت هاوپەیمانیەكە لە چوار چێوەی هەرچی و پەرچی و شۆڕشگێردا بێت، چونكە هەردووكیان پایەی سەرەكی ترسە گەورەكەن.

تەنیا مانەوە و دوركەوتنەوەی دەستە بژێرە رەخنەگرەكە لە دونیای شۆڕش و دونیای دەسەڵاتی شۆڕشگێڕ، تەنیا مانەوەی هوشیارییەكە دیوە تاریكەكە دەبینێت. خەونی تۆتالیتاریزم تەنها گەیشتن نییە بە دەسەڵات، بەڵكو چاندنی ئایدۆلۆژیاییە لەناو جەماوەردا. ئایدۆلۆژیایەك كە دونیا بە هەڵاوگێریش وێنا بكات بۆی گرنگ نەبێت. حیزبی كوردیی بە درێژایی مێژووی خۆی ئەم كارەیكردووە.
كاتێك (نازییەكان) هاتنە سەر دەسەڵات وتیان: ” ئەو كەسەی خۆی بە كەسێكی تایبەت دەزانێت، كەسێكی خەوتوە!” بەو واتایە دەبێت تایبەت بوونی نەبێت و هەمووان لەناو گشتدا (جەماوەر) دا ونببن. كەسی تایبەت لەم جۆرە سیستەمدانەدا بوونی نییە. ئەوەی هەیە گشتە پێكەوە. حیزبی كوردیش بەردەوام كاری بۆ ئەوە كردووە، كەسی تایبەت بوونی نەبێت. حیزبی كوردیی نەیویستوە كەسی تایبەت بە خەوتوو بزانێت، لەبری ئەوە داهێنانی كردوە و كەسی تایبەتی بە خائین، دوژمن، مەترسیدار، داناوە و هەوڵی تیرۆركردنی كەسایەتی یاخود جەستەی كەسی تایبەتی داوە.

ئالێرەدا جارێكی تر دەچینەوە بەردەم دەستە بژێرەكە و رستەكەی (برێخت) : ” لەپیشدا نان، پاشان ئەخلاق” دەهێنینەوە بەر یادەوەریان. ئەمە ئەو رستەیە دەستە بژێری مشەخۆری كوردیی ناچاركردوە بیر لەو شتانە نەكاتەوە كە دەبا بیریان لێبكاتەوە. حیزبی كوردیش لەسەر هەمان میتۆد كاریكردوە و دەستە بژێرەكەی خستوەتە ناو هەرچی و پەرچیەكانەوە. ئەوەی جێگای نیگەرانییە دەستە بژێرەكەش لەسەر میتۆدەكە خۆی راهێناوە و بوەتە خزمەتكاری هەرچی و پەرچییەكە، بەبێ‌ گەڕانەوە بۆ بنەوانی چەمكەكان لەوانەیە نەتوانین بەباشی نیگارەكە ببینین. دەستە بژێری مشەخۆر، نایەوێت هەرچی و پەرچیەكان شەن بكات و ناشیەوێت بگەڕێتەوە بۆ بنەوان، چونكە ویستی ئەوان ناساندنی نیگارەكە نییە، شێواندنی نیگارەكەیە.

