لە کۆبوونەوەی ئالاسکاوە بۆ واشنتۆن و سیناریۆ شاراوەکان!.. نوری بەشیر
هەواڵی میدیا دەستەڕاستەکانی بۆرژوازی و حکومەتەکانیان، لە کۆبوونەوەکانی ئالاسکای نێوان ترامپ و پۆتیندا لە ناوەڕاستی ئەم مانگەداو بەدوایدا قسەوباسی تەلەفونی ترەمپ لە ١٦ی ئۆگەست لەگەڵ بەشێك لە سەرۆکەکانی ئەوروپا و دواتریش کۆبوونەوەی ترامپ لەگەڵیاندا بە ئامادەبوونی سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا و زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکرانیا لە ١٨ی ئۆگەستدا، ئەوەیان دا بەگوێی جیهاندا ڕاگەیاند کە ئەم کۆبوونەوانە بۆ چارەسەری کێشەی ئۆکرانیاو روسیاو بابەتی ئاگربەست و شەڕ وەستانە.
میدیا جیهانیەکان ئەوەندەی باسی باری روکەشی چاوپێکەوتنەکانی ترمپ و پۆتین، زەلیلی سەرانی ئەوروپا لەسەردانیان بۆ ئەمریکاو وەستانیان بەکزی لەبەردەم بارەگای ترەمپ دا کردە نیشانە، ئەوەندەی دەهۆڵی چارەسەری کێشەی روسیاو ئۆکرانیان لێدەدا، ئەوەندەی هەندێ لایەن ئەم دانیشتنانەی لەبەرژەوەندی ترەمپ و ئەمریکاو هەندێکی دیکەش کە لەبەرژەوەندی پۆتین و روسیاو هەبوون کە بە زەرەری ئەوروپان وەسفیاندەکرد، بەقەدەر سەرە دەرزیەك نەچوونە سەر راستی و دیوەکانی ناوەوەی بەرنامەو سیاسەتی ئەمریکاو روسیا کە بەشوێن چیەوەن و لەبارەی چی شتێکی ئەساسی کۆبوونەتەوە و شتێکی رۆشنیان نەخستەبەردەم کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی!.
بێگومان ئەوەی حکومەت و میدیاکانیان ئیشارەیان پێداوە لە باسی چارەسەری ئەوەی ناوی دەبەن کێشەی روسیا و ئۆکرانیا، لەهەردوو دانیشتنی ئالاسکاو واشنتۆندا، باسکراوەو راستی تێدایە، چ ئەمریکاو روسیا، چ ئەوروپاو ناتۆ و ئۆکرانیا دەیانەوێت کۆتایی بەو ناکۆکیە بهێنن کە هەیە و درێژەدانی زۆر لەسەریان دەکەوێت. ئەوەشی میدیاکان هەڵسوکەوتی دانیشتنەکانی سەرانی ئەو وڵاتانەو وێنەکان کە زۆر شت نیشاندەدا، شیکار دەکەن خاڵی دروستی تێدا هەیە، بەڵام ئەمانە هێشتا هەموو راستیەکان نین. کۆمەڵێک بەرنامەی سیاسی و ئابوری و نەخشەی ئەمریکاو روسیا لە پشتی هەموو ئەم رووداوانەوە هەیە کە راستی هەلومەرجی دنیای چەند جەمسەری ئەمڕۆیە. ئەمریکا وەک ئەمری واقیع ناچاربووە بەڕەسمی بناسێت و حسابی لەسەر بکات، بۆ ئەمەش روسیا وەک جەمسەرێکی بەهێزی ناو جەمسەرەکان بەرەسمی دەناسێت و لەگەڵی ساتوسەدا دەکات.
سەرەتا ئەوەی لە چ هەلومەرجێکدا ئەمریکاو روسیا کۆدەبنەوە، ئەوەیە کە دنیای ئێستا دنیای فرە جەمسەریە، هەلومەرجێکە کە دنیای یەکجەمسەری بەڕابەرایەتی ئەمریکا کۆتاییهاتووە. ئەو دەورەیەی ئەمریکا رابەرایەتی وڵاتانی ئەوروپای دەکردو بەناچار بۆ زۆرێک لە پەیوەندیە ئابوری و سیاسیەکانی جیهان کە لە ناتۆدا کۆی کردبوونەوە، لەگەڵیان دادەنیشتن و پرسوڕاو دەخالەتی پێدەکردن لە کارەکاندا، ئێستا ئەو هەلومەرجە گۆڕانی بەسەردا هاتووەو تەواو بووە.
