نرخی رازییکردنی ترامپ بەهێرشەکەی تورکیا ……

نرخی رازییکردنی ترامپ بەهێرشەکەی تورکیا بۆ داگیرکردنی رۆژئاوای کوردستان، بۆندێکی 100 ملیار دۆلاریی بوو

وەرگێڕانی : مستەفا چوارتایی

لە” واشنگتۆن پۆست”ەوە:

ترامپ:” لەبیرتان نەچێت، پێش هەموو شتێك؛ تورکیا ئەندامی ناتۆیە.”

بۆ کارکردنە سەر تورکیا، ترامپ بەتویتەر دار و گێزەری پێشانی تورکیا دا

گفتوگۆی تەلەفۆنی “ترامپ و ئەردۆغان” بەهەواڵێکی خۆش دەستیپێکرد. بەگوێرەی وتەی چەند بەرپرسێکی ئەمریکیی کە مەرجیان هەبوو ناویان نەبرێت، کورتەی پێوەندییە تەلەفۆنییەکەی ترامپ و ئەردۆغانیان ئاشکرا کرد. کە لەم هەفتانەی دواییشدا باسیلێوەکراوە چۆن پەیوەندیی هەردوولا باشتر بکرێت. ئەویش بە بۆندێکی بازرگانیی 100ملیار دۆلاریی و لابردنی گەمارۆی بەشداریی تورکیا لەپەرەپێدانی فڕۆکەی F-35 و، هەروەها سەردانی ئەردۆغانیش بۆ ئەمەریکا؛ هەردوولا گفتوگۆیان لەسەر رێککەوتنی نێوانیان بۆ بەڕێوەبردنی کۆمیتەی گەڕۆکی ناوچەی ئارام لە باکووری رۆژهەڵاتی سووریا و بەدرێژایی سنووری تورکیا کرد. تورکیا دەیەوێت بەدرێژایی سنوورەکەی، ئەو ناوچانە لە چەکدارە کوردەکان پاکبکاتەوە، ئەو شەڕڤانانەی لەجەنگی دەوڵەتی ئیسلامییدا زۆر پێوست بوون. بەلای تورکیاوە ئەوانە هاوپەیمانی کوردە تێرۆریستەکانی تورکیان کە هەوڵ بۆ بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمیی دەدەن. ئەردۆگان گوتوویەتی ئەو چەندین مانگە هێزەکانی ئامادەکردووە و دەجووڵێت.

کاردانەوەی کۆشکی سپیی روون نەبوو. کارتژمێرێك پێش نیوەشەو؛ راگەیاند: تورکیا ئۆپەراسیۆنەکە ئەنجام دەدات کە لەمێژە پلانی بۆ داناوە، ئەمەریکا پشتیوانی ئەو ئۆپەراسیۆنە ناکات و بەشداریی تێدا ناکات و، لەناوچەکە دەکشێتەوە.” سەرکردەکانی پارتی کۆماریی کاتێك بەهەواڵی کشانەوەی هێزەکانیان بەئاگا هاتن، بەتوندی سەرکۆنەیان کرد کە بۆچی ترامپ بۆ تورکیا پشتی کردووەتە کوردەکان. بەرپرسانی پەنتاگۆن کەوتنە پینەکردنی دۆخەکە و، لەبواری مرۆییانەوە هۆشدارییان دەدا کە زیانی گیانی بەر دانیشتووان نەکەوێت. فەرماندە کوردەکانیش دەیانگوت ئەوان پاراستن لەسەر ئەو هۆردوگایانە هەڵدەگرن کە هەزاران شەڕکەری دەوڵەتی ئیسلامیی تێدا دیلکراون و هێزەکانیان دەبەنە بەرەی پێشەوە لەگەڵ تورکیا.

