بەیانی فیدراسیۆن بە بۆنەی ڕۆژی جیهانی پەنابەران
خەباتمان لەدژی ڕاسیزم، دیپۆرتکردنەوە و ژێرپێنانی مافی مانەوەی پەنابەران و بۆ بەرگری لە هەڵاتووانی جەنگ و نائارامی بەردەوامە!
٢٠ی حوزەیزان ڕۆژی جیهانی پەنابەرانە که له‌لایه‌ن ڕێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کانەوە لە ساڵی ١٩٥١ەوە به فه‌رمی ناسێنراوه. ئەمساڵ لەکاتێکدا بەرەو ڕۆژی جیهانی پەنابەران دەچین کە کۆمەڵگای مرۆڤایەتی ڕووبەڕووی قۆناغێکی سەخت و پر مەترسی بۆتەوە. نائارامی دنیای داگرتووە. قەیرانی ئابووری و دارایی، فەزای جەنگ و میلیتاریزم و تیرۆریزم و ڕاسیزم و هەڵکشانی نەتەوەپەرستی و فەناتیزمی دینی و سەرکوت و ئیستیبداد و هەڵاواردن و کاولکاری و بێکاری و هەژاری و بێ خانەولانەیی..، به‌شێکی زۆر له دانیشتوانی وڵاتانی دنیای ناچار به کۆچکردن و ئاواره‌بوون و دەربەدەری کردووه. دەوڵەت و هێزه ئیمپریالیستیەکان لە کێشمەکیش و کێبەرکێیەکی گەورەدان لەپێناو سەرلەنوێ دابه‌شکردنه‌وه‌ی جیهان و به‌ده‌ستهێنانی ناوچه‌ی نفوز و سود و قازانجی خەیاڵی و کەڵەکەی زیاتری سەرمایە، بۆ ئه‌م مەبەستەش ئامادەن بەڵای گەورە بەسەر مرۆڤایەتیدا بهێنن و جیهان بخەنە بەردەم شەڕی ئەتۆمی و بایۆلۆجی و کوشتار و نابوتکردنی سیمای شارستانی ئەم سەردەمە.
دوای ٧١ ساڵ لە ڕاگەیاندنی پەیماننامەی مافه‌کانی په‌نابه‌ران، به‌ڵام هێشتا ده‌بینین دیارده‌ی په‌نابه‌ری بە شێوەیەکی بەرفراوان به‌رده‌وامه و درێژه‌ی هه‌یه. بەپێی ئاماری ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان (UNHCR) ژمارەی ئەو کەسانەی بەهۆی جەنگ و ململانێی ئاینی و سەرکوتی سیاسی و گرفتی ئابوورییەوە ناچارکراون ئاوارە بن و ببنە پەنابەر گەیشتە ١٠٠ سەد ملیۆن کەس، کە نزیك بە پەنجا ملیۆنیان ئاوارەی ناوخۆی وڵاتەکانیانن. بەدوای بەرپابوونی جەنگ لە ئۆکرانیا ژمارەی ئاوارە و پەنابەرانی ئۆکرانی لەماوەی کەمتر لە چوار مانگدا گەیشتۆتە چواردە ملیۆن کەس، کە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە، ئەمە گەورەترین شەپۆلی ئاوارەیی و پەنابەرییە لە جیهاندا.
