Skip to Content

بۆ ڕێنیسانسی ئەدەبی کوردی شکستی هێنا؟.. ئاسۆ کەمال

بۆ ڕێنیسانسی ئەدەبی کوردی شکستی هێنا؟.. ئاسۆ کەمال

Closed
by ئه‌یلول 6, 2024 General, Literature

ئەم کتێبەی نوسەر ئەحمەدی مەلا شایەنی خوێندنەوە و گرنگی پێدانە، کە بەراوردی ڕێنیسانسی فەرەنسی و کوردی دەکا.
ئەم خوێندنەوەیە بۆ ئەدەبی کوردی گرنگە تا بزانین لە چ ئاستێکی ئەدەبی جیهانیدایە و لە مێژووی نوێی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی ئەم ئەدەبە بۆچی نەیتوانیوە هەنگاوی گەورە بۆ گۆڕینی فکر و کەلتوری کۆمەڵگەی کوردستان بنێ؟ بۆچی لە بوژانەوە و ڕێنیسانسی فکر و ئەدەبدا شکستی هێناوە؟
ئەحمەدی مەلا ڕێسەی ئەم شکستانەی ئەدەبی کوردی لە مانەوەی کۆمەڵگەی کوردستان لە “سیستمی خێڵایەتی بابانەکان و میرنشینە کوردیەکان” و سیستمی داخراوی دینی و تەسەوفی ئیسلامی بوە کە دین نەک مرۆڤ بنەمای تێڕوانین و گرنگی پیدانیان بوە. سەرهەڵنەدانی دیدێکی ڕەخنەگرانەی فکری و فەلسەفی و ئەدەبی بەرامبەر بەم شوناسە خێڵەکیە و کەلتوری حوجرە و موریدی خەلیفە، وە بەرانبەر بەم سیستمە خێڵی و دینیانە خۆی ڕەنگدانەوەی دواکەوتویی ئابوری دەرەبەگایەتی و خەلافەتی عوسمانی بوە لە کوردستاندا، کە بەشیوەیەکی کورت لەم لێکۆڵینەوە بەراودکاریەیدا بەرچاو دەکەوێ. بەڵام پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە بۆچی بە هاتنی سیستمی سەرمایەداری بۆ کوردستانیش دیسان ئەم ڕێنسانسە ئەدەبی و کەلتوریە ڕوی نەداوە؟
لێرەوە دەگەین بەوەی کە خوێندنەوە و لێکۆڵینەوەیەکی سەرتاپاگیری کۆمەڵگەی کوردستان پێویست و گرنگە. لێکۆڵینەوەیەکی بەراوردکاری کە لە بواری بەراوردی سیاسەت و ئابوری و پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و چینایەتی کۆمەڵگەی کوردستان بە ڕینیسانس و گۆڕانی کۆمەڵگەی جیهانی ئەنجام بدرێت، تا تێگەیشتنێکی ڕۆشنتر بدات بەدەستەوە لەسەر کۆمەڵگەی کوردستان. خوێندنەوەی ئەم کتێبە هاندەرێک دەبێت بۆ کەسانێک کە دەیانەوێ مێژوو و واقعیەتی ئەدەبی و سیاسی و ئابوری کومەڵگەکەیان باشتر بزانن.
لەم خوێندنەوەیەدا سەرنجێکی نوێ دەدەیت بۆ ئەدەبی کوردی و دەوری شاعیر و ئەدیبەکان دەناسی. ئەوەی بۆمن سەرنج ڕاکێش بوو دەوری پێشڕەوی شێخ ڕەزای شاعیرە(١٨٣٥-١٩٠٩) کە ئێمە تا ئێستا بەتەنیا بە ئەدەبی هەجو و زمانی زبر دەیناسین و لێرەدا بە هەوڵی ڕێنسانسانەی سەرەتایی و ئاڵوگۆڕبەخشی ئەم شاعیرە ئاشنا دەبین لە ئەدەبی کوردیدا. وەک ئەحمەدی مەلا دەنوسێ” کاتێک شیعری شێخ ڕەزا دەخوێنینەوە، واقعیەتێکی نوێ یەخەمان دەگرێت، واقعی شار. باس لە مرۆڤ و کەسایەتیەکانی شار، زمانی نوێی