ترامپ بە زریانێك لە جووکەی تویتەر بەرگریی لەبڕیارەکەی کرد و گوتی:”لەم جەنگە سەخیفە بێ کۆتاییە بێینە دەرەوە.” یاریدەدەرەکانی ئاسایشی نەتەوەیی کە وتەکانی شەوی پێشوویان نەبینیبوو، بەپەلە کەوتنە چاککردنەوەی زیانەکانی و گۆڕینی تۆنی دەنگی ترامپ. بۆیە لە کاتژمێر 10:38 ی بەیانی رۆژی دووشەممە، لە تویتێکی دیکەدا ترامپ رایگەیاند:”ئەگەر تورکیا کارێك بکات و بەدڵی نەبێت، ئەوا ئابووری تورکیا لەناو دەبات.” بەڵام بەیانی رۆژی سێشەممە ئەو تویتەی کشاندەوە! تویتی گێزەرەکەی گۆڕیی بۆ تویتی دار(کوتەك)کەکە.
هەروەها لیستێکی درێژیی لەگازاندە دژ بەتورکیا خستەڕوو لە گەمارۆی ئابووری و باجی گومرگیی ئەمریکا و پێوەندیی تورکیا بە ئیران و فەنزێللا و گوتی ئەردۆغان کێشەی ئابووریی و سیاسیی هەیە و هەندێکیش لەوانە هۆکارەکەی ئەمەریکایە. تورکیا وڵاتێکی ئەندامی ناتۆیە و لەهەڵوێستی ئەمریکا و ئەوروپا نیگەرانە بەهۆی ئەو هەڕەشانەی لە ئەنجامی جەنگی ناوخۆیی سووریاوە تووشیهاتوون و ناچاری کردووە، سیستەمی بەرگریی هەوایی رووسیی S-400 بکڕێت. ئەمەش پێشێلکردنی یاسای ئەمریکیی و پرتۆکۆڵەکانی هاوپەیمانێتییە.

بەرامبەر ئەمەش بەڕێوەبرایەتی ئەمریکا تورکیای لەبەرنامەی پەرەپێدانی فڕۆکەی F-35 دەرکرد. هەروەها ئەمەریکا بڕیاری فرۆشتنی 100 فڕۆکەی جۆری F-35 راگرت. ترامپ سێشەممە ئاماژەی بۆ ئەوە کرد کە دەکرێت هەموو کێشەکان لەگەڵ تورکیا چارەسەر ببن. لە تویتێکی دیکەدا گوتی:”خەڵکانێکی زۆر ئەوەیان بیردەچێت کە تورکیا هاوبەشێکی گەورەی بازرگانیی وڵاتە یەکگرتووەکانە. لەراستییدا ئەوان ئاسنی پێویستی قاڵبی فڕۆکەی F-35 دابین دەکەن، لەبیرتان نەچێت، پێش هەموو شتێك؛ تورکیا ئەندامی ناتۆیە.”
ئەردۆغان لە 13ی نۆڤێمبەردا سەردانی ئەمەریکا دەکات. کەمێك دوای ئەوە جارێکی دیکە و لە تویتێکی دیکەدا ترامپ باسی کوردەکانی کردەوە گوتی:”لەهەموو حاڵێکدا کوردەکانمان جێنەهێشتووە، ئەوانە خەڵکانێکی دیارن و جەنگاوەری ئازان”. بەرامبەر ئەوەش پێوەندییمان لەگەڵ تورکیا کە هاوبەشی ناتۆ و بازرگانییە زۆر باشە”.
دوای چەند چرکەیەك دووبارە هۆشداریی دایەوە بە تورکیا لەبارەی وێرانکردنی ئابوورییەکەی. ئەم هەڵوێستە پچڕپچڕانە رەخنەیەکی زۆری بەدوای خۆید هێنا لەبارەی تورکیاوە، چونکە ئەمە گەڕەلاوێژەی خوڵقاندووە. بەرپرسێکی باڵای ئەمریکیی دەڵێت؛”سەرۆك بەشێوازی خۆی کارێکی باش دەکات، لە پێوەندییە تەلەفۆنیەکەشدا ئەوەی کرد کە لێی چاوەڕوان دەکرا. ئەو بەرپرسە گوتی، ئەوەی کە دەیبینن و ئێمە دەیکەین، بەشێوازی کێویانەی رۆژئاوایی بە تویتەکانی؛ زۆر زیاتر یان کەمترە لەوەی بەشێوەیەکی ئاقڵانە رۆژی یەکشەممە لەسەر مێزەکەی دادەنرێت.
ئێمە هەوڵدەدەین دوو کار بکەین. یەکەم بۆ چاککردنەوەی پێوەندییەکانمان لەگەڵ تورکیا هەنگاو دەنێین و هانی دەدەین. دووەم نامانەوێت لەباکووری سووریا کارەسات ببینین. لەمبارەیەوە رۆژی سێشەممە وەزیری بەرگریی تورکیا تویتێکی کردو نووسیی:”ئامادەکارییەکان بۆ ئۆپەراسیۆنەکە تەواوبوون”. بەرپرسانی ئەمریکیش گوتیان:”کەمتر لە 50 کەسی هێزەکانی ئەمەریکا کە لەهێزی ئۆپەراسیۆنی تایبەتن، لەدەرەوەی ناوچەی ئارام جێگیربوونەتەوە و، چاوەڕوانی ئۆپەراسیۆنی تورکیا دەکەن تا بیبینن و حوکمی لەسەر بدەن کە چۆن بووە و، تەواوی پرۆسەکە لگەڵ کشانەوەی ئەماندا چۆن بەرێوەچووە.
شارەزایان هۆشدارییان داوە کە ئۆپەراسیۆنێکی فراوانی تورکیا دەبێتە هۆی تێکچوونی باری ئارامیی لە هۆردوگای دیلەکانی داعشدا. ئازادبوونیان دەبێتە هۆی کشانەوەی زیاتری ئەمەریکا لە سووریا، ئەمەریکا نزیکی 1000 سەربازی لە باکووری خۆرهەڵاتی سووریا هەیە. کە بە مەفرەزەی بچووك بەسەر خاڵی چاودێری زۆردا دابەشیکردبوون.
مەزڵوم کۆبانی عەبدی کە فەرماندەیەکی هێزەکانی سوریای دێمۆکراتییە، پەیامێکی بۆ هێزەکانی ئەمەریکا ناردووە و، گوتوێتی:”ئێمە دەزانین کە ئەم کشانەوەیە بڕیاری ئێوە نییە، ئێمە وئێوە براین و بە برایەتیی دەمێنینەوە”. بەرپرسانی بەڕێوەبەرایەتیی ئەمەریکا دەڵێن دڵنیا نین کە تورکیا هێرشێکی سنووردار دەکات و رێ بە هێزەکانی ئەمەریکا دەدات بەگەڕانەوە و چالاککردنەوەی ناوچەی ئارام، یان ناچاری دەکات بەرەو قووڵایی سووریا بڕۆن.