له‌ژێر سایه‌ی کێشمه‌کیش و پێشبڕکێی ئینسانکوژی ده‌وڵەته زلهێزه‌کانی دونیا و هاوپەیمانە ناوچه‌ییه‌کانیان لە ده‌سته و تاقمی کۆنه‌په‌رستی قه‌ومی و ئاینی و تایفی، سەرباری جەنگ و کوشتاری خەڵکی مەدەنی و ئاوارە بوونی بەکۆمەڵ، ڕەگەزپەرستی و جیاکاری ڕووی لە هەڵکشانە. ئەمە لەپاڵ داشکانەوەی ئاسەوارەکانی جەنگ وە قەیرانی کۆرۆناش بەسەر شانی خەڵکدا، نرخی خۆراك و سوتەمەنی کارەبا و پێداویستییە ژیاریەکان و… بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر براونەتە سەرەوە، تەنها لەپێناو باڵادەستی و کەڵەکەی سەرمایە و دزینی ڕەنجی کاری هەرزانی خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێش. ژیانی ملیۆنەها ئینسانیان خستۆتە نێو تونێلێکی تاریك لە جەنگ و میلیتاریزم و کوشتار و نائارامییەوە و بەو هۆیەشەوە دیارده‌ی هه‌ڵهاتن و ئاوارەیی، له مه‌ودایه‌کی فراواندا به‌رهه‌مهێناوه. ملیۆنه‌ها ئینسان وه‌ك قوربانیانی ئه‌م هه‌لومه‌رجه ناچارکراون به گرتنه‌به‌ری ڕێگای سه‌رکه‌شی دەریا و زەریا و سنوره ته‌لبه‌ند کراوه‌کان و سەرماوسەختی جەنگەڵەکان، تاوه‌کو په‌نابه‌ر له وڵاتێکی ئه‌وروپاییدا نیشتەجێ ببن و وه‌ك ئینسانی سه‌رده‌م مافەکانیان بۆ به‌ڕەوا بناسرێت. بەڵام بەداخەوە سەرباری ئەوەی دەکرێنە که‌ره‌سته‌ی داشکاندنه‌وه‌ی قەیرانەکان و کێشمه‌کێشی باڵه‌کانی نێو ده‌سه‌ڵات و په‌لاماره ڕاسیستی و فاشیستیه‌کان، سیاسەتی نامرۆڤانە و بازرگانی بە ژیان و ئایندەیانەوە دەکرێت.
دەسەڵاتدارانی ڕۆژئاوا و وڵاتە ئەوروپیه‌کان له‌کاتێکدا خۆیان سەرچاوەی ئەو جەنگ و ماڵوێرانییانەن کە بەرۆکی بە کۆمەڵگای بەشەری گرتووە، کەچی ئامادەش نین باجی سیاسەتی چەوتی خۆیان بدەن. کەیسی پەنابەرانیان کردۆتە وەرەقەیەکی سیاسی لەنێو حکومەتەکان و ساتوسەودا و بازرگانی پێوە دەکرێت. لەوەش زیاتر سەباری توندکردنەوەی سنورەکان و ناچارکردنی پەنابەران بەهەڵبژرادنی ڕێگای مەرگ و پڕمەترسی، چاو لە ئاستی تراژیدیای لاشەی هەڵوەشاو و ساردەوە بووی په‌نابه‌ران لەنێو دەریاکان، لە ناوخۆی وڵاتەکانیشیاندا دەست دەبەن بۆ لێگرتنه‌وه‌ی پێداویستیه‌کانی ژیان و زیندانی کردن و ڕاگرتنی پەنابەران له که‌مپە داخراوەکاندا، کە ئەوەش کاریگەریی خراپ لەسەر دۆخی دەروونی پەنەباران دروست دەکات و زۆر جار ئاکامەکەی بە خۆکوشتن کۆتایی دێت! مافی خوێندن و کارکردن و هاتوچۆ لە پەنابەران زەوت دەکەن. پەنابەرانیان وەکو سەرچاوەی هەڕەشە و مەترسی بۆسەر وڵاتەکانیان ناوزەد دەکەن و ئەوەشیان کردۆتە پاساوێك بۆ ئەوەی دەست بخەنە ناودەستی کۆنەپەرستترین دەسەڵات و حکومەتەوە کە پەنابەران لەدەستیان هەڵاتوون تا بەزۆر و بەپێچەوانەی خواستی خۆیان دیپۆرتی ئەو دۆزەخەیان بکەنەوە.
بەپێی ئاماری ڕێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتیش لەماوەی شەش مانگی ڕابردوودا ژمارەی ئەو پەنابەرانەی لە جیهاندا بۆ گەیشتن بە وڵاتانی ئەوروپی و وڵاتانی ئارام ژیانیان لەدەست داوە، نزیکەی دوو هەزار و ٣٥٨ پەنابەر بوون. بەبەراورد بە شەش مانگی یەکەمی ساڵی ڕابردوو کە ژمارەی قوربانییەکان یەك هەزار و ٤٦٨ پەنابەر بوون، بەڕێژەیەکی بەرچاو زیادی کردوە! لە شەش مانگی ڕابردوودا یەك هەزار و ٧٣٧ پەنابەر لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە دەستگیر کراون. هەروەها لەناو تورکیا و وڵاتانی ئەوروپادا تەنها لەساڵی ڕابردوودا ٣٢ پەنابەری کورد بە ڕووداوی جۆراوجۆر ژیانیان لەدەستداوە. جگە لە بێسەروشوێن بوون و نەدۆزینەوەی تەرمی دەیان پەنابەری تری کورد کە لەناو دەریادا ژیانیان لەدەستداوە.