ویستی ئەوان لەوە بچوكتر كراوەتەوە ئیدی بتوانن ئەركە راستەقینەكەی خۆیان نما بكەن. بۆ فریودانی (ئەویتر) لەبری گەڕانەوە بۆ بونیادی كێشەكان، جەماوەر سەرقاڵدەكەن بەو روكەش گەڕاییەوە كە دونیا بە شێوەیەكی دیكە پیشاندەدات. باشترین شوێنیش بۆ ئەم روكەش گەڕاییە ئەو میدیایەیە خۆی دەكاتە مەكینەیەك وزەكەی لە كاپیتالیزم وەردەگرێت و، گوتارەكەشی خزمەتە بە روكەش و بە سیستەمی لەم جۆرە دەكات و لەهەناوی گوتارەكەشیدا روكەش گەراییەك بەرهەم دەهێنێت، ئەم روكەش گەراییە چ لەرووی زمانەوە چ لەروی دونیابینیەوە توندوتیژی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، كە ئەو توندوتیژییە خزمەتێكی گەورە بە خودی دەسەڵاتەكە دەكات.
چ شۆِڕشەكانی ئێمە، چ ئەم سیستەمی دەسەڵاتەی هەمانە، بەدەر نییە لە قسەكەی (بیردایڤ) بەدەریش نییە لەو (جەماوەر)ەی، لەنێوان شۆڕشگێڕ و هەرچی و پەرچی و دەستە بژێری مشەخۆردا، هاوپەیمانیەتیەك هەیە و لەسەر بنەمای (ئینتیما بۆ حیزب، تاكی دەسەڵاتدار، ئایدۆلۆژیا…) ژیان و دونیا وێنا دەكەن. ترس لەم هاوپەیمانیە تەنها ترس نییە لە هەڵتەكاندنەوەی فەزیلەت و دیموكراسی و ئازادیی، ترسە لە هەڵتەكانەوەی دیوە ڕوناكەكەی فەرهەنگ و كلتوور، بۆ دیوێكی شێواوی پڕ لە توندوتیژی. ترسە لەو چاوگانەی پاش خۆیان دونیایی هۆڤی بەشوێن خۆیاندا دەهێنن. گەر لەناو فەزایەكی لەم جۆرەدا دەستە بژێر نەیەت خوێندنەوە بۆ دۆخەكان وەك خۆی بكات، بێگومان خۆی دەبێتە خزمەتكاری سیستەمێك كە جێگای جیاوازی تێدا نابێتەوە. بەئاگا هێنانەوەی ئەو دەستە بژێرە تا دەست لە مشەخۆری هەڵبگرن و چیتر لەگەڵ هەرچی و پەرچیەكانی ناو حیزب دەست تێكەڵ نەكەن، بە ئاگا هێنانەوەیەكە بۆ رێگریكردن لە تاریكیێكی گەورەترلەو تاریكییەی لەسەرەتادا شۆرشگێڕ لەگەڵ خۆی لە شاخەوە هێنای.

-3-

لە روویەكێكی دیكەوە، لە كۆمەڵگەیەكی سوننەتی و پەیوەست بە بنەما كۆنەكان، نان دوو دیویی هەیە. نانێك كە دەتوانێت ببێتە هۆی دروستكردنی كارەكتەرێكی گوێنەدەری هەرچی و پەرچی، لەهەمان كاتدا نانێك كە دەتوانێت بكەرێكی خانەدانی خاوەن ئەدەب تێك بشكێنێت. ئەم نانەی لە شانۆكەدا باسدەكرێت، خودی ژیانە. ئەو ژیانەیە كە لە پەندە كۆنەكانی كورددا دەڵێت: (تۆنانی شەوانمی.) واتە تۆ ژیانمی. كاتێك سیستەم لەرێگەی هەرچی و پەرچی و دەستە بژێرە مشەخۆرەكەیەوە دەست بەسەر ئەم نانەدا دەگرن، پێش روخاندنی ئەخلاق، رووبەرە كلتوورییەكە تێكدەدات.
ئێستای ئێمە ئێستای ئەو دۆخەیە كە نان بووەتە كەرەستەی دەستی سیستەم. هەڵبەتە كۆمەڵگەیەك لە سەرەتاوە لەسەر هەژاری ژیابێت بینینی بۆ ژیان جیاوازە، لە كۆمەڵگەیەك لە كاتێكی خۆشگوزەراندا كتوپڕ بەرە و سەرەو لێژدەبێتەوە بۆ هەژاری. ئەگەر بریاربێت رووبەرەكەی ئێمە رووبەرێكی هەژاربێت، تاكەكانی ناو كۆمەڵگە تووشی فشارنابن لەو كەمكردنەوەی نانە، لێ‌ كاتێك رووبەرەكە شوێنێكی گرنگە بۆ بەخێوكردنی گروپێك و دەستەیەك لە هەرچی و پەرچی و دەستەبژێری مشەخۆر، ئیدی كەمبوونەوەی ئەو نانە لەگەڵ خۆیدا لەناو فەزا گشتییەكەدا كەمبوونەوەی ئەخلاقەكەش لەتەك خۆی دەهێنێت. نیگەرانییەكە نیگەرانییەكی ئەخلاقییە، نیگەرانییەكە دەیەوێت لەنێوان بەشی خۆم و بەشی ئێوەدا درزێكی گەورە دروست بكات. ئەشێت سیستەمە فرە سیماكە باكی بەم درزانە نەبێت، لێ‌ ئەو درزە لەبنەوانەوە خەمی گەورەی دەستەبژێرە. ئەوە دەستە بژێرە ناهێڵێت ئەو رۆحە لاوازە ببێتە باڵادەست و، رۆحە زیندوەكە بەرهەم دەهێنێتەوە و جارێكی كە ئەو درزە پڕدەكاتەوە سیستەم دروستیدەكات.