ئێستا دۆخەکە بەجۆرێکە کە دەتوانین بڵێین دنیای چەند جەمسەریە، کە ئەگەر جەمسەرێکی بەهێزی ئەمریکا بێت، ئەوا چەندین جەمسەری دیکەی جیاواز لە هێزو توانا و ئیمکانات بەشێوەی جیا لەمەیداندا هەن و لە حاڵی شکڵگرتندان، لە روسیاوە بگرە تا هندستان، چین و ئەوروپا. ترەمپ و حکومەتەکەی بەجۆرێک ئەوەیان قبوڵکردوە کە ئیتر بۆ نەخشەی نوێی جیهان و سازدانەوەی ناتوانێت بەتەنیا ئەنجامی بدات و ناتوانێت پشت بە ئەوروپا ببەستێت، هەرەوها مونافسی گەورەی هەیە، بەتایبەت گەورەترینیان روسیاو چینە. ئەمریکا بۆ داڕشتنەوەی بەرنامەی نوێی جیهان کە بەرژەوندیەکانی بپارێزێت و سیاسەت و ئابوری بچێتە پێشەوە دەبێت بێتە پای ئەوەی لەگەڵ هێزی سەرەکی ئەو جەمسەرانە نزیک بێتەوە، ئەوەی کە دەورەی پێشوو چ کێشەو ململانێیەکی هەبووە لەگەڵیان، دەورەیەکی نوێ لەگەڵیدا دەست پێبکات، بەتایبەت لەگەڵ روسیادا.
لێرەوەیە کۆبوونەوەکانی ئالاسکا تا واشنتۆن، سیاسەتی ترەمپ و ئەمریکا بەرجەستە دەکاتەوە. سیناریۆیەک هەیە و دیوی ناوەوەی تائێستا راگەیەنراوە، ئەویش خستە سەرەوەی مەسەلەی کێشەکانیەتی لەگەڵ روسیا کە مەیدانەکە ئۆکرانیایە، دەرگایەکی گەورە بەسەر زۆرێک بابەتی تردا دەکاتەوە، هەروەک چۆن دەورەی پێشوو رێکەوتنی لەگەڵ روسیا لەسەر مەسەلەی سوریا ئەنجامی دا، بەبێ ئەوەی حساب بۆ وڵاتانی ئەوروپا بکات، کە روسیا بەبێ هیچ کێشەیەک لە پشتیوانی رژێمی سوریا کشایەوەو ئەو شوێنە کە چەندین ساڵ ناوچەی نفوزی بوو، دەرفەتێکی دا بە ئەمریکا کە نەخشێکی کاریگەتری تێدا بگێڕێت. ئەمریکا لە چوارچێوەی نەخشەی رۆهەڵاتی نوێدا هاوپەیمانیەکی دروستکرد بەبێ ئەوروپا لەگەڵ وڵاتانی: ئیسرائیل، تورکیا، سعودیەو قەتەر، هێزێکی ئیسلامی سیاسی وەک بەرەی نوسرەو محەمەد جولانی، کە پێشتر ئامادەیان کردبوو لەسوریا هێنایانە سەر دەسەڵات.
ئەوەی بە ئۆکرانیا دەگەڕێتەوە، ئێمە لە یەکەمین رۆژەکانی هێرشی روسیا بۆ ئۆکرانیا وتمان شتێک نیە بەناوی شەڕی روسیاو ئۆکرانیا، بەڵێ هەر ئەوکات وتمان ئەوە کێشەو شەڕی ناتۆ و روسیایە کە مەیدانەکەی ئۆکرانیایە بە ڕابەری ئەمریکا. ئێستاش ئەوە ئەمریکایە کە بڕیار لەسەر کۆتاییهاتنی شەڕ و رێکەوتن لەگەڵ روسیا لەپەیوەند بە کێشەی ئۆکرانیاوە دەدات. ئەوروپا، سەرباری ئەوەی کە هاوکاری سەربازی و دارایی و لۆجستی ئۆکرانیای کردوەو هێشتاش بەردەوامە، جێگایەکی نیە لەم پرسەدا و شێوازی کۆبەنەوەی ترامپ و پۆتین لە ئالاسکاو کۆبونەوەی ترامپ و سەرانی ئەوروپا و ئۆکرانیا لە واشنتۆن، ئەو راستیەی پشتراستکردەوە.