شیعر، باسی ئازادی، ڕەخنە لە واقع و دەسەڵاتە دینیەکان. دواتریش لەگەڵ تێکەڵ بونی کوردستان بە سیستمی سەرمایەداری جیهانیەوە لە سەدەی بیستدا باسی قانع و حاجی قادری کۆیی و پیرەمێرد و بێکەس و ئەوانی تر دەکا کە لە هەوڵی تازەگەری و ڕۆشنگەری ئەدەبیدا دەوریان هەبوە و ڕەخنەیان لە دواکەوتویی کەلتوری و فەرهەنگی و داومودەزگای دینی و حوجرە گرتوە، وە بەدوای شوناسی ناسیونالیستی کوردێکی مودێرندا گەڕاون نەک شوناسی ئیسلامی و خەلافەت و تەریقەتدا. باسی خوباسی خوندن و زانست و ئازادی و ڕۆڵی ژنان دەکەن.
بەڵام ئەم هەوڵە ئەدەبیانە نەیان توانیوە ڕێنسانسێکی فکری و ئەدەبی لە کۆمەڵگەی کوردستاندا دروست بکەن، هەر وەک “ئەحمەدی مەلا”ش باس لەم شکستەی ڕێنسانسی کوردی دەکا. هۆکاری ئەمەش ئەوەیە کە تەنیا ئەدەب و شیعر نیە کە کۆمەڵگەیەک دەگۆڕێت. ئەوروپا و ڕۆژئاوا لە ئاکامی شۆڕشێکی ڕینسانسیی و گۆڕانکاری ڕیشەیی لە ڕووی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و فکریەوە توانی دنیا و سیستمی دەرەبەگایەتی و دینی بگۆڕێ بە دنیایەکی سەرمایەداری. بەڵام خودی ئەم سیستمە سەرمایەداریە کە لەسەرەتاوە شۆڕشگێڕ بو بەرامبەر بەدەرەبەگایەتی و لەدوای بەدەسەڵات گەیشتنی خۆی کۆنەپارێز بو، وە کاتێک وەک هێزێکی ئیمپریالی و داگیرکار لە سەدەی بیستدا باڵ بەسەر جیهاندا لە سەدەی بیستدا دەکێشێ دەوری دەگیڕێ لە هێشتنەوەی بەشێکی ڕۆژهەڵات و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کوردستانیش لەم دواکەوتویە ئابوری و سیاسی و فەرهەنگیەی کە تا ئێستا بەردەوامە. شۆڕشە کرێکاریەکانی سەدەی ١٩ و ٢٠ بونە ئەو نەوە نوێیەی کە درێژەی بە ڕێنیسانسی سیاسی و کەلتوری دا و هەر بۆیە کاریگەری ئەم تەوژمە شۆڕشگێڕیەش لە کوردستان لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەوە دەبینین، وەک لای گۆران و قانع و هتد…
ئەم مێژوە فێرمان دەکا ئێستا و ئانیدەی ئەدەبی پیشکەوتنخواز لە کوردستاندا گەڕانە بە دوای شوناسێکی مرۆڤی جیهانیدا کە گوزارشت لە خولیا و خواستی ژیانێکی ئینسانی باشتر بکا و ڕێگایەک نیشان بدات بۆ دەرچون لە دەرد و ئازارەکانی سیستمی سەرمایەداری زاڵی ئێستا. ئەم خەم و کێشانە جیهانین و چارەسەرەکانیش هەر لە ڕیگەی کەلتور و ئەدەب و هەوڵی هاوبەشی مرۆڤەکانەوە دەبێ، هەربۆیە مرۆڤی کورد و ئەدەبەکەی بە شوێن شوناسێکی نوێی جیهانیەوەن.
دەستی نوسەر ئەحمەدی مەلا خۆش بێت بۆ ئەم کتێبەی کە شایەنی خوێندنەوە و ڕاڤەکردنی زۆرترە و بەداخەوە من لەبواری ئەدەبدا شارەزانیم تا زیاتر لەسەر خوێندنەوەی ئەم کتێبە ڕاڤەی زیاتری بکەم.

Previous
Next
Kurdish
Powered by TranslatePress