پەیمانی لۆزان.. دیمەن عمر حسن

لە ڕۆژی 25ی تشرینی دووەمی سالی (1923)لە شاری ( لۆزان)لە سویسرا ولاتانی هاوپەیمانی جەنگی جیهانی یەکەم کونگره یەکیان بەست بە ئامادەبوونی نوێنەرانی ئەمریکا و ڕوسیا وبەریتانیا و فەڕەنسا و ئیتالیا و تورکیا مستەفا کەمال ئەتاتورک خۆی ئامادە بوولە کۆنگرەکه دا بۆ ئیمزاکردنی بڕیارەکانی لەو کۆنگرەیەدا تورکیا دەستی هەلگرت لە وڵاتانی موسل و ئەو گرێبەستانەی که دەولەتی عوسمانی بە ستبووی لەگەل ئەلمانیا و بەریتانیا لە پێش جەنگی جیهانی یەکەم بۆ دەرکردنی نەوت و ئاسن بەرامبەر بە دەست هەلگرتنی ولاتانی هاوپمان لە کۆنگرەکەدا ئەمریکا وڕوسیا پشتگیری تورکیا و مستەفا کەمالیان کرد میراتی نەوتیان دابەشکرد لە نێوان خۆیاندا ئەمریکا چواریەکی نەوتی ولاتی موسل کەرکوکی بەرکەوت وە بەریتانیا مافی دەست بەسەر گرتنی (ئنتداب)عێراقی پێدرا . کۆبونەوەکانی لۆزان وچۆنیەتی مۆرکردنی بە شێوەیەکی گشتی وتویانە ئەو دەولەتانەی لەکۆبونەوەیەدا بەشداربون لەبەریتانیا ،فەرەنسا ،ئیتالیا، ژاپۆن، یۆیان،ڕۆمانیا،یۆگلاقیا، لەکاتی کۆنگرەکەدا بەلام بەهیچ شێوەیەک خەلیفە بەشدار نەبووە لەگەرمەی کۆبونەوەکانی لۆزاندا لەسەرەتادا لەسەر ناوەڕۆکی ماده کان بەپێی ئەو ڕەشنوسەی بۆ کۆنگرەکە ئامادەکرا بوو هندێک ڕووداو و هەلویست هاتنە کایەوە کە هەمووشیان سودی تورکانی تێدابوو لە کۆبونەوەکانی لۆزان لە 20ی تشرینی دووەم سالی 1922دا کێشەیەک پەیا بوو لە نێوان فەرەنسا وئەلمانیا فەرەنسا بۆئەوەی خۆی توشی سەرئیشه یەکی تر نەکات لەگەل تورکەکاندا پەیمانی (فرەنکلین–بویون )لەنێوان فەرەنسا و تورکیا مۆرکرا. نوێنەری تورکیا ودەولەت هاوپەیمانەکان مەبەست ئەو دەولەتانەی لە شەڕی یەکەمدا دژی حکومەتی عوسمانی هاوکاری یەکتربوون لەم قۆناغەدا هەردوولایان لە پێشبڕێکێدا بوون وهیچ لایەکیان لەخواست ومەبەستەکانی لاکەی تر نەگەیشت و(لۆرد کرزن )وەرزیری دەوەره ی بەریتانیا لە گه رمەی چالاکیدا بوو بە تەمای ئەوە نەبوو دان بە سەربەخۆیی حکومەتی تورکیادا بنێت بەسەرکردایه تی کەمالیەکان چۆنیەتی هەلبژاردنی نوێنەرانی تورک لەناو ئەندامانی ئەنجومەنی بالای میللیدا بۆ ئەوەی ببن بە نوێنه ری حکومەت لە گفتوگۆکانی لۆزاندا . دەربارەی مادەکانی پەیمانی لۆزان و ناوڕۆکی مادەکانی باسێکی دوورودرێژ و گەلێک سەرچاوەلێی دواون بەلام ئەوەی ئێمە مەبەستمانە لێی بدوێین بریتی یە لەو مادانەی دەستنیشانی مافی هاولاتیانی تورکیای تیادا کراوە کە دەبوایه هاولاتیانی کوردیشی بگرتایەتەوە بۆ ماده (39٫38٫37)ی پەیمانەکە کردووە لە سالی 1927دا لەمۆسکۆ چاپکراوە لەوەدا وتراوە مادە /37ی بەلێن ئەدا هیچ بڕیارویاسایەک دەرنەکات پێچەوانەی ناوەڕۆکی مادەکانی ئەم پەیمانە بێت مادە/38حکومەتی تورکیا بەلێن ئەدات هەموو دانیشتوان سەربەستیەکی تەواویان دەبێت بێ جیاوازی لە ڕووی نەتەوایەتی و زمان و ڕەگەزو ئاینیانەوە. مادە/39هیچ جۆرە فشار وبەرهەلستیەک ناخرێتەبەر هیچ هاولاتیەکی تورکیا و ڕێگەی لێناگیرێن لەبەکارهێنانی هەر زمانێک ک بیەوێ بەکار یبێنیت لەکاروباری خۆیدا وەکو بازرگانی و ڕاگەیاندن و نوسین و بلاوکردنەوەی چاپەمەنی لە شوێنه گشتیەکاندا. پاشئەوەی کەمتەرخەمی کورد و ناڕێکی لەنێوانیاندا بوو بەهۆی ئەوەی پەیمانی سیڤەر پشتگوێخرا و ئەو قۆناغەی بۆ کورد دانرابوو لە ماوەیاندا سودلەو هەل ودەرفەتە وەربگرێ کەبۆی ڕەخسابوو هیچی نەهێنرایه دی وەکو لەباسی پەیمانی سیڤەردا به دوورودرێژی باسمانکردووە سالێک بڕیاردرا لە جیاتی سیڤەر پەیمانێکی تر ببەسترێت کە جێگەی ئەو بگرێتەوە تورکەکان هەرچی توانای خۆیان هەبوو هەموویان بۆئەوە تەرخانکرد پەیمانی تازەی وابێتە پێشەوە بەهیچ شێوەیەک بەمووش بەلای ناورۆکی مادەکانی سیڤەردا نەچێت بێگومان ئەوەی تورکی والێکردبەئاسانی بەو ئەنجامە بگات بریتی بوو لەوەی بارودۆخی دەولەتە هاوپەیمانەکان وهەلوێستیان بەرامبەر بە تورکەکان بەتەواوەتی گۆڕرابوو ئینگلیزی کۆبونەوەی لۆزان لە ژێرەوەهەموو شتێکی لەسەر حسابی کورد لەگەل کەمالیەکاندا بڕیبووەوە ومەبەستەکانی خۆی مسۆگەر کردبوو کە بریتی بون لە وازهێنانی تورک لە داواکردنەوەی ویلایەتی موسل و دەستکردنی کەمالیەکان بە پاشگەزبوونەوە لە و دۆستایەتیەی لەگەل سۆڤیەتەکاندا هەیانبوو. تورکیاش ئەوەی مسۆگەر کردبوو کە حکومەتی بەریتانیابەهیچ جۆرێک بایەخ نادات بەکورد وەکو ئەوەی لەسیڤەردا بایەخی پێدابوو وحکومەتی بەریتانیاش بەلێنی پێدابوو بەشێوەیەکی ڕەسمی دان بە حکومەتی تورکیادا ئەنێت و کوردیش لە کۆبونەوەکانی لۆزاندا بەهیچ شێوەیەک جولەیان لێ نه هات و ئەگەر لەسیڤەردا شەریف پاشای خەندان و بەدرخانیەکان و ژمارەیەک لە ڕۆشنبیرانی کورد لە چالاکیدا بوون, لەمەی لۆزان ئەوەی لە کورده کانەوە ڕوویدا بریتی بوو لە هەلوێستی ئەو کوردانەی لە ئەنجومەنی تورکەکاندا بوون و هەرلە کۆنەوە لە کۆنگرەکانی ئەرزڕوم وسیڤەردا هاوکاریان بوون کە ئەو هەلوێستە بریتی بوو لە هەلوێستێکی چەرت وناڕێکی کوشندە کە کورد بەدەمی خۆی وازی لە مافی خۆی هێنا.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.