سەردەمی کۆمار و دامەزراندنی حیزبی گەل لەتورکیا.. دڵخواز حسێن حمدفقێ

مستەفا کەمال هەستی بە ڕێک خستنی سیاسیکرد دووای سەرکەوتنی تەواو بەسەر بیانیانی داگیر کاردا لەسەر هەردوو ئاستی سەربازی و دیبلۆمانسیدا٫ مستەفا کەمال حزبێکی تازەی بەناوی (خلق فرقەسی ) واتا حزبی گەل دامەزراند لە ۲۰ تەموزی ۱۹۲۳ دا. واتا پێش ڕاگەیاندنی کۆماری تورکیا لەسەرو بەندی وتو وێژەکانی لۆزاندا پڕۆگرامێکی کورتی بۆ داڕشت وەک پوختەیەک بۆ بناغەی پڕۆگرامی حزب،
لەساڵی ۱۹۲۳ بەپێی ئەو پەیڕەو پڕۆگرامە هەڵبژاردن کرا٫ ئەم پڕۆگرامەش دوو بابەتی تێدابوو..
۱ـ حزب پتەو کردن حوکمی گەل و پەیڕەو کردنی حوکمەکە لەلاین خۆیەوە لە ئەستۆ دەگرێ هەروەها کاردەکات بۆ ئەوەی تورکیا بگەینێتە ئاست دەوڵەتێکی هاوچەرخ و یاساش تاکە فەرمان ڕەوا بێت،
۲ـ مافی گەل لەدیدی حزبەوە٫ بەشێوەیەک هەموو تاکێکی ئەم نەتەوەیە یەکسانی تەواو ڕەهایان بە ئازادییەکی ڕەها هەیە حزبیش هەموو جیاوازیەکی چینایەتی یان تایف گەری و ڕەگەز پەرستی و یان ئابووری نێوان تاکەکان کە یەکسانی گشتی وماف و ئازادییەکانیان دەشێوێنێت ٫ ڕەت دەکاتەوە.
لە ۱۵ی تشرینی یەکەمی ۱۹۲۷دا٫ حیزبەکە یەکەم کۆنگرەی خۆی بەست و بڕیاریشدرا کە هەر چوار ساڵ جارێک کۆنگرەکە ببەسترێت،
لەیەکەم کۆنگرەدا بڕیار لەسەر پەیڕەو پڕۆگرامی حزب و سیستەمی ناوەخۆی و دروشمەکەی درا کە لەچوار تیر پێکهاتبوو هەرچواریان لەسەر چووار بناغە چەسپێندرابوون کە گوزارشتیان لە ڕژێمی تازەی تورکیا دەکرد ئەوانیش:(کۆماری و میلەتخوازی و گەل پەرستی و عەلمانیەت)
لەمیانەی کۆنگرەی دووەمدا لەساڵی ۱۹۳۱ بەسترا دووبناغەی دیکەی بۆ زیادکرا ئەوانیش ( دەوڵە گەر و کودەتا گەر )بوون ئەم بناغانە لەناو خودی دەستوری ساڵی ۱۹۲۷دا بوون دواتر بوونە بنچێینەی سیستەمی دەوڵە بەوەی کە تورکیا کۆمارێکی میلەتخوازوگەل پەرست و دەوڵەت گەرو عەلمانی وکودەتا گەرە،
لەپڕۆگرامی فەرمیدا ئەم بناغە بەفەرمی لێکدانەوەیان بۆکراوە (محمد عزةدروز‌ة ) لتەکتێبی ( ترکیاالحدیثة) ئەم لێکدانەوەیەی بۆ دەخاتە ڕو بەم شێوەیە:
لە راڤەکردنی کۆماری دا هاتووە:-
حزب لەو باوەرەدایە کە چاکترین شێوە بۆ دەستەبەرکردنی بنەمای قایمی حوکمی نەتەوە و دەسەڵاتەکەی کۆماری یە بۆیە بە هەموو تواناوە بەم بناغەوە پابەند و ئامادەیە داکۆکی لە سیستەمی کۆماری بکات.
لە راڤەکردنی عەلمانیەت دا هاتووە:
حیزب وەک و پرانسیپێکی بنچینە ئەوەی پێ قبووڵە کە یاسا و رێساکانی دەوڵەت لەسەر بناغەی زانست و هونەر دابنرێ هاوکات لەگەڵ شێوازەکانی شارستانیەتی تازە پێداویستەکانیان بگونجینن ئەو حیزبە دینی پێ کاریکی ویژدانیە مافی پاریزگاریکردنی پیداوە لە بەرامبەر هەر دەست تێوەردانیک هەروەها پیی باشە ئایین لە کاروباری سیاسی جیابکاتەوە ،پاراستنی زمانی نەتەوەی رۆشنبیری لە کاریگەری زمانی رۆشنبیری بیانی کاریکئ پێویستە بۆ بەرژەوەندی نەتەوەی تورک لە ئستاو ئاییندەدا
لە راڤەکردنی گەلپەرستدا هاتووە:-
سەرچاوەی ویست و سیاسەت و نەتەوەیە ریخستن و بەکارهێنانی ئەم دەسەڵاتەش لەلایەن دەوڵەتەوە وەیە ئەمەیە بناغەی ناوەرۆکی حیزب ،حیزبیش مافی هەموو تاکێکی لە چەمکی گەلپەرست دەردەکەوی هەموو تاکەکان لەبەردەم یاسادا یەکسانن هیچ جیاوازیەکی چینایەتی قبوڵ ناکەن
لە پرانسیبە بنچینەیەکانی حیزبیش ئەوەیە کە چینی هەرەوەزو جیاواز پیک نایەت بەڵکو لە چەند گروپێکئ دابەشکراوی هەمەجۆر پێک هاتووە کە جیاوازیان هەیە لەروی رەوشی ژیان و کارکردن و پیشەکان وەک جوتیارو پیشەگەریو بازرگانی دابەش بوونی ئەوانەش بەپێی جۆرەکانی کارکردن بۆ ژیان پێویستە هەموو لایەکیش لێی بەختەوەر دەبن.
لە راڤەکردنی دەوڵەتگەریدا هاتووە:-
بنەماو ئامانجەکانی حزب ئەوەیە کە نەتەوەی تورک لەماوەیەکی کەمدا بگاتە ئاستێکئ بەرزی شارستانیەتی خۆشگوزەرانی هەروەها نیشتمانی تورکیا بگاتە هەمان ئاست و سود لە هەوڵ و تەقەڵایەکانی تاکەکان ببینی،حیزب کار دەکات لە پێناوی ئەوەی کە حکومەت بە شێوازو سامانی خۆی کاری ئابوری پیشەسازی ئەنجام بدات کە تاکەکانی میللەت ناتوانن ئەم کارانە بەتەواوی بکەن.
لە راڤە کردنی کودەتایی هاتووە
حیزب بە پێویستی نەزانی دەست لە کاروباری دەوڵەت وەربدری، چونکە بەوە ناسراوە کە دڵسۆزە بۆ بیرۆکەی کودەتا کە بە هەوڵ و کۆشش بەدەستی هێناوە پێویستیشە بەرگری لی بکات،ئیمە قەرزارین بەوەی کە بۆ نیشتیمان هاتە ئاراوە لە دڵسۆزی ئەو پلەو پایە بەرزە کۆمەڵایەتیە کە نەتەوە بەدەستی هێناوە،بۆیە کودەتاگەری دروشمی بەرزی نەتەوەیە.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.