یـادی (٣٦) ەمـینی رۆژی جیهـانیی ئـازادی.. رەزا شــوان
هەموو ساڵێک لە رۆژی (٩/ نۆڤـەمبەر) دا، لە زۆر شوێنی جیهانـدا، قوتابیان و لاوان و رێـکخـراوە ئازادیـخـوازەکان، بە بـۆنـەی (رۆژی جیهـانیی ئـازادی) یـەوە، ئاهـەنگی شایستە سازدەکەن و جەخـت لەسەر ئازادی و ئازادیی دەربـڕیـن لە جیهانـدا دەکەنەوە. رۆژی جیهـانیی ئـازادی، یـادی رووخـادنی (دیـواری بەرلـین) ه، لە ساڵی (١٩٨٩) دا. بەشێک لە سەرکـردەکانی ئەڵمانیـای رۆژئـاوا، ناویـان نابـوو (دیـواری شەرمـەزاری).
لە رۆژی (١٣/ سێپتەمبەر/١٩٦١) دا، ئەڵمانیای رۆژهـەڵات، دەستی بە دروستکـردنی دیواری بەرلین کرد. دیوارەکە لە ناوەڕاستی شاری بەرلیندا دروستکرا، درێژی (١٥٥) کیلـۆمەتـر بـوو، بەرزییـەکەی (٣،٦) مەتـر بـوو، پانیشی (١،٥) مەتـر بـوو. تێچـووی دروستکـردنی (٤٠٠) ملیـۆن مـارک بـوو. دروسـتکـردنی ئـەم دیـوارە، بـوو بە هـێمای (شەڕی سارد) لەنێوان یەکێتی سۆڤیەت و وڵاتانی رۆژئاوادا. دیوارەکە بۆ جیاکردنەوەی ئەڵمـانیـای رۆژهـەڵات (کـۆماری دیموکـراتی ئەڵمانیـا) و ئەڵمـانیـای رۆژئـاوا (کـۆماری فـیدراڵی ئەڵمانیا) بوو. دیوارێکی کۆنکریتی سەخت بوو. بووە هۆی لێکدابـڕانی خێزانە ئەڵمانییـەکان. بۆ ئەوەی خەڵـکی نەتـوانـن لـێی بپـەڕننەوە، تـەلی دڕکـاوی و شـوورەی تـەزووی کارەبـایی و سـەگی دڕ و چـەکی ئـۆتـۆمـاتیکی و کـێڵگەی مـینڕێـژکـراویان بە دەوریــدا دانـا. بە سەدان قـولەی چاودێـریشـیان بۆ دانـا. بـۆ ماوەی (٢٨) ساڵ هـەروا مایەوە. پێش دروستکردنی دیـوارەکە، زیـاتر لە ملـیـۆن و نیـوێک خەڵکی، لە ئەڵـمانیا رۆژهەڵاتەوە کۆچیان بۆ ئەڵمانیای رۆژئاوا کرد. دوای دروستکـردنی دیوارکە (٥٠٠٠) هـەزار کەس، لە ئەڵـمانیای رۆژهـەڵاتـەوە، بەسەر ئەم دیـوارەدا تێپەڕیـن و چـوون بـۆ لای کەسـوکـاریـان و بـۆ ئـێـشکـردن. بـە زۆری گـەنجـان و کـریکاران و پیشەوەرەکان بـوون. نـزیـکەی (٣٠٠) کەسیـش لەکـاتی پەڕینـەوە بەسـەر دیـوارەکـەدا کـوژران، بە سەدان کەسیش برینداربوون. بۆیە دیواری بەرلین بە (هـێڵی مەرگ) یش ناویان دەبرد.
گەلێ چیرۆکی سەیر و دڵتەزێنیش هەیە، کە لە کاتی پەڕینەوە بەسەر دیوارەکە و بەناو تونێـلەکاندا روویـان داون. بە کـورتی ئـەوە دەڵـێـین، کە رۆحی مـرۆڤایـەتی و ئەویـنی ئـازادی، هەرگـیز بە هـیچ دەسەڵاتێکی زۆردار و ستەمکار و دیکتاتـۆر کپ ناکـرێـت و هـیچ دیوارێکیش، ئەگەر لە پۆڵاش دروستکرابێت، ناتوانێت لەبەردەم راپەڕینی گەلانی ئازادیخـوازدا خـۆی بگـرێت. بۆیـە لەبەردەم ئـیرادە و ویـستی یەکگـرتنەوەی هـەردوو ئەڵمانیا و تسۆنامی هـێڕشی گەلی ئەڵمانیادا، لە هەردوو لاوە، ئەو هەموو بەربەست و دیـوارە زەبـەلاحـەش خـۆی نەگـرت و بە چەکـوش و مێکـوت و تالـیبەر رووخـانـدیان. هـاواریان دەکرد (دەرگا کرایەوە). باوەشیان لە یەکـتری دەدا و پیرۆزباییان لە یەکتری دەکـرد. بە درێـژایی دیـواری بەرلـین، لە هەردوو لاوە، دەستکـرا بە ئاهـەنگی خۆشی وگـۆرانی و هـەڵـپەڕکی. لە زۆربـەی وڵاتـانی جیهـانیـشـدا، بـەم بـۆنـەیەوە ئـاهـەنگی خـۆشییان گـێڕا.
لە (٣/ ئـۆکتـۆبەر/١٩٩٠) دا، هـەردردوو ئەڵـمـانیـا یەکیـان گـرتـەوە. لە ئـێسـتادا بە (کـۆماری ئەڵـمانیـای دیـمـوکـرات) نـاودەبـرێـت و پـایتـەخـتـەکەی شاری (بەرلیـن) ە.
