Skip to Content

کودەتای سەربازی ساڵی ۱۹۸٠ لەتورکیا.. گیابەند سڵاحەدین حەمەد

کودەتای سەربازی ساڵی ۱۹۸٠ لەتورکیا.. گیابەند سڵاحەدین حەمەد

Closed
by ئایار 6, 2023 General

لەسەعات٤،۱۵ سەر لەبەیانی رۆژی هەینی رێکەوتنی ۱۲ ی ئەیلولی ۱۹۸٠ کودەتای سەربازی بەسەرۆکایەتی کەنغان ئەفریقی سەرۆکی ئەرکانی گشتی روویدا.

کودەتاکە حوکومەتەکەی سلیمانی  روخاندهەردوو ئەنجومەنی نوێنەران و پیرانی هەڵوەشاندەوە، هەروەها کارکردنی بەدەستوور راگرت و پارەتەکانیش هەڵوەشاندەوە، هاوکات سەرجەم رێکخراوە پیشەسازیەکانی بیجگە لەیەکێتی کرێکارانی تورکیا لەسالی ۱۹۵۲ دەمەزراند، سەرکردایەتی پێنج قۆڵیش پێک هاتبوو لە جەنەراڵ ئەفرین و چوار سەرکردەی سوپا کە ئەمانە بووون جەنەراڵ نورەدین ئەرسین فەرماندەی هێزەکانی وشکایی و جەنەرال تەحسین شاهین کایا فەرماندەی هێزی ئاسمانی و جەنەراڵ نەجات فەرماندەی هێزی دەریایی و جەنەراڵ ساوات سیلاسۆن، فەرماندەی پۆڵش  هەروەکو لە بەیانامەی سەربازی ژمارە ۱ کە سعات٦ی سەر لە بەیانی کاتی ئەو وڵاتە بڵاوبۆوە،هۆیەکانی دەستێوەردانی سەربازی بە کورتی لەوەدابوو کە دەوڵەت و دەزگا سەرەکیەکانی توانای کارکردنیان نەماوە، هەروەها هەیکەلی دەستوری پریەتی لە ناکۆکی و  نەگونجان پارتە سیاسیەکانیش لە هەڵوێستی خۆیاندا توندرۆن دەستەجەمعی پئویستیان نیە بۆ چارەسەرکردنی گرفتەکانی وەڵات.

لە ئەنجامی ئەم هۆکارانەدا هێزەکانی جوداخواز چالاکییەکانیان زیاد کرد و هاوڵاتیان سەروماڵیان پاریزراو نەبوو، پرانسیپەکانی ئەتاتورکیش کەوتە مەترسیەوە بیروباوەرو داب و نەریتی لار پەرەی سەند هێرشەکانیش بۆ سەر گشت کایەکانی کۆمەڵگە بوون، وەکو قوتابخانە و زانکۆکان دەوڵەتیش  هیچ تواناو دەسەڵاتێکی نەنابوو.

لەتشرینی یەکەمی ۱۹۸٠ حوکومەتێکی تازا بەسەرۆکایەتی ئەدمیراڵی خانەنیش بولاند ئۆلسۆ پیک هات کە هەندێ ئەندامی هەردوو حوکومەتە کودەتاچیە سەربازیەکانی ساڵانی ۱۹٦٠و ۱۹۷۱ بەشدارییان کرد.

پۆستی بەرگری و ناوخۆ پەروەردە درا بە سەربازییە خانەنیشیەکان، مامۆستایانی زانکۆش هەندی  وەزارەتیان وەگرت تورکۆت ئۆزالیش کەبە بلیمەتی ئابوری مایەی رێزگرتنی نێودەوڵەتی وەسفکرا بووەجێگری سەرۆک وەزیران و بەرپرسی کاروباری ئابوری، ئوزال ئەوکاتە بە دووەمین کەسایەتی لە حوکومەت دوای سەرۆک  وەزیران دادەنرا.

لە تشرینی دووەمی کانونی یەکەمی ۱۹۸٠ چەندین کێشە دژ بە رێخستنەکانی چەپرەو ورژێنران بەتایبەتی ئەوپەری چەپ و یەکێتی پێشکەتخوازی کرێکاران و لقەکانی پارتی رزگاری نیشتمانی پارتی و بزوتنەوەی نەتەوەی بزوتنەوەی کورد.

 زانکۆ و قوتابخانە باڵاکانیش بوونە گۆرەپانی سەرەکیی کاری رێکخراو راسترەوە توندرەوەکان کە دواتر شەری چەکداریان لەگەڵ  چەندین گروپی چەپرەوەی توندرۆ هەڵگیرساند، لەدوای کودەتاکە دیاربوو پێش کودەتاکە۱۷٠٠ رێخراوی توندرەو هەبوون  کە ۲٠٠ هەزار ئەندامیان هەبوو وێرای ملیۆن کەسی هاوسۆز دیمەنی سیاسی پارتە تورکەکان بەر لە کودەتاکە لەرووی فەرمیەوە ئەوەی دووپات کردەوە کە بێ دەسەڵاتن لە ئاست دۆزینەوەی ریگەچارەی دروست بۆ گرفتەکانی سیاسی و ئابوری،  بەردەوامی تورکیا سەرباری ئەو ئیتفاقە سیاسیانەی هاتنە سەر حوکم.

ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی لیژنەیەکی راوێژکاری بەسەرۆکایەتی سەعدی ئیرمالن لە ۲۳ تشرینی یەکەمی ۱۹۸۱ دامەزراند بەمەبەستی گەراندنەوەی دیموکراسیەت بۆ وڵات و بەشدارکردن لە دارشتنی دەستووری تازە کە شوێنی دەستووری ۱۹٦۱ بگرێتەوە کە کودەتاچیەکان  بۆ سەرچاوەی گرفتە تازەکانی سیاسیان لە قەڵەم دا کە تورکیا پێوەی دەناڵاند.

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish