گرنگی ڕخنە … ڕاستی بەهادین
ڕەخنە شیکردنەوە و راڤەکردن و هەڵسەنگاندنی دەقی ئەدەبیە یان دیاریکردنی بەهای دەقی ئەدەبییە واتە رەخنەی ئەدەبی لەو بنەما هونەریە و بیریانە دەکۆڵیتەوە کە دەقی ئەدەبییان لێ بنیات دەنرێت و بەشێوەیەکی زانستییانە بەهای ئەو بنەمایانە دیاریی دەکات، بەمەش رادە و ئاستی گرنگیی و بایەخی دەق بۆخوێنەر و داهێنەریش دەستنیشان دەکات.
ڕەخنە جۆرێکە لەھەڵسەنگاندن و نرخاندن بە مەبەستی دەرخستن و نیشاندانی لایەنی باش و خراپ.دیارە رەخنەش پەیوەندی بە زۆر بوارەوە هەیە بۆ نموونە ( ڕەخنەی سیاسی ، ڕەخنەی ئاینی ، ڕەخنەی ئەدەبی ، ڕەخنەی کۆمەڵایەتی ….) بەڵام لەم بابەتەدا تەنها باس لە ڕەخنەی ئەدەبی دەکەین ڕونتر لە بارەی نووسینەوە ، تابزانین گرنگی ڕخنە چیە و چۆن ڕەخنە بگیرێت وە جۆرەکانی ڕەخنە چین .
ڕەخنە هەوڵێکە بۆ دەستنیشانکردنی ئەو کەموکوڕییانە لە بوارێکدا هەیە ئەگەر بە وردی باس لە ڕەخنەی ئەدەبی بکەین. ڕەخنەی ئەدەبی کەموکوڕیەکانی ناو نووسین دەستنیشان دەکات ، ڕەخنەی ئەدەبی کارێکی داهێنەرانەیە وزۆرجار ڕەخنەگری ئەدەبی دەبێ بەقەدساحێب بەرهەم زەوق وداهێنەری تێدابێت،
بێگومان هیچ نووسینێک لە دەرەوەی ڕەخنە نییە
هیچ نووسینێک بێ کەم و کورتی نیە ، کە نووسین هەبوو بێگومان ڕەخنەش دەبێت وە لە هەرکۆمەڵگایەک رەخنەگر نەبوو ڕخنە بگرێت بێگومان هیچ پێشکەوتنێک نابێت لە بواری نووسیندا چونکە ڕەخنە دەرخستنی هەڵە و کەم وکوڕیەکانی نێو نووسینەکە دەر دەخات خۆ ئەگەر ڕەخنە نەبێت ئەوا نووسینە پڕ لەهەڵە کان بەردەوام دەبێت .
ڕەخنە گرتن تەنها نابێتە هۆی دەرخستنی هەڵەکان بەڵکو وا دەکات نووسین باشتر و بەرەو پێشتر بچێت لە چاو ئەو قۆناغەی تێیدایە وادەکات نوسینەکان ببنە نووسینی سەردەمیانە و باشتر و گوجاو تر بێت.
مرۆڤ کەدەخوێنێتەوە دەیەوێت خوێندنەوە بکاتە دەلاقەیەک بۆ ئەوەی لێوەی فێر ببێت و بابەتی نوێ و پڕ لە نوێگەری بخوێنێتەوە نەک خوێندنەوەی بابەتە کۆنەکان لە بەرگێکی نوێدا.
کە ئەگەر ڕەخنە نەیەت و بەربەستێک بۆ ئەمە دا نەنێت نووسینەکانی سەردەم بەو جۆرەی لێدێت کە باسمان کرد.
ڕەخنەگرتن وردبینیی و عەقڵی زانستی گەورەی دەوێت کە تیایدا جیاوازی نەکرێت لەنێوان ھیچ نووسینێک.
گەروانەبێت نووسین هیچ بیرکردنەوە و مەعریفەی نوێمان پێ نادات و بەڵکو هەڵەکان بەردەوام دوبارە دەبێتەوە.
دوو جۆر لە ڕەخنەمان هەیە :
ـ یەکەمیان ڕەخنەی ڕوخێنەر ئەمجۆرە لەڕەخنە کەسی ڕەخنەگر بەمەبەستی کەمکردنەوەی نووسین و ناشرین کردنی نووسەر ڕەخنە دەگرێت و دەیەوێت لە ئاستی نووسینەکە کەم بکاتەوە کە ئەمجۆرە لەڕەخنە ناتوانێت کار بکاتە سەر بەرەو پێش چوونی نووسین .
ـ دووەمیان ڕەخنەی بنیاتنەر ئەمجۆرە لە ڕەخنە کەسی ڕەخنەگر بەجۆرێک ڕەخنە دەگرێت کە وا لە نووسەر بکات هەوڵی چارەسەری بدات، بێگومان شێوەی دووەم کار دەکاتە سەر نووسین و زیاتر بەرەو پێشی دەبات .
ڕەخنە هەر تەنها زلکردنی کەموکوڕیەکان نیە بەڵکو دەرخستنی ئەو هەڵانەیە بۆ باشکردنی ، بێگومان ڕەخنەش سنووری خۆی هەیە و نابێت سنوور بشکێنرێت چونکە ڕەخەی بێ سنوور ئاژاوە درووست دەکات و ڕەخنەی بەجێش کۆمەڵ بەرەو پێش دەبات ئەوە تەنها ڕەخنەیە، کە زیندووێتی بە کولتوورێک دەبەخشێت و هەر ئەویشە داهێنەرەکانی بە خوێنەرانی دیکە و نەوەکانی داهاتوو دەناسێنێت .
سەرەنجام، ئەگەر ڕەخنە نەبێتە ڕێگەیەک بۆ گەیشتنی خوێنەر بۆ نێو بەشە شاردراو و نەزانراوەکانی دەق ئەوا لە دەمەقاڵێی نێوان ڕەخنەگر و نووسەر کورتدەبێتەوە بە واتایەکی دیکە ڕەخنەکە ناتوانێت لەنێوان ڕەخنەگر و نووسەردا پردی دیالۆگ و مشتومڕی هزریی دروستبکات.
لەکۆتایدا ماوە بڵێین ڕخنە پێویستە هەبێت چونکە ڕەخنە پیشاندانی کەموکوڕی و خزمەتکردنی ئەدەبە.