رۆژی رووخـانـدنی دیـواری بـەرلـیـن، رۆژێـکی مـێـژوویـیـە و سـیـمبـولی ئـازادیـیە. بـوو بـە (رۆژی جیهـانـیی ئـازادی) لە جـیهـانـدا. کـۆتـاییـش بـە شـەڕی سـارد هـات.
بـۆ بیـرەوەری، بەشــێکـیان لـە دیـوارەکـەی بـەرلـین، بـە درێـژایـی (١٣٠٠) مـەتـر نەڕووخـانـد. لە ئێستادا، لە (١٣) وڵاتی جـیهـان (١٢٠) هـونەرمەنـدی وێـنەکـێـشی ناوداری جیهانی، تابـلـۆیان لەسەر ئەم بەشە دیـوارەدا کـێشاوە. ساڵانە چوار ملیـۆن گەشـتـیار سـەردانی ئـەم دیـوارە دەکـەن و وێـنـەی دیـوارەکە و تـابـلـۆکـان دەگـرن.
ئەگەرچی ئازادیی بیـروڕا و گوزارشتکردن و بڕیـاردان و گەشتکـردن و لەبەرکـردنی جۆری جلوبەرگ، لە ماف و پێویستییە سەرەکییەکانی هـەر کەسێکـن. بەڵام بەداخەوە تا ئەمـڕۆش، لە سایەی رژێـمە خۆسەپـێـنە دیکتـاتـۆرییەکـان و زورداران و لە لایـەن هەڵگـرانی ئایـدۆلـۆژیـای بـۆگەن و تووشـبووانی ڤـایـرۆسی رەگـەزپـەرستی، کە دژی ئازادیـن، ئـازادی و دیمـوکـراسی لەژێـر هەڕەشـەدایە. زیـاتر لە دوو ملیـارو کـەس لە جیهاندا، ئازادییان نییە و بە ترس و نا ئارامییەوە دەژین. ستەمکاران و دیکتاتـۆرەکان بە ئاشکرا پێشـێلی ئازادی و دیموکراسی و مافـەکانی مـرۆڤ و مافـەکانی گەلان دەکەن و گـوێ بە یاسا و رێسا نێـودەوڵەتییەکان نادەن و خۆیـان لە سەرووی یاساوە دەزانـن. بە شێوەیەکی زۆر دڕندانە و بێبەزەییانە، دەمکوت و سەرکوتی ئازادیخوازان و گەلانی مـافـخـراو و نیشـتمان داگـیرکـراو دەکەن و بە هەمـوو شـێوەیەک دەیـانچـەوسێننەوە و
دەیـانگـرن و دەیـاکـوژن و مافی ئـازادی و ژیـانیـان پێ رەوا نـابیـنن.
بێگـومان گەلی کوردمـان، گەورەتـریـن گەلە لە جیهـانـدا، کە مافـەکانی زەوتکـراوە و کوردستانی نیشـتمانمان داگیرکـراوە. داگـیرکەرانی کوردستان، لەسەر خاکی خۆمـاندا،
نە ئازادی و نە هـیچ مافـێکـمان پێ رەوانـابـیـنـن. بە دڕنـدەتـریـن شـێوە، دەیانەوێـت، ناسنامەی کورد بـسـڕنەوە. بەڵام هەرگـیز ئەم نیـازە گڵاوەیـان نایەتەدی، چونکە ئەوە ئەستەمە کە بتـوانـن هـێـڵی راسـت و چـەپ، بەسەر نـزیکەی (٧٠) ملـیـۆن کـورد لە کوردستاندا بهـێنن. ئێمەی کوردیش ئازادی و ژیانمان دەوێـت. هەمیشە ئازادیخـواز و رزگـاریخـواز و ئاشتـیخـواز بـووینـە و دەبـین، تا هـیوا و ئامـانج و مافـە رەواکـانمان نەینـەدی، ئـەسـتەمـە کە دەسـت لە خـەبـات و بەرگـری و قـوربـانـیـدان هـەڵـبگـریـن.
رۆژی ئـازادیـیــــە نـــەک زەبـــونـــیـیـە
ئەی منـیش وەک گەلان مافـم بـۆ نـیـیـە
بـۆچـی تـاوانـە گـەر دیـلی کـەس نـەبــم
یـا پـلـیـشــاوەی ژێـــر هـــەرەس نـەبــم
ئازادی رزگاربوونە لە کۆت و زنجـیر و پێوەنـد، کە توانای بەرهەمهـێنانی مـرۆڤـیان پێـوەنـدکـردوون. ئـازادی بـریتیـیە لە رزگاربـوونی کەسان و گەلان لە کۆیـەلایەتی و ژێـردەستی. (جان جاک رۆسۆ) دەڵـێت:”مـرۆڤ بە ئـازادی لەدایک دەبێـت، بەڵام لە هەمـوو شـوێـنێکـدا، زنجـیری کـۆیـلایەتی بەکـێـش دەکـات”.
شایـەنی باسـە و شانـازییە بـۆ هـەمـوو کوردێـک، کە پەڕلـەمـانی ئەوروپـا، (خـەڵاتی ساخارۆف) بۆ ئازادیی بیرکردنەوە، ساڵ (٢٠٢٣)ی بەخشی بە شەهیدی جوانەمەرگ (ژینا ئەمـینی) و بە بزووتنەوەی (ژن، ژیـان، ئـازادی). ئەم خەڵاتەش ساڵانە دەدرێت، بـەو کەسە یا گـروپـانـەی، کـە دژی سـتەمکـاری دەوەسـتـنەوە و بەرگـری لـە ئـازادی رادەربـڕیـن و بیـرکـردنـەوە دەکـەن.
نەرویـج: ٢٠٢٥
