سانسۆرو سزاو، دراماو سینەمای ئێرانی.. حەیدەر عەبدولڕەحمان
سینەما و دراما لەئێراندا كە دوو هونەری كاریگەرو كارتێكی بەهێزو ئەكتیفی حەماوەرین بۆ هوشیار كردنەوەو تێگەیشتن، بەردەوام ڕووبەڕووی سانسۆرێكی توند دەبنەوە، لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە.
بەپێی ئەو یاسایەی بۆ سینەما دەركراوە، چەندین خاڵی سنوورداركردنیان لە ناوەڕۆكدا بۆ داندراوە، بۆ دڵنیابوون لەوەی كە ئەو بەرهەمە درامی و سینەماییانەی بەرهەم دەهێندرێن، لەگەڵ ڕەوتی ئایینی و كولتووری كۆماری ئیسلامیدا بگونجێت.
ئەم سنووردار كردنانە بریتین لە: قەدەغەكردنی وێنەگرتنی ژنانی بێ حیجاب.
قەدەغەكردنی دیمەنی بەركەوتنی سێكسی و قەدەغەكردنی باسكردنی ئەو بابەتانەی كە بەبابەتی هەستیار، یان ڕەخنەگرتن لەدەسەڵات دادەنرێت.
سەرەڕای ئەم سنوورداركردنانە، زۆرێك لەهونەرمەندانی ئێرانی هەوڵدەدەن لەڕێگەی كارەكانیانەوە بابەتی كۆمەڵایەتی و سیاسی دەرببڕن، بەڵام هەندێ جار بەرەو ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ دەسەڵات ئاراستە دەكرێن.
دەرهێنەرێكی گەورەی وەك (جەعفەر پەناهی) و زۆرانی تریش، ڕووبەڕووی سنوورداركردنی هاوشێوە بوونەتەوە.
ئەوەتا ساڵی 2010دا بەهۆی پشتگیری كردنی ئەو ناڕەزایەتیانەی دوای هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ساڵی 2009 هاتە ئاراوە، سزای شەش ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێندرا و كاری فیلمسازی و گەشتكردنی لێ قەدەغەكرا.
هەروا دوای ئەوەی دادگای تاران، سزای شەش مانگ زیندانی بەسەر (سەعید ڕۆستەیی) دەرهێنەری ئێرانی و بەرهەمهێنەری فیلمی (براكانی لەیلا) دا سەپاند، بەهۆی نمایشكردنی فیلمی(براكانی لەیلا) لەفێستیڤاڵی كان، بێ وەرگرتنی ڕەزامەندی ئێران لەو بەشداری پێ كردنە، سزای قەدەغە پێكردنی نمایش كردنی فیلمەكەشی لەناوەوەی ئێران بەسەردا سەپێنرا.
فێستیڤاڵەكە لەبەیاننامەیەكدا بەئاژانسی (فرانس پرێس) گەیشتووە، ئەو حوكمە قەزایبەی لە دژی ڕۆستەیی و جەواد نەورۆز ، بەرهەمهێنەری فیلمەكە دەركردوە، لەگەڵ قەدەغەكردنی پێنج ساڵ لەنمایش كردن ، پێشێڵ كاریەكی ئاشكرایە دژی ئازادی ڕادەربڕین.
هەرلە درێژەی ڕاگەیاندنەكەدا هاتووە:
فیستیڤاڵی ( كان) وەك زۆرێك لەپیشەگەرەكان لەسەرانسەری جیهاندا، پشتیوانی خۆی بۆ هەموو ئەو كەسانە دەردەبڕێت كە لەئامادەكاری و بڵاوكردنەوەی كارەكانیاندا تووشی توندوتیژی وسزادان دەبنەوە .
ڕۆژنامەی (ئیعتماد)ی ڕیفۆرم خوازی ئێرانیش، لەڕاپۆرتێكدا ڕایگەیاند كە دادگایەك لەتاران سزای ئەو بەڕێوەبەرە ئێرانییەشی داوە كە بەشداری لەپڕۆپاگەندە كردن بۆ فیلمەكە كردوەو ، وەئەم رێكارەی بەدژایەتی كردنی سیاسەتی بەرهەمهێنانی هونەری لەكۆماری ئیسلامی ئێران لە قەڵەم داوە.
هەروا ڕۆژنامەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، لەماوەی ڕاگرتنی سزاكە، پێویستە تۆمەتبار خۆی لە چالاكییەكانی پەیوەست بەو تاوانەی ئەنجامدراوە بەدوور بگرێت و پەیوەندی لەگەڵ كەسانی چالاك لەبواری سینەمادا نەكات.
سەعید ڕوستەیی تەمەن 34 ساڵەو دوای دەرهێنانی فیلمی (یاسای تاران) ناوبانگێكی زۆری بەدەستهێنا.
یاسای تاران ـــ فیلمێكی پۆلیسیە و باس لە بازرگانیكردن بەماددە هۆشبەرەكان و سەركۆنەی دەسەڵاتداران دەكات.
هەر (ڕۆستایی) دەرهێنەر لە ئایاری ٢٠٢٢ خەڵاتی دەستەی سوێندخۆَرانی كۆمەڵەی ڕۆژنامەوانی نێودەوڵەتی لەفیلمی (براكانی لەیلا ) بەدەست هێنا.
بۆ نموونە سكاڵای یاسایی لەسەر خانمە ئەكتەر (مەرزیە بۆرومەند) و ئەكتەری ناوداری ئەمریكی (ڕەزا بابەك) تۆماركرا، بەهۆی تەوقەكردن لەسەر شانۆ لەفێستیڤاڵی فیلمی فەجر كە بەپێشێلكردنی بەها ئیسلامییەكان داندراوەـ
دەرهێنەری ئێرانی محەمەد ڕەسولۆف ساڵی 2025 خەڵاتی ورچی زێڕینی لەفیستیڤاڵی بەرلین پێ بەخشرا، لەسەر فیلمی (شەڕ نیە ) كە باس لەسزای لە سێدارەدان دەكات لەئێران،
بەڵام دوای نمایش كردنی فیلمەكەی لەفبستیڤاڵی كان ی سینەمایی بەهەشت ساڵ زیندانی سزا درا، بە تومەتی ئەوەی مۆڵەتی بەشداری بوونی لەهەردوو فیستیڤاڵدا وەر نەگرتووە.
ئەو سەركوت كردنەوەیەی سینەماكاران بەردەوامە، لەكاتێكا ئەوان هەوڵ دەدەن، تێڕوانینێكی ڕەخنەگرانە بۆ كۆمەڵگا و سیاسەت پێشكەش بكەن، كەچی ڕووبەڕووی سنوورداركردنی توندی یاسایی و سانسۆرێكی توند دەبنەوە..