ئەوە تەنها ئەركی ئەوانە نییە هاواركەن بۆ بونیاتنانەوەی ئەخلاقێكی نوێ‌، كە خەمی گەورەیان هەیە بۆ كۆمەڵگەكە. تەنها ئەركی ئەوانەش نییە داوای نانە راستەقینەكەی خۆیان بكەن، كە ئەمڕۆ لەلایەن ئەو دەستە هەرچی و پەرچی و بخۆرەوە لێیان زەوتكراوە، بەڵكو ئەركی ئەو دەستە بژێرەیە لە چركەساتێكدا دەست لەو روكەشگەراییە و دەست لەو مشەخۆرییەی خۆی هەڵبگرێت و، بەخەمێكی گەورەوە لە ترسەكە بروانێت. بەخەمێكی گەورەوە ئەركەكەی خۆی جێبەجێ‌ بكات. كاتێك ئەو دەستە بژێرە (ونبوو) ئیتر سیستەم شوێنی هەموو ونبووەكان پڕدەكاتەوە. بەجۆرێكیش پڕیدەكاتەوە ئەوە دێنێتە بەردەمان كە ئەمڕۆ دەرگیری بووین.
لە كۆمەڵگەیەكدا كە دونیاكەی پڕە لە پیرۆزی ئایدۆلۆژی، نان دەتوانێت ئەخلاق بپارێزێت، نانی زۆریش دەتوانێت ئەخلاق داڕمێنێت. بەهەمان شێوە نان برینیش بۆخۆی دروستكردنی فەزاییەكە ئەخلاق تێیدا ئامادەیی نییە.(لێرەدا ئەخلاق بەواتا باوەكەی باسدەكەم.) بۆئەوەی ئەم نانە نەبێتە دینەمۆییەك بۆ دروستكردنی ئەو فەزاییە كە كاریگەریێكی تەواو وێرانكەری بۆ بنەما كۆمەڵایەتییەكان هەیە، باشترە دەست لە دروستكردنی رق لەنێوان چینەكان هەڵبگیرێت و، خەمێك بۆ ئەو پێشهاتانە بخورێت لەبەردەم ئەم فەزایەدا خۆیان ئامادەكردووە بۆ نواندن. خەمێك كە پێش خەمی خاوەن نانەكان، خەمی دەستە بژێرەكەیە. ئەو دەستە بژێرەی لەبەرەم پرسیارەكاندا پرسیاری جەوهەری تر دروستدەكات و لەبەردەم وەڵامەكاندا گومان لە یەقينبوون دەكات و بەردەوام مەعریفەی نوێ‌ و خوێندنەوەی نوێ‌ بەرهەم دەهێنێت.

نەبەز گۆران

Previous
Next
Kurdish