هەروەها لەبەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە داعش هەوڵی دا سەرنج بۆلای خۆی رابکێشێ و، بەکەمێك پێش کاتژمێر دوو، سێ خۆکوژی چوونە ناو هێزەکانی سوریای دێمۆکراتییەوە لە ڕەققە و خۆیان تەقاندەوە. لەگەڵ ئەوانیشدا کۆمەڵێك چەکداری دیکە کەوتنە شەڕەوە. لەو کاتەی هاوپەیمانەکان و لایەنە پێوەندیدارەکان لەهەوڵی ئەوەدان کۆدی تویتەکانی ترامپ بکەنەوە، تورکیا سوورە لەسەر داگیرکاریی و ئەوە بە دروست دەزانێت و ئامانجیشیێتی، ئامانجەکەش هێزەکانی سوریا دێمۆکراتییە کە هەرەشەیە بۆ سەر ئاسایاشی نەتەوەیی تورکیا.
رۆژنامەی “سەباح”ی تورکیی نزیك لە ئەردۆغان رۆژی سێشەممە راپۆرتێکی بڵاوکردووەتەوە ونووسیویە:”هێزەکانی تورکیا چاوەڕوانی کشانەوەی تەواوی هێزەکانی ئەمەریکا دەکەن، پێشئەوەی هێزی تورکیی هێرش بکەن. سەرەتا فڕۆکە جەنگییەکان و تۆپەکانمان شوێنەکانی دوژمن دەکوتن، ئنجا هێزەکانی تورکیا لەچەند خاڵێکی سنوورییەوە لە رۆژهەڵاتی “فورات”ەوە دەچنە ناوەوە. ڕاپۆرتەکە لەدرێژەیدا دەڵێت:”سوپای تورك بە قووڵاتیی 18 میل دەچێتە ناو خاکی سووریاوە(ناوی سەرچاوەی سەربازییشی نەبردووە) و، تورکیا لە کاری مرۆڤانەی خۆی بۆ گێڕانەوەی دانیشتوانی ئەو ناوچانە بەردەوام دەبێت”.

• فەهیم لە ئەستانبوڵ،
  سارا دادوش لە بەیروت،
  میسی رییان لە واشنگتۆن،
  لەئامادەکردنی ئەم راپۆرتەدا بەشداربوون.
  The Washington Post – 09.10.2019

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.