فیدراسیۆنی سه‌راسه‌ری په‌نابه‌رانی عێراقی له ڕۆژی جیهانی په‌نابه‌راندا لیستی ئه‌م داواکارییانه به‌ڕووی ئیمزاکه‌رانی لائیحه‌ی مافه‌کانی په‌نابه‌ران به‌رز ده‌کاته‌وه:
١- پێویسته ده‌ستبه‌جێ سیاسەتی دیپۆرتی پەنابەران ڕابگرن و کۆتایی بهێنرێت به سیاسه‌تی ڕاگرتنی په‌نابه‌ران و ئاواره‌ی جه‌نگ له که‌مپ و هۆستێڵ و شوێنە نەشیاوەکاندا و دابڕینیان له ژیانی شاری و گواستنەوەیان بۆناو کۆمه‌ڵگە و شوێنی شایسته به ئینسان.
٢- پێویسته حکومەتەکانی ئەوروپا و بەریتانیا ئەو ناوچانەی پەنابەرانی پیادەپەڕنەوە بەپەلە ناچاربکرێن سنورەکانیان بەڕووی پەنابەراندا بکەنەوە و دیوارە دڕکاوییەکانی سنوریان هەڵگرن، تا پەنابەران ناچار نەکرێن ڕێگای سه‌ختی دەریاکان و دارستانە چڕەکان بگرنەبەر.
٣- پێویستە حکومەتەکانی ئەوروپا و حکومەتی بەریتانیا ناچار بکرێن ئەو ڕێکەوتننامانەی کە لەگەڵ تورکیا و یۆنان و ڕواندا بەدژی پەنابەران و بۆ دیپۆرتکردنەوەیان مۆریان کردووە، هەڵبوەشێننەوە.
٤- ده‌ستبه‌جێ په‌نابه‌ران له گرتوخانه ده‌ستبه‌سه‌‌ره په‌نابه‌رییه‌کاندا ئازاد بکرێن.
٥- دابینکردنی ئیمکانات و پێداویستی گونجاو به شێوه‌یه‌کی پلانداڕێژراو و به مه‌به‌ستی هه‌رچی زووتر جێکه‌وتنی په‌نابه‌ر و کۆچبه‌ران له‌نێو ئه‌و کۆمه‌ڵگەیانه‌ی هانای بۆده‌به‌ن و به‌هره‌مه‌ند بوونیان له هه‌موو پێداویستییه‌کی فه‌ردی و کۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری به‌شێوه‌یه‌کی یه‌کسان.
٦- به‌ڕه‌سمیه‌ت ناسینی مافی په‌نابه‌ری بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی که وه‌ك په‌نابه‌ری سیاسی به‌هۆی جه‌نگ وشەڕ و کێشمەکێشی قه‌ومی و مه‌زهه‌بی وه‌یان بەدەلیلی جنسی له‌شوێنی ژیانی خۆیان هه‌ڵکه‌نراون و هاوکاری کردنیان بۆ ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی ژیانی ئاساییان.
فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەرانی عێراقی بە ڕۆڵی خۆی لەپێناو جێبەجێکردنی ئەو داواکارییانە و بەرگرتن بە سیاسەتی دژی پەنابەری وڵاتانی ئەوروپا و بەریتانیا، لە دژی دیپۆرتکردنەوە، مافی مانەوە و هەڵهاتن، لە دژی ڕاسیزم و جیاکاری کۆیلەکردنی ئینسانەکان لەسەر بنەمای ڕەگەز و مافی هاوڵاتی یەکسان بێدرێخ تێدەکۆشێت. لەم ڕێگایەشەوە داوا لە تەواوی ڕێکخراوەکانی داکۆکیکار لە مافەکانی پەنابەران و یەکێتی کرێکاری و ئەحزاب و لایەنانەی خۆیان بە بەرگریکار لە مافەکانی پەنابەران دەزانن، پشتیوانی لەو داواکارییانە بکەن و پەنابەران بەتەنها جێ نەهێڵن.
نا بۆسیاسەتی دیپۆرت، مافی پەنابەری مافی ئینسانە
فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەرانی عێراقی
١٩/٦/٢٠٢٢
—
Dashty Jamal
Secretary
International Federation of Iraqi Refugees-IFIR
Tel:07856032991 Fax:08712664391
www.federationifir.com
www.csdiraq.com
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