بەرنامەی ئایندەش ئەوەیە کە لەسەر پرۆسەی رێکەوتنی سێ قۆڵی؛ روسیا، ئۆکرانیاو ئەمریکا دانیشتن بکەن و ئەوروپا سەرەڕای هەر پرتەو بۆڵەیەک ناچاربوە ئەوە قبوڵ بکات، بەڵام بۆ ڕەچاوکردنی پرتەوبۆڵەکانی ئەوروپاو ناتۆ، ئەمریکا فرسەتێکی هێشتۆتەوە بەوەی بەناوی گەرەنتی ئەمنیەوە جێگایەك بۆ ڕاو سەرنجی ئەوروپا قایل ببێت! ئەوەش بەڕوونی لە پەیوەندی تەلەفونی ترەمپ لەگەڵ زێلێنسکی و سەرانی ئەوروپادا ڕاگەیەنرا و سەرانی ئەوروپاش جەخت لە ئامادەیی خۆیان بۆ كاركردن لەگەڵ سەرۆك ترەمپ و سەرۆك زێڵێنسكی بۆ ئەنجامدانی لوتكەی سێقۆڵیی نێوان ئەمریكاو روسیاو ئۆكرانیا و بە پشتیوانی ئەوروپا، دەکەنەوە. ئەم راگەیاندنەش ئەوە دەردەخات کە وڵاتانی ئەوروپا بە لاوازیەوە بەشداری ئەم رێکەوتنە دەکەن کە دەبنە پاشکۆی بڕیاری ئەمریکا.
واتە بۆئەم دەورەیەی سیاسەت و بەرنامەی؛ ئەمریکاو روسیا، مەسەلەی ئۆکرانیا یەکێک لە کلیلەکانە بۆ دانیشتن و رێکەوتنەکانی ئەمریکاو روسیا وەک دوو جەمسەری بەهێزی ناو دنیای چەند جەمسەریدا، کە بۆ هەریەکە لەم دوو وڵاتە گەورە زلهێزە سەرمایەداریە بەرنامەو چوارچێوەی سیاسەتی خۆیان هەیە، کە چۆن ئەو وڵاتانەی لەناو شکڵگرتنی جەمسەرەکاندا هەن لە وڵاتانی ئەوروپا، تا چین و هندستان و ئەفریقا دەخەنە چوارچێوەی بەرژەوەندیەکانیان و حسابیان لەسەر دەکەن. ئەمەش پرۆسەیەکی درێژخایەنەو توانایی سیاسی و ئابوری ئەو وڵاتانە دەتوانێ ئەوە دەستنیشان بکات کە ئایا وەک جەمسەرێکی گەورەی حساب بۆکراو یان لە نێوان جەمسەری ئەمریکاو روسیادا جێگایەکیان پێدەبڕێت!
پرۆسەی یەکلاکردنەوەی کێشەی ناتۆ و روسیا لە کەیسی ئۆکرانیادا، بە سەرۆکایەتی ئەمریکا دەستی پێکردوەو رەنگە کات بخایەنێت، بەڵام جیا لەوەی ئەمریکا بەرژەوەندیەکانی خۆی دەپارێزێت و هێزی زیاتری لێدەگرێت، بەنیازە ئەوروپا بکاتە پاشکۆی خۆی نەک هاوبەش، ئەوا بەهەمانشێوە روسیاش هیزی لێدەگرێت و بەتوانای زیاترو بەرژەوەندی زیاترەوە دێتە پێشەوەو هەوڵدەدات لە پاڵ چین و هندستان و وڵاتانی “بریکس” ەوە ئەو ئامانجەی بەدەستبهێنێت.
بەمشێوەیە سیناریۆکانی پشتی راگەیاندنەکان لە دانیشتنی روسیاو ئەمریکا تا دەگاتە بەشداری ئۆکرانیا، لە چوارچێوەی سیاسەتێکی گەورەتردایە بۆ سەرلەونوێ داڕشتنەوەی نەخشەی جیهانی چەند جەمسەری لەبەرژەوەندی خۆیاندا، کە بەداخەوە لەئێستادا دنیا لە غیابی هێزی گەورەی رێکخراوی کرێکاری و کۆمۆنیستیدا یان جەمسەری سۆشیالیستیدا لەبەرژەوەندی ئەو هێزە سەرمایەداریانەدا دەچێتە پێشەوە، کە ئەوەش نازانرێت چ ئایندەیەکی رەشتر لەمڕۆ چاوەڕێی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی دەکات.
نوری بەشیر
